________________
૩૪
સ્તવનઃ ૯ઃ શ્રી સુવિધિનાથ જિન સ્તવન
(રાગ કેદાર) નોંધઃ પ્રભુદર્શન થયા બાદ પ્રભુ-પૂજા અનિવાર્ય છે. જૈન દાર્શનિકોએ પૂજાના બે પ્રકાર જણાવ્યા છે : (૧) દ્રવ્યપૂજા અને (૨) ભાવપૂજા. આમાંની દ્રવ્યપૂજા એ ભાવપૂજાનું પરિણામ માત્ર જ છે. દ્રવ્યપૂજા એટલે પુષ્પ, ધૂપ વગેરે બાહ્ય દ્રવ્યોથી થતી પૂજા. ભાવપૂજા એટલે અંતરના ભાવોથી ઉત્પન્ન થતી પૂજા. “પૂજા' એટલે પૂજ્યતાના ભાવોનો આવિષ્કાર. આથી ભાવપૂજારહિતની દ્રવ્યપૂજા નિરર્થક છે. જે પૂજા અંતરના ભાવથી થતી ન હોય તે તો ફક્ત દેખાવ જ છે અને નર્યો દંભ છે. દ્રવ્યપૂજા ન હોય અને ફક્ત ભાવપૂજા જ વિશુદ્ધરૂપે હોય તો તે ચાલી શકે કારણ કે દ્રવ્ય તો “ભાવ”નું ફક્ત નિમિત્ત માત્ર જ છે.
આ સ્તવનમાં અવધૂશ્રીએ આ સિદ્ધાંતનું પ્રતિપાદન કેવી રીતે કર્યું છે તે જોઈશું. આ સિદ્ધાંત સ્વીકારીએ તો “દેવદ્રવ્યને એટલે કે શ્રી ભગવાનના પ્રતીકરૂપ તેની મૂર્તિને સુવર્ણ અને રત્નનો શણગાર અસ્થાને છે. જે વીતરાગ સ્વરૂપ છે તેને તો સાધકોની પૂજાની પણ અપેક્ષા નથી, તો દુન્યવી શણગારોની અપેક્ષા ક્યાંથી હોય? મુક્તિ-પ્રાપ્ત તીર્થંકર દેવોનું વીતરાગ સ્વરૂપદુન્યવી શણગારો અને વિધિ-વિધાનોથી વિશેષ ઐશ્વર્યને પામશે તેમ માનીને તેમની પૂજા કરવી તે બાળ-બુદ્ધિ-નરી અજ્ઞાનતા છે, પાપ છે. નિરંજન, નિરાકાર અને વિતરાગ સ્વરૂપ પરમાત્માની પાર્થિવ આકારની મૂર્તિ દ્વારા થતી પૂજાનું મહત્ત્વ ઘણું મર્યાદિત છે કારણ કે તે મહત્ત્વ સાધકની અપેક્ષાએ જ છે. નિરાકારને અકાર મળે તો તે આકાર મારફત નિરાકારનાં લક્ષણોની પૂજા સહેલાઈથી થઈ શકે છે. જૈનદર્શન મુખ્યત્વે જ્ઞાનદર્શન હોઈને સવિકલ્પ ભક્તિને તેમાં મર્યાદિત સ્થાન હોય તે સ્વાભાવિક છે. તે મર્યાદા એવી છે કે જે પાર્થિવ આકારની મૂર્તિ છે તે ખુદ પરમાત્મા નથી; તે તો પરમાત્માનું ફક્ત પ્રતીક જ છે.
આથી જૈન દૃષ્ટિએ પૂજાનો અર્થ ફક્ત એટલો જ છે કે પરમાત્માના સાકાર સ્વરૂપને લક્ષ્ય બનાવીને સહજાત્મ-સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ કરવી. આ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિમાં થતી તમામ ભૌતિક બાધાઓને દૂર ન કરી શકીએ ત્યાં સુધી શુદ્ધ જિનપૂજાને કોઈ અવકાશ નથી.
આ સ્વતનની તમામ ગાથાઓમાં અવધૂશ્રીએ ઉપરના સિદ્ધાંતોનું પ્રતિપાદન કેવી રીતે કર્યું છે તે હવે જોઈએ.
સુવિધિ જિણેસર પાય નમીને શુભ કરણી એમ કીજે રે, અતિ-ઘણો ઉલટ અંગ ધરીને, પ્રહ ઉઠી પૂજી જે રે. વિધિ. ૧
આનંદધન-સ્તવનો * સ્તવન-૯
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
