________________
૪૮
મેળવવાના પ્રયત્નમાં આત્માનાં વિશિષ્ટ સ્વરૂપો જાણવા મળે છે ત્યારે નિરાકાર આત્માને આકાર ધારણ કરેલ ભેદ-ગ્રાહક સ્થિતિમાં જુએ છે અને છેવટે અભેદમાંથી ભેદ-ગ્રાહકતા શા માટે આવી તેનો વિચાર કરે છે ત્યારે કર્મ અને કર્મ-ફલના સમસ્ત વ્યાપારનો ખ્યાલ આવે છે અને આત્માના યથાર્થ સ્વરૂપનું ભાન થાય છે.
કર્તા પરિણામી પરિણામો, કર્મ જે જીવે કરિયે રે, એક અનેક રૂપ નયવાદ, નિયતે નર અનુસરીએ રે. વાસુ. ૩
અર્થ: ઃ આત્મા કર્તા છે અને કર્તા હોવાને કારણે પરિણામી છે, એટલે કે પરિણામને ભોગવનારો છે. આથી આ પરિણામમાં તન્મય થતો હોય (પરિણામો) તેમ જણાય છે. આ રીતે જીવ જે કર્મો કરે છે તેના પરિણામે તે એક હોવા છતાં કોઈ વખત અનેકરૂપે ભાસે છે. પણ તે કઈ અપેક્ષાએ તમો તેને જુઓ છો (નયવાદ) તેના ઉપર આધાર રાખે છે.
(ખરેખર) નિશ્ચયે (નિયતે) તો આત્મના શુદ્ધ સ્વરૂપ (નર)ની ઓળખને જ અનુસરવું જોઈએ.
નોંધ : ઘણા જ ટૂંકા વાક્યો અને શબ્દોની ગૂંથણી કરી અવધૂશ્રીએ આ ગાથામાં ‘નિશ્ચય નય’ અને ‘વ્યવહાર નય’ની ચર્ચા કરી આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ શું છે અને જીવ જે કર્મો કરે છે તેના પરિણામે તે જુદા જુદા સ્વરૂપે કેવી રીતે દૃષ્ટિગોચર થાય છે તે નયવાદના સિદ્ધાંતે સમજાવ્યું છે, અને છેવટે આત્માના કર્મરહિતના શુદ્ધ સ્વરૂપને જ અનુસરવાનો બોધ આપેલ છે.
જીવ કર્મો કરે છે તેથી તે કર્મોનાં પરિણામો પણ ભોગવે છે. આ પરિણામો ભોગવતી વખતે તે જુદા જુદા સ્વરૂપે દેખાય છે. કોઈ વખત મનુષ્ય સ્વરૂપે તો કોઈ વખત પશુ સ્વરૂપે. તેમ તેનું શુદ્ધ સ્વરૂપ એક હોવા છતાં કર્મના પરિણામે અનેકરૂપે દૃષ્ટિગોચર થાય છે. તે ‘પર્યાયાર્થિક નય’ની દૃષ્ટિછે. ‘નિશ્ચય નય’ અગર ‘દ્રવ્યાર્થિક નય’ની દૃષ્ટિએ તો આત્મા (જીવ) તેના શુદ્ધ સ્વરૂપે ‘એક’ જ છે.
દુઃખ સુખરૂપ કરમ ફળ જાણો, નિશ્ચય એક આનંદો રે, ચેતના પરિણામ ન ચૂકે, ચેતન કહે જિન ચંદો રે.
અર્થ : જીવનનાં સુખ અને દુઃખ તો કર્મનાં ફળ છે. આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ તો ચિદાનંદમય જ છે. ‘ચેતના’ - જીવનની પ્રવૃત્તિ - તેના પરિણામથી મુક્ત થઈ શકતી
આનંદધન-સ્તવનો સ્તવન-૧૨
Jain Education International 2010_04
વાસુ. ૪
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
