________________
૪૧ પરદુ:ખ છેદન ઇચ્છા કરૂણા, તીક્ષણ પર દુઃખ રીઝે રે, ઉદાસીનતા ઉભય વિલક્ષણ, એક ઠામ કેમ સીઝે રે. શીતલ. ૩
અર્થઃ (અહીં અવધૂશ્રી પોતે જ પ્રશ્ન કરે છે) બીજાના દુઃખોનો નાશ કરવાની ઈચ્છા તે “કરુણા' કહેવાય. બીજાને પડતા દુઃખથી રાજી થવાય તેને કઠોરતા કહેવાય. બીજાના સુખ-દુ:ખ પ્રત્યે બેદરકારી હોય તેને “ઉદાસીનતા' કહેવાય, જે ઉપરના બંને ભાવોથી પૃથફ છે. વિલક્ષણ = પૃથક પ્રકારની, સીઝે = રહી શકે) તો આવા ત્રણ વિરોધાભાસી ગુણો એક જ જગ્યાએ કેમ રહી શકે?
અભયદાન તિમ લક્ષણ કરૂણા, તીક્ષણતા ગુણ ભાવે રે, પ્રેરક વિણકૃતિ ઉદાસીનતા, ઈમ વિરોધ મતિ નાવે રે. શીતલ. ૪
અર્થ : (અવધૂશ્રી પોતાના જ પ્રશ્નનો જવાબ સાપેક્ષ દૃષ્ટિએ આપે છે.) ભગવાનમાં કરુણાનો ગુણ કહ્યો તે દરેક પ્રાણીને તેઓ અભયદાન આપે છે તેની અપેક્ષાએ કહ્યો. તીવ્રતાનો જે ગુણ કહ્યો તે જ્ઞાનાદિક ભાવ-ગુણોની અપેક્ષાએ અને ઉદાસીનતાનો ગુણ કહ્યો તે પ્રેરણારહિતનાં કર્મો જે સહજ ભાવે - રાગ, દ્વેષ વિના થાય છે તેની અપેક્ષાએ કહ્યો. ભગવાનના ગુણોને આ રીતે સમજીએ તો કોઈ વિરોધાભાસ રહેતો નથી. (પ્રેરક વિકૃતિ = પ્રેરણા વગરની સહજ પ્રવૃત્તિ)
નોંધઃ રાગ-દ્વેષ પ્રેરણાજનક છે. તેનો અભાવ એટલે ઉદાસીનતા-સ્થિતપ્રજ્ઞા. જે જ્ઞાતા દ્રષ્ટા જ ફક્ત છે તેને કોઈપણ જાતની કર્મ પ્રેરણા સંભવે નહીં.
શક્તિ વ્યક્તિ ત્રિભુવન પ્રભુતા, નિર્ગથતા સંયોગે રે, યોગી ભોગી વક્તા, મૌની, અનુપયોગી ઉપયોગે રે. શીતલ. ૫
અર્થ: (અહીં ભગવાનના બીજા પાંચ અરસપરસ વિરોધી હોય તેવા ગુણો દર્શાવ્યા છે.) ભગવાનમાં શક્તિનો ગુણ, તે વ્યક્ત કરવાનો ગુણ, ત્રણ ભુવન ઉપર પ્રભુતાનો ગુણ અને કોઈપણ પ્રકારની માનસિક ગ્રંથિ ન હોવાનો ગુણ – આ બધા ગુણો સાથે કેવી રીતે રહી શકે? તે જ રીતે યોગી ભોગી ન હોઈ શકે, વક્તા મૌની ન હોઈ શકે અને ઉપયોગ વગરના ઉપયોગવાળા કેમ હોય? (છતાં આ બધા ગુણો ભગવાનમાં એક સાથે રહ્યા છે.)
નોંધઃ ઉપરના વિરોધાભાસનું નિરાકરણ અવધૂશ્રી ત્રિભંગીના સિદ્ધાંત ઉપર કરે છે. પ્રથમ જોઈએ કે આ ગુણો પરસ્પર વિરોધી કેવી રીતે છે.
આનંદધન-સ્તવનો / સ્તવન-૧૦
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
