________________
૨૭ નોંધ : જૈન તત્ત્વચિંતકોના મત પ્રમાણે અનાદિકાળથી જ આત્મા તેના શુદ્ધ સ્વરૂપે રહ્યો નથી કેમ કે તે પ્રકૃતિના સંયોગમાં આવેલ છે. ક્યારે આ સંયોગ થયો તે કહી શકાય તેમ નથી કેમ કે તે અનાદિ છે. પરંતુ દરેક આત્માનો પ્રયાસ આ સંયોગથી મુક્તિ મેળવી તેના શુદ્ધ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવાનો છે. આ પ્રયાસ કર્મક્ષયથી જ થાય. કર્મો જ્યારે ઉદયમાં આવે ત્યારે તેનાં ફળ ભોગવવા પડે અને તે ફળો સ્થિતપ્રજ્ઞ ભાવે જો ભોગવાય તો નવાં કર્મો બંધાય નહીં, અને ઉદય પામેલ જૂનાં કર્મો ભોગવાઈ જાય. ઉદીરણની પદ્ધતિથી તપશ્ચર્યા કરીને પણ જૂના કર્મોનો ભોગવટો કરી તેને ખતમ કરી શકાય. આ રીતે કર્મ-ઉચ્છેદની ક્રિયા સફળતાપૂર્વક થાય તો આત્મા “અન્ય સંજોગી” એટલે કે પ્રકૃતિ સાથેના યોગથી મુક્ત થાય અને “પરમાત્મ' સ્થિતિને પામે. તેવી મુક્તિ ન થાય ત્યાં સુધી “પુનરપિ મર પુનરપિ નનનપુનરપિ નનન - પરે શયનમ્ ” ની સાંસારિક પ્રક્રિયા ચાલતી જ રહે.
કારણ-જોગે હો બાંધે બંધને રે, કારણ મુગતિ મુકાય,
“આશ્રવ” “સંવર’ નામ અનુક્રમે હેય, ઉપાદેય સુણાય. પદમ. ૪
નોંધ: દરેક કર્મનું કારણ હોય છે જ. કારણ વિના કર્મ હોઈ શકે જ નહીં તેવો જૈનસિદ્ધાંત છે. ઊંડાણથી જોઈએ તો દરેક કાર્યનું મૂળ ચિત્તના ભાવોમાં હોય છે. આ ભાવો કર્મનું કારણ બને છે. તેને ભાવ-કર્મ કહેવાય છે. આથી અવધૂશ્રી કહે છે :
અર્થ: “કારણ”ના યોગથી આત્મા કર્મબંધથી બંધાય છે અને સારા ભાવો જો કારણભૂત બને તો તેનાથી કર્મમુક્તિ પણ થાય છે.
ઉપર મુજબના કર્મબંધને “આશ્રવ કહેવાય છે અને તે આશ્રવના અટકાવને સંવર કહેવાય છે. આશ્રવ હેય (ત્યાગવા યોગ્ય) છે, જ્યારે સંવર ઉપાદેય (ગ્રહણ કરવા યોગ્ય) છે.
નોંધ : જૈનદર્શનમાં આત્માના બંધન અને મુક્તિની પ્રક્રિયા વૈજ્ઞાનિક ઢબે સમજાવવામાં આવી છે. તે પ્રક્રિયાના સાત તત્ત્વો છે : (૧) પાપ, (૨) પુણ્ય, (૩) આશ્રવ, (૪) બંધ, (૫) સંવર, (૬) નિર્જરા, (૭) મોક્ષ. ટૂંકમાં સમજીએ તો આત્મા પાપ અને પુણ્યને ગ્રહણ કરે છે ત્યારે આશ્રવ એટલે કે કર્મની સરવાણી શરૂ થાય છે. જેને પરિણામે કર્મો આત્માને બાંધે છે તેને બંધની પ્રક્રિયા કહે છે. આ બંધથી આત્મા તેની નૈસર્ગિક સ્વતંત્રતા ગુમાવે છે કારણ કે થયેલ “બંધના ફળ તેને ભોગવવાના જ રહે
છે.
આનંદધન-સ્તવનો
સ્તવન-૬
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
