Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra mogA kathAsAgara AcArya zrI kailAsasAgarasUrIzvarajI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ namAmi vIraM girimAradhIrama pacAritra ANi zrI visAgarajA puNya zatAbdi prathamAlA puppa - 2 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 prazAMtamUrti pUjyapAda AcArya pravara zrImat kelAsasAgarasUrIzvarajI mahArAjA * zubha AzIrvAda zAsana prabhAvaka pUjya AcArya zrImata padmasAgarasUrIzvarajI mahArAja * aMraka/mArgadarzaka jyotirvida gaNivayaM zrI aruNodayasAgarajI ma. sA. * saMpAdikA sAdhvIzrI zubhrAMjanAzrIjI ma. sA. * anuvAdaka * zrI nainamalajI surANA zrI aruNodaya phAunDezana, kobA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ maccAritra cuDAmaNi zrI ravisAgarajI puNya zatAbdiM graMthamAlA puSpa . 2 : zrI citra jaina kathArAgara bhAga - 2 pustaka saMgrAhaka : pUjyapAda AcAryazrI kailAsasAgarasUrIzvarajI ma. sA. maMpAdikA : sAdhyA zrI zubhrAMjanAzrIjI anuvAdaka : zrI nanamalajI surANA surANA kuTIra, pAravAna mA. mirAhI 307 201 prakAzaka : zrI aruNAdaya phAunDezana pAgra kAvA. jinnA gAMdhInagara gajarAta 38000 81-86917-01-2 (Sel) 81-86917-03.9 (Volume - II) ISBN mUlya : 60/- (cAlAsa rupaya) bhApA : hindI saMskaraNa : prathama pratiyA~ : 2000 akSarAMkana :zrA kalAmasAgarasUrI jJAna maMdira, kAnA mukhapRSTa : zrI azoka bhAI zAha (padabhApatra) mudraka caMdrikA prinTarI, mirajhApura roDa, ahamadAbAda 380 001 prAptisthAna : zrI aruNodaya phAunDezana pustaka bhaMDAra kovA - 382 800 ji. gAdhInagara zrI aruNodaya phAunDezana 3-4 . bAMTA TankaH prabhavadanagara janIya vagalA gada patrApura ahamadAbAda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ III - --- ... . - - prakAzakIya.... pichale kaI varSoM meM manameM yaha vicAra bAra-bAra upasthita ho rahA thA cAritra cUDAmaNi pujya gacyAdhipati AcArya zrI kailAsasAgarasUrIzvarajI ma. sA. dvArA maMgRhIta zrI kathAsAgara' graMtha kA gurjara 'bhASA meM prakAzana huA hai jisakA lAbha gurjara prajA acchI naraha pa le hI hai. kyA nahIM isa graMtha kA hindI meM anuvAda prakAzita kiyA jAya: zubha prakalpa pUrvaka vAyA huA yaha vicAra vIja Aja graMthaprakAzana ke rUpa meM phalAncita hAta hue dagya hRdaya AnaMda ga manApa prApta kara rahA hai. graMtha kA prakAzana karanA koI parala kAma nahIM hai balki usake lie cAhie anakA kA yahayoga, mayAga hI saphalatA kA popAna hai' ukti anusAra isa graMtha ke prakAzana meM hama pUjyapAda zAsana prabhAvaka AcAryazrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. kA AzAvAda rUpa mahayoga milA hai. prANA evaM mArgadarzana sahayoga milA hai. pU. gaNivarya zrI aruNAdayasAgarajI ma. mA. kA anuvAda ke kArya meM zrI nainamalajI surANA kA evaM prastuta anuvAda kI gavaka evaM parala banAne meM mahayAga milA hai pRjyA sAdhvIvaryA zubhrAMjanAzrIjI mahArAja kA vica DaoN. zrI jitendrakumAra bI. zAha ke sahayoga ko bhI kaiga malA pakana hai jinhAna atyaMta vyasta hAne hue bhI isa graMtha kaM viNyAnumpa bahuta yA padara gananAya pragnAbanA liAva kara majI hai.. aMta nAmA anAmI sabhI zubhaka sahavAgAvA kA AbhAra mAnata hue nikara naviya ma mA hama sabhA kA payAMga nimtA milatA rahegA mA AzA ke sAtha... zrI aruNAdaya phAunDezana kAvA. parivAra.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ "... - - - . - - - - . . jinAya namaH prastAvanA DaoN. jitendrakumAra bI. zAha dharma kA mukhya uddezya jIva ko ziva banAnA hai. mAnava kA mahAmAnava aura pAmara kA paramAtmA banAne kI kalA hI dharma hai. anAdi kAla meM jIva gamAra meM paribhramaNA karatA A vidha kamamala kA ajana karatA hai. isa paribhramaNa ke kAla ma kabhI kiyA ga.mAgadAtA ma kA sayoga prApta hAla hI jIva ke vikAga kA prAraMbha ho jAtA hai. anaka janmA / ajita kamAM kA dUra karane kI prakriyA kA prAraMbha ho jAtA hai. adyAvadhi anakAnaka mahApa pA na apana gumpA meM jIvana ko saphala karaka AtmA kA saMpUNa nimala kiyA hai. ma pahApumpA kA jIvanagAthA to ucca hI hotI hai.. mAtra mAtha ma anaka, jIvAtmA kA paragaNA bhI detA hai. ata kadhA na kavala manoraMjana ke lie honI hai kintu anaMka AtmA A kA praNAdAcA nA hotA hai mahApuruSAM ka jIvana caritra ko munakara aneka jIvAtmAna AtmakalyANa kiyA .. duniyA zrAvaka ke dina sUtra ma to yaha kAmanA kI gaI hai ki mahApuruSoM ke parivA ke prayANa karata karata hI dina pasAra hA! isake atirikta bhI kathAA kA bahuta mulya hai. yahAM kathA A kA saMgraha prakAzita ho rahA hai. yaha eka Anada kA viSaya hai. Adeza kI bhUmi kathAoM ke lie prAcAnakAla pa hi suminda haiM. mA ke Upara jitanI kathA A kA nibhANa huA hai zAyada hI anya kiyA dharA para utanI kathA kA prAyana huA hA! rahagyAtmaka kathAe~. rocaka kathAeM. dhopada zAnbhaka kathAeM. lokakathA Adi kA yAda maMgraha kiyA jAe to na jAna kitane graMthA kA nirmANa hA jAegA? kintu eka dumya kI bAta yaha hai ki kAla ka pravAha meM aneka graMthoM kA nAza huA usameM anakAnaka kathA graMthA kA bhI nAja hai| cUkA hai. mAtha hI sAtha eka saubhAgya kI bAta hai ki jana mAhitya ma anaka kathA A kA gaMrakSaNa huA hai. isalie pAzcAtya paniApa vinTanilya ne kahA hai ki jaina vidvAnA na yatra tatra viravarI huI lokakathAoM kA apane dhArmika AsthyAnA meM sthAna dekara vipula gAhitya kA argakSata rakhane meM sahAyatA prAdana kI hai. anyathA hama ukta mAhitya meM baMcita raha jAtaM. ma prakAra jaina dharma ka. yAhitya meM aneka kathA sAhitya ke graMtha upalabdha hAta hai. ya graMtha adhAgAgadhI, mAgadhI. zApanA, mahArASTrIya prAkRta bhASAoM meM upalabdha hAta hai yAtha ma saMskRta, apabhraMza evaM sthAnIya bhApA Ama bhI aneka uttama kathA graMtha prApta hote hai. Aja taka ina kathA prathAM kI sUcI nayAra nahIM huI hai. aura kathAoM ko bhI sUcI taiyAra nahIM ho pAI hai ataH bhaviSya meM kAI vidvAna isa taraha kA sUcI taiyAra karaMga tA sAhitya jagata kI bahuta hI mahatI saMvA mAnI jAegI! ana! jaina sAhitya kA udgama sthAna Agama graMtha hai. tIrthaMkara paramAtmA ke paTA ko gaNadhara bhagavaMtA na Agama pradhA meM pradhita kiyA hai. tatpazcAta bhAgcakAra mahAmanipiA na unakI vyAkhyaTi ko racanA kI hai. ina Agama graMthA kA cAra anuyAMga meM vibhAjita kiyA gayA hai. 19 dravyAnuyAga. (2) gaNitAnuyoga, (3) varaNakaraNAnuyoga evaM (6) kathAnayoga, ina cAra anuvAga ma pradhAnatA caraNakaraNAnuyoga kI pAnI gaI hai kyoMki prastuta anupAMga sAdhya hai anya tIna anayAMga sAdhana bampa hai! tathApi jIva kI vikAsa kI prArthAmaka avAdhA ma dharmakrayAnuyA' hI upayogI hotA hai, evaM sabhI anuyAMgo pa dharmakathAnuyAMga hI gulabha, gama evaM gagla hai ta mamA ko
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ upayogI ho sakatA hai. isa prakAra jaina Agama meM dharmakathAoMko mahattvapUrNa sthAna prApta huA hai. Agama graMthoM meM kathAoM ke prakAra bheda-prabheda Adi ke viSaya meM sUkSma evaM gahana ciMtana prApta hotA hai. kathAoM ke prakAra ke viSaya meM jaina dharma meM jitanA ciMtana kiyA gayA hai zAyada hI anya dharma meM prApta hotA hai. Agama graMtha meM sarva prathama kathA ke do prakAra vikathA evaM kathA kiyA gayA ha jo kathA jIvana meM vikAra utpanna karatI hai vaha vikathA hai usase sAdhaka ko dUra rahane kA upadeza diyA gayA hai. aisI kathAoM kA cAra mukhya bheda hai yathA strI kathA deza kathA, bhakta kathA aura rAma kathA ina kathAoM ke zravaNa se sAdhaka ke manameM rAga dvepa, krodhAdi kapAya evaM kAmAdi vikAra utpanna hote hai isase jIvana gANI na banake adhogAmI banatA hai. ataH jIvakAM ina kathAoM se dUra rahane kA upadeza diyA hai. amakathA vaha hai jisase jIva kA AtmavikAsa ho isake cAra prakAra batAe gae (1) AkSapaNI kathA (2) vikSepaNI kathA. (3) saMbaMdanI kathA aura ( 4 ) niveMdanI kathA. (1) AkSepaNI kathA :-jiya kathA sa jIva kA jJAna evaM cAritra ke prati AkarSaNa paMdA hAtA hai evaM AkSapaNI kathA kahate hai, (2) vizepaNI kathA :- jirA kathA se jIva sanmArga meM sthApita ho use vikSepaNI kathA kahate (3) sarvAnI kathA :- jisa kathA se jIva ko jIvana kI nazvaratA duHkha bahulatA azucitA Adi kA bApa aura usase vairAgya utpanna ho use saMvedanI kathA kahI jAtI hai. (4) nivedanI kathA : jo kRta karmoM ke zubhAzubha phala ko batalAkara saMsAra ke prati udAsinatA batAtI hI use nivedanI kathA kahana ha. isa prakAra ukta cAra bhaevaM pratyeka kathA ke prabhaMdA kI carcA prApta hotI hai. eka anya vibhAga ma kathAoM ke tIna bhaTa kie gae hai yathA dhamakathA arthakathA kAma kathA dazavekAlika sUtra ma kathAka cAra maMda pAe jAte hai. dharma kathA artha kathA. kAma kathA evaM saMkIrNa kathA. jisa kathA meM gAnava kI Arthika samasyAoM kA samAdhAna kiyA gayA hai use artha kathA kahane hai. jisameM mAnavI ke kevala rUpa sAMDarya kA hI nahIM apitu ! jAtIya samasyAoM kA vizleSaNa ho usa kAma kathA kahana hai. jisameM jIvana ko unnata banAne vAle zIla, saMyama, tapa, dharma Adi kA kathA dvArA varNana kiyA gayA ho use dharma kathA kahate hai, jisameM dharma-artha evaM kAma tInoM kA varNana pAyA jAtA ho usako kathA yA mizrakathA kahA jAtI hai. AcAya haribhadrasUrina kathAoM ke ukta vibhAgoM kA vana samAda kathA meM kiyA hai. dhamakathA kA chAr3akara anya prakArako kathA sasA kI vRddhi karane vAlA hAna ke kAraNa tyAjya mAnI gaI hai. dharma kadhA kama nirjarA kA kAraNa hA sa upAya mAnI gaI hai. udyotanagara kI kuvalayamAlA kathA meM kathAoM kA eka anya vibhAjana prApta hotA hai unake manAnusAra kathA ke pAMca prakAra hai, yathA (1) makala kathA jisa kathA ke anta meM sabhI prakAra ke abhISTa kI prApti hotA ho usa sakala kathA kahI jAtA hai. -
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ VI (2) khaMDa kathA saMkSipta kathAvastu vAlI kathA ko khaMDa kathA kahate hai. - * (3) ullApakathA ullApakathA kahate hai. ( 4 ) parihAsa kathA - hAsya evaM vyaMgAtmaka kathA ko parihAsa kathA kahate hai. (5) saMkIrNa kathA - jisameM kathA ke anya tattvoM kA prAya: abhAva ho use saMkIrNa kathA kahate hai. samudrayAtrA yA mAhasapUrNa kiyA gayA prema nirupaNa jisameM ho ula isa prakAra kathAoM ke vibhinna prakAra upalabdha hote hai. una sabameM karmabandha karane vAlI, rAgadvepa kI vRddhi karane vAlI kathAeM tyAjya batAI gaI hai. dharma kathA ko grAhya batAI gaI hai ina dharma kathA ke zravaNa se jIva apane pUrvavaddha karmoM ko naSTa kara ke Atma vikAsa kara sakatA hai. karIva 2500 varSa pUrva yunAnI dArzanika sokreTisane kahA hai ki kathAvArttAoM ke avaNa se mAnava apane bhAvAvezoM kA viraMcana yAne zuddhIkaraNa karatA hai aura usase yaha sAmadhvaM prApta karatA hai tatpazcAta sukhAnubhava hotA hai. ataH kathAoMkA zravaNa niraMtara karanA cAhie. carama zAsanapati paramAtmA mahAvIra svAmI ko dharmakathA ke viSaya meM pUchA gayA prazna evaM uttara isa prakAra hai - dhamma kahAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? dhammakahAe NaM nijjaraM jaNayai. dhamma kahAe gaM tari pabhAvaMDa, pavayaNa pabhAve NaM jIve Agamissa bhattAe kammaM nibandhai (uttarA. 29/28) arthAt he bhagavanta ! dharma kathA se jIva kyA prApta karatA hai? - uttara dharma kathA se nirjarA hotI hai, jina pravacana kI prabhAvanA hotI hai. pravacana kI prabhAvanA karane vAlA jIva bhaviSya meM kalyANakArI phala dene vAle karmoM kA arjana karatA hai. yahA~ yaha vAta spaSTa ho jAtI hai ki anya kathAoM kI taraha dharmakathA na kevala manoraMjana karane yA kAlakSepa karane ke lie hI hai apitu dharmakathA kA zravaNa-manana- vAMcana jIvana kI zuddhi kA eka apUrva sAdhana bhI hai. kathAvArttAoM se mAnava jIvana kA vikAsa hotA hai. zravaNa evaM paThana se jIvana meM rasa paidA hotA hai puNya kA arjana hotA hai pApa kA nAza hotA hai. jIvana maM sadAcAra sthira hotA hai aura asadAcAra kA nAza hotA hai. malIna bhAvoM ke dRSTa pariNAmoM ke jJAna se nivRtta hotA hai evaM zubha bhAvoM ke AcaraNa se lAbha hotA hai yaha jAnakara usameM pravRtta hotA hai sanmArga meM utsAha paidA hotA hai. maMtrI Adi zubha bhAvAMkA bhI udabhava hotA hai. krodhAdi kapAyoM kA nAza hotA hai. isa prakAra dharmakathAe jIvana meM aneka prakAra upayogI hai. isIlie mahAn jainAcAryoM ne eka aura ucca koTI ke zAstra graMthoM kA nirmANa kiyA vahIM dUsarI ora lokabhAgya, sarala evaM suvodha bhASA meM upadezAtmaka kathA sAhitya kA bhI nirmANa kiyA hai. jaina kathA sAhitya kA saMkSipta itihAsa kA avalokana Avazyaka hai. jaina dharma ke mUla zAstra graMtha Agama hai. Agama graMthoM meM jahA~ darzana, siddhAnta, bhUgola, khagola Adi viSaya kA vivaMcana prApta hotA hai vahIM dharmakathAoM kA saMgraha bhI prApta hotA hai. jJAtAdharmakathA nAmaka aMga Agama meM aneka kathAoM kA saMgraha prApta hotA hai, usameM aneka upadezAtmaka rUpaka kathAe~ bhI hai. jo sAdhaka ko preraNA evaM bala pradAna karatA hai. usake atirikta upAsaka dazAMga sUtra evaM uttarAdhyayana aura naMdIsUtra meM bhI rocaka kathAeM milatI hai. prastuta kathA tatkAlIna sAmAjika evaM Arthika paristhiti kA hI nirdeza nahIM karatI kintu tat tat paristhitioM meM sAdhaka AtmA ko apanI sAdhanA meM kaise sthira rahanA cAhie usakA spaSTa
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ VII nirdeza bhI karatI hai. tatpazcAt Agama vAhya graMthoM meM to anakAnaka kathA graMdhA kA nirmANa huA hai.. vizAla kathAeM. saMkSipta kathAe~. rupaka kathAe~, AkhyAnaka. Adi kA nirmANa huA hai una savakA vivaraNa danA saMbhava nahIM ata: kucha mahattpUrNa kathA graMthoM kA nirdeza hI paryApta mAna rahA hu. gama ke viSaya meM bhArata meM aneka kadhAoM kA nirmANa huA. na kavala vAlmIkI kA rAmAyaNa hI apitu anaka vibhinna dhamA~ meM vibhinna pradezoM meM vibhinna bhASAoM meM rAmAyaNa kI racanA huI hai . ina paba upalabdha rAmAyaNa graMthoM meM pavasa prAcIna rAmAyaNa vimalasUri kI paumacariya hai usama gamakI vistRta jIvanagAthA dI huI hai. jo pracalita rAmAyaNa meM kaI jagaha bhinna hai usakA adhyayana ancaMta Avazyaka hai. tatpazcAta saMghadAsa gaNi kI vapudevahiMDI suprasiddha hai. vasudeva kI yAtrA pravAsakA varNana isameM prApta hotA hai. yAtrA pravAsa ke daurAna prApta kadhAoM kA eka vistRta saMgraha igama hai aneka saMta mahAtmAoM kA jIvana vRtta bhI diyA gayA hai. jaina dharma kA hI nahIM kintu Arya saMskRtikA yaha eka aNamAla graMtha hai. AcArya haribhadramUri kA mupramindra kathA-graMtha mamag2aiccakahA carAgyaparaka evaM gaMmAra sa viraktI paidA karAne vAlA zreSTha graMtha hai. jisakA dA viTAza kI anaMka bhASAoM meM anuvAda hA cUkA hai. vara aura Trepa kI vRtti meM janma janmAntara makiya taraha patana hAtA hai usakA adabhata varNana kiyA gayA hai. dhattAkhyAna bhI hArabhadramarikA prasiddha kathApratha hai. dAkSiNya cihna udyotanasUri kRta kuvalayamAlA bhI atyanta suprasiddha kathA graMtha hai. jisameM krodha, mAna, pAyA, lobha evaM mAha ke duSpariNAmoM kA varNana kiyA gayA hai. yaha graMtha bhI bhApA evaM zailI ke kAraNa hI zreSTha nahIM hai apitu mAnaba bhAvAM kA sahaja nirUpaNa isama kiyA gayA hai aura zubha bhAvA maM unnati evaM azubha bhAvoM se avanati kA varNana yAdhakakA bala pradAna karatA hai. isI zRMkhalA meM zIlAMkAcArya kA caupanamahApuruSa caritra, tilakamaMjarIkathA, bhuvanamuTaga kathA, dhanazvara muni viracita surasuMdarI kathA, mahasUri racita mItA caritra, bhadrazcaraskRta kahAvalI kathA. AkhyAnakamaNI kAza, vibhitra tIrthaMkara caritra. kumArapAla caritra, gigbiAla kahA, jambUmAmI kahA, manAramA kahA pramukha hai. upadezamAlA, gIlAbadasa mAlA. camaparIkSA Adi graMthoM meM bhI aneka kathAe~ milatI hai... __saMpkRta bhASA meM bhI aneka kathA graMthAkA nirmANa huA hai. aneka pravandha. mahAkAvya evaM kathAgraMthA kI gcanA huI hai jisameM kaI kathAe~ nA vizva prasiddha hai yathA dhanapAla viracita tilakamaMjarI kathA, kalikAla sarvajJakRta tripapThizalAkA purupa kathA evaM parizipTa parva Adi, umaka atirikta dharmaratna karaMDaka. kathA ratnAkara Adi pramukha hai. ava lAkabhApA meM maMgkRta evaM prAkRta kA pracalana lupta hotA gayA aura unakA sthAna apabhraMza eva kSetriya bhASAoM ne liyA tava jaina manipioM ne sAmAnya janoM kA upakArI kathA pAhitya kA nimANa lAkabhogya bhASA meM zaru kara diyA. usameM rAsa, caupAI. AkhyAna. pramukha hai. jasa avavidyAdhara rAma, ArAma zAMbhA rApta evaM caupAI, malatuMga malavatIrAsa. naladavadatI rAsa, zakuMtalA rAma, zIlavatI rAsa Adi aneka rAsa prApta hote hai. AjabhI anaka rAma kavana pAilipioM meM hai jisakA prakAzana honA zepa hai... isa prakAra kathA sAhitya kA pratyeka yuga meM vikAsa hotA gayA hai. isa prakAra jaina kathA sAhitya atyaMta samRddha evaM zreSTha hai. pRjya gacchAdhipati AcAryazrI kailAzamAgarasUrijI ne ina kadhAgraMthoM meM se kucha mahattvapUrNa kathAoM kA cayana karaka kathArNava nAmaka graMtha prakAzita karavAyA thA. prastuta graMtha saMskRta bhASA meM
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ VIII. hone se sAmAnya jana ko yaha graMtha anupAdeya rahA isalie unake mana meM vicAra udbhAvita huA ki prastuta graMtha kI kathAoM kA gujarAtI anuvAda kiyA jAya to sabako lAbha hogA. yaha vicAra unhoMne kAryAnvita kiyA aura gujarAtI anuvAda kA kArya paMDita paphatalAla bhAI gAMdhI kA pauMpA gayA. anuvAda hotA gayA aura prakAzita bhI ho gayA. anuvAda kA nAma jaina kathAmAgara rakhA gayA. isameM 101 kathAauM kA samAveza kiyA gayA hai. jo zrAddhavidhi. zrAddhapratikramaNasUtra. zrAddhaguNa vivaraNa, zIlopadezamAlA, upadaMzamAlA, dharmakalpadruma, tripapThizalAkApuruSa prastAvazataka, kathAratnAkara, pariziSTa parva Adi graMthoM se lI gaI hai ___isameM laghukathA evaM bRhad kathA kA bhI samAveza kiyA gayA hai. ina kathAoM kA mukhya uddeza jIvanameM durgaNoM kA nAza karake sadguNoM ko bar3havA denA hai. tyAga, vinaya, vibaka, bairAgya. ahiMsA Adi kA udaya ho aura jIva dharmAbhimukha evaM AtmAbhimukha ho yahI mukhya bhAvanA ina sabhI kathAoM ke pIche hai. isameM yazodhara caritra, caMdarAjA caritra, dharmaruci zeTha, jiNhA zeTha, mAnadavasRri ratnAkarasUri, bharatacakravarti, bAhubali, baMkacUla, hIlikA Adi kI kadhAe~ jIvana parivartana ke lie mahattvapUrNa saMdeza de rahI hai. isa taraha yahA~ prakAzita hone vAlI sabhI kathAe~ jIvana ke vibhinna pakSa ko sparza karatI hai. jisa kA adhyayana jIva kA Atmika vala pradAna karatI hai. ataH avazya paThanIya evaM mananIya graMtha hai. 1953 meM jainakathA sAgara kA tRtIya bhAga prakAzita huA tava paM. zrI zivAnandavijayI gaNi na prAkkathana meM likhA hai ki "jaina kathAsAgara gujarAta meM to bahuta hI par3hA jAnA hai evaM samAja bhI usakA paryApta lAbha uThA rahA hai. tathApi jaina kathAsAgara ke preraka evaM lekhakako madhanyavAda namra nivedana hai ki Aja hindI bhApA rASTra bhApA evaM sarvamAnya bhApA hAna meM isakA hindI bhASA meM anuvAda pragaTa ho to mAravAr3a, mevAr3a, madhyabhArata Adi meM rahanaM bAla jaina bhAIoM kA vahuta hI lAbha hogA. jo ina graMthoM se lAbhAnvita hAMga usakI dharmabhAvanA dRDha hogI aura jaina zAsana kI prabhAvanA hAMgI.' pacAsa sAla pUrva hindI anuvAdakI bhAvanA kI gaI thI Aja ukta bhAvanA paripUrNa ho rahI hai. yaha atIva AnaMda evaM harSa kI bAta hai. zAsana prabhAvaka AcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. ke AzIvAda maM evaM gaNivayaM zrI aruNodayasAgarajI ma. sA. kI satpreraNA saM isa graMtha kA sarala evaM bhAvavAhI anuvAda kiyA gayA hai. sAyAjI zubhrAMjanAzrIjI ma. (gaNivarya zrI aruNodayasAgarajI ma. kI mAMsArIka choTI bahana) ne isa graMtha kA suMdara saMpAdana kara kathAoM kI prastutI ko sarala evaM rocaka banAyA haiM, jo Aja ke yuga meM bahuta hI upAdaya siddha hogA. pUjya gaNivarya zrI ke aMtara meM bhI yahI bhAvanA ghumarA rahI thI ki prastuta graMtha kI kathAe~ jIvana meM AmUla parivartana lAne vAlI adbhuta dharma kathAe~ hai jisakA lAbha gujarAta vAhya pradeza ke hindI bhASI zrAvaka evaM gRhasthoM ko mile to kalyANa hA sakatA hai ataH isa graMtha kA anuvAda karavAkara prakAzita karavAyA hai. jisake lie pUjya gaNivarya zrI kA bahuta-bahuta dhanyavAda . kathAsAgara ke zeSa bhAga evaM anya esa anaMka graMtha hai jisakA hindI anuvAda Avazyaka hai. pUjya gaNivarya zrI bhaviSya meM bhI prastuta kArya kI paraMparA cAlU rakheM yahI zubha bhAvanA. anta meM zrI aruNodaya phAunDezana evaM usake abhyAsIoM ko bhI dhanyavAda. jA isa prakAra ke mahattvapUrNa kArya meM saMpUrNa sahayoga prAdana kara rahe haiM.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA kathA-krama pRSTha-saMkhyA 13 3 26. 27. 28 40 30. Mrr m m rr m mm Mmm mmm 31. mahArAjA megharatha kA dRSTAMta skandakasUri kA caritra gajasukumAla muni candana malayAgiri cakravartI bharata viSNukumAra muni vaMkacUla kI kathA sUra evaM soma kA vRttAMta visemirA kI kathA vijayazeTa kI kathA dhanazrI kI kathA candrarAjA kA saMyama zAMtu maMtrI kA vRttAMta yazodhara rAjA (prathama bhava) duHkha kI paramparA (bhava 2, 3, 4) mAtA-pitA kA vadha (bhava 5, 6) kAla daNDa (bhava-7) AtmakathA kI pUrNAhUti (bhava 8, 9, 10) 71 101 105 111
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva arthAt mahArAjA megharatha kA dRSTAMta (23) sattva arthAt mahArAjA megharatha kA dRSTAMta 1 (1) bhagavAna zAntinAtha ke dasaveM bhava kI yaha bAta hai| samakita prApta karane ke pazcAt ke bhavoM kI ginatI hotI hai tadanusAra zAntinAtha bhagavAna ke jIva ne prathama zrISeNa ke bhava meM samakita prApta kiyA thA / (2) puNDarIkiNI nagara ke rAjA dhanaratha ke do rAniyA~ - priyamatI evaM manoramA thIM / yoM ve donoM sauta thI parantu unakA prema do sagI bahanoM jaisA thA / samaya vyatIta hote ve donoM garbhavatI huI aura donoM ke putra hue| rAjA ne priyamatI ke putra kA nAma megharatha aura manoramA ke putra kA nAma dRDharatha rakhA / megharatha evaM dRDharatha kA prema balarAma-vAsudeva jaisA thaa| ve eka dUsare se alaga nahIM hote the / kucha samaya ke pazcAt dhanaratha rAjA ne saMyama liyA aura sampUrNa rAjya kA uttaradAyitva megharatha ko sauMpa diyaa| ye dhanaratha jinezvara bhagavAna bane / megharatha kA rAjya atyanta vistRta thA / unakI Rddhi-siddhi kA pAra nahIM thA / devAGganAoM ke samAna rAniyA~ unake antaHpura meM thiiN| megharatha ko kisI prakAra kA abhAva nahIM thA, phira bhI use na to rAjya para prema thA, na rAniyoM para aura na hI saMsAra ke rAgaraMga para ! megharatha kI rAjyasabhA arthAt dharmasabhA / vahA~ nitya puNya-pApa ke bheda khole jAte, karmoM ke sambandha kA vicAra hotA aura pUrva janma ke saMskAroM kI anivAryatA samajhAI jAtI thI / megharatha ne aisA prabhAva DAlA thA ki rAjya sabhA meM to rAjA ekatrita hote the parantu megharatha pauSadha lete vahA~ bhI rAjAoM kI bhIr3a rahatI, sAmantoM kI bhIr3a rahatI / ve bhI saba megharatha ke pAsa pauSadha karate aura unakI vANI zravaNa karate !
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 (3) 'merI rakSA karo, merI rakSA karo' kahatA ho usa prakAra eka kabUtara jaba rAjA pauSadha lekara dUsaroM ko upadeza de rahe the usa samaya unakI goda meM Akara giraa| rAjA kucha vicAra kare usase pUrva to paMkha phar3aphar3AtA huA eka vizAla bAja vahA~ AyA aura bolA, 'rAjA tU kabUtara mujhe de de, yaha merA bhakSya hai, maiM bhUkhA huuN|' bhaya se kA~patA huA kabUtara bolA, 'rAjan! mujhe bacAo, mujhe yaha mAra ddaalegaa| maiM ApakI zaraNa meM AyA huuN|' rAjA khar3A huA / usane bAja (zyena) ko kahA, 'pakSIrAja! kabUtara sIdhA aura sarala prANI hai| vaha merI zaraNa meM AyA hai| maiM kSatriya hokara zaraNAgata ko kaise sauMpa sakatA hU~? maiM kadApi nahIM sauNpuuNgaa|' ___ muskarAtA huA vAja mAnava-bhASA meM bolA, 'rAjan! bhUkha se mere prANa nikala rahe haiN| kaThina parizrama se mujhe yaha kabUtara prApta huA hai| eka ko bacA kara dUsare kA saMhAra karane meM kyA dharma hai? merA bhakSya mujhe lauTA do|' bAja! maiM tujhe bhUkhA mAranA nahIM caahtaa| mere rAjya meM khAdya sAmagrI kA abhAva nahIM hai| tu jo mA~ge vaha khAdya-sAmanI maiM tujhe dene ke lie tatpara huuN| ghevara, lApasI, laDDU jo cAhiye vaha aura jitanA cAhiye utanA duuNgaa|' rAjA ne khAdya-sAmagrI maMgavAne kI tatparatA se khaa| ___ 'rAjan! mere jaisA dhana-vAsI zyena pakSI aisA AhAra nahIM krtaa| merA bhojana to mA~sa hai aura vaha bhI mere sAmane kATa kara diyA jAye vahI mA~sa mujhe caahiye|' rAjA ke uttarAbhilASI bAja ne khaa| rAjA ne kahA, 'vihaMgarAja! yaha to ati uttama / maiM apanI deha meM se kabUtara ke tola ke barAbara mA~sa kATa kara tujhe dU~ to calegA na?' pakSI bolA, 'avazya calegA, parantu he mugdha nRpa! pakSI ke lie hajAroM kA pAlaka tu kyoM apanA jIvana dAva para lagAtA hai?' ____ vihaMgarAja! yaha jIvana kisakA zAzvata rahA hai? Aja nahIM to kala deha to jAyegI hii| maiM mAnava bhava meM zaraNAgata kA ghAtaka kahalAU~ yaha ucita hai athavA zaraNAgata ke lie maiM apanA jIvana arpita karU~ yaha ucita hai?' rAjA ne sevakoM ko AjJA dI aura tarAjU ma~gavAyA / eka palaDe meM kA~patA huA kabUtara rakhA aura dUsare palar3e meM apanI jA~gha kATa kara mA~sa ke Tukar3e rkhe| ___ bhAI suta rAnI valavale hAtha jhAlI kahe teha dharmI rAjA eka pArevA ne kAraNe | kApo cho deha?
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva arthAt mahArAjA megharatha kA dRSTAMta samasta parivAra evaM sAtha khar3e hue sabhI loga ro par3e aura rAjA ko kahane lage, 'rAjan! Apa apanA vicAra kyoM nahIM karate? Apake dvArA hajAroM kA pAlana hotA hai vaha soco | Apa eka kabUtara ko bacAne meM prANa khooge to hamAre jaise hajAroM loga barabAda ho jAyeMge, be-mauta mAre jaaeNge|' 'Apa ghabarAyeM nahIM, aura mujhe apane karttavya se bhraSTa na kreN| jo vyakti eka zaraNAgata pakSI kI rakSA nahIM kara sakatA vaha hajAroM manuSyoM kI rakSA kaise kara sakegA?' rAjA ne dRr3hatA pUrvaka khaa| __ itane meM vAja bolA, 'rAjan! tattvoM kI carcA karanA chor3o, mere prANa nikala rahe haiN| merA zIghra nyAya kro| mujhe kabUtara ke tola ke barAbara mA~sa do|' rAjA ne tIvratA se cAkU calAyA / dUsarI jA~gha cIra kara mA~sa ke Tukar3e tarAjU meM rakhe, parantu palaDA to jhukA hI nahIM, jyoM kA tyoM rhaa| aisA kyoM huA isake lie rAjA ko Azcarya huA parantu usakA adhika vicAra na karake vaha turanta khar3A ho gayA aura svayaM jAkara palar3e meM baiTha gyaa| mahAjana Adi saba rAjA ko rokane lage ki 'mahArAja! Apa aisA na kreN|' maMtrI evaM prajAjanoM ne kahA, 'rAjana! Apa yaha kyA kara rahe haiM? eka pakSI ke lie Apa apanI pUrI deha samarpita kara rahe haiM? kaha kara mu~ha meM aMgalI dabA kara ve Azcarya cakita hokara rone lge| parantu rAjA kA to eka hI uttara thA, 'zaraNAgata kI rakSA meM pIche nahIM haTA jA sktaa|' yAja bolA, 'rAjan! mujhe terI deha kI AvazyakatA nahIM hai / mujhe tere rAjya evaM parivAra ko barbAda nahIM karanA hai| maiM to mA~ga rahA hU~ kevala merA bhakSya yaha kabUtara / yadi yaha tere pAsa nahIM AyA hotA to tU thor3e hI isakI rakSA karatA?' rAjA ne kahA, 'vihaMgarAja! zaraNAgata kI rakSA mujhe apane prANoM se bhI adhika priya hai| merI deha se usakI rakSA hotI ho to tuma isa deha ko kATakara kabUtara kI rakSA hone do|' ___itane meM AkAza meM se puSpa- vRSTi huI - 'mahArAja megharatha kI jaya, mahArAja megharatha kI jaya' pukAratI huI eka divya AkRti prakaTa huii| rAjA samajha gayA ki yaha koI deva hai parantu vaha kucha kahe usase pUrva hI vaha AkRti svayaM bolI - 'mahArAja! maiM IzAna devaloka kA sarUpa nAmaka deva hU~ / eka bAra IzAnendra ne ApakI prazaMsA kI ki 'vAha! kyA megharatha rAjA kA sattva hai!' mujhe usa sambandha meM zaMkA huI aura maiMne bAja evaM kabUtara meM adhiSThita hokara terI parIkSA lii| rAjan! kyA batAU~? indra ne prazaMsA kI usase bhI tu savA gunA sattvazAlI hai| rAjA ne apanI jA~ghoM evaM deha kI ora dRSTi DAlI to vahA~ na to ghAva the aura
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 na rakta ke cihna hI the| rAjA evaM prajA saba samajha gaye ki yaha to deva ne megharatha rAjA kI parIkSA lI thii| (4) IzAna devaloka kA devendra devaloka ke gAna-tAna meM tanmaya thaa| indrANiyA~ use cAroM ora se ghere hue thiiN| aneka indrANiyA hAva-bhAvoM ke dvArA indra ko prasanna kara rahIM thiiN| itane meM indra khar3A huA aura 'namo bhagavate tubhyaM' 'he bhagavAna! Apako namaskAra hai' - yaha kaha kara usane praNAma kiyaa| devAGganAoM ko atyanta Azcarya huaa| gAna-tAna banda kara diyA aura ve saba kahane lagI, 'nAtha! Apane kisako praNAma kiyA? _indra ne kahA, 'deviyo! maiMne mahAtmA megharatha ko namaskAra kiyaa| kyA usakA sattva aura kyA usakI aTalatA? itanI-itanI Rddi, vaibhava evaM striyA~ to bhI vaha pauSadha karatA hai aura kAyotsarga ke dvArA deha kA damana karatA hai / maiM tumhAre kaTAkSoM evaM hAvabhAvoM meM lubdha hU~ jabaki 'vaha lokottara jIvana jI rahA hai| maiM pAmara una mahAtmA ko namana na karU~ to anya kisako namana karU~? jisako deva, devAmanAe~ evaM indra bhI apane dhyAna meM se vicalita nahIM kara sakate aisA usakA sattva hai|' tatpazcAt devAGganAoM evaM indra ke parivAra ne bhI 'namo bhagavate tubhyaM' kaha kara namaskAra kiyaa| ANARTAMARPARTMAIWAMINIM OT RTER kara A Soumioamrammaamrani Cin - AkAza meM puSya vRSTi ke sAtha 'jaya ho mahArAja meparatha kI isa taraha pukAratI eka divya AkRti pragaTa huI.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva arthAt mahArAjA megharatha kA dRSTAMta ___itanA saba hone para bhI do deviyoM ko apane rUpa evaM cAturya para garva thaa| ve megharatha ke pAsa AI | unhoMne aneka prakAra ke nRtya Adi kiye, aneka prakAra ke hAva-bhAvoM ke dvArA unhoMne apane aMgoM kA saMcAlana kiyA / deviyoM ne samajhA ki hamAre cAturya se patthara bhI pighala jAte haiM, to isa mAnava kI kyA bisAta? rAtabhara ve devAganAe~ prayatna karatI rahIM parantu megharatha ne A~kha taka nahIM kholI aura na usakI deha meM tanika bhI vikAra utpanna huaa| deviyA~ parAjita ho gaIM aura punaH 'namo tubhyaM' kaha kara devaloka meM calI gaI aura jAkara indra ko kahA, "svAmI! Apane kahA thA usase savA gunA sattva hamane megharatha kI parIkSA lekara pratyakSa meM jAnA hai| tapa se zoSita megharatha ne eka bAra sunA ki 'dhanaratha bhagavan kA parisImA meM Agamana huA hai| megharatha saparivAra bhagavana ke pAsa gayA / dezanA zravaNa karake bhAI ko rAjya sauMpa kara saMyama grahaNa kiyA aura aise saMyama kA pAlana kiyA ki mRtyu ke pazcAt sIdhe sarvArtha siddha anuttara vimAna meM gye| (triSakhizAlAkA puruSacaritra se) zamachar - TARAM - %E - - - - - - devAMganAe~ rAtabhara prayatna karatI rahI lekina megharatha ke mana meM jarAsI bhI viSaya vAsanA pragaTa karA na sakI.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 (24) kSamA kI pratimUrti skandakasUri kA caritra (1) munisuvrata svAmI bhagavAna ke samaya kI yaha kathA hai| skandaka evaM purandarayazA yaha bhAI-bahana kI joDI thii| unameM paraspara apAra prema thaa| zrAvastI nagarI ke nRpa jitazatru evaM rAnI dhAriNI ina putra-putrI se atyanta santuSTa the, phira bhI unheM eka hI cintA rahA karatI thI ki purandarayazA cAhe kucha bhI ho phira bhI para-ghara kI lakSmI hai / kabhI na kabhI usakA vivAha to karanA hI par3egA, parantu skandaka to usase tanika bhI dUra nahIM rahatA aura jaba vaha use nahIM dekhatA to AdhA ho jAtA hai, becaina ho jAtA hai| mujhe purandarayazA kI apekSA skandaka kI adhika cintA hotI hai ki jaba purandarayazA sasurAla jAyegI taba isakA kyA hogA?' samaya vyatIta hotA rhaa| purandarayazA ne yauvana meM praveza kiyaa| skandaka ke prati cAhe jitanA bhrAtR-prema thA phira bhI kumbhakAra nagara ke rAjA daNDakAgni kA saMga use adhika priya lagA aura usake sAtha vivAha karake vaha sasurAla gii| skandaka ne samajhadAra, sarala evaM dharma kA rAgI hone ke kAraNa purandarayazA se apanA citta haTAyA aura use dharma-mArga meM lgaayaa| __ skandaka ko purandarayazA kA saMga chor3ane ke pazcAt anya saMga kI AvazyakatA nahIM thii| usane dharma-granthoM kA paThana prArambha kiyA aura ghaNToM taka vaha tattva-gaveSaNA meM nimagna rahane lgaa| eka bAra rAjA jitazatru evaM rAjakumAra skandaka darabAra meM baiThe hue the| vahA~ rAjA daNDAgni kA purohita pAlaka aayaa| rAjA ne dAmAda ke purohita kA sammAna karake use ucita Asana diyaa| pAlaka vedoM evaM smRtiyoM kA zreSTha vidvAn thA, phirabhI jaina dharma ke prati use dveSa thaa| usane bAta hI bAta meM jaina dharma kI snAna nahIM karane Adi kI rItiyoM kA varNana
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSamA kI pratimUrti skandakasUri kA caritra karake, nindA kii| zrI skandaka kumAra ne samasta tarkoM kA uttara dekara use niruttara kara diyaa| pAlaka ko rAjya sabhA meM apanA apamAna duHkhada pratIta huA parantu vahA~ vaha karatA bhI kyA? (3) rAjakumAra skandaka ne pAlaka ke sAtha dharma kI carcA bahuta kI parantu use vicAra huA ki 'vaha jJAna kisa prayojana kA jo hamArA udAra na kara sake? maiM jaina dharma ke saMyama kI adbhuta bAteM bhale hI karU~ parantu yadi maiM saMyama kA pAlana na kara to usakA kyA prabhAva hogA? rAjamahala meM raha kara sadA bhogoM meM lIna rahane se thor3e hI viratisukha prApta hotA hai? virati-sukha to naMge sira, naMge paira pAda-vihAra karane vAle muni hI prApta kara sakate haiN|' atyanta ugra pApa athavA puNya saMkalpa kA turanta phala prApta hotA hai - isa prakAra skandaka yaha vicAra kara rahA thA ki vana-pAlaka ne samAcAra diyA, 'rAjakumAra! jagatItala ko pAvana karate hue zrI munisuvrata svAmI kA udyAna meM padArpaNa huA hai|' rAjakumAra ko atyanta harSa huA aura ve saparivAra bhagavAna ko vandana karane ke lie udyAna meM aaye| . jinezvara bhagavAna kI dezanA arthAt trikAladarzI bhagavAna kI vANI / ve to sabakI vicAradhArA se avagata hote haiN| unhoMne turanta skandaka ke pariNAma jAna liye aura dezanA meM kahA, 'kalyANa ke do mArga haiM - sAdhudharma aura zrAvakadharma / puruSa-siMhoM kA mArga prathama sAdhu-mArga hai|' skandaka ke hRdaya meM bhAvanA to pUrva se hI thii| ataH usako usameM bhIgane meM samaya nahIM lgaa| usane mAtA-pitA se saMyama grahaNa karane kI anumati maaNgii| mAtA-pitA ne use kahA, 'tu hamArA ikalautA putra hai| isa vizAla rAjya, isa vaibhava aura samasta sukha kA kendra-bindu tu hI hai|' skandaka kumAra bhava se bhayabhIta thA / use to saMsAra meM vyatIta hone vAlA amUlya kSaNa miTTI meM milatA pratIta ho rahA thaa| vaha bhagavAna kI zaraNa meM pahu~cA aura usane apane pA~ca sau mitroM ke sAtha dIkSA grahaNa kii| ye pA~casau mitra skandaka ke ziSya bane / skandaka aNagAra bhagavAn ke sAtha pA~casau ziSyoM sahita tapa, japa, jJAna rUpa saMyama meM bhAvita hokara dharA para vicarane lgaa| kucha samaya ke pazcAt bhagavAna munisuvrata
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 svAmI ne skandaka muni ko AcArya pada para pratiSThita kiyA / skandaka muni skandakasUri bana gye| eka vAra skandakasUri bhagavAna ke samakSa Akara bole, 'prabhu! mere purandarayazA nAmaka eka bahana thii| use mere prati agAdha prema thaa| maiM dIkSita hokara AcArya bana gayA hU~ phira bhI usa bahana ko hRdaya se bhulA nahIM sakA / merI icchA usake pAsa jAne kI hai| vaha merA saMyama dekha kara merI ora prerita hogI aura usakA pati jo kula-paramparA ke anusAra mithyAtvI hai, vaha bhI mithyAtva se haTa sakatA hai|' __ bhagavAna to mahA jJAnI the| unhoMne bhaviSya jAna liyA aura kahA, 'jAnA ho to jAo parantu tumheM vahA~ maraNAnta upasoM kA sAmanA karanA pdd'egaa|' skandakasari mUla se to kSatrI-putra the, ataH ve turanta sAvadhAna hokara bole, 'bhagavan! maraNAnta upasarga! sarvottama; parantu bhagavan hama ArAdhaka raheMge athavA virAdhaka baneMge?' 'skandaka! saba ArAdhaka hoMge parantu tu ArAdhaka nahIM rahegA / ' skandaka kA kSatrIteja jhalaka uThA / bhagavAna kI svIkRti na hone para bhI apane sattva kI parIkSA karane kI unakI icchA huI aura kisI bhI taraha maraNAnta upasarga sahana karake ArAdhaka banane kI unameM dRr3hatA jAgrata huii| skandaka ne nizcaya pUrvaka bhagavAna ko pUchA, 'prabhu! mere eka ke atirikta sabakA to kalyANa hogA hI na?' 'avazya / ' 'bhagavan! to maiM vahA~ jAkara pA~ca sau ke ArAdhaka hone meM nimitta kyoM na banU~?' bhagavAna mauna rhe| pAlaka purohita ne logoM se sunA ki skandasUri pA~casau muniyoM ke sAtha kumbhakAra nagara meM A rahe haiN| sampUrNa nagara atyanta prasanna thA aura sabhI AcAryazrI ke darzana ke lie tarasa rahe the, parantu kevala pAlaka IrSyA kI Aga meM jala rahA thaa| vaha skandaka dvArA kiye gaye apamAna kA badalA lene kA vicAra karane lgaa| Ter3hI-mer3hI yuktiyoM kA vicAra karane ke pazcAt usane eka yukti khoja nikAlI aura vaha harSa ke mAre nAca utthaa|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSamA kI pratimUrti skandakasUri kA caritra 9 itane meM vanapAlaka ne Akara rAjA ko vadhAI dI ki 'bhagavan! pA~casI ziSyoM ke sAtha skandakasUri kA padArpaNa huA hai|' yaha sunakara rAjA, rAnI aura sampUrNa nagara AcArya bhagavan ke darzana ke lie umar3a pdd'aa| sUrivara ne saMsAra kI asAratA samajhAI evaM saMsAra kI sampatti ko dhu~e kI muThThI jaisI btaayaa| purandarayazA ko apAra harSa huaa| vaha mana hI mana bolI- 'baMdhu rAjarAjezvara banate to isa samaya mahAmunIzvara bana kara jo Atmika vaibhava kA anubhava kara rahe haiM vaha thor3e hI anubhava kara pAte ?' sUrIzvara kI dezanA meM aneka bhavya AtmAoM ne aneka prakAra ke choTe-bar3e vrata liye aura jaina dharma kI bhUri-bhUri prazaMsA kI / (6) rAjA ne vicAra-magna pAlaka ko pUchA, 'pAlaka! sampUrNa nagara meM sabhI ke Ananda kA pAra nahIM hai aura tuma kyoM vicAra magna ho ?' pAlaka bolA, 'mahArAja ! logoM kI to bher3a cAla hai / unheM satya-asatya kI thor3e hI khabara hai ki isameM tattva kyA hai ?' 'pA~casau ziSyoM ke sAtha sUri ke Agamana meM tumheM koI kuzaMkA pratIta hotI hai ?' rAjA ne Azcarya evaM anyamanaskatA se kahA / 'rAjan! Apa bhadra haiM, Apa sabako zuddha evaM sarala hI mAnate haiN| mujhe to Apake rAjya kI apAra cintA rahatI hai, ataH maiMne isakI pUrNataH jA~ca kI to patA lagA ki skandaka ne dIkSA grahaNa to kara lI, parantu vaha usakA pAlana nahIM kara skaa| vaha saMyama se taMga A gayA hai| usane prArambha meM to veSa utAra kara punaH ghara jAne kA vicAra kiyA thA parantu lajjAvaza vaha nahIM gayA aura yahA~ pA~casau sainikoM ko lekara AyA hai / ' 'skandasUri ke sAtha pA~ca sau muni sainika haiM, yaha tujhe kaise jJAta huA ? rAjA ne zIghratA se pUchA / 'mahArAja ! isakA dArzanika pramANa yaha hai ki jahA~ ve Thahare haiM vahA~ bhUmi meM unhoMne apanA zastra-bhaNDAra chipAyA hai| Apako yadi merI bAta para vizvAsa na ho to guptacaroM se Apa jA~ca karA leM / ' rAjA ko yaha bAta vizvAsa karane yogya pratIta nahIM huI, phira bhI usane guptacaroM ko yaha kArya sauMpa diyaa| unhoMne gupta rUpa se jA~ca kI aura rAtri meM Akara rAjA ko kahA, 'mahArAja ! muniyoM ke AvAsa ke nIce bar3e zastra bhaNDAra haiM; dekhiye ye rahe kucha namUne / '
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 rAjA bhar3aka utthaa| usane turanta purohita ko bulayA kara kahA, 'purohita! tumhAre kathanAnusAra vahA~ zastra pAye gaye / sAdhu kA veSa lekara kyA unhoMne pAkhaNDa jamAyA hai? tumheM jaisA ucita pratIta ho vaisA kaThora daNDa deM aura eka-eka kA vadha kara ddaaleN|' purohita muskarAyA aura mana meM bolA, 'merI yukti kAragara huii| skandaka ke AvAsa ke nIce mere dvArA khaDDe meM rakhavAe gae zastroM ne mere apamAna kA pUrA badalA le liyaa|' (7) prAtaHkAla ke samaya pAlaka purohita udyAna meM AyA aura bolA, 'kyoM mahArAja! mujhe pahacAnate haiM na? maiM pAlaka huuN|' __ sUri ne pahacAna kara sira hilAyA / itane meM vaha Age yolA, 'zrAvastI meM Apane merA apamAna kiyA thA, maiM usakA badalA lenA cAhatA huuN| Apa kisI ko bhI chor3ane vAlA nahIM huuN| sabako ulTe kolhU meM peluuNgaa|' surivara ko bhagavAna ke vacana kA smaraNa huA | ve adhika sthira hue aura maraNAnta upasarga sahana karane ke lie apane sattva ko uttejita karake bole, 'mahAnubhAva! hama muniyoM ke lie jIvana evaM mRtyu samAna haiN|' 'mahArAja! kolhU meM pele jAoge taba saccA patA lgegaa|' kaha kara harSa-vibhora pAlaka ne cANDAla ko bulA kara Adeza diyA, 'inheM eka-eka ko pakar3a kara kolhU meM DAla kara pelo|' skandakasUri ne pratyeka ziSya ko kahA, 'munivaro! kSamA meM citta lgaanaa| maraNAnta upasarga sahana karane vAlA vyakti yadi citta zAnta rakhe to kevalajJAna prApta karatA hai| aisA upasarga karane vAlA hamArA zatru nahIM, upakArI hai, sabane AhAra-pAnI vosirAye, paMca mahAvratoM kA smaraNa kiyA aura bAraha bhAvanAe~ mana meM laaii| pAlaka ne socA ki pahale skandaka (khandaka) ko pelU~ athavA usake ziSyoM ko? pala bhara soca kara vaha bolA 'skandaka ko anta meM; sabako usake samakSa pela kara apane apamAna kA badalA lU~ aura anta meM use jIvita peluuN|' - skandakasUri mauna rhe| unakA citta pAlaka para nahIM ruutthaa| unake mana meM eka hI vANI gUMja uThI, 'skandaka! saba ArAdhaka parantu tU viraadhk|' kahIM meM virAdhaka na va usake lie usane mana para atyanta niyantraNa rakhA aura pratyeka muni se kahA, 'AtmA evaM deha bhinna hai / deha kA nAza bhale hI pAlaka kare, parantu vaha tumhArI AtmA kA nAza nahIM kara skegaa| tuma samAdhi rkhnaa|' isa prakAra sabase deha ke prati mamatvabhAva kA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSamA kI pratimUrti skandakasUri kA caritra tyAga karA kara unhoMne saMkalpa kraayaa| cAra sau ninnANace sAdhu pela diye gaye | kevala eka bAla-sAdhu zeSa rhaa| skandaka ne pAlaka ko kahA, 'pAlaka! aba tU mujhe pela aura tatpazcAt isa bAla-sAdhu ko pelanA kyoMki mujhase isakA pelA jAnA dekhA nahIM jA skegaa|' pAlaka ko to skandakasari kI A~kheM jo na dekha sake vahI karanA thaa| usane vAlasAdhu ko kolhU meM DAlA / kSamAzIla vAla-sAdhu ne mana ko to atyanta niyantraNa meM rakhA, parantu deha se jo cIkha athavA rudana nikalatA use davA nahIM skaa| cAra sau ninnANave muni pele gye| aura samAdhibhAva se ve saba kevalI bne| cAra sau ninnANave muniyoM ne Atma-kalyANa kiyA, parantu bAla-muni ko pelA jAtA dekhakara skandaka ke dhairya kA vA~dha TUTa gyaa| unhoMne saMkalpa kiyA, 'bhale maiM mara jAU~ parantu yadi mere tapa evaM saMyama kA phala ho to maiM isa purohita, rAjA evaM nagara kA nAza karU~!' dekhiye, purohita rUThA, parantu rAjA athavA nAgarikoM ko isase kisI ko kucha samvandha nahIM thaa| skandaka pele gaye, saba ArAdhaka bana kara mokSa meM gaye parantu ve svayaM virAdhaka bana kara agnikumAra bane aura bhagavAna kA kathana satya tthhraa| (8) rAjA-rAnI jharokhe meM baiThe the jahA~ eka rakta-raMjita rajoharaNa A giraa| rAnI ne use hAtha meM liyA. jisameM usake svayaM ke hAtha kI ratna-kambala kI oTana thii| usa KHA Huhh 2line 10 AMghA hAtha meM lekara rAnI ne kahA : yaha rajAharaNa mere bAMdhava kA hai are! khUna saMchanA huA yahA~ para kaMsaM
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 2 sacitra jaina kathAsAgara bhAga dekha kara vaha bolI, 'yaha rajoharaNa to mere bhAI kA hai, yaha yahA~ kahA~ se AyA? yaha rakta-raMjita kyoM hai ? rAjAjI! Apa jA~ca kreN| mere bhAI kA kisI ne vadha to nahIM kiyA ? rAjA kA mu~ha utara gyaa| rAnI ko sava bAta kA patA laga gayA aura vaha bolI, 'rAjan! Apane binA soce-samajhe muni kA vadha karavAkara apane sampUrNa rAjya ko Apatti meM DAlA hai| jisa rAjya meM pA~ca-pA~casau muniyoM kI hatyA ho vaha deza kadApi sukhI nahIM raha sakatA / rAjan! Apako yaha kyA sUjhA ?' isa prakAra vilApa karatI huI purandarayazA ko zAsanadevI ne uThAyA aura use bhagavAna munisuvrata svAmI ke pAsa rakhA / usane bhagavAna ke kara-kamaloM se dIkSA aGgIkAra kI aura Atma-kalyANa kiyA / skandaka agnikumAra banA / use apane pUrva bhava kA smaraNa huA / usane cAroM ora agni kI jvAlAe~ utpanna kIM aura kala kA kumbhakAra nagara daNDakAraNya bana gyaa| Aja bhI vaha daNDakAraNya skandaka ke una ziSyoM kI kSamA kA Adarza prastuta kara rahA hai / vadha pariSaha RSiye khamyA, guru khandaka jema e / zivasukha cAhI jo jaMtuA tava, karaze kopa na ema e / / vizeSa- isa kathA meM pAlaka ko purohita batAyA gayA hai jabaki upadezamAlA Adi meM use maMtrI batAyA haiM / ( RSimaMDalavRtti se)
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 aDiga dhairya ke svAmI arthAt gajasukumAla muni (25) aDiga dhairya ke svAmI arthAt gajasukumAla muni kasa ke vadha ke pazcAt dvArikA meM Akara base hue yAdavoM kA solahoM kalAoM meM vikAsa huA, unhoMne apanI sampatti kI atyanta vRddhi se aura dvArikA alakApurI se IrSyA karane jaisI ho gaI, parantu kucha hI samaya meM jarAsaMdha ko isa bAta kA patA laga gyaa| usane zrI kRSNa evaM yAdavoM ko jhukAne ke lie prayANa kiyA, parantu bIca meM ghamAsAna yuddha huaa| jarAsaMdha mArA gayA aura zrIkRSNa vAsudeva bne| zrI kRSNa kI tInoM khaNr3oM meM akhaNDa Ana thii| zrI neminAtha bhagavAna jo unase adhika zaktizAlI evaM pratApI the, ve kadAcit unheM parAjita karake rAjya le leMge - aisI zrI kRSNa ke mana meM zaMkA thI, parantu neminAtha ke dIkSA grahaNa kara lene se ukta zaMkA bhI nirmUla ho gaI thii| dvArikA meM sarvatra zAnti, prema, Ananda evaM sukha thaa| devakI apane putra zrI kRSNa ko prApta, yaza evaM teja se harSita hotI aura 'ekenA'pi suputreNa siMhI svapIti nirbhayam' arthAt eka putra se bhI zeranI nirbhIka hokara sotI hai, isa prakAra vaha apane mana meM anubhava karatI thii| (2) madhyAhna kA samaya thaa| sUrya kI kiraNeM dvArikA ke karor3apatiyoM ke mahaloM para lage svarNa-kalazoM meM pratibimbita hokara teja meM vRddhi karake pRthvI ko uSNatA pradAna kara rahI thii| usa samaya do muni-yugala 'dharmalAbha' kaha kara devakI ke ghara para aaye| devakI ne khar3I hokara unakA abhivAdana kiyA aura unheM laDDuoM kI bhikSA pradAna kI / muni-yugala bhikSA lekara calA gaye, parantu unake mukhAravinda evaM kAnti kA devakI bahuta samaya taka smaraNa karate hue stabdha khar3I rahI / unakI cAla evaM kAnti zrI kRSNa kI cAla evaM kAnti ke samAna pratIta huii| zrI kRSNa ko dekhakara jo vAtsalya bhAva devakI meM utpanna hotA, ina donoM muniyoM ko dekhakara devakI ko vaisehI vAtsalya bhAva kA anubhava huaa| kucha samaya taka vaha vicAra-mAna rahI aura, usakI icchA unheM yaha
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 pUchane kI huI ki tuma kisake putra ho? tumane dIkSA kaba aGgIkAra kI? itane meM muniyugala calA gayA aura devakI khar3I khar3I unakA mArga dekhatI rhii| ____ abhI adhika samaya vyatIta nahIM huA thA ki itane meM dUsarA muni-yugala 'dharmalAbha' kaha kara khar3A rhaa| devakI ko pratIta huA kI kucha samaya pUrva Aye hue muni hI punaH Aye haiM | usane unheM laDDuoM kI bhikSA pradAna kI parantu usake mana meM yaha vicAra ghUmatA rahA ki yA to muni mArga bhUla gae haiM yA gocarI ke abhAva meM dUsarI vAra Aye haiN| itanI bar3I dvArikA meM sAdhuoM ko dUsarI vAra AnA par3e yaha asambhava hai|' devakI apane mana meM prathama vAra utpanna zaMkA ke sambandha meM prazna pUchanA cAhatI thI parantu vaha unheM yaha prazna pUchakara lajjita ho isa kAraNa usane prazna pUchane kA vicAra tyAga diyA / muni bhikSA grahaNa kara cale gaye, itane meM tIsarI bAra phira do muni Aye / devakI dhairya kho vaiThI / usane unheM laDDuoM kI bhikSA dI parantu bhikSA pradAna karane ke pazcAt unheM pUchA, 'bhagavan! Apa tyAgI muniyoM ko bhI tIna bAra eka ghara para bhikSArtha AnA par3e vaisI sthiti dvArikA meM dekha kara mujhe atyanta duHkha hotA hai| kyA dvArikA ke nivAsiyoM meM viveka kA abhAva ho gayA hai? tyAgI mahAtmAoM kA sammAna unake AMgana, uTha gayA hai? mahArAja! zrI kRSNa kI dvArikA meM kyA aisA hotA hai? athavA Apa kahIM mArga to nahIM bhUla gaye?' muni bole, 'hama na to mArga bhUle haiM aura na dvArikA meM tyAgiyoM ke prati sammAna - - - More satata tIsarI bAra do muniyoM ke bhikSA-Agamana se devakI kI dhIraja khaTa gaI aura vaha lA bahorAne ke bAda bolI...
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 aDiga dhairya ke svAmI arthAt gajasukumAla muni hI kama huA hai| hama sulasA zrAvikA ke chaH putra haiN| parama pAvana neminAtha bhagavAna kA bhadilApura meM Agamana huA taba unakI dezanA zravaNa karake hama cha: bhAiyoM ne dIkSA aGgIkAra kI hai| hamAre rUpa evaM samAna AkRti ke kAraNa sthAna-sthAna para aisA bhrama hotA hai / yaha Apake yahA~ prathama prasaMga nahIM hai / prathama evaM dvitIya vAra hama chaH bhAiyoM meM se anikayaza, anantasena, hitazatru aura ajitasena Aye hoNge| hama devayaza evaM zatrusena haiN| samAna AkRti evaM samAna rUpa ke kAraNa tumako bhrAnti huI hai ki hama tIna bAra Aye haiN| hama to Apake yahA~ prathama bAra Aye haiN|' muniyugala calA gayA parantu devakI kA citta to unakI ora se haTA hI nhiiN| muniyoM kI vANI, cAla, kAnti aura svayaM ko hue romAJca se devakI ko avyakta vedanA hone lgii| use varSoM pUrva utpanna hue chaH putroM kA smaraNa huA / kaMsa ne unakA vadha karAyA thA yaha suna kara hRdaya dahala uThA aura use pratIta huA ki, 'muni bhale kaheM - hama sulasA zrAvikA ke putra haiM, parantu kahIM ve mere putra to nahIM hai?' devakI ko rAta bhara nIMda nahIM aaii| use kaMsa dvArA apane putroM ke vadha karane kI vizva-vikhyAta vAta ke prati azraddhA huii| prAtaH hone para devakI zrI neminAtha bhagavAna ke samavasaraNa meM gaI / dezanA pUrNa hone ke pazcAt usane bhagavAna ko pUchA, 'prabhu! kala mere ghara bhikSArtha Aye muniyoM ko dekha kara mere mana meM zrI kRSNa ke samAna vAtsalyA kyoM umar3A? prabhu! ve kisake putra haiM?' ___bhagavAna ne kahA, 'devakI! ye chaH putra tere haiM / tere una chaHoM putroM ko hariNagameSI deva ne sulasA ko sauMpA thaa| sulasA unakI pAlaka-mAtA hai aura tU unakI jananI hai|' devakI kA roma-roma pulakita ho utthaa| usake stanoM meM se dUdha kI dhArA chUTI / devakI ne unako bandana kiyA aura rote-rote vaha bolI - 'bhagavAn! mujhe koI duHkha nahIM hai| duHkha kevala itanA hI hai ki sAta-sAta putroM kI mAtA hote hue bhI maiM eka putra ko bhI khilA nahIM skii| ina chaH putroM kA pAlana-poSaNa sulasA ne kiyA aura zrIkRSNa kA pAlana-poSaNa yazodA ne kiyA / maiM putravatI hokara bhI stana-pAna karAye binA rhii|' _ 'devakI! kheda mata kara | jagat kI samasta vastuoM kI prApti meM aura aprApti meM pUrva bhava meM kiye gaye karma kAraNabhUta hote haiM / tune pUrva bhava meM apanI sautana ke sAta ratna curAye the| java vaha atyanta roI taba tune use eka ratna lauTAyA thA aura chaH ratna ko tune chipA diye the | terA vahI karma isa bhava meM udaya huA, jisase eka putra tujhe terA vanakara prApta huA aura chaH putroM se tU vaMcita rhii| devakI karma-vipAka kA cintana karatI-karatI apane nivAsa para gaI parantu usake
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 pazcAtApa kA zamana nahIM huaa| usameM putra kI prabala lAlasA jAgrata huii| use putra ke lAlana-pAlana se rahita jIvana nirarthaka pratIta huA / zrI kRSNa ne hariNagameSI deva kI ArAdhana kii| deva ne unheM varadAna diyA aura isa kAraNa devakI ne jisa putra ko janma diyA usakA nAma par3A gajasukumAla / (4) devakI ne gajasukumAla kA mana bharakara lAlana-pAlana kiyA / vaha use pala bhara ke lie bhI dUra nahIM karatI thI / usake lie to yaha prathama aura antima ratna thA / pakSiNI baccoM ko cAhe jaise lapeTatI hai, parantu paMkha Ate hI pakSI thor3e hI ghoMsale meM par3e rahate gajasukumAla yuvA huaa| usane do kumAriyoM ke sAtha vivAha kiyA-eka druma rAjA kI putrI prabhAvatI ke sAtha aura dUsarA somazarmA brAhmaNa kI putrI somA ke sAtha / donoM patniyoM kA pyAra mAtA kA dulAra evaM zrI kRSNa kI mamatA hone para bhI gajasukumAla kA citta vairAgya evaM saMyama kI ora jAne ke lie tarasatA thaa| usane apanA sthAna to apane chaH jyeSTha bhrAtAoM ke sthAna meM hI nizcita kara rakhA thaa| eka bAra zrI neminAtha bhagavAna sahasAnavana meM aaye| gajasukumAla ne bhagavAna kI dezanA sunI - diye dezanA prabhu nemijI re, A cha asAra saMsAra / eka ghar3I meM uTha cale re, koI nahIM rAkhaNa hAra / / vidha vidha karIne huM kahuMre, sAMbhalo sahu naranAra / ante koI kehageM nahIM re, Akhara dharma AdhAra / / dezanA sunakara gajasukumAla kA vairAgya-aMkura pallavita ho gyaa| usane devakI mAtA evaM zrIkRSNa se anumati mA~gI / A~kha se pala bhara ke lie bhI dUra nahIM rakhe gae gajasukumAla ko dIkSA kI anumati pradAna karane meM devakI ko atyanta kaThinAI pratIta huI, parantu usake dRr3ha nizcaya ke sAmane devakI ko jhukanA pdd'aa| gajasukumAla dIkSita ho gayA aura usane bhagavAna ke caraNa-kamaloM kA Azraya svIkAra kiyaa| AjJA Apo jo nemijI re lAla, kAusaga karU~ smazAna re| mana thira rAkhIza mahArU~ re lAla, pAmuM pada nirvANa re|| AjJA ApI nemijI re lAla, AvyA jihAM smazAna re| mana thira rAkhI ApaNuM re lAla, dharavA lAgyA dhyAna re||
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDiga dhairya ke svAmI arthAt gajasukumAla muni sandhyA kA samaya thA / sUryadeva kSitija meM asta ho rahe the| naMge badana kAyotsarga dhyAna meM eka yuvA mahA muni smazAna meM AtmaramaNa meM tanmaya the| jagat kI nazvaratA evaM asAratA ko darzAne vAlI, dhA~ya-dhA~ya kara jalane vAlI citAe~ unake dhyAna meM gati pradAna kara rahIM thIM aura krUra pakSiyoM ke svara unake hRdaya ko dRr3ha kara rahe the| itane meM vahA~ somazarmA brAhmaNa aayaa| yaha somazarmA gajasukumAla kA sasura thA / usane jaba gajasukumAla ko dekhA to usake netroM se aMgAre barasane lge| vaha bolA, 'ise mokSa kI abhilASA thI, saMyama kI haTha thI aura hRdaya meM tyAga kI vAr3ha A rahI thI, to merI putrI ke sAtha vivAha karane kI kyA AvazyakatA thI? pativihIna banI strI kA kyA hogA usakA vicAra kiye vinA hI nikala par3e aise DhoMgI ko maiM acchI taraha daNDa duuNgaa|' krodha kI jvAlA se dhadhakate somila ke hRdaya ko smazAna ke aMgAroM ne adhika prajvalita kiyaa| vaha eka phUTe maTake kA ThIba lAyA aura use usane muni ke sira para gAre se cipakA diyaa| usane usameM ThasAThasa aMgAre bhara diye aura bolA, 'ise mokSa meM jAne kI zIghratA hai to maiM ise zIghra mokSa meM bheja detA huuN|' muni kI deha jalane lgii| sAtha hI sAtha karma bhI jalane lage aura muni ne vicAra kiyA ki somazarmA sacamuca mujhe mokSa-pagar3I pahanA rahe haiN|' isa maraNAnta upasarga kA gajasukumAla ne suavasara samajha kara svAgata kiyaa| apanA mana dRr3ha kiyA / deha evaM AtmA ke pRthaka bhAva kA ciMtana kiyA / ThIya meM bhare hue aMgAroM ne turaMta loca kiye gajasukumAla ke sira kI camaDI ---- - ON -- HIE somila ne eka phUTe maTake kI ThIba lekara muni ke sira para gAre se cipakA diyA aura, ThasA usa aMgAre bharakara gusse meM bolA!...
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 tapA kara usameM se mA~sa evaM rakta kI dhArAe~ pravAhita kii| vAla-muni gajasukumAla ne somazarmA para kSamAmRta kI dhArA pravAhita kii| unhoMne antaHkaraNa se somazarmA kA satkAra kiyA aura kahA, 'maraNAnta upasarga karane vAle somazarmA! tuma sacamuca mere sacce upakArI ho| saMyama kI ArAdhanA kI dRr3hatA aisI parIkSA ke binA thoDe hI samajha meM AtI? he cetana! dRr3hatA rakha, garbhAvAsa ke ananta bAra ke duHkhoM ke sAmane isa Aga ke eka samaya ke duHkha kI kyA bisAta hai?' muni ne mana sudRr3ha kiyaa| aMgAroM ne dekhate hI dekhate sampUrNa deha ko jalA ddaalaa| phaTa phaTa phUTeM hADakoM re lAla, TaTa-TaTa TUTe cAma re| santoSI sasaro malyo re lAla, turata sayuM tenuM kAma re|| munivara ne mu~de netroM se, zAnta hRdaya se asahya evaM apAra vedanA sahana kI / unhoMne Atma-ramaNa meM apane jIva ko lagAyA / zukla dhyAna kI dhArA meM agrasara hote hue gajasukumAla ne usI rAtri meM isa ora to kevalajJAna prApta kiyA aura dUsarI ora nazvara deha kA tyAga karake unakI amara AtmA amaradhAma mukti-nilaya meM jA bsii| somila Aga kI lapaToM se jalate gajasukumAla ko dekha kara atyanta harSita huA aura 'sukomala bAlikA ke jIvana meM Aga lagAne vAle tere lie yaha daNDa ucita hai' kahatA huA vaha nagara kI ora bar3ha calA / dUsare dina zrI kRSNa ne neminAtha bhagavAna ko vandana karake anya muniyoM ko vandana kiyA, parantu gajasukumAla ko vahA~ na dekha kara bhagavAna ko pUchA, 'bhagavAn! gajasukumAla muni kahA~ haiM?' bhagavAna ne unheM unake mokSa-gamana taka kA samasta vRttAnta kaha sunaayaa| vRttAnta sunate-sunate zrIkRSNa ke netroM ke sAmane a~dherA Ane lgaa| unheM somazarmA para atyanta krodha aayaa| yaha samAcAra suna kara mAtA devakI kI kyA dazA hogI - isa vicAra se ve atyanta du:khI hue aura unako vandhu-vihIna, nirAdhAra banane kA atyanta duHkha huaa| / bhagavAna ne zrI kRSNa ko dhairya ba~dhAte hue kahA, 'gajasukumAla ko eka hI rAtri meM isa prakAra kI mahAn siddhi prApta karAne vAle soma zarmA para Apa krodha na kreN| apanA hI udAharaNa lo| Apa yahA~ A rahe the taba eka vRddha brAhmaNa ko apanI kuTiyA banAne ke liye IMTe uThAte Apane dekhaa| yaha dekha kara Apako brAhmaNa para dayA AI aura Apane tathA Apake parivAra ne IMTa uThAne meM usakI sahAyatA kI, jisase usakA kArya zIghra sampanna ho gyaa| somazarmA ne upasarga sahana karane vAle gajasukumAla ko
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDiga dhairya ke svAmI arthAt gajasukumAla muni maraNAnta upasarga dekara siddhi pradAna karAI hai| devakI kA choTA putra samasta putroM se pUrva mokSa meM gayA aura isa prakAra vaha sacamuca sabase mahAn bana gyaa| __ bhagavAna ko vandana karake zrIkRSNa smazAna kI ora gye| vahA~ nagara meM praviSTa hotA huA soma zarmA sAmane milA | zrIkRSNa ko dekha kara bhaya se kA~patA huA vaha vahIM para Dhera ho gayA aura mRtyu ko prApta huaa| zrIkRSNa kA krodha zAnta huaa| gajasukumAla ke isa prasaMga ke pazcAt zivAdevI, bhagavAna ke bhAi, zrI kRSNa ke putra Adi aneka yAdavoM ne dIkSA grahaNa kI aura apanA Atma-kalyANa kiyaa| isa prakAra yaha mahApuruSa maraNAnta upaptarga saha kara apanI Atma-sAdhanA ke sAtha-sAtha aneka vyaktiyoM kI Atma-sAdhanA ke nimitta vane / gajasukumAla mugate gayA re lola, caMdu vAraMvAra re| mana thira rAkhyu ApaNuM re lola, pAmyA bhavano pAra re / / (upadezamAlA se)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 sacitra jaina kathAsAgara bhAga (26) saMsAra kA melA arthAt candana malayAgiri - (1) } madhya rAtri kA samaya thA / sarvatra zAnti thI / usa samaya palaMga para soye hue kusumapura ke rAjA candana ne sunA, 'rAjA! terI durdazA hogI, yadi tujhe jIvita rahanA ho to zIghra calA jA / ' rAjA ne eka vAra do bAra ye zabda sune / usane idhara-udhara dekhA parantu koI dRSTigocara nahIM huA / rAjA khar3A huA to rUpa kI ambAra tulya eka devI dRSTigocara huI aura 'maiM terI kula devI hU~' - yaha kaha kara vaha adRzya ho gii| prAtaHkAla huA / rAjA ne rAnI malayAgiri ko bulAkara zAnta citta se kahA, 'devI! rAtri meM kuladevI ne samAcAra kahe haiM ki 'tujha para bhArI vipatti Ane vAlI hai / ' vipatti hameM ghere aura hama aceta bane raheM usakI apekSA hama svayaM jAkara vipatti ko gale kyoM na lagAyeM?' rAnI rAjA kI bAta se sahamata ho gaI aura sAyara evaM nIra donoM putroM ko sAtha lekara rAjA-rAnI ne prayANa kiyA / (2) rAjA candana, rAnI malayAgiri, tathA rAjakumAra sAyara evaM nIra yaha samasta rAjaparivAra ghUmatA- ghUmatA kuzasthala nagara meM pahu~cA / unake sabake pA~va nagna the, deha para kharoMceM lagI huI thIM / ghUmate-ghUmate candana ne kuzasthala meM eka seTha ke ghara pujArI kI naukarI DhUMDha nikAlI aura malayAgiri ne lakar3iyoM kA gaTThara bA~dhakara becane kA kArya prArambha kiyA / - unhoMne kuzasthala ke bAhara eka jhauMpar3I ( kuTiyA) banAI / candana naukarI kA kArya samApta hone para rAtri meM jhauMpaDI para AtA aura malayAgiri bhI lakaDiyA~ beca kara jo prApta hotA usase do kumAroM kA poSaNa krtii| rAta ko cAroM ekatrita hote aura prAtaH apane-apane kArya para cale jAte / sandhyA kA samaya thA / eka paradezI vyApArI cauka meM baiThA huA thA / itane meM malayAgiri kI ' lakar3I lo, lakar3I lo' AvAja usake kAnoM meM pdd'ii| ghaMTiyoM kI raNakAra sadRza AvAjaM suna kara usa vyApArI ne usa ora apanA mu~ha phirAyA to eka sundara rUpavatI strI ko lakar3iyA~ becate hue dekhaa| vyApArI ne usa strI ko bulA kara kahA,
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra kA melA arthAt candana malayAgiri 'yahA~ A, utAra gtttthr|' strI ne gaTThara utArA parantu vyApArI kI dRSTi lakar3iyA~ dekhane kI apekSA usa strI ke aMgopAgoM ko nihArane lgii| usa strI ne kahA, 'seThajI paise dIjiye, mujhe jAnA hai|' vyApArI ne anumAna se adhika mUlya diyA aura malayAgiri paise lekara apanI kuTiyA para calI gii| nitya malayAgiri lakar3I kA gaTThara lAtI aura vaha vyApArI dugunA tigunA mUlya detaa| isa taraha tIna-cAra dina vyatIta hone para malayAgiri ne gaTThara utArA ki vyApArI ke sazakta sevakoM ne turanta malayAgiri ko ratha meM khIMca kara ratha ko Age bar3hA diyaa| malayAgiri ne chUTane ke lie atyanta uchala-kUda kI parantu una kAla-bhairavoM ke samakSa usake samasta prayatna niSphala rahe / tanika dUra jAne para vyApArI bolA, 'malayAgiri! yaha deha kyA lakar3iyA~ becane ke yogya hai? tU merI ardhAGginI bana jA aura yaha samasta vaibhava tu apanA samajha kara mere sAtha raha / ' malayAgiri hAthoM se kAna banda karake bolI - agni-madhya balavo bhalo, bhalo ja viSa ko pAna | zIla khaMDavo nahIM bhalo, nahIM kucha zIla samAna / / __ 'vyApArI! dUra haTa jaa| merI deha meM prANa rahegA taba taka maiM apanA zIla khaMDita nahIM karU~gI / yadi tune merA zIla khaMDita karane kA prayAsa kiyA to merI lAza ke atirikta tere hAtha meM kucha nahIM aayegaa|' saudAgara bhayabhIta ho gayA aura use dhIre-dhIre apane pakSa meM karane ke prayatna meM laga gyaa| ava malayAgiri vyApArI ke sAtha rahatI huI apane samaya ko tapa, jJAna, dhyAna aura jinezvara-bhakti meM vyatIta karane lgii| AmmAmAyaNaETANAMA rararararararararararara malayAgiri vyApArI ke sAtha rahatI huI apanA samaya tapa, jJAna, dhyAna evaM prabhu-bhakti meM vyatIta karane lagI.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 (3) rAjA candana usa vaNik ke ghara pUjA-vidhi sampanna karake rAta ko jaba kuTiyA meM lauTA to sAyara evaM nIra donoM sisaka-sisaka kara ro rahe the| candana ne unake A~sU poMche aura kahA, 'putra kyoM ro rahe ho? tumhArI mAtA kahA~ gaI?' bAlakoM ne kahA, 'kauna jAne abhI taka kyoM nahIM AI? hamane unakI bahuta pratIkSA kI parantu vaha dRSTigocara hI nahIM huii|' - candana kuTiyA se bAhara, idhara-udhara ghuumaa| jo bhI koI milatA use pUchatA, 'kisI ne dekhA hai lakaDiyA~ becane vAlI malayAgiri ko?' kisI ne inakAra kiyA to kisI ne koI uttara hI nahIM diyaa| candana ne mana ko sthira kiyA aura socA ki, 'yadi maiM mastiSka kA santulana kho dUMgA to ina donoM bAlakoM kA kyA hogA?' __kuTiyA para Akara donoM putroM ko lekara candana kuzasthala chor3akara calA gyaa| gA~va ke bAhara vana-nikuJja ke udyAna meM jo koI milatA una sabako yahI pUchatA ki, 'kisI ne dekhA hai merI malayAgiri ko?' pazuoM, pakSiyoM vana ke vRkSoM tathA sarasarAtI vAyu ko sabako candana pRchatA ki, 'batAo, batAo usa kaTiyArina malayAgiri ko!' parantu kahIM se bhI use koI uttara nahIM milaa| kabhI daur3atA, kabhI vizrAma letA aura niHzvAsa chor3atA huA sthAna-sthAna para ThokareM khAtA huA candana bananikuja meM aura mArga meM 'he malayAgiri! he malayAgiri! karatA huA use pukAratA aura mastiSka kA santulana khone jaisA ho jAtA taba sAyara aura nIra kahate, 'pitAjI! bhUkha lagI hai', candana unheM vana ke phala aura patte khilAtA aura svayaM bhI usI prakAra nirvAha krtaa| mArga meM kala-kala karatI nadI baha rahI thii| candana ne isa kinAre para sAyara ko khar3A kara diyA aura nIra ko apane sira para biThA kara nadI pAra kI aura use sAmane ke taTa para khar3A kara diyaa| lauTate samaya nadI kI gati tIvra ho gaI candana kI deha zoka, bhUkha aura kaSToM ke kAraNa zithilatA kA anubhava kara rahI thii| usane pA~va jamAne kA atyanta prayAsa kiyA parantu nadI ke vega ke kAraNa pA~va jama nahIM sake / usane nadI meM vahate-bahate 'beTA sAyara! beTA nIra!' kaha kara unheM pukArA parantu usakI pukAra nadI ke pravAha kI dhvani meM samA gaI / vaha DUbatA-utarAtA bahatA rahA / usane eka-do gulAMche bhI khaaii| itane meM eka lakar3I candana ke hAtha meM A gii| Upara-nIce hotI lakar3I Anandapura nagara ke bAhara chichale pAnI meM rukI aura candana bhI vahIM ruka gyaa| nadI se bAhara nikalate samaya vaha bolA - 'kahA~ candana? kahA~ malayAgiri? kahA~ sAyara? kahA~ nIra??"
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra kA melA arthAt candana malayAgiri 23 usakI A~khoM ke samakSa andhakAra sA chA gyaa| vaha gira pdd'aa| kucha samaya ke pazcAt vana kI manda manda vAyu se tanika svastha huA aura gA~va meM jAkara eka sunasAna cabUtare para baiTha gyaa| kabhI vaha niHzvAsa chor3atA to kabhI 'he deva! kahA~ candana, kahA~ malayAgiri ?' kaha kara apanI rAnI malayAgiri evaM sAyara-nIra kA vicAra karatA / 'kahA~ hogI malayAgiri ? aura nadI ke dono taToM para baiThe mere mahA mUlyavAna sAyara evaM nIra putroM kA kyA huA hogA?' isa prakAra kI vicAradhArA meM DUbA huA vaha jisa makAna ke cabUtare para baiThA thA, usa ghara kI rUpavatI svAminI ne dvAra kholA aura usakI dRSTi usa pathika para par3ate hI vaha tRpta ho gaI aura bolI - 'tuma paradesI loga ho, karo na cintA sAtha / kara bhojana sukha se raho, hama tuma eka hI sAtha / / ' 'he nara-puGgava! tuma paradesI ho, yaha samajhakara cintA mata kro| Apa ghara meM Ao, sukha pUrvaka raho aura bhojana karo; tanika bhI cintA mata kro|' gRha svAminI ke madhura zabda sunakara candana ne ghara meM praveza kiyaa| svAminI ne use prema pUrvaka snAna karAyA aura bhojana kraayaa| sandhyA ho gaI / tanika rAtri hone para vaha gRha svAminI Akara candana ko kahane lagI, 'mahAnubhAva ! merA pati paradeza gayA hai| varSoM vyatIta ho gaye parantu Aja taka usakA koI patA nahIM lagA / Apa isa ghara ko apanA samajheM / isa ghara ke samasta sAmAna ko, isa vaibhava ko aura mujhe bhI Apa apanI samajheM / hama sAtha nadI ke pravAha meM bahatA huA candana apane putroM ko pukAratA hai-beTA sAyara! beTA nIra! magara usakI AvAz2a nadI ke pravAha meM hI samA gaI.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 raheMge aura sukha pUrvaka jIvana yApana kreNge|' ___ candana cauMkA / vaha bolA, 'vahana! maiM vivAhita huuN| mere patnI hai, putra haiM aura maiM parastrI ko apanI bahana mAnane vAlA hU~, mA~ mAnane vAlA huuN| mAtA tu mujhase dUra haTa, mujhe terA vaibhava nahIM cAhiye aura terA yauvana bhI mere kAma kA nahIM hai|' candana ghara se bAhara A gyaa| rAtri Adi kA tanika bhI vicAra na karake vaha sIdhA nagara chor3a kara bhAgA aura zrIpura nagara ke mArga para sthita eka vRkSa ke nIce khUTI tAna kara so gyaa| tanika samaya vyatIta hone para usane gale meM ba~dhI ghaMTiyoM kI dhvani karatA eka hAthI aura usake pIche Ate hue kucha manuSyoM ko dekhaa| yaha dekha hI rahA thA ki itane meM hAthI ne Akara sa~Da meM uThAyA huA kalaza candana ke caraNoM para uDela diyaa| pIche Ate hue maMtriyoM ne 'jaya ho, jaya ho mahArAja candana kI' kaha kara usako cAroM ora se ghera liyA aura kahA, 'mahArAja! hama zrIpura nagara ke maMtrI haiN| hamArA rAjA niHsantAna mara gayA hai| rAjya-karmacAriyoM ne nirNaya kiyA ki hAthI ko kalaza de do, vaha jipsa mahA-puruSa para kalaza uDela de, use hama rAjya-siMhAsana para pratiSThita kara deNge|' maMtrI Dhola-nagAroM ke sAtha candana ko hAthI para biThA kara zrIpura nagara meM le gye| vaha zrIpura kA rAjA bana gayA / aneka rAjAoM ne apanI rAjakumAriyoM kA rAjA candana ke sAtha vivAha karane kA prayatna kiyA para usane vivAha karane se inakAra kara diyaa| candana rAjA vana gayA parantu usake netroM ke sAmane se malayAgiri, sAyara evaM nIra haTate nahIM the| vaha chupa chupa kara kaI bAra 'kahA~ candana, kahA~ malayAgiri?' zabdoM kA uccAraNa karatA aura unakI khoja karatA rahatA thaa| vaha rAjya-saMcAlana karatA thA parantu usakA hRdaya to malayAgiri aura sAyara tathA nIra kI cintA se hI ghirA rahatA thaa| (4) idhara nadI ke Amane-sAmane ke taToM para sAyara aura nIra khar3e-khar3e rudana kara rahe the| ve o pitAjI! o pitAjI! kI AvAja lagAte aura kabhI sAyara nIra ko 'o nIra! o nIra!' kaha kara pukAratA to kabhI nIra 'o bhAI sAyara! o bhAI sAyara!' pukAra-pukAra kara rotaa| kucha samaya pazcAt vahA~ eka sArthavAha AyA / usane nadI ke donoM taToM para rote una donoM bAlakoM ko sAtha le liyA, unheM sAtha rakha kara unakA poSaNa kiyA, unheM bar3A kiyA parantu bar3e hone para donoM bhAiyoM ko apane mAtA-pitA kI khoja karane kI icchA huii| ataH eka rAtri meM sArthavAha ke nAma para eka patra likha
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra kA melA arthAt candana malayAgiri kara vahA~ se nikala kara ve donoM bhAI zrIpura nagara meM Aye / zrIpura nagara meM idhara-udhara ghUmane ke pazcAt una donoM ne rAjA ke mahala meM santariyoM kI naukarI svIkAra kara lii| ve nitya rAjA ko praNAma karate aura apanA kartavya bajAte the / rAjA unheM pahacAna nahIM pAyA aura na hI ve donoM bhAI rAjA ko pahacAna pAe / 25 (5) malayAgiri candana, sAyara aura nIra kA smaraNa karatI huI vyApArI ke sAtha ghUma rahI thI / vyApArI ne use vicalita karane ke tathA use satAne ke aneka prayatna kiye parantu vaha saphala nahIM huA aura na usakA moha chor3a kara vaha usakA parityAga bhI kara sakA / malayAgiri jinezvara bhagavAna ke smaraNa-kIrtana meM samaya vyatIta karatI aura acche dinoM kI pratIkSA meM thI / sArthavAha ghUmatA- ghUmatA zrIpura nagara meM A phuNcaa| usane rAjA ko uttama upahAra bheje aura apanI sampatti kI surakSA karane ke lie do santariyoM kI mA~ga kii| rAjA ne yuvA yoddhA sAyara aura nIra ko sArthavAha kI sampatti kI surakSA karane ke lie bheja diyA / ThIka gA~va ke bAhara hI vyApArI ke tambU lage the / madhya meM do vizAla tambU the / eka tambU meM vyApArI aura dUsare meM malayAgiri thii| AsapAsa meM naukara-cAkaroM kI rAvaTiyA~ evaM godAma the / zItakAla kI rAtrI hone ke kAraNa vaha kaThinAI se vyatIta ho rahI thI / sAyara, nIra evaM vyApArI ke anya santariyoM meM vArttAlApa chiDA aura ve eka dUsare ko Apa-bItI bAteM kahane lage / sAyara aura nIra ne apanI 'rAma kahAnI' kahanI prArambha kI, 'hama apanI kyA bAta kaheM? hamAre pitA kusumapura ke rAjA candana aura hamArI mAtA malayAgiri hai / hama sAyara aura nIra unake do putra haiN| hama para aisI vipatti AI ki pahane hue vastroM se hameM apanA nagara kusumapura chor3anA par3A aura hama kuzasthala Aye / pitAjI ne pujArI kI naukarI kara lI aura mAtA ne jaMgala se lAkara lakaDiyA~ becanA prArambha kiyaa| eka dina rAta taka mAtA nahIM aaii| vaha kahA~ gaI kucha patA na lagA / pitAjI usakI khoja meM nikle| hama unake sAtha the| nadI ke taTa para mujhe chor3A aura dUsare taTa para nIra ko chodd'aa| nIra ko chor3a kara lauTate samaya nadI ke tIvra vega meM pitAjI vaha gaye / kahA~ gaye pitA aura kahA~ gaI mAtA malayAgiri jisakA koI patA nahIM lagA / kucha samaya ke pazcAt eka sArthavAha AyA jisane nIra ko aura mujhe sAtha liyA, hamArA poSaNa kiyA, parantu hama vahA~ nahIM rhe| hamane zrIpura Akara vahA~ santariyoM kI naukarI kii| kyA bhAgya kI balihArI hai aura kyA jIvana ke saMyogaviyoga haiM?'
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 sacitra jaina kathAsAgara bhAga usa samaya tambU meM soI huI malayAgiri jaga rahI thii| usane yaha samasta vRtAnta apane kAnoM se sunA / putroM ko dekha kara usakA roma-roma pulakita ho uThA, usakI kaMcukI phUla gaI, stanoM meM se dUdha kI dhArA vahane lgii| vaha aMdherI rAtri meM bAhara nikalI aura 'putra sAyara! putra nIra! kaha kara usane una donoM kA AliMgana kiyA aura vaha sisakiyA~ bhara-bhara kara rone lagI / isa AvAja se tambU meM soyA huA vyApArI jaga gayA aura sAyara tathA nIra ko dhamakI detA huA bolA, 'tuma corI karane ke lie Aye ho athavA kisI kI strI ko uThAne ke lie Aye ho?' paraspara vAda-vivAda karate hue bhora ho gayA aura yaha zikAyata zrIpura ke rAjA candana ke pAsa pahu~cI / vyApArI ne anunaya-vinaya ke sAtha rAjA ko nivedana kiyA, 'rAjan! ye donoM santarI merI isa patnI ko uThA le jAnA cAhate haiM / ' - rAjA ne kahA, 'yuvakoM! satya satya bAta kaho, tuma kauna ho?' yuvakoM ne azru-pUrNa netroM se svayaM para bItI kahAnI kahanI prarambha kii| rAjA ne barabasa dhairya rakhA parantu jaba ve bAlaka jora jora se rote hue bole ki, 'rAjan ! mAtA malayAgiri to vAraha varSoM ke pazcAt hameM milI parantu putroM ko mAtA kI apekSA adhika pyAra karane vAlA hamArA tAraNahAra pitA candana hameM kahA~ milegA?' yaha kaha kara donoM bhAI aura malayAgiri sisaka-sisaka kara ro par3e / rAjA kA dhairya TUTa gyaa| vaha rAjya siMhAsana para khar3A ho gayA aura volA, 'putro! rAjasiMhAsana para se uTha kara mahArAjA candana ne kahAputro ! gabharAo mata, yaha khaja hai tumhArA pitA candana !
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra kA melA arthAt candana malayAgiri 27 ghabarAo mata, yaha khar3A hai tumhArA pitA candana / ' putra pitA ke gale laga gaye aura malayAgiri lajjita ho gii| vyApArI phIkA par3a gyaa| rAjA ne use kSamA-dAna dekara nikAla diyaa| tatpazcAt candana kusumapura evaM zrIpura donoM sthAnoM kA rAjA bana gyaa| sAyara evaM nIra donoM rAjyoM ke alaga alaga yuvarAja banAye gye| ghora vipatti ke samaya bhI candana evaM malayAgiri ne sAhasa rakha kara zIla kA pAlana kiyA aura ananya niSThA ke sAtha viyoga sahana karane ke kAraNa unhoMne adhika saMyoga kA anubhava kiyaa| (upadezamAlA se)
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 (27) ArIsA bhavana meM kevalajJAna arthAt cakravartI bharata (1) atyanta prAcIna kAla kA yaha prasaMga hai / jaba saMsAra meM mu~ha-mA~gI vRSTi hotI thI, duHkha-zoka evaM bhaya kA nAmo-nizAna nahIM thA, kisI meM kisI kI sampatti chIna lene kI bhAvanA nahIM thI, sabhI loga santoSI the| usa tIsare Are ke anta tathA cauthe Are ke prArambha kI yaha bAta hai| java manuSyoM kI Ayu atyanta lambI hotI thI aura manuSyo kI deha kI lambAI bhI adhika hotI thii| pazu-pakSiyoM evaM anya jIvoM ko apanA nirvAha karane ke lie atyalpa cintA karatI par3atI thii| usa taraha se usa kAla meM mAnava prakRti se rahane ke lie ghara mA~ga lete, ve bhojana bhI kalpa-vRkSa se mA~gate aura AvazyakatAnusAra anya vastue~ bhI kalpavRkSa unheM pradAna karate the, parantu yaha avasarpiNI kAla hai| yaha to ghaTatA kAla hai| jyoM jyoM samaya bItatA gayA, tyoM tyoM kalpavRkSa kA prabhAva ghaTane lgaa| mA~gane para kalpavRkSa AhAra pradAna nahIM karane lage, jisase manuSyoM ko cintA huii| unhoMne svayaM kI jAti meM se eka nAyaka hue, jinameM 'nAbhi' sAtaveM the| ___ nAbhi kulakara evaM marudevA kA putra huA, jisakA nAma RSabha thaa| ye RSabha isa caubIsI ke prathama tIrthaMkara hue aura usa kAla ke prathama raajaa| ve isa jagat kI samasta vyavasthA ke nirmAtA evaM prathama tyAgI the| unhoMne do striyoM ke sAtha vivAha kiyA - eka sunandA aura dUsarI sumNglaa| isa sunandA evaM sumaMgalA ke sAtha bhoga bhogate-bhogate RSabhadeva ke eka sau putra hue| sumaMgalA ne sarva prathama eka putra aura eka putrI ko janma diyA, jinakA nAma bhagavAna ne bharata aura brAhmI rkhaa| tatpazcAt sunandA ne bhI eka putra-putrI rUpI yugala ko janma diyA, jinake nAma bAhubalI aura sundarI rakhe gye| tatpazcAt sumaMgalA ne unacAsa yugala putroM ko arthAt aThANave putroM ko janma diyaa| __ RSabhadeva ne logoM ko vibhinna kalAoM kI zikSA dii| rAjya kA pravandha, kAryavibhAjana evaM tadanarUpa jAti kA prabandha karake ve prathama rAjA bane / rAjya ke upabhoga meM unhoMne presaTha pUrva vyatIta kiye| tatpazcAt unhoMne bharata ko vinItA kA rAjya,
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArasA bhavana meM kevalajJAna arthAt cakravartI bharata 29 bAhubalI ko takSazilA kA rAjya aura anya putroM ko bhinna-bhinna rAjya pradAna karake svayaM ne dIkSA grahaNa kii| bharata mANDalika rAjA vanA / (2) prAtaHkAla kA samaya thA / bhagavAna bhuvana bhAskara ne abhI abhI hI apanI svarNima kiraNoM kI cAdara pRthvI para phailAI thI / ayodhyA ke rAjaprasAda ke eka vizAla kakSa meM atyanta vRddhA rAjamAtA marudevA vaiThI thiiN| itane meM vahA~ bharatajI Aye aura vole, 'mAtAjI! merA vandana svIkAra kareM / ' mAtA bolI, 'kauna ? bharata hai ?' 'hA~ mAtAjI, maiM bharata hU~ / Apa sakuzala to haiM na?' yaha kahate hue bharatajI ne marudevA mAtA ke caraNoM kA sparza kiyaa| 'sakuzala' zabda sunakara mAtA kA hRdaya bhara aayaa| unake netroM meM A~sU chalaka Aye aura ve bolI, 'putra bharata ! RSabha ke binA maiM sakuzala kahA~ se ho sakatI hU~? merI kuzalatA RSabha kI kuzalatA meM hai / RSabha ne merA, terA aura sabakA parityAga kiyA / eka samaya thA jaba usake sira para candramA kI kAnti tulya ujjvala chatra rakhe jAte the, vaha RSabha Aja naMge sira aura naMge pA~va bhaTakatA hai / putra ! isa RSabha ke lie deva kalpavRkSa bhojana tathA kSIra sAgara ke jala prastuta karate the, vahI Aja ghara ghara bhikSA mA~gatA hai / jisake samakSa paMkhe jhalane vAlI striyoM ke kaMganoM kI madhura dhvani hotI thI, vahI RSabha Aja vana ke maccharoM kI gunagunAhaTa meM kAyotsarga dhyAna meM khar3A rahatA hai / putra ! vaha vAgha, bheDiyoM meM kaise rahatA hogA ? tU aura bAhubalI sava rAjya kA upabhoga kara rahe ho| tuma mere putra kI tanika bhI paravAha nahIM karate / bharata! maiM kisako doSa dU~ ? doSa mere apane bhAgya kA hai / dhikkAra hai mujhe ki RSabha jaisA putra pAkara bhI vRddhAvasthA meM mujhe viyoga sahanA pdd'aa| maiM to abhI hI usake pIche usakI dekha-rekha karane ke lie daur3a jAtI, parantu kyA karU~? maiMne usake viyogajanya - duHkha meM ro-rokara apanI A~kheM kho dI haiN| bharata! adhika nahIM to vaha kahA~ hai aura kyA karatA hai usake samAcAra to de diyA kara / ' yaha kahatI huI mAtA mukta hRdaya se ro par3I / bhArata ke netra bhara Aye phira bhI dhairya dhAraNa karake ve bole, 'mAtAjI! Apa duHkha na kreN| Apa tribhuvanapati RSabhadeva kI mAtA haiM, tIna loka ke AdhAra jo prathama tIrthaMkara banane vAle haiM una AdIzvara kI Apa jananI haiM / mAtAjI! jinakA nAma smaraNa karane se dUsaroM ko upadrava nahIM hote, una Apake putra ko upadrava kaise ho sakate haiM? Apa mana meM adhIra na bneN| Apa to vizva ke tAraNahAra putra ke tyAga kA anumodana kareM / ' tatpazcAt bharata azrupUrNa netroM se mAtA ke caraNa sparza karake apane AvAsa para
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 Aye aura nityakarma meM laga gye| 'rAjana! zubha samAcAra hai| rAjasevaka yamaka ne namaskAra kara khaa| 'kyA?' Azcarya cakita hokara bole| 'rAjedhara purimatAla nAmaka upanagara ke zakaTAnana udyAna meM kAyotsarga dhyAnastha bhagavAna zrI RSabhadeva ko Aja tIna loka ko batAnevAlA kevalajJAna prApta huA hai|' ___ bharata use puraskRta kare itane meM to dUsarA rAjasevaka 'samaka' daur3atA huA AyA aura namaskAra karake bolA, 'deva! Ayudha-zAlA meM sUrya ke samAna tejasvI hajAra AroM yukta cakraratna utpanna huA hai|' ___ donoM badhAI sAtha suna kara bharatezvara vicAra meM par3a gaye / 'kyA kareM? pahale cakra kA pUjana kareM athavA bhagavAna kA?' dUsare hI kSaNa vicAra dhArA nirmala banI aura ve vicAra karane lage, 'are, maiM kaisA pAmara hU~? cakra to cakravartI kA pada pradAna karane vAlA hai aura vaha to saMsAra meM aneka dhAra prApta hotA hai parantu tIna loka ke tAraNahAra tIrthakara pitA ke kevalajJAna mahotsava kA lAbha thor3e hI bAra-bAra prApta hone vAlA hai?' ___ yamaka evaM samaka ko badhAI dene ke lie puraskRta kiyA gayA aura sevakoM ko bhagavAna ke darzanArtha jAne ke lie taiyArI karane kA Adeza diyA gyaa| 'mAtAjI! Apa nitya jinakA hRdaya meM duHkha karake cintita hotI ho una Apake putra RSabhadeva ko Aja kevalajJAna prApta huA hai| karor3oM devatA tathA mAnava unake kevalajJAna kA mahotsava karane ke lie umar3a par3e haiN| mAtAjI! caliye Apake putra kI Rddhi dekhane ke lie| hama Rddhi kA upabhoga kara rahe haiM ki Apake putra tIna lokoM ke svAmitva kA upabhoga kara rahe haiM vaha to dekhiye|' - bharatezvara ne marudevA mAtA ko praNAma karake khaa| marudevA mAtA ko apane sAtha hAthI para viThA kara bharatezvara ne caturaMginI senA sajA kara samavasaraNa kI ora prayANa kiyA / indra-dhvaja, ratna-jyoti evaM devatAoM ke dala ke dala AkAza meM se utarate dekha kara bharatezvara ne marudevA mAtA ko kahA, 'mAtAjI dekho, ye devatA 'maiM pahale darzana karU~, maiM pahale darzana karU~' isa spardhA se bhagavAna kI ora daur3a rahe haiN| mAtAjI! suno yaha devaduMdubhi kI dhvani / Apake putra ko kevalajJAna huA hai usa nimitta devatA harSa se vajA raheM haiN| mAtAjI! dekho to sahI, yAgha-bheDiye sava apanA vaira bhUla kara RSabhadeva kI dezanA zravaNa kara rahe haiN|'
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArasA bhavana meM kevalajJAna arthAt cakravartI bharata 31 marudevA mAtA ke netroM meM se harSAzruoM kA pravAha umar3a pdd'aa| aura ro rokara ba~dhe hue pragAr3ha karma- paDala TUTa gye| unhoMne putra kI Rddhi svayaM dekhI aura usameM tanmaya hokara bolI, 'bharata! tU satya kaha rahA thA / ye to tIna loka ke svAmitva kA upabhoga kara raheM hai / maiM ajJAnI evaM mohAndha use vAstavika rUpa meM nahIM pahacAna sakI / maiMne putra kA zoka vyartha kiyaa| mujhe jo karanA cAhiye thA vaha maiMne kucha nahIM kiyA / putra ne moha kA parityAga kiyA, usI prakAra mujhe bhI moha kA parityAga karanA cAhiye thA / kisake putra aura kisakI mAtA ?' tatpazcAt bharatezvara kI savArI Age bar3hI, tyoM mAtA kI vicAradhArA bhI antarmukhI vana kara Age bar3hI aura unheM mArga meM hAthI para hI kevalajJAna prApta huA / 'mAtAjI! kyA vicAra kara rahI ho? kisa dhyAna meM ho ?' bharatezvara voleM itane meM to AkAza meM devaduMdubhi yaja uThI aura deva bole, 'bharatezvara! mAtAjI ko kevalajJAna ho gayA hai| rAjan ! kyA mAtA aura kyA putra ? apanA putra RSabhadeva jo mokSa- lakSmI prApta karatA hai vaha lakSmI kaisI hai? yaha dekhane ke liye mAtA pahale mokSa meM gaI aura putra bhI kaThora tapa karake kevalajJAna prAptakara sarva prathama ukta kevalajJAna unhoMne mAtA ko bhejA / aisI mAtA-putra jor3I prApta honA vizva meM atyanta duSkara hai|' devoM ne marudevA mAtA kA zava kSIra-sAgara meM DAla diyA / tatpazcAt deva evaM bharata madhyarAtri ke candrodaya ke samaya andhakAra evaM cA~danI donoM vidyamAna hote haiM, usI AIZA mAtAjI! suno yaha devaduMdubhi kI dhvani ! Apake putra ko kevalajJAna huA hai usa nimitta devatA harSa se vArjitra bajA rahe hai.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 prakAra mAtA kI mRtyu se udAsInatA aura unake nirvANa se harSa, isa prakAra mizrita bhAva yukta hue aura ve bhagavAna ke samavasaraNa meM praviSTa hue| bharatezvara ne bhagavAna ke kevalajJAna kA mahotsava manAne ke pazcAt cakraratna kI pUjA kii| usake bAda to unheM eka eka karake caudaha ratna prApta hue| bharatezvara ne dig yAtrA para prasthAna kiyaa| mAgadha, varadAma evaM prabhAsadeva kI sAdhanA ke pazcAt unhoMne bharatakSetra ke chaH khaNDoM aura vidyAdharoM ke rAjA nami-vinami ko apane adhIna vnaayaa| vinami ne apanI putrI subhadrA kA vivAha bharatezvara ke sAtha kara diyA jo anta meM strI-ratna vnii| ___ bharatezvara ne chaH khaNDoM ke uparAnta naisarpa, pANDuka Adi nau nidhiyA~ prApta kii| isa prakAra bharata caudaha ratnoM, nau nidhiyoM, vattIsa hajAra rAjAoM, chiyANave karor3a gA~voM, vattIsa hajAra dezoM, caurAsI lAkha hAthiyoM, adhoM, rathoM aura chiyANave karor3a paidala senA Adi ke svAmI bane aura ve cakravartI bane / (6) 'sundarI! yaha kyA huA? kaisA terA rUpa-lAvaNya aura kaisI mohaka terI deha thii| terI vaha AbhA aura bala saba gayA kahA~?' ___'deha kA svabhAva hai, vaha sadA samAna thor3e hI rahatI hai?' sundarI ne sasmita bhAva se khaa| ___ bharata cakravartI ne sevakoM ko dhamakAte hue kahA, 'sevakoM! maiM digyAtrA para gayA thA parantu tuma to saya yahIM para the na? sundarI kI deha aisI kaise ho gaI? auSadhiyoM aura khAdha-sAmagrI kA kyA abhAva thA ki yaha aisI azakta evaM nisteja ho gaI?' ___ sevakoM ne uttara diyA, jisake pAsa devatA svayaM upasthita hoM use bhalA kyA kamI hogI? sundarI ko sadA dIkSita hone kI dhuna thii| unheM Apane dIkSA grahaNa karane kI anumati pradAna nahIM kI, isI kAraNa Apa digayAtrA para nikale taba se Aja taka ye AyaMbila tapa karatI rahIM aura aba bhI kara rahI haiN| 'sundarI! dIkSA kA terA nizcaya hI hai to maiM tujhe nahIM rokuuNgaa| maiM to rAjya vaibhava kA tyAga karake apanA kalyANa nahIM kara sakatA parantu Atma-kalyANa karane se maiM tujhe kyoM rokU~?' bharatezvara ne dIkSA ke lie DAle gaye antarAya ke lie pazcAtApa
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArIsA bhavana meM kevalajJAna arthAt cakravartI bharata pradarzita karate hue khaa| tatpazcAt sundarI dIkSita ho gaI aura bharatezvara ke aThANave bhAI, vAhuvalI evaM anya aneka putra bhI dIkSita ho gye| (7) bhagayAna ne batAyA, 'bharata! terA putra marIci isa cauvIsI meM 'mahAvIra' ke nAma se cauvIsavA~ tIrthaMkara bnegaa| mahAvideha kSetra meM priyamitra nAmaka cakravartI hogA aura isa avasarpiNI meM tripRSTha nAmaka prathama vAsudeva bhI hogaa|' bharata cakravartI bhagavAna kI yaha vANI sunakara socane lagA, 'kyA karma kA prabhAva hai? mere bhAiyoM, bandhuoM evaM aneka putroM ne dIkSA grahaNa kI parantu koI usa dIkSA kA virodhI nahIM hai, aura isa marIci ne dIkSita hone vAloM kA devoM ke dvArA hotA pUjAsammAna dekhakara bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI parantu vaha sardI-garmI ke upasarga sahana nahIM kara skaa| ataH usane koI bhitra veSa hI dhAraNa kiyA hai / vaha bhagave vastra pahanatA hai, pA~voM meM khar3AU rakhatA hai, pAtra na rakha kara kamaNDala rakhatA hai aura sira para bhI chatra rakhatA hai| abhI taka itanA ThIka hai ki usameM upadeza dene kI sundara chaTA hote hue bhI vaha logoM ko upadeza saccA detA hai aura apane bhagave veSa meM anya kisI ko sammilita nahIM krtaa| phira bhI vaha vAstava meM puNyazAlI hai, kyoMki vaha caubIsavA~ tIrthaMkara bnegaa| mere lie to vaha sacamuca vandanIya hai|' bharata cakravartI marIci ke pAsa gaye aura tIna pradakSiNA dekara vandana karake bole, 'bhAgyazAlI! tuma sacamuca puNyazAlI ho / bhagavAna. ne batAyA hai ki marIci antima tIrthaMkara banegA, mahAvideha kSetra meM cakravartI banegA aura isa bharatakSetra meM prathama vAsudeva banegA / maiM tumhAre bhagave veSa ko vandana nahIM karatA, parantu tuma antima tIrthakara banoge isa kAraNa tuma sacamuca bhAgyazAlI ho, isalie vandana karatA huuN|' bharatezvara to cale gaye parantu marIci ke harSa kA pAra na rahA / dveSa para vijayI honA sarala hai parantu rAga para vijayI honA atyanta kaThina hai| ataH mokSa kI sIr3hI car3hate samaya krodha evaM mAna to pahale naSTa ho jAte haiM parantu rAga rUpI mAyA aura lobha tatpazcAt hI jAte haiN| __marIci harSa se nAcane lagA aura bolA, 'mere dAdA prathama tIrthaMkara, mere pitA cakravartI, maiM prathama vAsudeva aura antima tIrthaMkara! kyA hamArA kula! ahA! ikSvAMku kula meM teIsa tIrthaMkara vneNge| vizva meM hamAre parivAra ke samAna ucca parivAra eka bhI nahIM hai|'
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 yahA~ para harSAtireka se marIci ne nikAcita nIca gotra karma kA baMdha kiyaa| (8) vizva-dharAtala ko pAvana karate hue eka vAra cautIsa atizayoM ke dhAraka bhagavAna RSabhadeva kA aSTApada parvata para padArpaNa huA / parvata ke rakSakoM ne yaha samAcAra cakravartI bharata ko diyaa| aisI zreSTha badhAI dene ke badale cakravartI ne unheM sAr3he bAraha karoDa svarNa-mudrAe~ puraskAra svarUpa diiN| tatpazcAta ve saparivAra aSTApada parvata para gaye aura vahA~ bhagavAna kI pradakSiNA karake unako vandana kiyA aura unakI dezanA zravaNa kii| apane mahAvratadhArI bhAiyoM ko dekhakara bharata ke mana meM bhrAtR-prema umar3a pdd'aa| apanI cakravartI kI Rddhi evaM hajAroM yakSoM evaM sevakoM ke hote hue bhI bhAiyoM ke binA vaha jaMgala meM khar3e hTha ke samAna pratIta huA, 'maiM bar3A hote hue bhI choTA hU~ aura Ayu meM laghu hote hue bhI hRdaya ke udAra bhAva se ye sacamuca bar3e haiN| maiM cakravartI ke sukhoM kA upabhoga kara rahA hU~ aura ye mere bhAI duSkara tapasyA kara raheM haiN| jisane apane bhAi bhI apane nahIM gine usake lie jagat meM anya kauna apanA hogA? ye vicAra utpanna hue| bharatezvara bhagavAna ke pAsa gaye aura apane bhAiyoM ko rAjya-Rddhi lauTAne kA kahakara ghara le jAne kI vinatI kii| bhagavAna ne kahA, 'bhadra bharata! deha evaM mana kI bhI paravAha E AMA SHIR ima bharata ne marIci se kaha - 'maiM tumhAre bhagave veSa ko baMdana nahIM kara rahA hU~ magara, tuma aMtima tIrthakara banoge isalie vaMdana kara rahA hU~.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArasA bhavana meM kevalajJAna arthAt cakravartI bharata 35 mata kara / ye uttama munipuGgava vamana kiye hue bhoga rUpa rAjya ko kaise grahaNa kareMge ? bharata turanta pA~ca sau vaila - gADiyoM meM AhAra Adi sAmagrI lAkara muniyoM ko pradAna karane lage taba bhagavAna ne kahA, 'bharata! muniyoM ke lie AdhA karmI arthAt unake lie banAyA gayA AhAra kalpya nahIM hogA / ' bharata ne bhagavAna ko apane vahA~, unake lie nahIM taiyAra kiyA gayA, AhAra grahaNa karake kRtArtha karane kI yAcanA kI / bhagavAna ne kahA, 'bharata! muni rAja- piNDa grahaNa nahIM karate / ' saba ora se nirAza hue bharatezvara ke hRdaya meM zoka-sAgara umar3a par3A aura ve mUrcchita ho gaye / unheM lagA ki jo merI rAjya Rddhi kA aMza bhI ina tyAgI muni bandhuoM ke upayoga meM na Aye isa prakAra kI rAjya - Rddhi vAlA maiM rAjezvara cakravartI hote hue bhI kisI kA bhI upakArI nahIM banane vAlA sacamuca niSkriya nirdhana hU~ / ' indra ne bharata kA duHkha alpa karane ke lie bhagavAna ko pUchA, 'bhagavAna, avagraha kitane haiM ?' bhagavAna ne kahA- ' ( 1 ) indra sambandhI, (2) cakravartI sambandhI, (3) rAjA sambandhI (4) gRhastha sambandhI aura ( 5 ) sAdhu sambandhI / ye pA~ca avagraha haiM / usameM bhI indra kI anupasthiti meM cakravartI kI anujJA aura cakravartI kI anupasthiti meM rAjA kI anujJA isa prakAra krama pUrvaka anujJA se sAdhu vicaraNa kara sakate haiM / indra ne khar3e hokara batAyA ki, 'mere avagraha meM jo muni vicarate haiM unheM mere kSetra meM vicarane kI maiMne anujJA pradAna kI hai / ' tatpazcAt bharata ne bhI khar3e hokara kahA ki, 'mere avagraha kI maiM bhI anumati pradAna karatA hU~ / ' tatpazcAt cakravartI bharata ne indra ko pUchA ki 'isa bhojana sAmagrI kA kyA kareM ?' indra ne batAyA ki 'yaha guNAdhika zrAvakoM ko pradAna kara do|' cakravartI bharata ne yaha yAta mAna kara zrAvakoM ko bhojana kraayaa| -- (9) eka vAra cakravartI bharata ne indra ko pUchA, 'ApakA mUla rUpa devaloka meM bhI aisA hI rahatA hai athavA parivartita hotA hai ?' indra ne bharata ko apanI kaniSThA aMgulI mUla rUpa meM batAI / use dekhate hI bharata ke netra cakAcauMdha ho gye| sUrya kI sahastra kiraNeM saMgaThita hokara mAno vaha banI ho aisA bharata ko pratIta huaa| tatpazcAt indra bhagavAna ko namaskAra karake sva-sthAna para calA gayA aura bharata ne ayodhyA meM indra kI aMgulI ke smaraNArtha indra kI aMgulI kA Aropa karake mahotsava kiyaa| tatpazcAt logoM meM indra-stambha ropa kara indra- mahotsava karane kI pravRtti prArambha huii|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 (10) bharata cakravartI ne dekhA ki rAja-piNDa hone se mere vahA~ muni AhAra grahaNa nahIM kara sakate, to mujhe kucha na kucha apanA kalyANa karanA caahiye| ataH unhoMne zrAvakoM ko bulA kara kahA, 'Apa mere rasoI ghara meM nitya bhojana karanA, AraMbha-sabhAraMbha kA tyAga karake svAdhyAya karanA aura mujhe jAgrata rakhane ke lie, 'jito bhavAna bhayaM bhari, tato mA hana mA hana' (Apa vijita haiM, bhaya kI vRddhi ho rahI hai, ataH kisI jIva athavA apane Atma-guNa kA hanana mata karo aura saceta raho) ye zabda kahanA / ve zrAvaka sadA ye zabda kahate rahate hai jinheM sunakara bharata ke hRdaya meM kSaNabhara ke lie maiM kaSAyoM dvArA jIta liyA gayA hU~, mRtyu aura saMsAra kA bhaya sira para hai' Adi vicAra Ate aura zAnta ho jaate| kucha samaya meM to rasoIghara meM bhojana karane vAloM kI saMkhyA meM atyanta vRddhi ho gii| ataH sacce kI parIkSA karake unheM pahacAnane ke lie kAkiNI-ratna se tIna rekhAe~ karake zrAvaka ko pRthaka kiyA aura unake svAdhyAya ke lie arihanta kI stuti aura zrAvaka aura sAdhu-dharma ke AcAroM se avagata karAne vAle cAra vedoM kI racanA kii| 'mA hana mA hana' kahane vAle ye zrAvaka kucha samaya ke pazcAta 'mAhanA' ke nAma se vikhyAta hue aura kucha samaya pazcAt unameM se kucha brAhmaNa hue| bharata cakravartI ke pazcAta unake putra AdityayazA ke pAsa kAkiNI-ratna hone se ina mAhanoM ke svarNa kI janeU kI gaI, tatpazcAt cA~dI kI aura Ajakala sUta kI ho gaI hai| 'jito bhavAn...' kahane kI pravRtti cakravartI bharata ke pazcAt unakI ATha pIr3hiyoM taka calI aura naveM-dasaveM tIrthaMkaroM ke antara meM sAdhu dharma kA viccheda huA taba jinezvara bhagavAna kI stuti aura sAdhu tathA zrAvaka dharma ke AcAra rUpa bharata cakravartI ke dvArA racita vedoM meM bhI parivartana kiyA gayA aura unake sthAna para navIna veda vne| (11) mokSa kA samaya nikaTa Ane para RSabhadeva bhagavAna dasa hajAra muniyoM ke sAtha aSTApada parvata para gaye jahA~ unake sAtha bhagavAna anazana karake poSa kRSNA trayodazI (meru trayodazI) ke dina abhijita nakSatra meM nirvANa ko prApta hue| devoM ne mahotsava pUrvaka bhagavAna kI deha kA agni-saMskAra kiyA aura indra Adi unake avazeSoM ko parama pavitra mAna kara devaloka meM le gaye / bharata cakravartI ne agnisaMskAra bhUmi ke nikaTa siMhaniSadyA nAmaka prAsAda kA nirmANa karAyA aura usameM cauvIsa tIrthaMkara bhagavAnoM kI unake deha ke pramANa vAlI ratnamaya pratimAoM ke sAtha nitrANave
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArasA bhavana meM kevalajJAna arthAt cakravartI bharata 37 bhAiyoM kI bhI pratimAe~ pratiSThita kii| prAsAda ke bAhara bharatezvara ne nitrANave bandhu muniyoM kA yazasamUha ho vaise ninnANave stUpoM kA bhI nirmANa karAyA / bharata cakravartI vuddhimAna the / ve acchI taraha jAnate the ki aba patana kA samaya A rahA hai / ratnoM se lalacAkara kahIM koI AzAtanA na kara le aura pratyeka ke lie yaha sthAna sugama na bane, ataH daNDa- ratna ke dvArA usa parvata ke ATha pAdacihnoM ke atirikta samasta mArga samatala kara diyA / ina ATha pAdacihnoM se yaha parvata aSTApada ke nAma se vikhyAta huA / bharata cakravartI prAsAda kA nirmANa aura usakI pratiSThA karane ke pazcAt bojhila hRdaya se ayodhyA meM Aye / pitA aura bhAiyoM ke nirvANa ke pazcAt cakravartI bharata ko caina nahIM milA / unheM apanI Rddhi, smRddhi tathA vaibhava nirarthaka pratIta huaa| ve apane nitrANave bhAiyoM ko dhanya mAnane lage aura svayaM ko pAmara mAnane lage / maMtriyoM ne bharatezvara ko nivedana kiyA, 'mahArAja! Apa kisa lie zoka kara rahe haiM? bhagavAna aura Apake bhrAtAgaNa ne jagat meM utkRSTa se utkRSTa sthAna prApta kiyA hai / Apa cAhe jitanA rAjya ke Upara se mana alaga kareM parantu yaha rAjyadhurA samhAlane jaisA isa samaya koI nahIM hai, kyoMki Apake bhAiyoM aura rAjyadhurA samhAla sakane vAle savane dIkSA aGgIkAra kara lI hai| rAjakumAra AdityayazA abhI taka bAlaka hai / Apa citta meM se udvignatA nikAla deM aura rAjya kArya meM citta lagAyeM / bharatezvara ne zanaiH zanaiH zoka kama kiyA aura ve nispRha bhAva se rAjya kArya kI dekha-bhAla karane lage / (12) prAtaHkAla kA samaya thA / manda manda vAyu se bharatezvara ke rAja-prAsAda ke toraNa madhura saMgIta kA sRjana kara rahe the / bharatezvara snAna karake deha para sugandhita dravya lagA kara dukUloM evaM ratna-hIroM se jar3ita hokara apanA rUpa nihArane ke lie ArIsA bhuvana meM gaye / sira ke bAloM para hAtha phirAte hue ArIsA bhuvana meM apanA rUpa nihArate hue bharatezvara bole, ' Ayu yar3ha gaI hai phira bhI deha kA dikhAvA to indra jaisA hI hai| deha kA teja to acche acchoM ko cakAcauMdha kare aisA hai aura oja sabako cakita kara de aisA hai / ' muskarAte hue cakravartI ne paraspara kaMdhoM para hAtha phirA kara deha ke samasta aMga dekhanA prArambha kiyA / itane meM acAnaka vRddha pati ke hAthoM se yuvA patni khisaka jAye usI prakAra ratna jar3ita aMgUThI aMgulI meM se nikala pdd'ii| bharatezvara aMgUThI ko dekhe usakI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 apekSA unhoMne aMgulI dekhI to aMgUThI rahita aMgulI anya anya aMguliyoM kI apekSA aTapaTI pratIta huii| bharatezvara ne eka eka karake samasta AbhUSaNa utAra diye aura apane aMgoM ko nihArA to ghar3I bhara pUrva jo sira kA mukuTa dekha kara indra kI tulanA karane kI icchA huI thI vaha sira dekha kara unheM ve sarvathA zobhA rahita pratIta hue| vAju vaMdha(bhujavandha), hAra evaM mukuTa utArane para apanI deha durgacchanIya pratIta huii| camar3I kI ora bharatezvara ne dRSTi DAlI to unheM jJAta huA ki unakA yauvana kRtrima thaa| yaha camar3I to merI vRddhAvasthA vyakta karatI hai aura usameM kyA hai vaha aba gupta nahIM hai| AbhUSaNoM ke dvArA deha kava taka suzobhita rahegI? jaba taka AbhUSaNa haiM taba taka; unake utarate hI deha zobhA-vihIna ho jaayegii| usI prakAra se AtmA ke nikala jAne para yaha tathAkathita bharata kitane samaya taka? use rAjyamahala meM bhI koI nahIM rkhegaa| usase durgandha niklegii| ye rAniyA~, yaha vaibhava aura cakravartI kI samasta Rddhi kyA merI hai? nahIM, yaha AtmA jAne para ve saba alaga ho jaayeNge| mere caudaha ratna aura chiyANave karor3a gA~voM kA Adhipatya mujhe punaH jAprata nahIM kara skeNge| maiM jahA~ jAU~gA vahA~ ye sAtha bhI nahIM aayeNge| mere sAtha AyegA kauna? AtmA dvArA kI gaI zubha-azubha krnii| merI karanI to vizva-vikhyAta hai ki maiMne apane bhAiyoM kA rAjya chIna liyA hai| chaH khaNr3o para vijaya prApta karane meM maiMne koI kama pApa ekatrita nahIM kiye / mere pitAzrIne kevalajJAna aura mokSa kA mArga kholA aura maiMne sacamuca apane liye pApa kA mArga kholA / bhAiyoM ne kalyANa kiyA, bahanoM ne mukti prApta kI, putroM ne rAjyoM kA parityAga kiyA: maiM inameM lipaTA rahA / aMgUThI jAne se aMgulI aTapaTI hai usI prakAra ISA bharatedhara Atma-ramaNa kI vicAradhArA meM gahare-gahare DUbate rahe aura ArIsA bhavana meM hI unheM kevalajJAna prApta ho gayA.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArasA bhavana meM kevalajJAna arthAt cakravartI bharata 39 AtmA jAne para yaha deha aura yaha samRddhi sava parAI hai| bharatezvara Atma- ramaNa kI vicAradhArA meM gahare - gahare DUbate rahe aura unheM ArIsAbhuvana meM hI kevalajJAna prApta ho gyaa| indra kA Asana kampita huA / usane upayoga kiyA to jJAta huA ki bharatezvara ne kevalajJAna prApta kiyA hai| indra ne muniveSa pradAna kiyA / bharatezvara ne paMca muSTi loca kiyA aura muni-veSa pahanakara bharatakevalI dasa hajAra muniyoM ke sAtha dharAtala para vicarane lage / ayodhyA ke rAjya-siMhAsana para AdityayazA kA abhiSeka huA / dIkSA ke pazcAt eka lAkha pUrva taka bharatezvara jagat meM vicarate rahe aura aneka prANiyoM kA uddhAra karake apane nAma se bharatakSetra ko prasiddha karane vAle ve anazana karake nirvANa-pada ko prApta hue / (laghutriSaSTizalAkA caritra se)
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 __ (28) tIna kadama arthAt viSNukumAra muni (1) ujjayinI ke rAjA varma ko jaina dharma ke prati ruci thii| usake namuci nAmaka eka maMtrI thA jo atyanta hI buddhimAna evaM dUradarzI thA, parantu use jaina dharma ke prati dveSa thaa| __ nagarI meM suvratAcArya kA padArpaNa huA ! rAjA saparivAra vandanArtha gyaa| zarma hI zarma meM namuci bhI rAjA ke sAtha vahA~ aayaa| lauTate samaya usane AcAryazrI ke sAtha carcA calAI ki brAhmaNa pavitra haiM aura ye jaina sAdhu apavitra haiN| AcAryazrI ne yatAyA ki jo brahmacarya kA pAlana karate haiM ve pavitra haiM aura jo brahmacarya kA pAlana nahIM karate ve apavitra haiN| isa prakAra namuci ne jo carcA cheDI usa meM use mu~ha kI khAnI pdd'ii| namuci svabhAva kA krodhI aura DaMka rakhane vAlA thaa| carcA meM apanA parAbhava hone ke kAraNa arddha rAtri ke samaya uTha kara vaha AcArya ko pITane ke lie gayA parantu zAsanadevI ne use staMbhita kara diyaa| usakI sampUrNa nagara meM nindA huI ki kaisA krUra evaM dharma-dveSI maMtrI hai| namuci ko aya ujjayinI meM rahanA ucita nahIM pratIta huA, jisase eka rAtri ko vaha kisI ko kahe vinA hI nagarI chor3a kara hastinApura calA gyaa| (2) usa samaya hastinApura meM padmottara rAjA kA zAsana thaa| rAjA ke viSNukumAra eMva mahApadma nAmaka do putra the / namuci ne hastinApura meM kadama rakhate hI siMhabala nAmaka eka zatru kA parAbhava kiyaa| pariNAma svarUpa vaha mahApadma kA premapAtra vana gyaa| mahApadma ne use usI samaya kahA ki, 'namuci! tu jo mA~ge vaha maiM tujhe dene ke lie prastuta huuN|' usa samaya to namuci ne yahI kahA ki avasara Ane para dekhUgA / tatpazcAt vaha nagara kA maMtrI bana gyaa| (3) rAjA padmottara ke do rAniyoM thIM - jvAlAdevI evaM lakSmI / jvAlAdevI ko jaina
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIna kadama arthAt viSNukumAra muni 41 dharma ke prati rAga thA aura lakSmI kA rAga brAhmaNa dharma ke prati thA / hastinApura meM Azvina mAha meM rathayAtrA nikalatI thI / jvAlAdevI kahatI ki rathayAtrA meM merA ratha pahale rahe aura lakSmI kahatI ki merA ratha pahale rhe| rAjA ne yaha choTA vivAda bar3A rUpa na le le yaha soca kara rathayAtrA hI vanda kara dI / yaha bAta mahApadma ko ucita pratIta nahIM huI jisase vaha hastinApura chor3a kara paradeza calA gayA / mahApadma bhaviSya meM cakravartI banane vAlA thA, ataH vaha jahA~ gayA vahA~ use rAjyalakSmI evaM vidyAdhara kanyAe~ miliiN| dekhate hI dekhate vaha mahA pratApI siddha huA / padmottara rAjA ne use hastinApura bulAyA aura usakI icchAnusAra sarva prathama jaina-ratha Age rakha kara rathayAtrA nikAlI / (4) kucha samaya ke pazcAt suvratAcArya kA hastinApura meM Agamana huA / namuci to unheM dekhakara duHkhI huA parantu AcAryazrI ko usake prati koI dveSa nahIM thA / padmottara rAjA dIkSita ho gayA aura viSNukumAra ko rAjya sauMpane lagA parantu rAjya na lekara viSNukumAra dIkSita ho gayA / dIkSA grahaNa karane ke pazcAt viSNukumAra ne upavAsa para upavAsa karane prArambha kiye aura unheM aneka labdhiyA~ prApta huiiN| viSNukumAra ko AkAzagAminI labdhi prApta thii| isake kAraNa ve meru parvata kI cUlikA para rahate the aura vahA~ ke zAzvata mandiroM ke darzana karake bhAva-vibhora hote the / padmottara ke dIkSita hone ke pazcAt mahApadma hastinApura kA rAjA banA aura caudaha ratna prApta hone para vaha cakravartI vana gyaa| cakravartI pada para rahate hue usane dharma ke aneka kArya karAye phira bhI rAjya meM pUrva maMtrI namuci kA varcasva adhika thA / (5) mahApadma kI dharma ke prati niSThA evaM hastinApura kendra meM hone se suvratAcArya yahA~ punaH ziSyoM sahita Aye / inheM dekhate hI namuci ko muni se zatrutA nikAlane kI icchA huii| usane mahApadma dvArA pUrva meM diye gaye varadAna ke badale meM alpa kAla ke lie cakravartI kA pada pradAna karane kI mA~ga kii| mahApadma ne namuci ko rAjya kA sampUrNa saMcAlana sauMpa diyA aura svayaM rAjya kArya se nivRtta hokara antaHpura meM rahA / rAjya kA sampUrNa adhikAra apane hAtha meM Ane para namuci ne hiMsAtmaka mahA yajJa prArambha kiyaa| usameM AzIrvAda dene ke lie anya samasta dharma-guru Aye parantu suvratAcArya nahIM Aye / isa aparAdha ke vahAne namuci ne unheM bulAvAyA aura kahA,
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 'mahArAja! isa samaya maiM rAjA huuN| maiM yajJa kara rahA hU~ usameM savane AzIrvAda pradAna kiye aura mere isa kArya kI sabane prazaMsA kI, parantu tumane kyoM kucha nahIM kiyA?' guru bole, 'hiMsA kI hama prazaMsA kyoM kareM? isa yajJa meM hiMsA ho rahI hai| hama usa hiMsA se dUra haiN|' namuci ne kahA, 'mahArAja! jisa rAjya meM yajJa ho rAjya meM rahane vAle pratyeka vyakti ko usa rAjA aura usake dharma kA anukaraNa karanA par3atA hai / yaha yajJa hai, isakA anusaraNa na karanA ho to cale jaao|' __ suvratAcArya ne kahA, 'isa samaya hamArA yahA~ varSAvAsa hone se hama anyatra kaise jA sakate haiM?' __ 'mahArAja, maiM kucha nahIM jaantaa| sAta dinoM meM hastinApura aura usakI sImA khAlI kro| sAtaveM dina yadi tuma meM se kisI ko bhI dekhA to eka bhI jIvita nahIM bacegA yaha smaraNa rkhnaa|' krodha meM Aga babUlA hote hue namuci ne khaa| suvratAcArya evaM ziSyoM ne vicAra kiyA ki sarvatra namuci kA zAsana hai / sAta dinoM meM kahA~ jAyeM? eka labdhivanta sAdhu ko meru parvata para virAjamAna viSNukumAra ke pAsa bhejaa| viSNukumAra AkAzamArga se hastinApura Aye / aneka varSoM ke pazcAt hastinApura kA uttarAdhikArI sarva prathama nagara meM AyA jAna kara prajA, dhanavAnoM aura anya rAjAoM ANTAL Vit.HTRA (SHREEHIMIRL 14-1111 DAANI F TOHIDHHHHHill LORONSUR trainierereiner! LISH A TINA RARTA / nIca namuci ne muniyoM se kahA - rAjA ke dharma kA anukaraNa karanA, rAjya meM rahane vAlo kI pharaja hai! yadi svIkAra nahIM hai to isa deza se cale jAo!
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIna kadama arthAt viSNukumAra muni ne unakA sammAna kiyA, parantu namuci ne unake sAmane taka nahIM dekhaa| viSNukumAra yole, 'rAjan namuci! ye muni varSAkAla meM kahA~ jAyeM?' 'maiM kucha nahIM samajhatA / unheM sAta dinoM meM mere rAjya kI sImA chor3a denI caahiye| jo rAjya-karttA kA anusaraNa nahIM karanA cAhate, unheM usake rAjya meM rahane kA kyA adhikAra?' namuci uiMDatA pUrvaka bolaa| viSNukumAra tanika ugratA se bole, 'cAturmAsa meM sAdhu jAyeM kahA~? tIna kadama jitanI khar3e rahane kI jagaha to doge yA nahIM?' namuci yolA, 'acchA, maiM tIna kadama bhUmi pradAna karatA hU~, parantu smaraNa rahe ki tIna-kadamoM se bAhara kisI sAdhu ko dekhA to maiM jIvita nahIM choDUMgA use|' viSNukumAra ne kahA, 'svIkAra hai|' / 'to nApa lo apanI tIna paga bhuumi|' namuci ne viSNukumAra ko davAte hue khaa| viSNukumAra turanta eka lAkha yojana kI deha banA kara aura eka pA~va jaMbUdvIpa ke isa kinAre aura dUsarA pA~va dUsare kinAre para rakha kara bole, 'namuci! bola tIsarA pA~va kahA~ rakhU? kyA tere sIne para rakhU?' deva, dAnava saba viSNukumAra kI lAkha yojana deha dekha kara kA~pa uThe / indra kA siMhAsana hila gayA / devaloka ke nRtyAraMbha vanda ho gye| mahApadma rAjA antaHpura meM se bhAgA huA AyA aura dInatA pUrvaka bolA, 'mahAmuni! Apa apanA virATa rUpa sameTa leM yaha aparAdha namuci kA nahIM parantu bhagavan! ET. LAIMIMMATH eka lAkha yojana kA vaikiya zarIra banAkara namudhi se viSNukumAra muni ne kahA'eka pAMva jaMbUdvIpa ke isa pAra, nasarA usa pAra, aura aba tIsarA kahA~ para rakha?
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 yaha aparAdha Apake anuja mahApadma kA hai, jipsane apAtra maMtrI para itanA adhika vizvAsa kiyaa|' viSNukumAra ne muniyoM tathA saMgha kI ora dRSTi DAlI to unheM jJAta huA ki saMgha yaha rUpa sameTa kara kSamA pradAna karane kA kaha rahA thA / viSNukumAra ne rUpa sameTa liyA / namuci bhUmi para hI nahIM kucalA gayA parantu vahula karmI bana kara ghora pApa meM kucalA gayA aura viSNukumAra tIna kadamoM se trivikrama khlaaye| hastinApura ne isa prasaMga ko jIvana-maraNa kA yaha prasaMga anubhava kiyaa| unheM lagA ki viSNukumAra kA krodha sameTA na gayA hotA to hastinApura kA cihna taka zeSa nahIM rahatA aura sAtha hI sAtha namuci ke atyAcAroM se bhI viSNukumAra kA Agamana na hotA to usase mukti prApta nahIM ho paatii| isa prakAra donoM kAraNoM se dUsare dina hastinApura meM praNAma karane kI pravRtti calI aura vaha dina mAMgalika rUpa mAnA gyaa| ___ tatpazcAt padmottara ne hastinApura kA rAjya samhAlA aura vaha bhI putra ko rAjya sauMpa kara dIkSita ho kara mokSa meM gaye / namuci sAdhu ko viDamvanA dene ke kAraNa krodha se Aga babUlA hotA huA naraka meM gyaa| (triSaSTizalAkA - upadeza prAsAda se)
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra niyamoM se ota prota baMkacUla kI kathA (29) cAra niyamoM se ota prota vaMkacUla kI kathA vakacUla kA mUla nAma puSpacUla thA, parantu yaha puSpacUla logoM ko satAtA aura Ter3he (kuTila) kArya karatA jisase isakA nAma baMkacUla pdd'aa| vaMkacUla DhIMpurI nagarI ke rAjA vimalayazA kA putra thaa| isake puSpacUlA nAmaka eka bahana bhI thii| ina donoM bhAI-bahana ko eka dUsare ke prati atyanta prema thaa| ___ eka bAra daravAra meM nagara ke agragaNya nAyaka Aye aura bole, 'mahArAja! koI sAmAnya vyakti kA putra ho to use koI upAlambha bhI diyA jAye aura kucha daNDa bhI diyA jaaye| yaha to rAjakumAra puSpacUla hai / nitya utpAta kare to kaise sahana ho? hama sahana kara sake tava taka to sahana kiyA, parantu ava hama atyanta taMga ho gaye jaba Apake samakSa zikAyata kara rahe haiN|' rAjA ne nagara nivAsiyoM ko ucita kAryavAhI karane kA kaha kara vidA kara diyA / usane turanta puSpacUla ko bulAkara kahA, 'puSpacUla! terI zikAyate dina pratidina bar3hatI jA rahI haiN| terA nAma puSpacUla hai phira bhI nitya tere Ter3he-mer3he kAryoM ke kAraNa tu vaMkacUla ke nAma se jAnA jAtA hai| prajA kI rakSA meM rukAvaTa banane vAle kisI ko bhI daNDa denA rAjA kA kartavya hai| usameM putra ho athavA koI anya koI bheda nahIM rakhA jaataa| maiMne tujhe aneka bAra samajhAyA hai phira bhI tU nahIM mAnatA / aba to ThIka taraha se raha sakatA ho to yahA~ raha, anyathA yahA~ se calA jA / mujhe aisA putra nahIM cAhiye / maiM putra ke abhAva meM jI lU~gA, parantu rAjya kI pratiSThA miTTI meM milane nahIM duuNgaa|' ___ vaMkacUla mUka vana kara yaha sava sunatA rahA, parantu phira alpa samaya meM hI DhIpurI nagara ko chor3a dene kI usane taiyArI kara lii| usake pIche usakI choTI bahana aura patnI bhI jAne ke lie tatpara ho gii| rAjA vimalayaza ne mana majabUta kiyA aura vaMkacUla ke pIche jise jAnA thA una sabako jAne diyaa| vaMkacUla rAjaputra thA, dhanurdhArI thA aura parAkramI thA / vaha eka luTeroM ke eka dala meM sammilita ho gayA aura kucha hI dinoM meM to vaha una luTeroM kA nAyaka bana gyaa| usane eka siMhaguhA nAmaka pallI meM apanA choTA sA rAjya sthApita kiyaa| __eka bAra eka AcArya vihAra karate-karate jaMgala meM bhaTaka gye| itane meM varSAvAsa kA samaya nikaTa A gayA | sAdhu-muni varSAkAla meM vihAra kara nahIM sakate, ataH ve isa siMhaguhA nAmaka pallI meM Aye aura unhoMne baMkacUla se varSAvAsa ke lie sthAna
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 kI yAcanA kii| vaMkacUla ne kahA, 'mahArAja! yahA~ sthAna kA abhAva nahIM hai, parantu hamArA dhaMdhA corI kA hai aura sAtha hI sAtha samasta pApa-vyApAra kA dhaMdhA hai| Apa yahA~ raha kara hamAre manuSyoM ko dharmopadeza dekara unake mana meM parivartana kara deM to merI pallI TUTa jaayegii| maiM eka zarta para Apako varSAvAsa ke lie rakha sakatA hU~ ki Apa yahA~ raheM, dharma-kArya kareM parantu dharma kA upadeza tanika bhI na deN|' AcArya ne kahA, 'mujhe zarta svIkAra hai, tumheM bhI yaha praNa pAlana karanA hogA ki jaba taka hama yahA~ raheM taba taka hamAre AsapAsa hiMsA na ho| 'avazya mahArAja, itanA viveka hama rkheNge|' kaha kara vaMkacUla ne AcArya ko varSAvAsa ke lie rkhaa| samaya vyatIta hone meM thor3A vilamba lagatA hai ? varSAkAla vyatIta huA aura muni to kamara kasa kara vihAra para ravAnA ho gye| pallI ke saba manuSya aura baMkacUla pallI se tanika dUra taka mahArAja ko pahu~cAne gaye / pallI kI sImA pUrNa hone para baMkacUla evaM usake manuSya ruka gye| vaMkacUla ne AcAryazrI ko kahA, 'mahArAja! aba hama alaga hote haiM, ataH Apako jo kucha upadeza denA ho vaha diijiye|' AcArya bole, 'vaMkacUla! terI icchA ho aura tujhe ThIka lage to hamAre milApa kI smRti ke nimitta maiM tumheM kucha niyama denA cAhatA huuN|' _ 'saharSa dIjiye, parantu Apa merI sthiti kA dhyAna rakhanA / maiM corI karanA banda nahIM kampA aura corI karane meM mujhase hiMmA ruka nahIM sktii| Apa to jaina mAdha R . SEVAR . :25 gItA AcArya bhagavata, vaMkacUla meM bole tere AtmakalyANa ke lie tU pAlana kara makai bama niyama denA cAhatA hU~ . "vaMkala ne donoM hAtha jor3akara kahA svIkAratA hU~" ApakA upakAra kabhI nahIM bhUlUMgA.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra niyamoM se ota prota ba~kacUla kI kathA 47 haiM ataH pahale hI hiMsA nahIM karanI, asatya nahIM bolanA, corI nahIM karanA Adi kaheMge / inameM se kucha bhI Apa mujhe mata kahanA' vaMkacUla ne spaSTa karate hue kahA / 'yaMkacUla ! dharmopadeza dene vAlA sAdhu agale vyakti kI yogyatA - ayogyatA samajha kara kucha kahatA hai / tU pAlana kara sake aise hI tujhe maiM cAra niyama detA hU~ / 1. tujhe koI bhI anajAna phala nahIM khAnA, 2. kisI para prahAra karanA par3e to pA~ca-sAta kadama pIche haTa kara karanA, 3 . kisI bhI rAjA kI rAnI ke sAtha viSaya-bhoga nahIM karanA aura 4. kaue kA mA~sa nahIM khAnA / ' AcArya itanA kaha kara mauna rhe| vaMkacUla tanika vicAra meM par3a gayA, 'khAne kI saba chUTa hai, parantu anajAna phala nahIM khAne kA hI niyama hai| isameM kyA burA hai ? anajAna phala se kisI dina mAre jA sakate haiN| corI karane meM hiMsA karanI par3e usakA koI niSedha nahIM hai / kevala prahAra karanA ho to pA~ca-sAta kadama pIche haTa kara prahAra karanA hai| yaha to ThIka hai / vicAra karane kA samaya milegaa| rAnI ke sAtha viSaya-bhoga nahIM karane kA niyama grahaNa karanA bhI kyA curA hai? isase to ugra zatrutA nahIM hotI / nindanIya kaue kA mA~sa kyoM khAnA par3e?' vaha bolA, 'mahArAja ! cAroM niyama maiM svIkAra karatA huuN| ye niyama maiM avazya pAlana karU~gA / ' niyama grahaNa karate samaya vakacUla guru mahArAja ke samIpa AyA aura guru mahArAja ne bhI mAnA ki jaMgalI pallI kA varSAvAsa (cAturmAsa ) bhI upakAraka siddha huA hai / aisA choTA niyama Aja hogA to kala svataH hI yaha bar3e niyama meM AyegA / (3) eka vana kI ghanI jhAr3I meM cAra luTere baiThe the| unake sAmane svarNa, hIre, motI evaM javAharAta ke Dhera par3e the| ina cAroM luTeroM meM eka vakacUla thA / usane sAthI luTeroM se kahA, 'isa svarNa aura ina hIroM ko koI kATa kara nahIM khAyA jA sktaa| kucha khAne ke lie laao| jora kI bhUkha lagI hai|' sAthI vana meM idhara-udhara phire aura sundara, sukomala, dikhane meM acche lagane vAle phala le aaye| ye phala sundara the, unakI sugandha bhI mohaka thI aura khAne vAloM ko jora kI bhUkha bhI lagI thii| ve cAroM sAthI khAne vaiThe taya vakacUla volA, 'rUko, isa phala kA nAma kyA hai ?' taba koI, 'papIte jaisA pratIta hotA hai, parantu papItA to nahIM hai / ' dUsarA bolA, 'yaha to jaMgala kI kakar3I pratIta hotI hai / ' tIsare ne kahA, 'nahIM nahIM, yaha to samasta phaloM se sundara hone ke kAraNa amRtaphala- amaraphala hogA / ' vaMkacUla ne kahA, 'yaha bAta nahIM hai, maiM anajAna, aparicita phala nahIM khAtA, ataH maiM nahIM khAU~gA / ' dUsaroM ne kahA, 'tumako nahIM khAnA ho to koI bAta nahIM, hama to khAyeMge / '
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 tInoM sAthI ve phala khA gaye aura kucha hI samaya meM unake netroM meM mAdakatA chA gaI aura eka eka karake una tInoM kI vahIM para mRtyu ho gii| tatpazcAt vaMkacUla ko patA lagA ki yaha kiMpAka phala hai jo dekhane meM sundara hai parantu khAne para turanta prANa hara letA vaMkacUla ko usa samaya AcArya bhagavan kA smaraNa huaa| kaise upakArI puruSa haiM! kaisA zreSTha niyama diyA ki anajAna phala nahIM khAnA, parantu mere lie to yaha niyama prANa-rakSaka siddha huaa| vaMkacUla volA - 'dhanya hai, aise upakArI guru! ThIka madhyarAtri kA samaya thA / ghane vana meM pallI ke madhya vaMkacUla kI kuTiyA thii| java usane kuTiyA meM praveza kiyA to palaMga para usane apanI patnI ko kisI para-puruSa ke sAtha gaharI nIMda meM soI huI dekhA / dekhate hI vaMkacUla kI bhauMheM tana gii| usane myAna meM se talavAra nikAlI aura eka hI prahAra meM donoM kA anta karane kA vicAra kiyaa| usa samaya use gurudeva dvArA diyA gayA sAta kadama pIche haTane kA niyama smaraNa huaa| vaha sAta kadama pIche httaa| itane meM khulI rakhI huI talavAra dIvAra se TakarAI to vaha palaMga para soyA huA puruSa turanta vaiTha gayA aura bolA, 'yaha kauna hai?' / talavAra jyoM kI tyoM hAtha meM raha gaI aura vaMkala volA, 'vahana puSpacUlA! tUne kyoM yaha puruSa kA veSa pahanA hai?' puSpacUlA ne kahA, 'bhAI! Aja pallI meM naToM kA khela thA, ataH maiM tere vastra pahana kara khela dekhane gaI thii| AI taba thaka kara cUra ho gaI thii| ataH aise hI bhAbhI ke sAtha palaMga para so gii| isameM maiMne kyA burA kiyA hai jo tuma talavAra liye lAlapIle ho rahe ho?' 'bahana, jo huA vaha acchA huA, anyathA tU aura terI bhAbhI donoM meM se Aja eka bhI jIvita nahIM rhtii| maiM to tujhe para-puruSa mAnakara donoM kA eka hI prahAra meM kAma tamAma kara detA, parantu mujhe munivara ke diye hue niyama smaraNa hone ke kAraNa sAta kadama pIche haTA tava merI talavAra dIvAra se TakarAne kI AvAja suna kara tU jaga gaI aura terA svara pahacAna liyA / ' / __'bahana! kaise upakArI mahArAja! yadi yaha niyama na hotA to maiM terA hatyArA banatA aura AjIvana isa pApa kA prAyazcita karake mrtaa| sacamuca, munivara pUrNa varSAvAsa meM rahe tava unakA pravacana sunA nhiiN| yadi pahale yaha patA hotA to munivara kA lAbha liye vinA rahatA hI nhiiN|'
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra niyamoM se ota prota baMkaghUla kI kathA dina vyatIta hote gaye / vaMkacUla ava corI Adi karatA thA phira bhI use gurudeva dvArA diye gaye niyamoM para aTUTa zraddhA thii| isa bIca meM una AcAryazrI ke ziSya vahA~ hokara nikale / vaMkacUla ne unheM Agraha pUrvaka rokA aura kahA, 'bhagavan! Apa mere sacce upakArI haiN| Apa dvArA diye gaye niyama nahIM hote to maiM kahIM kA nahIM rhtaa|' ___ guru ne kahA, 'bhAgyazAlI! jinazAsana kA prabhAva uttama hai| tumhArI pallI kA sthAna sundara hai / yahA~ tuma eka sundara jinAlaya kA nirmANa karAo to usakI zItala chAyA se tumhArA kalyANa hogaa|' ___vaMkacUla ke pAsa dhana kA abhAva nahIM thaa| usane bhavya jinAlaya kA nirmANa karAyA jisameM bhagavAna mahAvIra kI bhavya pratimA pratiSThita kii| kucha hI samaya meM vaha sthAna eka tIrtha yAtrA-sthala bana gyaa| ___ eka bAra carmaNavatI nadI meM nAva meM vaiTha kara eka vaNik evaM usakI patnI yAtrA karane aaye| dUra se jinAlaya kA zikhara dekha kara usakI patnI svarNa-kaTorI meM candana Adi lekara tIrtha kI arcanA karane lgii| itane meM kaTorI hAtha meM se chUTa kara nadI meM gira pdd'ii| vaNika volA, 'bhadre! bahuta burA huA ! yaha kaTorI hamArI nahIM thii| yaha to rAjA DIT Zani HUTILATI ALATHALINKS S vaMkadhUla ne apanI lalmI evaM aizvarya ko saphala banAne ke lie paraloka meM bhI dharma prApti ke lie bhavyAti-bhavya jinamaMdira banavAyA, bhavya jinamUrti kI upakArI AcArya bhagavaMta dvArA pratiSThA karavAI.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 kI hamAre ghara amAnata rakhI huI thii| vaha sAmAnya sone kI nahIM thii| usameM gupta rUpa se ratna jar3e hue the| ava java rAjA mA~gegA tava kyA uttara deMge?' ___khalAsI ne yaha bAta suna lI aura usane turanta nadI meM DubakI lgaaii| kaTorI kI khoja kI to vaha nadI meM pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA kI goda meM par3I thii| khalAsI use bAhara nikAla lAyA aura lAkara vaNika ko de dii| nAva sAmane ke taTa para A gii| vaNika dampati ne jinAlaya meM pUjA-arcanA-bhakti kii| usa samaya khalAsI ne vaMkacUla ko yaha sava vAta batAte hue kahA ki 'nadI meM pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA hai|' vaMkacUla atyaMta prasatra huaa| usane khalAsI ko bahuta puraskAra dekara usake dvArA pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA vAhara nikalavAI aura use svayaM dvArA nirmita jinAlaya ke vAhya maNDapa meM rakhavA diyaa| nUtana jinAlaya kA nirmANa prArambha huA / jinAlaya vana kara taiyAra ho gyaa| pratiSThA ke samaya usa vAhara rakhI pratimA ko uThAne lage to pratimA nahIM utthii| ataH usa pratimA ko vahIM rahane diyA aura Aja bhI vaha vahIM rakhI vaMkacUla ko jAnane kI jijJAsA thI ki yaha pArzvanAtha kI pratimA nadI meM kahA~ se AI aura yahA~ kisane rakhI hogI? usane eka bAra sabhA meM bhI prazna pUchA ki 'isa pratimA kA koI vRttAnta jAnatA ho to btaaye|' eka vayovRddha khalAsI ne kahA, 'pahale eka prajA-pAlaka rAjA thaa| jaba vaha yuddha karane ke lie saMgrAma-bhUmi meM gayA tava usakI rAnI ko lagA ki rAjamahala meM rahane meM khatarA hai| ataHeka svarNa-ratha aura do pratimA lekara carmaNavatI nadI ke madhya meM usane nivAsa kiyaa| rAnI nitya jinezvara bhagavAna kI pratimA kI pUjA karatI thI, parantu usane acAnaka sunA ki yuddha meM rAjA kA dehAnta ho gayA hai jisase rAnI ko atyanta duHkha huA aura vaha ratha evaM pratimAoM sahita nadI meM kUda pdd'ii| anta meM zubha adhyavasAya ke kAraNa isa pratimA ke adhiSThAyaka deva ke rUpa meM utpanna huI hai| vaMkacUlA yaha pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA nadI meM se nikalI hai parantu abhI nadI meM eka anya pratimA tathA svarNa-ratha honA caahiye| vaMkacUla ne sthAna-sthAna para khalAsiyoM ko nadI meM utArA parantu dUsarI pratimA evaM ratha unake hAtha nahIM aayaa| vaMkacUla kabhI kabhI usameM nATyAraMbha sunatA jisase sampUrNa pallI gUMja uThatI thI aura vaha pratimA ko dekhatA itane meM to sava adRzya ho jaataa| ___vaMkacUla usa jinAlaya kA parama pUjaka evaM upAsaka vanA / tIrtha to bhagavAna mahAvIra svAmI kA thA, parantu vAhya maNDapa meM rakhI huI pArzvanAtha kI pratimA mahAvIra svAmI kI pratimA se laghu hone se logoM ne usakA cellaNa-bAlaka pArzvanAtha nAma rakhA / isaliye samaya vyatIta hote hote ukta tIrtha cellaNa pArzvanAtha ke nAma se vikhyAta huaa|
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra niyamoM se ota prota baMkacUla kI kathA 51 yAda meM vakacUla kI pallI ke sthAna para eka vizAla nagarI vasI / vaha sthAna atyanta samRddhizAlI yAtrA-sthala banA / vahA~ dUra dUra se saMgha yAtrArtha Ane lage aura carmaNavatI nadI ke taTa para 'caillaNa pArzvanAtha tIrtha' atyanta vikhyAta huA / (6) dhIre dhIre vaMkacUla eka mahAn luTere ke rUpa meM vikhyAta huaa| pahale to vaha choTe choTe gA~voM ko hI luTatA thA, phira vaha bar3e gA~va aura kasve lUTane lagA aura phira to zaharoM meM bar3e bar3e bhavanoM meM lUTa karatA, corI karatA aura bhAga jaataa| phira bhI usakA hRdaya to komala hI thA / eka rAtri meM ujjayinI ke rAjA ke zayanAgAra meM mahala kI pichalI khir3akI se candana go kI sahAyatA se praviSTa huaa| usane vahA~ se hIre motI aura svarNa ke AbhUSaNa utthaaye| itane meM rAnI ne use dekha liyA aura use pUchA, 'kauna hai aura yahA~ kyoM AyA hai?' vaMkacUla ne kahA, 'maiM cora hU~ aura yahA~ corI karane ke lie AyA huuN|' rAnI usakA yauvana evaM mohaka rUpa dekha kara mugdha ho gii| usane zora-gula karake usako pakar3avAnA nahIM cAhA / usane use kahA, 'cora, tu sukha se dhana lejA / maiM tujhe bacA lU~gI, parantu tu apanI javAnI kA lAbha mujhe pradAna karatA jA / ' vaMkacUla ne kahA, 'ApakI saba bAteM satya haiM, parantu Apa kauna haiM ?' vaha strI volI, 'rAjamahala meM aisI strI kauna hogI ? rAjarAnI / ' 'to Apa merI mAtA haiM, rAjarAnI ke saMga viSaya bhoga mere lie ucita nahIM hai / ' rAnI ne kahA, 'tU kahA~ khar3A hai aura kisake pAsa khar3A hai, usakA kyA tujhe patA hai? yadi tU mujhe apane yauvana se tRpta karane meM AnAkAnI karegA to usakA kyA pariNAma hogA, kyA tune socA hai ?" vaMkala ne kahA, 'maiM saba jAnatA hU~ ki maiM yadi ApakI icchAnusAra kArya nahIM karU~gA to Apa mujhe bandI banA kara kArAgAra meM DalavA deMgI aura Apa isase bhI adhika kareMgI to mujhe phA~sI lagavA deMgI / rAnI samajha gaI ki yaha cora mere vaza meM nahIM hogaa| ataH usane apane hAthoM apane vAla bikhera diye aura 'cora-cora kaha kara cillaaii| cAroM ora se santarI bhAge Aye aura unhoMne vaMkacUla ko bandI banA liyA / prAtaH vaMkacUla ko rAjA ke samakSa prastuta kiyA gyaa| rAjA ne pUchA, 'tU kauna hai aura rAjamahala meM kyoM AyA thA?" vaMkala ne kahA, 'maiM cora hU~ aura mahala meM corI karane ke lie AyA thaa| rAnI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 ne acAnaka mujhe dekha liyA aura bandI banavAyA / ' sabhAjanoM ne mAnA ki abhI ise phA~sI kA daNDa sunAyA jAyegA kyoMki corI kA sAmAna upasthita hai, corI karane vAlA corI karane kI yAta svIkAra karatA hai| itane me savake Azcarya ke madhya rAjA ne usake bandhana khola diye aura use apane siMhAsana ke samIpa viThAyA kyoMki usa ghaTanA ko samIpa ke kakSa meM se rAjA ne apane kAnoM se suna liyA thaa| rAjA ko vaMkacUla kI khAnadAnI ke prati sammAna huA ki jisane maraNAnta daNDa hone para bhI rAnI kA doSa nahIM btaayaa| rAjA jaya rAnI kA vadha karane lagA taya baMkacUla ne use chuDavAyA aura kahA, 'rAjan! sampUrNa vizva viSayoM ke vaza meM hai, unameM se jo vaca jAyeM ve bhAgyazAlI haiN|' ___ aba vaMkacUla luTerA nahIM rahA thaa| vaha ujjayinI kA rAjamitra bana gayA thaa| guru mahArAja ke pAsa grahaNa kiye hue niyama jIvana-rakSaka evaM jIvana ko unnata karane vAle siddha hue the| vaha apane niyamoM para aTala thaa| (7) ___vaMkala ujjayinI ke rAjaprAsAda meM zayyA para par3A thA / usako tIvra pIr3A ho rahI thii| rAjA, amAtya evaM vaidya usake AsapAsa baiThe the| aneka upacAra kiye jA rahe the parantu usakI pIr3A vaisI hI baDhI huI thii| usa samaya usakI nAr3I hAtha meM lekara eka vRddha vaidya ne kahA, 'rAjan! yuddha meM zastroM ke prahAroM se ghAyala hue haiN| zastra ke ghAva para yadi kaue kA mA~sa diyA jAye to use nizcita lAbha hogaa|' ___vaMkacUla volA, 'vaidyarAja! lAbha hone kA koI anya auSadha ho to batAo, anyathA maiM kaue kA mA~sa kadApi nahIM khaauuNgaa| kyoMki mere kaue kA mA~sa nahIM lene kA niyama hai, mere lie usakA niSedha hai|' rAjA ne kahA, 'terI vedanA mRtyu lAne vAlI hai / vaidyoM ke pAsa isake atirikta anya koI upAya nahIM hai| niyama meM amuka chUTa rakhanI par3atI hai| tujhe apanI icchA se thor3e hI khAnA hai? yaha to roga miTAne ke lie khAnA par3a rahA hai|' ____ 'mRtyu A jAyegI to ha~sate-ha~sate svIkAra karU~gA, usakA svAgata karU~gA, parantu maiM apanA niyama to bhaMga nahIM karU~gA / gurudeva dvArA diye gaye niyamoM meM se tIna niyamoM se merI kAyA palaTa ho gayI hai, merA sampUrNa jIvana parivartita ho gayA aura mujhe apAra lAbha huA hai' - vaMkacUla ne apanA nirNaya vyakta kiyaa| rAjA ne vicAra karake dekhA ki vaMkacUla ko kauna samajhA sakatA hai? usakI dRSTi jinadAsa kI ora gii| jinadAsa vaMkacUla kA dharma mitra thaa| rAjA ne socA ki use
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra niyamoM se ota prota vaMkacUla kI kathA bulAkara samajhAyeM ki tu vaMkacUla ko kaha ki, 'isa samaya tU kaue kA mAMsa khA le, svastha hone para prAyazcita kara lenA / ' sevaka jinadAsa ko bulAne ke lie gayA aura idhara rAjA niyama para aTala baMkacUla kI aDigatA kA hRdaya se anumodana karatA rhaa| rAjamahala meM Ate samaya jinadAsa ne mArga meM do yuvatiyoM ko sisaka-sisaka kara rotI dekha kara pUchA, 'tuma kyoM ro rahI ho?' ve donoM yolI, 'jinadAsa! hama apane bhAgya ko ro rahI haiN|' 'kyoM?' jinadAsa ne puuchaa| yuvatiyoM ne kahA, 'hama saudharma devaloka kI do deviyA~ haiM / vaMkacUla Aja isa sthiti meM hai ki yadi vaha kaue kA mA~sa khAye binA mara jAye to saudharma devaloka meM deva bane aura hamArA pati yane, parantu Apa jAkara use yadi kaue kA mA~sa khilAyeMge to use vaha gati prApta nahIM hogI aura hama bhaTaka jaayegii| jinadAsa volA, 'tuma nizcinta raho / maiM 'jina' kA dAsa use vratoM kA pAlana karane meM sahAyatA karU~gA, vrata bhaMga karane meM nhiiN|' deviyA~ prasanna huii| jinadAsa rAjamahala meM gayA / vaMkacUla ko kaue kA mA~sa khilAne ke lie carcA cala rahI thI / itane meM jinadAsa ne jAkara rAjA ko kahA, 'rAjan! niyamoM para aTala vaMkacUla ko hama usake niyamoM ke pAlana meM vAdhA kyoM kareM? Aja nahIM to kala bhI maranA to hai hI, to vaMkacUla apane niyamoM kA pAlana karake logoM meM khyAti prApta kare aura jisakA Alamvana lekara logoM kA uddhAra ho usa mArga para use kyoM na jAne deM? vaMkacUla! tuma apane niyamoM para dRr3ha rho| tumane cAhe jitanI corI kI, cAhe jitanI hiMsA kI aura Aja taka tumane cAhe jaise pApa kiye, phira bhI guru mahArAja se liye hue sAdhAraNa cAra niyamoM kA bhI dar3hatA pUrvaka pAlana karane se tumane apanA jIvana dhanya kiyA hai| tuma apane niyamoM para aTala raho / yolo vaMkacUla! arihanta kA zaraNa, bolo vaMkacUla! una dharma-niyama dene vAle guru kA zaraNa / ' . vaMkacUla kI bhAvanA meM atyanta vRddhi huii| usane hAtha jodd'e| vaha volA, 'arihanta kA zaraNa, mahA upakArI guru bhagavan ApakA zaraNa, aura he prabhu! Apa dvArA pradatta dharma kA zaraNa mujhe bhava-bhava meM ho|' yaha volate-bolate usake prANa pakherU ur3a gye| rAjA, amAtya, prajAjana zokAkula ho gaye parantu vaMkacUla muskarAtA huA bArahaveM devaloka meM calA gyaa| rAjamahala meM se jinadAsa baMkacUla ke dhanya jIvana ke sambandha meM vicAra karatA huA punaH lauTa rahA thA tava vahA~ punaH do striyA~ usane rotI huI dekhiiN| jinadAsa ne kahA, 'deviyo! vaMkacUla kI mRtyu ho gii| tumhAre kathanAnusAra usane mA~sa nahIM khaayaa| vaha devaloka meM gayA hogaa| ava kyoM ro rahI ho?'
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 deviyA~ bolI, 'jinadAsa! hama apane svArtha ko ro rahI haiN| pahale isalie ro rahI thI ki yadi vaha mA~sa bhakSaNa karegA to nIca gati meM jAyegA aura hama usake samAna uttama nAtha se vaMcita rhegii| aba hama isaliye ro rahI haiM ki vaha ArAdhanA se itanA adhika U~cA calA gayA ki hamArA saudharma devaloka chor3a diyA parantu sIdhe bArahaveM devaloka meM jA baitthaa| jinadAsa! hamAre lie to usakA viyoga hI rhaa| isa prakAra 'cellaNa pArdhanAtha tIrtha' kI khyAti karanevAlA vaMkacUla sAmAnya gine jAne vAle cAra niyamoM kA dRr3hatA pUrvaka pAlana karake jIvana meM aneka pApa karane para bhI una sabakI AlocanA lekara ucca gati meM gayA; to phira hRdaya pUrvaka dharma samajha kara usameM otaprota hone vAle kA to kyA kalyANa nahIM hogA?' (upadeza prAsAda, zrAddhavidhi se)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhastha hote hue bhI brahmacArI evaM AhAra karate hue bhI upavAsI arthAt sUra evaM soma kA vRttAnta (30) gRhastha hote hue bhI brahmacArI evaM AhAra karate hue bhI upavAsI arthAt sUra evaM soma kA vRttAnta 55 (1) sUra evaM soma donoM sage bhAI the| sUra bar3A thA aura soma choTA / sUra rAjA thA, soma yuvarAja thA / eka dina zrAvastI nagarI meM dharmavRddhi nAmaka AcArya mahArAja kA padArpaNa huA / unakI dezanA zravaNa karake soma ko vairAgya ho gayA aura usane dIkSA grahaNa kara lI / alpa kAla meM hI soma muni ne gyAraha aMga Adi zAstroM kA adhyayana kiyA aura unhoMne tapa se apanI deha ko azakta kara diyA aura sAtha hI sAtha unhoMne apane mana ko bhI anAsakta banA diyaa| rAjA sUra rAjya kA saMcAlana karate hue prajA kA pAlana karane lage, parantu unakA mana to soma ke saMyama ke anumodana meM hI thA / (2) 'rAjan ! udyAna meM rAjarSi soma kA Agamana huA hai' udyAna pAlaka ne Akara rAjA ko sUcanA dii| rAjA, rAnI tathA samasta parivAra udyAna meM gaye aura munivara kI dezanA zravaNa karake lauTa aaye| rAnI ne usa samaya aisA abhigraha grahaNa kiyA ki jaba taka rAjarSi soma yahA~ raheMge taba taka unako vandana kiye binA meM AhAra grahaNa nahIM kruuNgii| (3) nagarI evaM udyAna ke madhya eka nadI thI, jo varSA Rtu meM to pUrNa vega se bahatI parantu anya RtuoM meM chichalI rhtii| usa dina rAtri meM ghora vRSTi huI, nadI pUrNa vega se bahane lgii| rAnI ne rAjA ko apane abhigraha kI bAta kI ki 'svAmi ! aba kyA kareMge ? nadI to pUrNa vega se bahatI hogI, sAmane kinAre kaise jAyeMge ?' rAjA ne kahA, 'ghavarAo mt| tuma nadI para jAo aura taTa para khar3I raha kara
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 hAtha jor3akara kahanA, he nadI mAtA! mere devara muni ne dIkSA grahaNa kI taba se Aja taka yadi mere pati ne zuddha rUpa se brahmacarya kA pAlana kiyA ho to mujhe sAmane taTa para jAne ke lie mArga do|' rAnI ko mana meM ha~sI aaii| vaha to acchI taraha jAnatI thI ki devaramuni kI dIkSA ke pazcAta to usake soma, zarmA Adi putra hue the, parantu rAjA ke isa prakAra kahane kA koI kAraNa hogA, yaha mAnakara pati kI vAta meM sandeha na karake parivAra ke sAtha prasthita huI aura nadI ke taTa para Akara kahA, 'devI! mere muni ko vandana karane kA niyama hai| mere pati ne mere devara soma muni kI dIkSA ke dina se lagA kara Aja taka pUrNa brahmacarya kA pAlana kiyA ho to mujhe mArga do|' rAnI pA~ca-dasa minaTa hAtha jor3a kara isa prakAra prArthanA karatI rhii| itane meM nadI kA pravAha badalA aura udyAna kI ora jAne kA mArga chichalA (kama pAnI vAlA) ho gyaa| rAnI nadI ko pAra karake sAmane kinAre para gaI usane bhAva pUrvaka muni ko vandana kiyA aura eka ekAnta sthAna para usane bhojana banA kara muni ko AhAra pradAna kiyA aura svayaM ne pAraNA kiyaa| __ pAraNA karane ke pazcAt punaH munivara ko vandana karake rAnI bolI, 'bhagavan! maiM yahA~ AI taba nadI donoM kinAroM se pUrNa vega se vaha rahI thii| maiMne taTa para Akara kahA, 'devI! mere devara muni ne dIkSA grahaNa kI usa dina se mere pati ne pUrNa brahmacarya kA pAlana kiyA ho to mujhe sAmane taTa para jAne kA mArga pradAna kro| bhagavan! nadI ne mArga diyA aura hama yahA~ Aye, parantu mujhe yaha samajha meM nahIM A rahA ki ye kaise huA? rAjA ke to ApakI dIkSA ke pazcAt aneka putra hue haiM, phira grahamacaryavrata kaise rahA?'. ___ munivara ne kahA, 'bhadre! pApa evaM puNya meM mana hI kAraNa hai| sUra rAjA ne merI dIkSA ke pazcAt rAjya saMcAlana kiyA aura gRhastha dharma kA pAlana kiyA, parantu unakA mana sadA saMyama meM hI rahA hai| unhoMne mana se yaha saba vastu bhinna hI mAnI hai| ataH unakA prabhAva nadI mAtA ne svIkAra kiyaa|' rAnI ne Azcarya se sira hilaayaa| usake mana meM rAjA ke prati atyanta sammAna utpanna huA aura vaha bolI, 'aho! kaisA unakA gambhIra hRdaya aura kaisI unakI dhIratA!' __ sandhyA kA samaya huaa| varSA to vaisI hI ho rahI thI nadI donoM taToM para punaH vega pUrvaka vaha rahI thI rAnI socane lagI ki samAne kinAre para kaisI jAU~gI? taba muni ke kahA, 'bhadre! ghabarAo mata / tuma nadI ke taTa para jAkara kahanA ki, 'mere devara muni ne Aja taka upavAsa kiye hoM to he nadI mAtA! mujhe mArga do|' rAnI ko yaha sunakara pahale se bhI adhika Azcarya huA kyoMki abhI hI usane muni ko AhAra pradAna kiyA thA / rAnI ne nadI ke taTa para Akara kahA, 'he nadI mAtA! soma muni dIkSA ke dina
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhastha hote hue bhI brahmacArI evaM AhAra karate hue bhI upavAsI arthAt sUra evaM soma kA vRttAnta 57 se lagA kara Aja taka upavAsI rahe hoM to mujhe mArga do / ' rAnI yaha dhyAna kara rahI thI ki nadI kA pravAha badalA aura dekhate hI dekhate sAmane ke taTa kA mArga chichalA ho gyaa| rAnI ghara para AI parantu use kucha bhI samajha meM nahIM AyA ki yaha huA kaise? maiMne svayaM to muni ko bhikSA pradAna kI hai| muni nitya bhikSA lAte haiM aura bhojana karate haiM, phira upavAsI kaise ? aura yadi upavAsI na hoM to nadI mAtA usa vacana ko mAnya karake mArga kaise de ? rAnI rAtri meM bhI yahI socatI rhii| itane meM rAjA aaye| unhoMne pUchA, 'devI kyA vicAra kara rahI ho?" rAnI ne kahA, 'prANanAtha! muni nitya bhojana karate haiM phira bhI maiM bolI ki dIkSA ke pazcAt muni upavAsI rahe hoM to nadI mAtA! mArga do|' mujhe mArga milA aura maiM A gii| isakA kAraNa kyA ?" 'devI! tU samajhatI hI nahIM ki unakA tyAga kaisA apUrva hai ? unakI nirAzaMsatA kaisI anupama hai ? deha ke prati unheM mamatva hI kahA~ hai ? ve deha ko dhAraNa karate haiM, usakA poSaNa karate haiM, vaha bhI para ke kalyANa ke lie| unheM cAhe jaisA AhAra pradAna karo, yadi madhura ho to usake prati Adara nahIM hai aura nIrasa ho to usake prati abhAva nahIM hai| muni to 'mokSe bhave ca sarvatra'... samAna haiN| phira to ve upavAsI hI gine jAyeMge na?" MOD rAjA kA mana bhoga bhogate hue bhI, bhogoM se virakta hai, ataH jalakamalavat nirlepa jIvana hone se nadI ne mArga diyA!
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 rAnI socane lagI, 'aho! bhAIyoM kI aisI jor3I ko dhanya hai| eka rAjA bana kara rAjya kA pAlana karate haiM phira bhI nirIha muni ke samAna haiN| dUsare khAte haiM phira bhI sadA ke upavAsI haiN| kaisA unakA mana aura kaisI unakI aTalatA! mana hI pApa-vandhana kA kAraNa hai aura usa mana kA ina donoM bhAiyoM ne kaisA nigraha kiyA hai? uttaradAyitva pUrvaka rAjA ko rAjya kA pAlana karanA par3atA hai ataH pAlana karate haiM aura gRhasthI nibhAnI par3atI hai, ataH nibhAte haiN| yaha saba karane para bhI mana ko sthira rakhanA kyA kama duSkara hai? jisa mArga meM unakA mana hai usameM maiM kyoM na sahAyaka banU~? unakA mana sacamuca dIkSA meM hai to ve bhI dIkSA grahaNa kareM aura maiM bhI dIkSA grahaNa kruuN|' __dUsare dina rAjA-rAnI donoM ne dIkSA grahaNa kii| anAsakta mana vAle sUra evaM soma muni kAlAntara meM mokSa gaye, parantu jagat meM Aja bhI gRhasthI meM rahe to bhI sacce brahmacArI aura nitya bhojana karane para bhI upavAsI bana kara ve jagat ke samakSa apane nAma kA Adarza prastuta kara gye| snAtaM mano yasya vivekanIraiH syAttasya gehe vasato'pi dharmaH yatsUrasomo vratabhRdgRhasthau muktiM gatau dvAvapi ca krameNa / 12 / / jinakA mana viveka rUpI jala se nahAyA huA hai unakA ghara meM rahanA bhI dharma hai| sUra evaM soma isI nirmala mana se kramamA mokSa meM gaye haiN| (prastAvazataka se)
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvAsaghAta arthAt visemirA kI kathA (31) vizvAsaghAta arthAt visemirA kI kathA 59 (9) vizAla zAla nagarI kA rAjA nanda atyanta pratApI rAjA thA / usake samAna hI eka mahAn vidvAna bahuzruta nAmaka usakA maMtrI thA / vijayapAla nAmaka usakA putra bhI atyanta vinayI thaa| usakI rAnI bhAnumatI ne usako mugdha kara diyA thaa| vaha usase tanika bhI dUra 'nahIM raha sakatA thA / vaha use sadA sAtha hI rakhatA thA / rAjA yadi zikAra para jAtA to bhI rAnI ko sAtha le jAtA aura yadi vaha rAja daravAra meM baiThatA to bhI rAnI ko pAsa biThAtA thA / yaha bAta maMtrI ko acchI nahIM lgii| ataH usane eka dina rAjA ko ekAnta meM kahA, 'rAjan! Apa mere annadAtA haiN| sacce sevaka kA karttavya hai ki svAmI yadi bhUla kare aura maMtrI use jAnatA ho phira bhI use na kahe to vaha kRtaghna kahalAtA hai| Apako rAnIjI prANa se bhI adhika priya haiM, yaha maiM jAnatA hU~, phira bhI darabAra meM Apa unheM apane pAsa biThAo yaha ucita nahIM hai| yadi Apako unakA viraha asatya ho to unakA eka sundara citra Apa apane pAsa rakheM usameM koI Apatti nahIM hai | (2) rAjA ne bhAnumatI kA eka sundara citra banavAyA / yadi vaha citra par3A huA ho aura dekhane vAlA yadi gaura se na dekhe to pratIta hogA ki mAno rAjA-rAnI hI baiThe haiM / ukta citra rAjA nanda ne apane guru zAradAnandana ko btaayaa| mahA puruSoM kI hA~ meM hA~ kahane vAle to sthAna sthAna para milate haiM parantu yadi svayaM ko ucita nahI pratIta ho to 'nahIM' kahane vAle to koI tejasvI puruSa hI hote haiN| zAradAnandana buddhimAna evaM tejasvI the / ve citra dekhate hI vole, 'rAjan ! citra to citrakAra ne rAnIjI haiM vaisA hI banAyA hai parantu unakI bA~yI jA~gha meM tila hai vaha isa citra meM usane citrita nahIM kiyA / ' rAjA turanta cauMka par3A, 'rAnI kI jA~gha meM tila hai usakA zAradAnandana ko kaise patA lagA ? kyA bhAnumatI zAradAnandana ke sAtha durAcAra meM lipta rahI hogI ? strI kA kyA vizvAsa ?' rAjA ne zAradAnandana ko rAnI kA premI mAna liyA aura usane usakA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 vadha karAne kA nizcaya kara liyaa| rAjA aura zAradAnandana apane-apane sthAna para cale gaye parantu jAte-jAte rAjA ne maMtrI ko bulA kara AjJA dI ki 'zAradAnandana kA sira kATa DAlo | isa Adeza ke kriyAnvayana meM tanika bhI vilamba na ho|' bahuzruta maMtrI dUra-darzI thaa| usane socA, 'rAjA manasvI hote haiN| ve zIghratA meM jo kucha kahate haiM vaha saba mAnya nahIM kiyA jaataa| Aja unameM krodha kA Aveza hai ataH ve isa prakAra kaha rahe haiM / kala java krodha kA vega kama hogA taba unheM apanI bhUla samajha meM aayegii| zAradAnandana jaise vidvAna kI hatyA karane ke pazcAt vaisA buddhimAna vyakti phira khojane se thor3e hI milegA?' maMtrI ne zAradAnandana ko bulAyA aura rAjAjJA kI vAta khii| unheM apane prAsAda ke talaghara meM gupta rUpa se rkhaa| dUsare dina rAjA ko kahA, 'maiMne Apake Adeza kA pAlana kara diyA hai|' rAnI ke premI kA vadha hone kI bAta mAna kara rAjA atyanta prasanna huA / (3) eka bAra rAjakumAra vijayapAla zikAra khelane gayA aura usane eka zukara kA pIchA kiyaa| zUkara Age aura rAjakumAra pIche / daur3atA-daur3atA rAjakumAra eka jaMgala meM A pahu~cA / usake saba sAthI usase dUra raha gaye / sUryAsta ho gyaa| cAroM ora pakSiyoM kA kalarava hone lagA | tanika rAtri hote hI vahA~ zera-cItoM kI dahAr3a sunAI dene lgii| rAjakumAra eka vRkSa ke samIpa AyA aura hiMsaka pazuoM se bacane ke lie vaha vRkSa para car3ha gyaa| itane meM eka vyantarAdhiSThita vandara bolA, 'rAjakumAra! yaha vana bhayAnaka hai| tU Upara car3ha gayA yaha ThIka kiyaa| dekha nIce hI vAgha khar3A hai|' rAjakumAra ne vAgha ko dekhA / dekhate hI vaha kA~pane lagA, parantu tatpazcAt bandara dvArA sAhasa diye jAne para vaha sthira huA / rAtri bar3hane lagI rAjakumAra ko nIMda Ane lagI, taba bandara ne kahA, 'kumAra tu abhI merI goda meM so jaa| maiM terI rakSA kruuNgaa| dUsare prahara meM maiM soU~gA aura tU merI rakSA karanA / hama donoM ke jagate rahane kA kyA kAma hai?' rAjakumAra bhUkhA thA aura thakA huA thA / ataH vaha yandara kI goda meM sira rakha kara gaharI nIMda meM so gyaa| kucha samaya ke pazcAt bAgha bolA, 'vandara! isa rAjakumAra ko tu mujhe de de / yaha merA bhakSya hai| manuSya kA adhika vizvAsa mata rkh|' vandara ne kahA, 'maiM use nahIM sauMpa sktaa| vaha mere vizvAsa para merI goda meM soyA hai| maiM tujhe kaise sauMpU~? __eka prahara vyatIta ho gyaa| rAjakumAra jaga gayA, ataH yandara rAjakumAra kI goda meM sira rakha kara so gayA / jaba bandara kharrATe lene lagA tava yAgha dolA, 'rAjakumAra!
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvAsaghAta arthAt visemirA kI kathA 61 maiM 'bhUkhA hU~, tU mujhe bandara de de / vandara kA tU kyA vizvAsa karatA hai ? bandara ke samAna koI caMcala prANI nahIM hai aura caMcala cittavAlA vyakti kava prasanna ho jAye aura kaba zatru ho jAye, usakA thoDe hI vizvAsa hai ?" rAjakumAra ne bandara ko goda meM se nIce girA diyA, parantu jisakA bhAgya ThIka ho usakA bAla bA~kA thor3e hI hotA hai ? girate-girate bandara ne bIca kI dUsarI DAlI pakar3a lI aura bolA, 'rAjakumAra tUne mujhe aisA hI badalA diyA na ? maiM tere vizvAsa para terI goda meM soyA thA, tUne mere sAtha vizvAsaghAta kiyA ? rAjakumAra! saba pApoM kI apekSA vizvAsaghAta kA pApa bhayaMkara hai|' prAtaH hone para bandara ke bhItara vidyamAna vyantara ne rAjakumAra ko pAgala kara diyA aura vaha 'visemirA' bolane lagA / (4) 'visemirA visemirA' bolatA huA rAjakumAra vijayapAla vizAla nagarI ke jaMgala meM AyA / rAjA, maMtrI Adi saba ekatrita hue aura socane lage ki 'isa rAjakumAra ko huA kyA?' zikAra meM sAtha gaye rAjasevakoM ko pUchA ki 'rAjakumAra ko yaha kyA huA hai ?' unhoMne kahA, 'kala sAyaM rAjakumAra ne zukara kA pIchA kiyA thA / hama saba unase alaga par3a gaye the / ve rAtri meM vana meM rahe aura hama bhI unheM khojate rhe| itane meM jaise Apane inheM dekhA vaise hamane bhI inheM 'visemirA visemirA' bolate hue dekhA hai / isase adhika hama kucha nahIM jAnate / ' tho vAgha bolA, 'baMdara! isa rAjakumAra ko tUM mujhe de de. yaha merA bhakSya hai. manuSya kA adhika vizvAsa mata rakha! Ony
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 sacitra jaina kathAsAgara bhAga usa samaya rAjA nanda ko buddhimAna zAradAnandana kA smaraNa huaa| ve yadi Aja hote to isakA avazya hI mujhe saccA nidAna batAte, kyoMki unakI buddhi agama-nigama kI jJAtA thI, parantu unakA maiMne vadha karavA diyA, aba kyA ho sakatA hai ? rAjA ne sampUrNa nagara meM DhiMDhorA piTavAyA ki 'rAjakumAra ko svastha karane vAle vyakti ko rAjA AdhA rAjya pradAna kareMge / ' parantu koI bhI AdhA rAjya lene ke lie tatpara nahIM huA / maMtrI ne rAjA ko kahA, 'rAjan ! rAjakumAra caMgA (svastha) ho na ho yaha to usake bhavitavyatA kI bAta hai, parantu merI putrI isa sambandha meM kucha acchA jAnatI hai| vaha talaghara meM hI rahatI hai / use vatAyeM / ' kara / ' (5) 'visemirA visemirA' bolane vAle rAjakumAra ko lekara rAjA talaghara meM AyA / maMtrI bolA, 'putrI ! rAjakumAra ke roga kA nidAna karake rAjA evaM prajA para anugraha parde ke pIche chipe zAradAnandana ne kahA, - 2 - - vizvAsa pratipannAnAM, vaMcane kA vidagdhatA / aMkamAruhya suptAnAM haMtuM kiM taba pauruSam ? | 1 // vizvAsa rakhane vAle ko Thagane meM kyA caturAI hai ? goda meM soye hue ko mArane meM kyA parAkrama hai ?" maMtra kA prabhAva hone para jisa prakAra viSa kI prabalatA kama ho jAtI hai usI prakAra 'visemirA visemirA' bolane vAlA rAjakumAra stabdha hokara netra phAr3a kara yaha zloka zravaNa karatA rahA aura zloka pUrNa hone para 'semirA semirA' bolane lagA / parde ke pIche se zAradAnandana bole setuM gatvA samudrasya gaMgAsAgarasaMgame / brahmahA mucyate pApAt mitradrohI na mucyate / / 'setu (rAma dvArA nirmita samudra kI pAla ) dekhane se tathA gaMgA evaM sAgara ke saMgama meM snAna karane se brahmahatyA karane vAlA apane pApa se mukta hotA hai, parantu mitra kA saMhAra karane kA abhilASI vyakti setu ko dekhane se athavA saMgama meM snAna karane se zuddha nahIM hotA / ' 'semirA semirA' bolatA huA rAjakumAra yaha zloka zravaNa karane ke pazcAt 'mirA mirA' bolane lagA / rAjA ko aba vizvAsa ho gayA ki rAjakumAra aba avazya svastha hogA / itane meM parde ke pIche se tIsare zloka kA uccAraNa huA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvAsaghAta arthAt visemirA kI kathA mitradrohI kRtaghnazca, steyI vizvAsaghAtakaH / catvAro narake yAnti yAvaccaMdradivAkarau / / 'mitra kA saMhAra karane kA abhilASI, kRtaghna, cora evaM vizvAsaghAtaka ye cAroM jaba taka sUrya-candramA ugate haiM taba taka naraka meM rahate haiM / ' 'mirA mirA' bolatA huA rAjakumAra 'rA' 'rA' volane laga gayA / 'visemirA visemirA' ke tIna akSara chUTa gye| rAjA, maMtrI sava Azcaryacakita hokara dekhate rahe / yaha kyA bolA jA rahA hai aura usase ye akSara kyoM chUTa rahe haiM, isakA unheM koI patA nahIM lagA / zAradAnandana ne parde ke pIche se cauthe zloka kA uccAraNa kiyA rAjaMstvaM rAjaputrasya yadi kalyANamicchasi / dehi dAnaM supAtreSu gRhI dAnena zuddhyati / / 63 'rAjan! apane putra kA kalyANa cAhate ho to supAtra ko dAna de kyoMki gRhastha dAna se hI zuddha hotA hai / ' rAjakumAra ke netroM meM se pAgalapana calA gayA, vaha svastha ho gayA aura usane bana kA samasta vRttAnta rAjA evaM maMtrI ko kaha sunAyA / rAjA parde kI ora hAtha jor3akara bolA, 'putrI! terA mujha para tathA rAjya para mahAn upakAra hai, parantu maiM tujhe pUchatA hU~ ki nirantara talaghara (garbhagRha) meM rahane vAlI tujhe yaha vana meM ghaTita huI bandara, vAgha aura manuSya kI bAta kaise jJAta huI ?" 100 agocara ghaTanAoM ko bhI apanI jIbha para basI sarasvatI kI kRpA se vyakta kara zAradAnaMdana ne rAjA kI zaMkA ko nirmUla kiyA. rAjA ne apane jIvana se vizvAsaghAta pApa ko tilAMjalI de dI.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kadhAsAgara bhAga - 2 parde meM se zAradAnandana ne kahA, 'rAjan!' devaguruprasAdena jihvAgre me srsvtii| tenA'haM nRpa jAnAmi, bhAnumatyAstilaM yathA / / 'he rAjA! maiM deva-guru kI kRpA evaM mere jIbha para sarasvatI kA nivAsa hone se jisa prakAra maiMne bhAnumatI kI jA~gha kA tila jAna liyA thA usI prakAra rAjakumAra kA yaha samasta vRttAnta jAnA hai|' rAjA turanta khar3A ho gayA aura bolA, 'guru zAradAnandana?' sAmane se uttara milA - 'haaN|' rAjA turanta pardA haTA kara bhItara gayA aura bolA, 'gurudeva! merA aparAdha kSamA kreN| rAjA evaM zAradAnandana ne prema pUrvaka paraspara AliMgana kiyA / rAjA apane avicAra ke kAraNa lajjita huA aura tatpazcAt rAjAne apanA avicArI svabhAva tyAga diyA aura rAjA tathA prajA donoM ne vizvAsaghAta kI bhayaMkaratA kA vijayapAla ke dRSTAnta se anumAna lgaayaa| (zrAddhavidhi se)
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ bolane kI apekSA nahIM bolanA zreSTha hai arthAt vijaya seTha kI kathA (32) bolane kI apekSA nahIM bolanA zreSTha hai arthAt vijaya seTha kI kI kathA 65 (1) vijayavardhana jayavardhana nagara ke seTha vizAla ke eka vijaya nAmaka putra thA, jo atyanta vinayI, gambhIra evaM guNavAna thA / vayaska hone para vasantapura ke seTha sAgara kI putrI 'zrImatI' ke sAtha vijaya kA vivAha huA / zrImatI ke nAma ke anurUpa hI usakA saundarya thA, parantu pati ke atizaya viyoga ke kAraNa vaha tanika caritra - bhraSTa ho gaI thI / eka bAra vijaya apanI patnI ko lene ke lie basantapura AyA / pitA ke Agraha se zrImatI apane pati vijaya ke sAtha calI parantu usakA mana apane maike meM rahane vAle usake premI eka dAsa meM thA / tanika dUra calane para mArga meM eka ku~A aayaa| vijaya jaba usa ku~e meM jala nikAla rahA thA taba pIche se usakI patnI zrImatI ne use ku~e meM Dhakela diyA / ku~e meM girate hI vijaya ne usameM uge eka vRkSa kI zAkhA pakar3a lI / asadAcArI patni ne apane pati ko kue meM girA kara mArane kI kAMziza kI. magara mArane vAle se bhI tArane vAle ke hAtha...
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga- 2 zrImatI vahA~ se bhAga kara apane pitA ke ghara A gaI aura sisaka-sisaka kara rotI huI bolI, 'hAya ! maiM kyA karU~ ? mArga meM hameM cora mile| unhoMne mujhe pITA aura java mere pati ne una coroM kA sAmanA kiyA to use bhI unhoMne pITA aura ve use kahIM lekara cale gye| hAya! aba maiM kyA karU~ ?' mAtA-pitA aura sakhiyoM ne use sAntvanA dekara zAnta kiyaa| samaya vyatIta hotA rahA / 66 (2) ku~e meM se vijaya bala lagA kara dhIre dhIre Upara car3hatA huA ku~e ke bAhara AyA aura tatpazcAt vaha apane nagara meM A gyaa| pitA ne pUchA, 'putra! akelA kyoM AyA? bahU kyoM nahIM AI?' putra ne uttara diyA, 'isa samaya usakA svAsthya ThIka nahIM hai| kucha samaya ke pazcAt vaha AyegI / ' samaya vyatIta hotA gayA parantu vijaya apanI patnI ko lAne ke lie kucha kahatA nahIM aura yadi koI kahatA hai to vaha usa para tanika bhI dhyAna na dekara usakI avahelanA karatA / kucha samaya ke pazcAt mAtA-pitA kI mRtyu ho gaI / vijaya ghara kA svAmI bana gyaa| mitroM ne preraNA dI, 'bhale AdamI! patnI ke binA to koI ghara-saMsAra calatA hogA ? patnI ke sAtha mana-muTAva kitane samaya taka ? jA use le A / ' vijaya sasurAla gayA / sAsa-sasura ne usakA satkAra kiyA aura vijaya ko mArga meM lUTe jAne kI bAta puuchii| vijaya ne unheM uttara dekara zAnta kiyA aura kahA, 'jIvana yAtrA hai, kabhI kabhI luTa bhI jAte haiM, jIvana zeSa thA to yaca gayA Apako milA / ' zubha dina dekha kara vijaya vardhana apanI patnI zrImatI ko lekara apane nagara AyA / aba vaha pahale jaisI zrImatI nahIM rahI thii| vaha aba samajhadAra ho gaI thii| ataH vaha apane ghara meM sthira hokara rahI aura kramazaH vaha cAra putroM kI mAtA bnii| (3) aba zrImatI praur3ha ho gaI / vijaya bhI ava vRddha ho calA hai| usake ghara meM cAra putra evaM putra vadhue~ haiM / eka se adhika manuSya hone para sneha kI vRddhi hotI hai usI prakAra kleza kI bhI vRddhi hotI hai / usa taraha zrImatI kA bhI kabhI-kabhI putravadhuoM ke sAtha jhagar3A ho jAtA / jhagaDA ugra rUpa pakar3e itane meM vijaya Akara kahatA, 'bolane kI apekSA nahIM bolanA zreSTha hai / '
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ bolane kI apekSA nahIM bolanA zreSTha hai arthAt vijaya seTha kI kathA 67 jhagar3A zAnta ho jAtA, parantu vijaya ke 'bolane kI apekSA nahIM bolanA zreSTha' ye vacana parivAra ke manuSyoM meM prasiddha ho gayA / eka bAra choTe putra ne pitA ko kahA, 'pitAjI, bAkI to ThIka hai parantu Apa jaba - taba yaha kyoM kahate haiM ki 'bolane kI apekSA nahIM bolanA zreSTha ?' Apako isakA koI kaTu-madhura anubhava huA hai kyA?" vijaya tanika muskarAyA / putra samajhA ki avazya isameM kucha bheda hai| ataH usane Agraha kiyA ki, 'nahIM pitAjI! Apa isakA rahasya samajhAiye / ' vijaya ne kahA, 'putra! pUchane kI apekSA nahIM pUchanA zreSTha hai / ' putra ke adhika Agraha karane para vaha bolA, 'suna, yaha bAta maiMne kabhI kisI ko kahI nahIM hai, phira bhI tujhe batAtA hU~ / peTa meM rkhnaa|' itanA kaha kara usakI mAtA ne use jo ku~e meM dhakkA mAra diyA thA vaha vistRta bAta use kaha dI aura sAtha hI sAtha kahA ki 'tU yaha bAta gupta rakhanA, kisI ko kahanA mata / ' kucha dinoM taka to usane kisI ko yaha bAta nahIM kahI parantu eka bAra sAsa-bahU meM bahuta jhagar3A huA taba choTe putra ne apanI patnI ko kahA, 'kyoM lar3atI ho ? pitAjI nitya kahate haiM ki 'bolane kI apekSA nahIM bolanA zreSTha' - yaha nahIM samajhatI ? merI mAtA ne mere pitA ko bhI kahA~ chor3A ? usane bhI unheM ku~e meM dhakkA mAra diyA thaa|' bahUne isa bAta kI gA~Tha bA~dha lI aura jaba punaH sAsa ke sAtha jhagar3A huA taba vaha bolI, 'baiTho vaiTho sAsajI ! tuma kaisI ho yaha mere sasura ko hI pUcho na ?' unako vicAre ko bhI ku~e meM dhakkA mAra diyA thA vaha tuma thI athavA koI anya ?' sAsa ko jhagar3e kA daura utara gyaa| maiM kyA suna rahI hU~ yaha vicAra karane para usakI A~khoM ke Age andhakAra chA gyaa| use anubhava huA ki aba merA isa ghara meM varcasva nahIM rhegaa| yaha putra vadhu bhI jAna gayI hai ki 'sAsa aisI hai' phira merA varcasva kaise rahegA ? turanta 'zrImatI' ko cakkara AyA aura tatkAla hRdaya gati banda hone se vahIM usakI mRtyu ho gaI / vijaya seTha ko jaba yaha jJAta huA taba use apAra pazcAtApa huaa| vaha bolA ki maiMne varSoM taka gambhIratA rakhI, eka zabda bhI nahIM bolA aura sabako 'volane kI apekSA na bolanA zreSTha' kA upadeza dene vAle maiMne svayaM hI choTe putra ke Age bola kara maiMne apanA ghara naSTa kiyaa| choTe putra ko bhI ghora pazcAtApa huA parantu aba kyA karatA ? zrImatI kI mRtyu ke uparAnta vijaya seTha ko zAnti nahI milI aura unhoMne dIkSA aMgIkAra kara lI; parantu unakA upadeza 'bolane kI apekSA nahIM bolanA zreSTha' to sadA ke lie unake ghara meM gU~jatA rahA / ( prabandha-zataka se )
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 kisI kA burA mata soco arthAt dhanazrI kI kathA AdhoraNa nagara meM nitya eka yogI bhikSA ke lie ghUmatA aura kahatA, 'jo jaisA karatA hai vaha vaisA prApta karatA hai| ___ usI nagara meM eka dhana seTha aura usakI patnI dhanazrI nivAsa karate the| unake do putra the- eka sAta varSa kA aura dUsarA pA~ca varSa kaa| yoM to dhana seTha evaM dhanazrI saba prakAra se sukhI the| eka bAra yogI ke 'jo jaisA karegA vaha vaisA pAyegA' zabda sunakara dhanazrI ke mana meM vicAra AyA ki yaha yogI kaha rahA hai usakI satya-asatya kI parIkSA karanI cAhiye / usane yogI ko viSa ke laDDU bhikSA meM de diye / yogI ne 'alakha niraMjana' kaha kara ve do laDDu jholI meM DAla diye / tatpazcAt anya bhikSA bhI ghara-ghara mA~ga kara vaha nagara ke bAhara aayaa| yogI ne bhikSA kA pAtra bAhara nikAlA to bhikSA AvazyakatA se adhika AI thii| jaba yogI khAne ke lie baiThA tava daivayoga se ghUmate-ghUmate dhanazrI ke donoM putra vahA~ Aye aura yogI kI bhikSA kI ora tAkate rahe / vAlakoM ko laDDu sadA priya hote haiM, INAI . NA " . 'jaisI karanI vaisI bharanI' ukti kI parIkSA dhanazrI ko hI AghAtaka sAbita huI. yogI ko die gae jahara mizrita dono hI lA dhanazrI ke putroM ne grahaNa kara mauta ko AmaMtrita kiyA.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ kisI kA burA mata soco arthAt dhanazrI kI kathA 69 isalie yogI ne dhanazrI dvArA diye gaye ve donoM laDDu usake putroM ko de diye / bAlaka prasanna hokara laDDU khAkara jala pIkara nikaTastha vRkSa ke nIce so gye| yogI bhojana karake apanI kuTiyA meM gayA parantu ve do bAlaka vahA~ soye aura punaH jage hI nhiiN| (2) dhana evaM dhanazrI ne putroM kI atyanta khoja kI tava usa vRkSa ke nIce ve donoM mRta pAye gye| atyanta rudana Adi karane para unhoMne mAna liyA ki ye donoM bAlaka sA~pa ke kATane se mara gaye hai| bAlakoM ke deha kA agnisaMskAra kiyA aura kaI dina vyatIta hone para dhana evaM dhanazrI kA zoka kama huaa| (3) bAlakoM kI mRtyu hue chaH mAha vyatIta ho gye| dhanazrI cabUtare para baiThI thI, itane meM 'alakha niraMjana' kahatA huA yogI AyA aura bolA, 'jo jaisA karegA vaha vaisA paayegaa|' ina zabdoM se dhanazrI ko cha: mAha pUrva pradatta viSa-mizrita laDDUoM kA smaraNa huaa| vaha Azcarya-cakita hokara socane lagI, 'maiMne to ise viSa ke laDDU diye the, parantu yaha to abhI taka unhIM zabdoM kA uccAraNa kara rahA hai| kyA isa para viSa kA prabhAva nahIM huA athavA isane viSa ke laDDuoM ko parakha kara unheM pheMka diyaa|' yogI ke samIpa Ane para dhanazrI ne kahA, 'mahArAja! Apako smaraNa hai ki maiMne chaH mAha pUrva Apako bhikSA meM do laDDU diye the?' yogI ne kahA, 'acchI taraha smaraNa hai|' 'to ve laDDU khAye the athavA phaiMka diye the?' yogI ne kahA, 'bahana! ve do laDDU maiMne apane pAsa khar3e do baccoM ko diye the| unhoMne prasanna hokara laDDU khA liye the aura samIpastha vRkSa ke nIce jala pIkara so gaye the| merI ora bAlaka tAkate raheM aura maiM laDDU khAU~ to kyA ucita hai?' ye zabda suna kara dhanazrI ke netroM meM A~sU chalaka Aye / vaha kucha kahe usase pUrva to yogI 'jo jaisA karegA vaha vaisA pAyegA' kahatA huA adRzya ho gayA aura dhanazrI bhI bolI, 'yogI! Apa jo kahate haiM vaha saca hai ki - kArya parasminna'hitaM na kuryAta, karoti yAdRga labhate sa taadRg| dattaM viSAnaM jaTine dhanazriyA tenaiva tatputrayugaM vinaSTaM / / 1 / / 'dUsaroM kA ahita nahIM karanA cAhiye / jo jaisA karatA hai vaisA prApta karatA hai| dhanazrI ne yogI ko viSa-mizrita anna pradAna kiyA, parantu usa atra se dhanazrI ke hI do putroM kI mRtyu ho gii| (prabandhazataka se)
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 (34) pUrva-bhava zravaNa arthAt candrarAjA kA saMyama eka bAra vanapAla ne Akara candra rAjA ko badhAI dI, 'rAjan! udyAna meM bhagavAna zrI munisuvrata svAmI tIrthakara kA padArpaNa huA hai|' __ vadhAI sunakara candrarAjA atyanta harSita huaa| usane vanapAla ko sAta pIr3hiyoM taka cale utanA puraskAra diyaa| tatpazcAt rAjA ne caturaMgI senA taiyAra kii| nagara ko dhvajA-patAkAoM se sajAyA, hAthI-ghor3e-ratha, pAlakhI sajA kara samasta parivAra tathA prajAjanoM ko sAtha lekara rAjA nagara ke bAhara aayaa| bhagavAna kA samavasaraNa dekha kara vaha atyanta praphullita huA aura jisa prakAra manuSya jIvana meM eka ke pazcAt eka guNoM kI sIr3hiyA~ car3hatA hai usI prakAra vaha samavasaraNa kI sIr3hiyA~ car3hakara bhagavAna kI pradakSiNA karake parSadA meM baitthaa| sAtha Aye hue prajAjana bhI ucita sthAnoM para baiTha gye| sabhI zAnta hokara bhagavAna ke samakSa sthira dRSTi se dekhane lage ki meghoM ke samAna gambhIra vANI meM bhagavAna 'namo tityassa' kaha kara yole - "bhUlyo cetana niketa svabhAvano vibhAve tava Avyo re' / . 'he bhavya jIvo! yaha jIva apane jJAna-darzana-cAritra ke svabhAva ko bhUla kara jar3a ke svabhAva meM prasanna hotA hai, jisase hI anartha-paramparA utpatra karatA hai| jIva ko deha apanI pratIta hotI hai, dhana apanA pratIta hotA hai, putra apane pratIta hote haiM, patnI apanI pratIta hotI hai aura saMsAra meM jo yahA~ chor3a kara jAnA hai vaha saba apanA pratIta hotA hai; parantu jo sadA sAtha rahane vAle haiM ve jJAna, darzana aura cAritra rUpa dharma parAye pratIta hote haiN| jaba taka usakA yaha dRSTi bhrama dUra nahIM hotA, taba taka usakA kalyANa kaise ho sakatA hai? jIva avyavahAra rAzi se lagA kara isa prakAra aneka vAra Upara AyA parantu aise vibhrama ke kAraNa aneka bAra punaH usakA patana huA / cetana ko kalyANa ke lie svabhAvadazA ko samajhanA aura vibhAva-dazA kA parityAga karanA Avazyaka hai| yaha jaya pUrNa rUpeNa Apako samajha meM A jAyegA tava Apa kisI kI hiMsA nahIM kreNge| indra kI
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrva-bhava zravaNa arthAt candrarAjA kA saMyama 71 Rddhi aura anuttara ke sukha bhI Apako kA~ca ke Tukar3oM ke samAna pratIta hoNge| dharma ke lie Ane vAle bhayaMkara kaSToM ko bhI Apa ha~sate-ha~sate sahana karoge aura svataH hI ApakA uddhAra hogA aura sukha-duHkha saba meM ApakA citta samAna rhegaa| Apako koI apanA zatru nahIM pratIta hogA parantu samasta jIva karma-vaza haiM yaha mAna kara sabake prati samabhAva jAgrata hogaa|' dezanA pUrNa hone para candra rAjA vicAra-magna huaa| vIramatI ke sAtha hI merI yaha zatrutA kI paramparA aura premalA, guNAvalI, zivamAlA, makara-dhvaja Adi ke sAtha snehasambandha bhI kyA vibhAva-dazA hI hai na? yaha vibhAva-dazA jIvana meM eka ke pazcAt eka puTa jamAtI jAtI hai| usameM pUrva bhava ke karma kAraNa hote haiN| isa pUrva bhava kA svarUpa aise kevalajJAnI ke atirikta anya kauna kahegA? ataH vaha punaH bhagavAna ko namaskAra karake volA, 'prabhu! pUrva bhava meM maiMne aisA kauna-sA karma kiyA thA ki jisake kAraNa mujhe merI sautelI mA~ ne murgA banAyA? kina karmoM ke kAraNa mujhe naToM ke sAtha bhaTakanA par3A? premalA para kisa karma ke kAraNa viSa-kanyA kA Aropa lagA? aura kanakadhvaja kor3hI kyoM huA? yaha saba agama agocara hamArA vRttAnta Apa sarvajJa bhagavAna ke atirikta anya kauna kaha sakatA hai?' __bhagavAna ne kahA, 'rAjan! isa saMsAra meM prema evaM dveSa, sukha evaM duHkha saba pUrva bhava ke kAraNoM se hote haiN| tumhArA pUrva bhava maiM batAtA hU~ vaha suno, tAki unake samasta kAraNa svataH hI tamako samajha meM A jaayeNge|' aza natamastaka ho kara caMdrarAjA ne prabhu se pUchA - prabhu! sautelI mA~ ne mujhe murgA banAyA, naToM ke sAtha naTa . banakara pamanA paDA... pUrva bhava meM maiMne kauna se kliSTa karma kie the? kRpA kara batAve.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - (2) 'vaidarbha deza meM tilakApurI nagarI thI / nagarI kA rAjA madanabhrama thA aura kanakamAlA rAnI thii| rAjA ke tilakamaMjarI nAmaka eka ikalautI putrI thI / vaha atyanta rUpavatI evaM buddhimAn thI parantu use jaina dharma ke prati dveSa thaa| phira bhI jaina dharma ke prati ananya rAgavAlI, maMtrI subuddhi kI putrI rUpamatI usakI parama sakhI thI / tilakamajaMrI evaM rUpamatI meM aisA ghaniSTha prema thA ki unhoMne bacapana meM hI aisA nizcaya kiyA thA ki, 'hama vivAha karegI to eka hI pati ke sAtha, kyoMki yadi bhinna bhinna patiyoM se hama vivAha karegI to hameM apane ghara bhinna bhinna rakhane hoMge aura hameM alaga par3anA par3egA / ' maMtrI putrI rUpamatI jaina dharma kI jJAtA, suzIla, dhIra, gambhIra, sadguNI evaM sAdhusAdhviyoM ke sAtha paricaya vAlI thI / ataH eka dina rUpamatI ke ghara koI sAdhvI gocarI ke lie aaii| usa samaya rUpamatI motiyoM kI mAlA piro rahI thI / vaha turanta khar3I huI aura sAdhvIjI ko bhikSA pradAna karane ke lie uThI / usa samaya tilakamajarI bhI vahA~ baiThI thI, parantu use to sAdhvIjI ke prati dveSa hone ke kAraNa usane unakA koI Adara-satkAra nahIM kiyA, parantu sAdhvIjI ke saMga meM se rUpamatI ko haTAne ke lie usane usakI motiyoM kI lar3I sAdhvI ko patA na lage usa prakAra unake vastra meM bA~dha dI / sAdhvIjI bhikSA lekara upAzraya meM gye| rUpamatI apanI motiyoM kI lar3I khojane lagI parantu vaha use nahIM milI ataH usane tilakamaMjarI ko kahA, 'sakhI! merI motiyoM kI lar3I lI ho to de de, majAka mata kara / ' tilakamaMjarI ne kahA, 'maiMne to nahIM lI / ' 'to yahA~ se kauna le gayA ? yahA~ tere atirikta anya koI to hai nahIM / ' maMtrI putrI ne kahA / tilakamaMjarI bolI, 'anya kauna? tU jinakI apAra prazaMsA karatI hai usa sAdhvI ne terI lar3I lI hai / tu unheM dene ke lie ghI lene gaI taba usane use uThA liyaa|' 'sakhI! pUjya tyAgI mahAtmAoM para mithyA Aropa nahIM lagAnA caahiye| ve to lar3I ko to kyA parantu ratnoM kA bhI sparza na kareM aise tyAgI haiN|' tilakamaMjarI ne kahA, 'dekha liyA unakA tyaag| ve to DhoMgI, pAkhaNDI aura logoM kI nindA karane vAle hote haiN| unheM muphta kA khAnA hai aura mauja karanI hai|' rUpamatI bolI, 'vyartha nindA karake karma-bandhana mata kr| anya vAta chor3a / tu merI lar3I de de / '
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 pUrva-bhava zravaNa arthAt candrarAjA kA saMyama laDI maiMne nahIM lI, terI sAdhvI le gaI haiM | cala tu maiM pratyakSa vatAtI huuN|' yaha kaha kara tilamaMjarI rUpamatI ko sAtha lekara upAzraya meM AI aura AhAra kA upayoga karane baiThate samaya sAdhvI ko kahA, 'mahArAja, merI sakhI kI lar3I do| tuma bhikSA lene jAte ho aura sAtha hI sAtha kyA corI bhI karane jAte ho?' ___ sAdhvI bolI, 'dekha lo, yaha rahe pAtra aura vastra / maiMne lar3I nahIM lI aura hama use kyoM leM?' turanta tilakamaMjarI ne jahA~ lar3I bA~dhI thI vaha chora khola kara lar3I nikAla btaaii| sAdhvI kA mu~ha utara gyaa| rUpamatI ne kahA, 'tilakamaMjarI, yaha sava kArya terA pratIta hotA hai| sAdhvI para tUne hI mithyA Aropa lagAyA hai|' tilakamaMjarI bolI, 'kyA terI sAdhvI ke prati aisI aMdha-zraddhA hai, aisA aMdharAga hai? curAI huI lar3I tujhe pratyakSa yatA dI aura sAdhvI usakA koI spaSTIkaraNa nahIM de rahI hai, ataH unheM bacAne ke lie tu mujhe badanAma karatI hai?' ____ rUpamatI ne kahA, 'maiM kisI bhI taraha mAna nahIM sakatI ki sAdhvI lar3I curAyeM, terA unake prati dveSa hai ataH unheM badanAma karane ke lie tUne yaha kArya kiyA hai, parantu sakhI! haMsate hue isa prakAra bA~dhe hue karma atyanta duHkhadAyI siddha hote haiN|' rUpamatI aura tilakamaMjarI ghara gaI parantu sAdhvIjI se yaha Aropa sahana nahIM huA, MEETICLE L P " . % 2 - - rANI ke kapaTa se anabhijJa sAdhvI ne kahA - dekha lo! ye pAtra-vastra. eka tinake kI bhI corI na karane kI AjIvana pratitA vAlI hama tumhArI labI kI corI nyo kara kareMgI?
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 jisase ve phA~sI khAne lgii| unheM aisA karate par3osa meM rahane vAlI surasundarI ne dekha liyA jisase usane unheM AtmahatyA karane se rokA / tatpazcAt sAdhvIjI bhI zAnta hue aura AtmahatyA ke prayatna ke lie unheM bhI atyanta duHkha huaa| samaya vyatIta hote yaha bAta bhUlA dI gii| tilakamaMjarI evaM rUpamatI ke sambandha meM tanika antara par3a gayA parantu kucha samaya ke pazcAt unakA phira vahI sambandha ho gyaa| eka bAra virATa-rAja zUrasena kI ora se tilakamaMjarI ke sambandha kA prastAva aayaa| rAjA ne uttara meM kahA, 'zUrasena ke sAtha tilakamaMjarI kA vivAha karane meM mujhe tanika bhI Apatti nahIM hai, parantu merI putrI tathA maMtrI kI putrI donoM eka hI vyakti ke sAtha vivAha karanA cAhatI haiM / ataH maMtrI-putrI rUpamatI kI icchA jAnane ke pazcAt hI nizcaya kiyA jA sakatA hai| rAjA ne rUpamatI kI icchA jJAta kara lI aura tatpazcAt una donoM kA vivAha virATa ke rAjA zUrasena ke sAtha sampanna ho gyaa| donoM sakhiyoM ne eka hI pati ke sAtha vivAha kiyA aura ve sAtha-sAtha sukha kA upabhoga karane lgii| ina donoM kA sakhiyoM ke rUpa meM sambandha janma se thA parantu sautana hone para vaha sambandha nahIM rhaa| aba ve eka dUsarI ke chidra dekhane lagIM aura tuccha kAraNa se bhI nitya paraspara jhagar3ane lgiiN| zaukya thI zUlI ruDI kahI, nahIM ihAM mIna ne meSa re| bihu jo bahana sagI huve, to hI paNa vahe dveSa re|| eka vAra tilakapurI ke rAjA ko kisI ne eka sundara kAvara upahAra svarUpa bhejii| yaha kAbara rAjA ne tilakamaMjarI ko bheja dii| vaha use nitya khilAtI aura usake sAtha vaha madhurasvara meM bAteM krtii| vaha isa kAvara ke sAtha rUpamatI ko bAta taka karane nahIM detI thI / ataH usane apane pitA ke pAsa usake samAna kAvara ma~gavAI parantu use kAbara nahIM milane ke kAraNa usane kozI nAmaka eka pakSI bhejaa| tilakamaMjarI kAvara ko khilAtI aura rUpamatI kozI ko khilaatii| donoM ne unheM pAlane vAle manuSya bhI bhinna bhinna niyukta kiye the| eka kahe mArI kAvara ruDI, eka kahe mujha kozI re| jima eka grAhake Ave vilage, pADosI bihu DozI re|| eka bAra ina donoM rAniyoM meM vivAda chir3a gyaa| tilakamaMjarI kahane lagI ki merI kAbara acchI hai aura rUpamatI kahane lagI ki merI kozI acchI hai / donoM ne pakSiyoM se madhura bulavAne kI zarta lgaaii| kAbara ne aneka madhura zabda bole parantu kozI eka zabda bhI bola nahIM skii| tilakamaMjarI ne svapamatI ko cir3hAyA : 'dekha terI kozI? merI kAvara ke hajAra
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 pUrva-bhava zravaNa arthAt candrarAjA kA saMyama veM bhAga meM bhI yaha kyA A sakatI hai? rUpamatI hatI ghaNue DAhI, paNa paMkhithI ropI re| ___ Agala bhAvi koI na samajhe, kuNa jANe kuNa jozI re|| __rUpamatI samajhadAra evaM sarala thI phira bhI vaha hoza kho baitthii| usane kozI ko atyanta pITA, usake paMkha tor3a DAle / kozI ke rakSaka ne use rokA parantu vaha bilkula nahIM maanii| pariNAma svarUpa kozI tar3apa tar3apa kara mara gii| maratI-maratI ko usakI dAsI ne use navakAra mantra sunA kara dharma prApta karAyA aura usane aisA kArya karane ke lie rUpamatI ko bhArI upAlambha diyaa| tatpazcAt rUpamatI ko bhI bAra-bAra pazcAtApa huA ki are, maiMne pakSI ke prANa lekara ThIka nahIM kiyaa| tilakamaMjarI ne to rUpamatI ke isa duSkRtya kA pracAra karake usakI aura jaina dharma kI atyanta niMdA kii| rUpamatI ghaNue pastAve, kozI ne duHkha deI paNa kIg aNakIdhuM na hove vApaDalA re jIvaDalA tU karaje kAma vimAsI vihaDe jAtu AvatuM vihaDe karma e karavata kaashii| rUpamatI ne kozI ko mAra diyA parantu tatpazcAt use atyanta pazcAtApa huaa| aba jo kara diyA thA vaha to ho cukA / satya bAta to yaha hai ki jIva ko koI bhI kArya paryApta soca-vicAra karake karanA cAhiye, tAki vAda meM pazcAtApa na karanA pdd'e| DISTRA SA InitiatimlinnintinuiRI INDIAMONTHLILALI rUpamatI hatI ghaNIye DAhI, paNa paMkhiyo ropI re| Agala bhAvi koI na samajhe, kuNa jANe kuNa jozI re||
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 sacitra jaina kathAsAgara bhAga 2 vurA kArya karate samaya bhI duHkha detA hai, usI prakAra usakA phala prApta hotA hai taba bhI vaha duHkha detA hai / tatpazcAt rUpamatI ne tilakamaMjarI ke sAtha sarasAI (maMtraNA ) karanA banda kara diyA, svabhAva meM atyanta dhIratA lAkara usane atyanta sukRta upArjana kiyA / rAjan! yaha kozI vIramatI rAnI banI kyoMki mRtyu ke uparAnta vaha gaganavallabha rAjA kI putrI vIramatI banI aura usakA vivAha rAjA vIrasena ke sAtha huA ! he rAjA ! rUpamatI vaha tU svayaM candra, tilakamaMjarI vaha premalA lacchI, sAdhvI ko phA~sI khAne se rokane vAlI surasundarI vaha guNAvalI, gale meM phA~sI khAne ke lie tatpara sAdhvI vaha kanakadhvaja, kozI kA rakSaka vaha sumati maMtrI aura kAyara kA rakSaka vaha hiMsaka maMtrI, tilakamaMjarI evaM rUpamatI kA pati zUrasena vaha zivakumAra naTa, rUpamatI kI dAsI vaha zivamAlA aura kAbara kA jIva vaha kapilA dhAya mAtA / zrImunisuvrata jinajIye bhAkhyA, ima pUrava bhava sahunA re sabhApati samaja samaja tU kahiye tujha kiM bahunA re kIdhuM karma je udaye Ave tihAM nahIM koIno cAro re kADhayo che ema saghale Ama ApaNo vAro re / / rAjan ! tumane kozI ke paMkha ukhAr3a diye the, ataH vIramatI ne isa bhava meM use pakSI banAkara vaira liyA / tilakamaMjarI ne pUrva bhava meM sAdhvI para mithyA doSAropaNa kiyA thA, ataH isa bhava meM sAdhvI kA jIva kanakadhvaja kuSThi ke rUpa meM bana kara premalA lacchI banI usa para viSakanyA kA Aropa lagAyA / pUrva bhava meM kozI ke rakSaka kA rUpamatI ke samakSa kucha nahIM calA, usa prakAra isa bhava meM guNAvalI kA vIramatI ke samakSa rone ke atirikta anya kucha nahIM claa| maratI maratI kozI ko rUpamatI kI dAsI ne saMkalpa karAyA thA, ataH kozI se banI vIramatI ne dAsI se banI zivamAlA ko murgA upahAra meM diyA / he candra rAjA ! isa prakAra tumhAre pUrva bhava kA adhikAra evaM sambandha hai aura isa kAraNa isa bhava ke prema athavA vaira ke sambandha AzcaryakAraka nahIM haiN| saMsAra meM sarvatra isI paramparA kA sAmrAjya hai / (3) pUrvabhava kA sambandha zravaNa karake candra rAjA virakta ho gyaa| usane guNazekhara ko AbhA ke rAjya-siMhAsana para biThAyA aura maNizekhara Adi rAjakumAroM ko anya rAjya pradAna karake prasanna kiye| candra rAjA ke sAtha guNAvalI, premalA, sumati maMtrI, zivakumAra, zivamAlA evaM sAta sau rAniyA~ dIkSA aGgIkAra karane ke lie tatpara huI / guNazekhara ne dIkSA kA mahotsava
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrva-bhava zravaNa arthAt candrarAjA kA saMyama 77 atyanta zAnadAra kiyA aura una saba ne bhagavAna munisuvrata svAmI ke kara-kamaloM se bhAva pUrvaka dIkSA aGgIkAra kI / candra rAjA candrarAjarSi vane / sA~pa keMculI utAra kara calA jAtA hai usI prakAra unhoMne AbhA nagarI evaM usakI Rddhi kA parityAga karake saMyama grahaNa kiyA aura sarvasva parityAga kara diyA / vihAra ke samaya guNazekhara Adi samasta prajAjana A~khoM se azrubindu TapakAte rahe, parantu ve to 'zatrumitre ca sarvatre samacitto' vana kara AbhA se nikala kara dharAtala para vicarane lage / candrarAjarSi ne saMyama grahaNa karake sthavira bhagavAnoM ke pAsa jJAna- adhyayana kiyA aura kaThora tapa prArambha kiyaa| phalasvarUpa unhoMne karma kSaya karake kevalajJAna prApta kiyA / guNAvalI Adi sAdhviyoM ne bhI nirmala saMyama kA pAlana karake pravarttinI kI AjJA meM raha kara apanA jIvana ujjvala kiyA / kevalI bhagavAna candra muni mahAtmA apanA anta samaya samIpa jAna kara upakAraka siddhAcala para Aye aura anta meM vahA~ eka mAha kI saMlekhanA karake siddhi pada prApta kiyA / sumati sAdhu, ziva sAdhu, guNAvalI evaM premalA bhI kevalajJAna prApta karake aneka jIvoM ko pratibodha dekara mokSa meM gaye / zivamAlA Adi sAdhvI anuttara vimAna meM gaI aura vahA~ se mahAvideha kSetra meM jAkara mukti prApta kareMgI / isa prakAra pUrva bhava kI lIlA sameTa kara jagat ko lIlA sameTane kA upadeza dene vAlA unakA jIvana Aja bhI aneka jIvoM ke liye upakAraka hai| (4) candra rAjA kA yaha caritra candrarAjA ke rAsa ke AdhAra para saMkSepa meM yahA~ prastuta hai / dharma evaM bhakti kI ora jaina janatA ko unmukha karane ke lie pUrvAcAryoM ne aneka geya sAhityika kRtiyoM kI racanA kI hai, jisameM rAsoM kA mahAn yogadAna haiN| ina samasta rAsoM meM candra rAjA kA rAsa atyanta rasaprada hai / isa rAsa ke racayitA 'vAlapaNe ApaNa sasanehI' jaise aneka stavanoM ke racayitA naisargika kavi mohanavijayajI mahArAja haiN| unhoMne yaha rAsa vikrama saMvat 1783 kI poSa zuklA paMcamI, zanivAra ke dina ahamadAbAda meM pUrNa kiyA thA / yaha rAsa usa kAla meM aura parAvartI ke kAla meM atyanta lokopayogI honA cAhiye
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga- 2 78 kyoMki usakI sundara, sacitra pratiyA~ Aja bhI bhaNDAroM meM upalabdha haiM / yaha caritra mukhyatayA to siyAla evaM zatruMjaya kI mahimA kA udbodhaka hai, parantu sAtha hI sAtha usameM aneka sundara viSaya haiM / yaha cAritra atyanta rasamaya, rasaprada evaM dharma-preraka hai rAsa-karttA kI yaha kRti koI sAmAnya kRti ( racanA) nahIM hai balki kAvya ke samasta lakSaNoM se yukta kAvyakRti hai / use samakSa rakha kara saMkSepa meM yaha caritra likhA hai / ( candrarAjA kA rAsa se)
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ sIkha kI rIti arthAt zAntu maMtrI kA vRttAnta (35) sIkha kI rIti arthAt zAntu maMtrI kA vRttAnta (1) utthAna aura patana to saMsAra kA krama hai| yaha utthAna-patana manuSya ke jIvana meM AtA hai usI prakAra kAla meM, gA~va meM, zahara meM, jAti meM, samAja meM aura dharma meM bhI AtA hai| jIva mAtra para karuNA rakhane vAlA, prANa jAne para bhI asatya nahIM bolane vAlA, adatta vastu ko kadApi grahaNa nahIM karane vAlA, talavAra kI dhAra kI taraha brahmacarya kA pAlana karane vAlA aura eka kauDI kA bhI saMgraha nahIM karane vAlA uttama muni-jIvana hai / isa muni-jIvana kA veSa dhAraNa karane para bhI usake AcAroM para dhyAna nahIM dene vAlA eka samaya meM caityavAsI sAdhuvarga thaa| ve caityavAsI bhuniyoM kA veSa pahanate, jinAlayoM meM nivAsa karate, dhana-sampatti apane pAsa rakhate aura muni-jIvana ke vrata se nirapekSa rahate the| unameM se eka caityavAsI muni kI hI yaha kathA hai| (2) kSitipratiSThita nagara meM zAntu nAmaka eka vayovRddha mantrI the| unakI nirmala buddhi, unake sira ke zveta vAla apanA paricaya svayaM dete the aura unakA vaibhava jIvana ke rahanasahana meM sadA prakaTa hue binA nahIM rahatA thaa| yaha saba hote hue bhI yaha maMtrI, vaibhava evaM kuzAgra buddhi saMsAra kI mAyA hai, parantu vAstavika kalyANa karane kA sAdhana to dharma hai, jise ve bhUle nahIM the, jisake kAraNa rAjya kArya athavA saMsAra ke samasta vyavahAra karane para bhI ve dharma meM citta rakhate the| zAntu mantrI kA vaibhava bhavana, azvazAlA, hastizAlA tathA naukara-cAkaroM meM pratIta hotA thA, usI prakAra vaha vaibhava jinAlayoM, upAzrayoM evaM anna-bhaNDAroM meM bhI pratIta hotA thaa| unhoMne kSitipratiSThita nagara ke madhya meM 'zAntuvasahI' nAmaka zatrujaya kI TraeNka ke samAna jinAlaya kA nirmANa karAyA thA jo aneka jIvoM meM bodhibIja utpanna karane vAlA aura use dRr3ha karane vAlA thaa| ve nitya isa jinAlaya ke trikAla darzana karane ke lie Ate aura jIvana ke pratyaka
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 kArya ke samaya bhI usake darzana karane se cUkate nahIM the| eka bAra ratha-vAr3I se hAthI para savAra hokara lauTate samaya ve zAntuvasahI aaye| kadama-kadama para ghaMTiyoM kA nAda karatA hAthI khar3A rhaa| ve hAthI se nIce utare aura jaba jinAlaya ke dvAra meM praviSTa hone lage taba nikaTa ke eka kone para khar3e eka yuvA sAdhu para unakI dRSTi pdd'ii| vaha sundara zRMgAra kI huI, kajarAre netroM vAlI eka rUpavatI vezyA ke kandhe para hAtha rakha kara mukta hAsya kara rahA thaa| zAntu maMtrI ne usa sAdhu ko acchI taraha dekhA parantu sAdhu kI dRSTi una para nahIM pdd'ii| maMtrI ne turanta uttarIya Upara-nIce kiyA aura usake samIpa jAkara gautama svAmI ko vandana karate haiM usI prakAra vinaya pUrvaka usa sAdhu ko 'icchAmi khamAsamaNo vaMdiuM' kaha kara vandana sUtra bola kara vandana kiyA / vezyA ke sAtha cher3a chAr3a karane vAlA sAdhu bijalI girane se manuSya cauMka jAye usI prakAra ye zabda sunakara turanta sthira ho gyaa| maMtrI ne svAmI zAtA hai jI' khaa| sAdhu ne sira hilAyA parantu usake hRdaya meM se zAnti kabhI kI lupta ho cukI thii| sAdhu vicAra kare usase pUrva to vandana pUrNa karake 'matthaeNa vaMdAmi' kaha kara maMtrI cale gye| ___zAntu maMtrI ne sAdhu ko Akroza pUrNa vacanoM meM nahIM kahA ki 'mahArAja! Apa jaina sAdhu haiM athavA kauna? Apako jinAlaya meM rahane diyA hai vaha kyA aise pApa karane ke lie? cale jAo, hameM tumhArI AvazyakatA nahIM hai|' tathA madhura vacanoM se 'mahArAja! ApakI laghu vaya hai| Apako loga uttama sAdhu mAnate haiM aura Apa isa prakAra vezyA 1411 MONDITION HTTAHDHINITWITSUPRETIKHABAR sAdhu kI lajjA se usakI kulInatA bhAMpa kara mahAmaMtrI zAtu ne vidhi pUrvaka baMdana kara patana se utthAna kI ora unakI gADI moDa dI! dhanya ho aise gItArtha zrAvaka ko!
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 sIkha kI rIti arthAt zAntu maMtrI kA vRttAnta ke sAtha khar3e raha kara bAteM kareM usameM acchA nahIM lagatA' - aise vacanoM ke dvArA sIkha bhI nahIM dii| ___ maMtrI bhI zAntuvasahI meM jinezvara bhagavAna ko vandana karake apane nivAsa para lauTa aaye| maMtrI ne yaha vAta na to pujArI ko kahI aura na gA~va ke logoM ko kahI, parantu usa jaina sAdhu ko lajjA kA pAra na rhaa| use to aisA hI mahasUsa huA ki 'pRthvI mArga de to maiM pAtAla meM samA jAU~ / ' maiM kisa mu~ha kala zAntu maMtrI se vandana karAU~gA aura kadAcit ve isa samaya mere pAsa vezyA khar3I thI ataH sajjana manuSya kI taraha kucha nahIM bole parantu pUchege ki 'mahArAja! yaha kyA kara rahe ho?' to maiM kyA uttara dU~gA? sAdhu pUrNa pazcAtApa karane lgaa| usane caityavAsa kA tyAga kara diyA, punaH dIkSita huA aura isa pApa kI AlocanA ke lie usane zatrujaya girirAja kA zaraNa bhI grahaNa kiyaa| grISma Rtu kA dina thaa| madhyAhna ho gayA thA / girirAja kA mArga sUrya kI prakhara kiraNoM se tave ke samAna tapa rahA thaa| usa samaya eka muni dhIre dhIre dekha-dekha kara pA~va rakha kara utarate-utarate girirAja kI talahaTI para aaye| ina muni kI deha kevala asthipiMjara tulya thii| unheM dekhane vAlA vyakti unakI haDDI gina sakatA thA, phira bhI unakA mukhAravinda atyanta hI tejasvI thA / muni kI Ayu abhI vRddhatva ko nahIM pahuMcI thI, parantu tapa-kaSTa se vyatIta kiye varSoM ke kAraNa unakI vAstavika Ayu nirdhArita nahIM kI jA sakatI thii| __ThIka usI samaya zAntu maMtrI girirAja se nIce utara kara talahaTI para Aye / nitya kramAnusAra unhoMne apane uttarIya ko Upara-nIce karake pU~ja kara una tapasvI munirAja ko bandana kiyA aura sukha-zAtA puuchii| unhoMne kahA, 'bhagavana! Apako maiMne kahIM dekhA ho aisA pratIta hotA hai, parantu kava dekhA yaha dhyAna nahIM hai | merI vRddhAvasthA paricita ko bhI bhUla jAye aisI ho gaI hai| bhagavana! ApakA nAma kyA hai aura Apake gurudeva kA nAma kyA hai?' muni ne kahA, 'maMtrIvara! mere guru zAnta maMtrI Apa haiN|' ___ maMtrIvara ne kahA, 'mahArAja! maiM pAmara to ApakA ziSya banane ke yogya bhI nahIM sAdhu bole, 'vAstava meM Apa mere guru haiM / sAdhu ho athavA gRhastha, jo jisako dharmadAna dekara zuddha dharma meM lagAye vaha usakA dharma-guru hai| ataH usI prakAra Apane mujhe dharma-dAna diyA hai ataH Apa mere dharma-guru haiN| bAraha varSa pUrva kI bAta smaraNa kro| Apa rayavADI se phira kara hAthI se nIce utara kara jinAlaya meM praviSTa ho rahe the usa
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 sacitra jaina kathAsAgara bhAga samaya eka yuvA sAdhu kone para eka vezyA ke kaMdhe para hAtha rakhakara khar3A thA aura Apane usako vandana kiyA thA, smaraNa hai ?" - 2 maMtrI ne kahA, 'hA~ mahArAja ! jIva karma-vaza hai| kisI kA utthAna bhI hotA hai aura kisI kA patana bhI hotA hai / ' 'usa sAdhu ko Apane koI upAlambha nahIM diyaa| Apa vandana karake cale gaye parantu usake hRdaya meM usa kRtya ke lie use atyanta lajjA kA anubhava huA, use pazcAtApa huA / usane AcArya bhagavan zrI hemacandrasUri ke pAsa punaH dIkSA aGgIkAra kii| vaha apane guru kI AjJA lekara pazcAtApa pUrvaka zatruMjaya girirAja kI zItala chAyA meM tapa karane ke lie AyA / bhAgyazAlI maMtrIvara ! vaha sAdhu maiM hI hU~ / ataH paramArtha se Apa hI mere guru haiM / Apane mujhe koI upadeza nahIM diyA parantu Apake vyavahAra ne hI mujhe dharma-mArga kI ora unmukha kiyA hai|' muni ne maMtrI kA AbhAra mAnate hue apanA vAraha varSoM kA jIvana paTa unake samakSa kholA / maMtrI bole, 'bhagavan! usameM maiM upakArI nahI huuN| Apa hI uttama mahAtmA haiM jo anAyAsa hI tara gye| dekho, hama to abhI taka vaise hI saMsAra meM gote khA rahe haiM / ' maMtrI punaH unheM namaskAra karake apane nivAsa para gaye aura muni ne dIrgha kAla taka ugra tapa karake Atma-kalyANa kiyA / !!! zAntu maMtrI to Aja nahIM haiM, parantu unakA gambhIra vyavahAra to Aja bhI vaisA hI sunAI detA hai / ( upadeza prAsAda se) 10000 muni bole, maMtrIvara ! mere guru zAMtu maMtrI Apa haiM! yUM kaha kara pUrvakAlIna ghaTanA ko smaraNa karavAyA. maMtrI kI gaMbhIratA evaM muni kI kulInatA, donoM kA subhaga milana ghamatkAra kara gayA!
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caritra - adhurI AzA arthAt yazodhara rAjA (36) yazodhara caritra - adhurI AzA arthAt yazodhara rAjA aTThAI chaH haiM - tIna cAturmAsI kI, eka paryuSaNa kI aura do olI kI / inameM caitra evaM Azvina kI olI kI aTThAI zAzvatI aTThAI kahalAtI haiN| __ina aTThAiyoM meM devatA naMdIdhara dvIpa meM jAkara aTThAI mahotsava karate haiN| isa chaH aTThAiyoM meM caitra evaM Azvina mAha kI aTThAI ke dinoM meM pUrva kAla meM aneka sthAnoM para dharma nahIM jAnane vAle rAjA pazuoM kI bali dete the aura usase apanA kalyANa mAnate the| aise rAjAoM meM mAridatta nAmaka rAjA ne aisA validAna prArambha kiyA thA, jisameM pazuoM ke sAtha battIsa lakSaNa vAle strI-puruSoM kA bhI validAna diyA jAtA thaa| eka bAra validAna ke liye vattIsa lakSaNa vAle strI-puruSoM ke rUpa meM eka sAdhusAdhvI bane bhAI-bahana ko lAyA gayA / balidAna ke lie lAye gaye ina muni ke prabhAva se prakRti ke vAtAvaraNa meM parivartana huaa| jisake kAraNa mAridatta rAjA usa sAdhu kA jIvana-vRttAnta jAnane ke liye utsuka huaa| ___muni yazodhara rAjA ke bhava meM ATe kA murgA vanakara saMhAra karane se maiMne aura usameM preraka usa bhava kI merI mAtA ne ATha bhavoM taka kaise kaSTa prApta kiye usakA vRttAnta itanA karUNa aura hRdaya-drAvaka hai ki use sunakara zrAvaka kA romAJcita ho jAnA svAbhAvika hai, vahI vRttAnta isa yazodhara caritra meM hai| (2) rAjapura nagara kA rAjA thA mAridatta / vaha AkheTa, surA-pAna evaM vilAsa ke atirikta anya kucha nahIM jAnatA thA / rAjA dharma meM kevala apanI kula devI 'caNDamArI' ko pUjya devI ke rUpa meM mAnatA thA aura vaha aneka jIvoM kI bali dene ko hI devI kA saccA tarpaNa mAnatA thaa| __ caNDamArI devI kA rAjapura nagara ke dakSiNa meM mandira thA, jise dekhate hI devI evaM devI ke bhakta rAjA kA svarUpa svataH hI samajha meM A jAtA thA / mandira kA dvAra aneka mRta pazuoM ke siMgoM ke toraNa se susajjita thaa| mandira ke gar3ha para sthAna-sthAna para
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 sacitra jaina kathAsAgara bhAga kalaza kI jagaha bar3e bar3e bhAraNDa pakSiyoM ke aNDe rakhe hue the aura jahA~ lakar3I ke daNDa kI AvazyakatA thI vahA~ aneka prakAra ke pazuoM kI haDDiyA~ TeDhI-meDhI jamAI gaI thiiN| devI ke mandira kI dhvajA kisI vastra kI nahIM thI, parantu adhika bAloM se yukta pazuoM kI pUchoM ko dhvajA ke sthAna para lagAyA gayA thaa| mandira kI dIvAreM mAre gaye pazuoM ke gAr3he rakta kI taha lagAkara raMgI huI thIM / yaha sthAna thA to devI kA, parantu darzaka usa sthAna ko dekhate hI bhayabhIta ho jAtA / mandira ke madhya meM devI kI pratimA svarNa ke ucca Asana para pratiSThita thii| pratimA kA rUpa evaM AkRti mandira kI bhayaMkaratA se bhI adhika bhayaMkara thii| devI ke eka hAtha meM eka tIkSNa kaiMcI aura dUsare hAtha meM eka mUsala thaa| usake gAla dabe hue, dA~ta lambe, A~kheM gola aura jIbha eka bAlizta jitanI bAhara nikalI huI thii| devI kI pUjAvidhi bhI usake anurUpa hI hotI thI / jala ke bajAya madirA se usakA prakSAlana hotA thA aura usa para dhatUre, Aka evaM kanera ke phUla Adi car3hAye jAte the * 2 (3) navarAtri ke dina aaye| devI ke bhaktagaNa mandira meM ekatrita hue aura unhoMne rAjA ko devI kI pUjAvidhi sampanna karane ke lie prerita kiyA, jisake lie rAjA ne hajAroM jalacara, khecara evaM sthalacara jIvoM kI hatyA karavAI / rakta ke kIcar3a yukta evaM cAroM ora se saMhAra hote jIvoM ke kolAhala meM devI kA upAsaka rAjA bolA, 'sevako! tumane merI AjJanusAra havana (yajJa) kI sAmagrI saba taiyAra kI hai parantu vattIsa lakSaNa yukta manuSya yugala cAhiye jo abhI taka nahIM AyA, jisake abhAva meM yaha samasta sAmagrI apUrNa ginI jaayegii| tuma saba jagaha khoja kara kahIM se pakar3a lAo / ' usa samaya sudatta nAmaka gaNadhara bhagavaMta rAjapura nagara meM vicara rahe the| unake ziSya abhayarUci aNagAra aura unakI bahana jo sAdhvI banI thI vaha abhayamatI sAdhvI aTThama ke pAraNe ke lie daivayoga se bhikSArtha nikle| battIsa lakSaNa yukta manuSyoM ko khojane vAle rAjapuruSoM kI dRSTi ina do bhAI-bahana sAdhuoM para pdd'ii| unhoMne unheM battIsa lakSaNa yukta mAna kara pakar3a liyA aura rAjA ke samakSa prastuta kiyA / abhayarUci aNagAra to sthitaprajJa mahAtmA the| unheM to rAjasevakoM ke pakar3ane se athavA isa samasta azAnti se tanika bhI kSobha nahIM huA parantu sAdhvI abhayamatI tanika kSubdha huI ataH abhayaruci ne unheM sthira karate hue kahA, 'AryA ! sAdhuoM ko mRtyu kA bhaya kyoM rakhanA cAhiye ? amuka nizcita samaya para apanI mRtyu hone kA hameM dhyAna ho to vizeSa dharma-kriyA karake hama apanI AtmA ko ujjvala banA sakate haiN| aisA prasaMga hama cAheM to bhI kaise mila sakatA hai ? vahana ! acchA huA
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazothara caritra - adhurI AzA arthAt yazodhara rAjA 85 ki Aja apanA aTThama kA pAraNA nahIM huaa| hamArI mRtyu yadi upavAsa meM ho jAye to kyA burA hai?' sAdhvI sthira hokara bolI, 'mujhe mRtyu kA bhaya nahIM hai, parantu hamArI mRtyu isa prakAra pazu kI taraha devI ke sAmane balidAna diye jAne se usakA duHkha hai| parantu bhAI! jaise zubhAzubha karma kA hamane upArjana kiyA hogA vaisA hogaa| zoka karanA nirarthaka hai maiM ava zoka nahIM kregii| Apane mujhe mArga para lagA kara acchA kiyaa| ___ abhayarUci aNagAra aura abhayamatI sAdhvI ko yajJa-kuNDa ke samakSa lAyA gayA / sAmane rAjA khar3A thA aura dUsarI ora talavAra, bhAlA aura anya khule zastra liye devI ke bhakta khar3e the| sAdhu tathA sAdhvI ne A~kheM mUMda kara paMca parameSThi kA smaraNa prArambha kiyaa| itane meM pRthvI kA~pane lgii| AkAza meM bhArI A~dhI AI aura cAroM ora reta se AkAza chA gayA / kSaNa bhara meM to prakRti meM aisA tANDava huA ki 'bacAo vacAo' kI pukAra cAroM ora se hone lgii| kisI makAna kI chata ur3a gaI, kisI ke makAna gira gaye aura kucheka ulaTa-pulaTa ho gye| devI ke mandira meM khar3e bhaktoM ko bhI apane jIvana meM sandeha huA ki aba kyA hogA aura kyA nahIM hogA? rAjA tathA devI ke upAsaka ghabarA gaye / rAjA mana meM socane lagA, 'kaho athavA mata kaho, balidAna ke lie lAye gaye ye strI-puruSa koI daivI-mahAtmA hai / unake prabhAva se hI prakRti meM yaha saba parivartana huA hai| kaisI sundara rUpavAna unakI deha hai? mere antara meM janma se hI hiMsA kA vAsa hai, para inheM dekhate hI vaha lupta ho jAtI hai aura unake prati mere mana meM prema umar3atA hai| yadi maiMne una para apanA hAtha uThAyA to ve to nahIM mareMge, parantu maiM evaM mere samasta prajAjana inake kopa se mara jaayeNge|' rAjA ne pUchA, 'mahAtmA, ApakA nAma kyA hai? Apa kauna haiM? merA aparAdha kSamA kreN| rAjasevaka bhUla gaye / ApakA to satkAra honA cAhiye / Apako pakar3a ke lAkara ApakA saMhAra nahIM kiyA jAnA caahiye|' __ muni ne kahA, 'rAjan! merA nAma Apa kyoM pUchate haiM ? vadha ke lie lAye gaye asaMkhya prANiyoM se Apa thor3e hI kisI kA nAma pUchate haiM? Apako manuSya kI bali car3hAnI hai to avazya merI bali do| maiM taiyAra huuN| jIvana meM merI koI apUrNa AzA nahIM hai athavA mere vinA saMsAra meM koI kArya apUrNa rahane vAlA nahIM hai|' rAjA ne kahA, 'mahAtmA, maiM ApakA vadha karanA nahIM cAhatA / maiM Apako pahacAnanA cAhatA huuN|' 'rAjan! samasta jIvoM ke samAna meM bhI huuN| vana meM ghAsa khAkara jIne vAle, kisI kA kadApi nahIM bigAr3ane vAle dIna pazuoM kA vadha karane meM Apako Apatti nahIM haiM to merA vadha karane meM Apako kisa lie Apatti ho? rAjan! balidAna se zAnti kI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 icchA rakhanA sacamuca bhrama hai / rakta se hAtha dhone se hAtha svaccha nahIM hote| usake lie to nirmala jala caahiye| zAnti evaM kalyANa ke lie to hiMsA nahIM hotii| kalyANa ke lie to kalyANakArI kArya caahiye| hiMsA to para-bhava meM bahare, gUMge aura janmAndha banAtI hai aura durgati ke bhayaMkara kaSTa detI hai| mAridatta! jaya maiM tumhArA vyavasAya dekhatA hU~ tava tere samakSa mujhe apane pUrva bhava dRSTigocara hote haiM / maiMne apane prathama bhava meM kevala ATe kA eka murgA banA kara usakA vadha kiyA thaa| usake pratApa se maiM aneka bhavoM meM bhaTakA huuN| una duHkhoM kA smaraNa karake bhI Aja merA dila dahala uThatA hai, jabaki Apa to hajAroM jIvoM kA sAkSAt saMhAra karate ho / rAjana! ApakA kyA hogA? samajhadAra manuSya to anartha dekhakara anartha se bacate haiM, parantu rAjana! maiMne to anartha kA anubhava karake sAkSAt hiMsA kA duHkha anubhava kiyA hai aura Apa yadi mere dRSTAnta se nahIM rukoge to Apake duHkha kI sImA kahA~ jAkara rukegI?' ___ mAridatta kA hRdaya turanta parivartita ho gayA / devI kA hiMsAgRha palabhara meM ahiMsAgRha tulya bana gayA / vaha bolA, 'muni! Apane hiMsA karane ke sAkSAt phala kA kyA anubhava kiyA hai ? he bhagavan! mujhe apanA anubhava batA kara sacce mArga para laao|' muni ne kahA, 'rAjan! maine prathama bhava meM ATe kA murgA banAkara usakI hatyA kI thI ataH maiM 'mayUro nakulo mIno meSo meSazca kurkuTaH' ALE - V. sAtArA rAjan! merA nAma kyoM pUchate ho? Apako manuSya kI bali caDhAnI hai to meM taiyAra hU~. jIvana meM merI koI apUrNa AzA nahIM hai.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caritra - adhurI AzA arthAt yazodhara rAjA mora, nevalA, machalI, bakarA, punaH bakarA aura murgA banA; aura yaha mere samIpa khar3I sAdhvI merI vahana hai jo prathama bhava meM merI mAtA thI, jisane isa hiMsA meM mujhe preraNA dI thI, jisake phalasvarUpa vaha - zvA sarpaH zizumArazca ajA mahiSa: kurkuTI 'kuttA, sA~pa, zizu-mAra, bakarI aura murgI bnii|' rAjA cauMkA, bhagavan! ApakA yaha samasta vRttAnta Apa vistAra pUrvaka kheN|' muni ne prathama bhava se apanA vRttAnta kahanA prArambha kiyaa| 'rAjan! aneka varSoM pUrva kI yaha vAta hai| maiM apanA prathama bhava batA rahA huuN| mAlavA meM ujjayinI nagarI hai| vahA~ amaradatta kA putra surendradatta rAjya karatA thaa| rAjA kA nAma surendradatta thA phira bhI loga use rAjA yazodhara kaha kara sambodhita karate the, kyoMki usake rAjya meM prajA sukhI thii| roga aura bhaya to vahA~ nAma ke liye bhI nahIM the| usake rAjya meM mA~gane para varSA hotI thI aura usakA kahIM koI zatra nahIM thaa| dazoM dizAoM meM usakA yaza phailA huA thA, jisake kAraNa vaha 'yazodhara' khlaayaa| rAjA ke nayanAvalI nAmaka paTarAnI thii| rAjA-rAnI atyanta sukhI the| unake sukha ke phala svarUpa guNadhara nAmaka unake eka putra huA / rAjA ko rAjakumAra ke prati atyanta pyAra thaa| usakA to yahI vizvAsa thA ki yaha putra mujhase adhika yogya banegA aura sampUrNa mAlavA meM mujhase bhI adhika nAma kregaa| vahI yazodhara rAjA maiM huuN| rAjan! samaya vyatIta hotA gyaa| eka vAra maiM rAnI ke sAtha mahala ke jharokhe meM baiThA huA thaa| rAnI mere bAla gUMtha rahI thI aura unameM puSpa piro rahI thii| itane meM hAtha meM eka zveta vAla aayaa| usane vaha vAla tor3a kara mere hAtha meM diyA / rAnI ke mana se to yaha sAmAnya vAta thI, parantu mere hAtha meM vAla Ate hI vinoda kI ora prerita merA mana kheda-mArga kI ora mur3A / maiMne socA, 'maiM aneka varSoM se ina striyoM ke sAdha viSaya-sukha kA upabhoga kara rahA hU~ phira bhI maiM santuSTa nahIM huaa| maiM samajha kara ina viSayoM kA parityAga kara dUM to acchA hai, anyathA ye zveta bAla kaha rahe haiM ki kucha hI dinoM me merA svAmI yama Akara tujhe uThA le jAyegA aura tujhe vivaza hokara ye viSaya, yaha rAjya aura jinheM ta priye, priye kahatA hai ve samasta rAniyA~ tujhe chor3anI pddegii| ataH samajha kara chor3a de| bAlasya mAtuH stanapAnakRtyam yuno vadhUsaMgama eva tttvm| vRddhasya cintA calacittavRtteraho na dharmakSaNa eva puMsAm / / 1 / / saMsAra meM to manuSya thAlyakAla mAtA ke stana-pAna meM vyatIta - karatA hai, yauvana
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 striyoM ke sAtha viSaya-bhoga meM vyatIta karatA hai aura vRddhAvasthA roga evaM deha kI cintA meM vyatIta karatA hai| dharma karane kA to use samaya hI nahIM miltaa| mujhe mRtyu se pUrva kucha dharma kA bhAtA bA~dhanA caahiye| mere pUrvaja kyA rAjA nahIM the? unake pAsa mujhase kyA koI alpa vaibhava thA? phira bhI una sabane sira para zveta bAla Ane se pUrva yaha vaibhava chor3a kara Atma-kalyANa kiyA thaa| jabaki maiM to sira para zveta bAla Ane para bhI viSayAsakta zukaravat rAniyoM ke pIche pAgala banA phiratA huuN| maiM zubha dina dekha kara guNadhara kumAra ko siMhAsana para biThA hU~ aura isa mAyA jAla se mukta hokara sAdhu bana jaauuN| AhA! kaisA yaha sundara evaM nirmala jIvana hai ki jisameM zatra, mitra saba para samAna dRSTi, bhUmizayana aura vana-pradeza meM pAda-vihAra kA Ananda hai|' 'rAjan! ye vicAra maiMne mere bAla sa~vAratI nayanAvalI ke samakSa vyakta kiyaa| merA vicAra sunakara usake netroM meM A~sU chalaka Aye | vaha rotI huI volI, 'prANanAtha! guNadhara abhI bAlaka hai| usa para rAjya kA uttaradAyitva bhalA kaise DAlA jA sakatA hai? saMyama hI satya hai, parantu abhI to calAo, itanI zIghratA kyA hai? kumAra tanika aura bar3A ho jAye to hama donoM sAtha-sAtha saMyama aGgIkAra kreNge|' rAjA ne kahA, 'devI! jIvana kA kyA bharosA? kAla jisake vaza meM ho, prakRti jisakA mana-cAhA kArya karatI ho vahI dharma ke lie pratIkSA kregaa| maiM to saMyama aGgIkAra karU~gA hii| "yadi Apa saMyama aGagIkAra kareMge to maiM pati-vihina vana kara thoDe hI yahA~ raha~gI? ABINA YYYYYYI UP ! rAjA ne kahA, 'devI! jIvana kA kyA bharosA? kAla jisake vaza meM ho yahI dharma ke lie pratIkSA karegA. meM to saMyama aMgIkAra karuMgA hI.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caritra - adhurI AzA arthAt yazodhara rAjA aura Apake binA yahA~ raha kara mujhe kyA sukha kA Ananda lenA hai? jahA~ Apa vahA~ maiN|' ___ maine kahA, 'rAnI! terI deha atyanta sukomala hai| tapa karanA tere lie sarala nahIM hai, kyoMki vahA~ to bhUmi zayana, pAda-vihAra, ghara-ghara bhikSA mA~ganA Adi samasta kriyAe~ tere lie atyanta kaThina hoMgI aura tU sAtha Akara mere lie vighna-rUpa bnegii| tU to yahA~ rAjakumAra kA pAlana-poSaNa kara aura mere lie mArga prazasta kr|' rAnI volI, 'jisane use janma diyA hai aura jisane Aja taka usakA lAlana-pAlana kiyA hai, usakA bhAgya usakA pAlana kregaa| Apa usakI cintA tyAga kara saMyama grahaNa kara rahe haiM, to maiM usakI cintA rakhakara yahA~ kyoM par3I rahU~? nAtha! ApakI jo gati hai vahI merI gati hai|' itane vArtAlApa meM sandhyA ho gii| maiM bhojana karane calA gyaa| bhojana ke bAda kucha vArtAlApa karake isI vicAra meM lIna mujhe nIMda A gii| nIMda to gaharI AI parantu jAgrata hone para usa nIMda meM dekhe hue svapna kA vicAra karake maiM atyanta cintita ho gyaa| maiM abhI zayyA para se nIce bhI nahIM utarA ki merI mAtA candramatI (yazodharA) vahA~ aaii| maiMne zayyA se nIce utara kara mAtA ke caraNoM kA sparza kiyA, use namaskAra kiyA, parantu mAtA merA mlAna mukha dekhakara samajha gaI aura bolI, 'putra! Aja uThate hI udAsa kyoM hai?' ____ maiMne uttara diyA, 'mAtA! Aja maiMne atyanta hI bhayAnaka svapna dekhA hai jisake kAraNa yaha udAsI hai|' 'jo ho vaha svapna mujhe vtaa|' mAtA ne svapna jAnane kA Agraha kiyaa| maiM volA, 'mAtA! Aja antima prahara meM svapna meM maiMne eka sundara vizAla mahala dekhaa| usa mahala kI sAtavIM maMjila taka maiM car3hA aura sAtavIM maMjila para lage hue svarNamaya siMhAsana para maiM vaiThA / itane meM Apa vahA~ AI aura Apane mujhe dhakkA diyaa| maiM lur3hakatA huA sIdhA bhUmi para aayaa| tanika samaya ke pazcAt jaba maiMne Upara dRSTi DAlI to Apa bhI mere pIche lur3hakatI huI bhUmi para A girii|' mAtA sIne para hAtha rakha kara bolI, 'tatpazcAt kyA huA?' mere kArya meM mAtA antarAya na DAle isaliye svapna meM kalpita bAta jor3a kara kahA, 'maiMne isa adhaHpatana ko TAlane ke lie prastaka kA loca karake muni-veSa dhAraNa kiyA aura punaH sAtavI maMjila para car3hA / mAtA! maiMne yaha svapna dekhA hai parantu aba to ukta
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 svapna ko satya karane kA maiMne nizcaya kiyA hai| Ajakala meM hI guNadharakumAra kA rAjyAbhiSeka karake maiM dIkSA aGgIkAra kruuNgaa|' mAtA ke netroM se A~suoM kI jhar3I laga gaI / vaha bolI, 'anya bAteM sava vAda meN| isa duHsvapna kA gotra (kula) devI ko prasanna karake pahale pratikAra karanA cAhiye / dIkSA koI duHsvapna kA pratikAra nahIM hai / putra! hamArI gotradevI mahAkAlI hai| usake samakSa samasta prakAra ke pazu pakSiyoM ke yugala kI vali dekara use prasanna karake tU pahale isa duHsvapna kA pratikAra kara / ' maiMne apane kAnoM meM aMguliyA~ DAla liiN| 'mAtA! Apa yaha kyA kaha rahI haiM ? duHsvapna se mRtyu kala hotI ho to bhale hI Aja ho jAye, parantu maiM nirdoSa prANiyoM kI hiMsA to kadApi nahIM kruuNgaa|' __ mAtA bilakha-bilakha kara rudana karane lgii| maiM kiMkartavyavimUDha ho gyaa| mAtA kI bAta nahIM mAnane para maiM avinayI ginA jA rahA thA aura usake kathanAnusAra karane se jIva-hiMsA kA mahApApa laga rahA thA / ataH maiMne talavAra lI aura use apanA sira kATane ke lie uThAyA, parantu sava logoM ne mujhe pakar3a liyA aura merI talavAra chIna lii| mAtA ne kahA, 'putra! devI ko diye jAne vAle balidAna meM jIvoM kI hiMsA vaha jIvahiMsA nahIM hai, phira bhI yadi tujhe isameM jIva-hiMsA hI pratIta hotI ho to ta kisI bhI prANI kI ATe kI AkRti banA kara usakI bali car3hA kara devI ko prasanna kareM to kyA Apatti hai?' maiMne kahA, maiM to isa prakAra devI ko prasanna karane meM vizvAsa hI nahIM karatA, parantu yadi ATe kA prANI vanAkara usakI bali car3hAnA ho to mujhe koI Apatti nahIM hai|' itane meM murge ne yA~ga dii| mAtA ne gehU~ ke ATe kA eka sundara murgA bnaayaa| murge kI coMca aura usake paira haladI se raMga kara pIle banAye / usakI zikhA gerU se raMga dI aura usakI deha ko bhI lAkha ke raMga se raMga dii| dUra se dekhane vAle ko yaha murgA kRtrima pratIta nahIM hotA thaa| saba ko yahI pratIta hotA mAnoM murgA vAstavika hI hai| rAjan! apanI mAtA kI preraNA se maiMne snAna kiyA, lAla vastra dhAraNa kiye / vAdyayantroM kI dhvani ke madhya murge ko Age rakha kara hama parivAra sahita kuladevI caNDikA ke mandira meM aaye| maiMne kuladevI ko nata mastaka hokara praNAma kiyA aura usake samakSa
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caritra - adhurI AzA arthAt yazodhara rAjA murgA rakha kara mAtA kI preraNA ke anusAra maiMne use saccA murgA mAnakara talavAra se usakA vadha kara diyaa| murgA ATe kA thA parantu mAtA ne sacce marge ke rUpa meM hI devI kI prasAdI ke liye use pakAyA aura sIranI kI taraha usane sabako vitarita kiyaa| mAtA ne usakI sIranI mujhe bhI bhojana ke rUpa meM parosI, parantu maiMne yaha nahIM lii| ataH mAtA ne yaha kaha kara ki tu samajhatA nahIM hai aura mujhe upAlambha dekara mere hAtha pakar3a kara bala pUrvaka usa kalpita murge kA mA~sa mere mu~ha meM DAla diyA | mere mu~ha meM usa murge kI sIranI par3ate hI mAtA ko atyanta harSa huaa| usane mana se mAna liyA ki devI ko maiMne prasanna kara liyA aura svapna kA amaMgala naSTa ho gayA, parantu vAstava meM to isa pApa ne mere jIvana ko bhayaMkara rUpa se malina kara diyA aura zikhara para car3he hue mujhe patana kI khAI rUpI pAtAla meM pachAr3a kara saMsAra meM bhttkaayaa| rAjan! tatpazcAt maiM apane zayanAgAra meM AyA / nayAnAvalI netra phAr3e hue merI pratIkSA kara rahI thii| maiMne kahA, 'priye! Aja zIghra sojA / kala rAjukamAra guNadhara kumAra kA rAjyAbhiSeka karanA hai aura parasoM meM saMyama aGgIkAra kruuNgaa| kala mujhe saMsAra kA yaha sava melA sameTanA hai / antima sIkha kala taka kI hai|' rAnI ne merI yAta meM 'ThIka-ThIka' kahA parantu adhika ruci nahIM dikhAI / ataH maiMne socA ki ise nIMda A rahI hogI aura maiMne volanA banda kara diyaa| palaMga para cupacApa netra mUMda kara eka ke pazcAt eka kala kiye jAne vAle kAryoM kA aura bhaviSya ke vicAroM kA cintana karatA AK TRITIHIM - D A - - MITHA TA ) PORN HE THIRTEERRORRBINIRE apanI icchA na hote hue bhI anya dharmI-mAtA ke Agraha se rAjA ne ATe ke murga kI hatyA kI. pariNAmataH bhavAMtara meM pazu bana kara apane hI putra ke hAthoM se aneka bAra bali ko prApta honA par3A!
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 huA kucha bhI bole vinA leTA rhaa| ataH nayanAvalI samajhI ki maiM nIMda le rahA hU~ aura vaha uTha baiThI aura dhImI kadamoM se zayanAgAra se bAhara niklii| maiM cauMkA, mere viraha se duHkhI hokara yaha kahIM AtmahatyA nahIM kara le / maiM bhI usakI rakSA ke lie hAtha meM talavAra lekara usake pIche cala diyA / zayanAgAra se bAhara Akara nIMda karate kubar3e santarI ko usane madhura vacana kaha kara jgaayaa| maiMne samajhA ki mere sambandha meM kuvar3e ko koI vizeSa kArya batAne ke lie yaha AI pratIta hotI hai, parantu santarI ne jAgrata hote hI kulaTA! itanA vilamba kyoM kiyA?' yaha zabda bolA ataH maiM samajhA ki rAnI vyabhicAriNI hai, kulaTA hai; phira bhI abhI taka mere mana meM yaha nizcaya nahIM huA thaa| maiM mAnatA thA ki kadAcit yaha nIMda meM volatA hogaa| usane eka DaNDA liyA aura nayanAvalI kI coTI pakar3a kara do-tIna jamA hI diye / nayanAvalI usake pA~va pakar3a kara kahane lagI, 'nAdha! maiM kyA karU~? rAjA ko nIMda Aye taya AU~ na? maiM koI svatantra thor3e hI hU~? merA aparAdha kSamA kareM, svAmI! maiM punaH aisA nahIM kruuNgii|' maiM isa para gaharAI se vicAra karatA, itane meM to mere samakSa eka ke pazcAt eka navIna dRzya prArambha hue| kauA aura koyala jaise paraspara eka dUsare para Asakta hote haiM usa prakAra usI kubar3e ne aura nayanAvalI ne zayanAgAra ke vAhara samAgama kiyaa| __ maiMne apanI rAnI kA yaha caritra apanI A~khoM se dekhA / sAmAnya manuSya bhI patnI kA bhraSTa caritra suna kara krodhAveza meM na karane yogya kArya bhI kara DAlatA hai taba maiM to rAjA thaa| mere hAtha meM talavAra thI aura rAnI kA durAcaraNa maiMne apanI A~khoM se dekha liyA thaa| ataH mere hRdaya meM vairAgya kA jo jharanA prakaTa huA thA vaha dekhate hI dekhate adRzya ho gyaa| maiMne krodhAveza meM talavAra myAna se bAhara nikAlI, parantu maiM sarva prathama isa kulaTA rAnI kA saMhAra karU~ athavA kRtaghna kughar3e kA saMhAra karU~ - isa vicAra meM dUsare hI kSaNa vicAra AyA ki merI isa talavAra ne madonmatta hAthiyoM ke samUha kA saMhAra kiyA aura bhayaMkara zatruoM ke sira kATe haiM, use maiM eka pAmara kubar3e para kyoM calAU~? taduparAnta kala mujhe saMyama grahaNa karanA hai isa samaya meM isa kulaTA kA saMhAra karake strI-hatyA kA pApa kyoM lU~? mujhe nayanAvalI evaM kuvar3e donoM para dayA AI / maiMne talavAra myAna meM DAla dii| unake chidra dekhane kA athavA unake jIvana meM ruci lene kI merI icchA nahIM huii| anRtaM sAhasaM mAyA, muurkhtvmtilobhtaa| azIcaM nirdayatvaM ca, strINAM doSAH svabhAvajAH / / asatya, sAhasa, mAyA, mUrkhatA, ati lobha, apavitratA evaM krUratA svAbhAvika taura se striyoM meM hotI haiM - yaha sukti mujhe akSarazaH satya pratIta huii| ukta dRzya dekha kara mujhe atyanta kheda huA thA, phira bhI merA mana saMyama meM dRr3ha nahIM hotA to maiMne una donoM
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caritra - adhurI AzA arthAt yazodhara rAjA 93 ke tatkSaNa prANa hara liye hote / rAjan! maiMne ise saMyama grahaNa karane kA prayatna kAraNa mAnA / maiM nayanAvalI ke prati moha rakhatA thA vaha kitanA adhika mithyA thA vaha mujhe svataH hI samajha meM A gayA aura saMyama lene meM jisa rAnI kA moha chor3anA kaThina pratIta hotA thA vaha svataH hI kama ho gayA / rAjan! maiM turanta vahA~ se lauTA aura palaMga para jAkara so gayA, mujhe gaharI nIMda A gaI / (7) vaitAlikoM ke prabhAtI gAte hI maiM zayyA meM se turanta uTha baitthaa| maiMne kArAgAra se kaidiyoM ko mukta kara diyA, aparAdhiyoM ke daNDa kSamA kara diye, yAcakoM ko dAna diyA aise uttama kArya karake maiMne guNadharakumAra kA rAjyAbhiSeka kiyaa| ina samasta kAryoM meM nayanAvalI ne pUrNa sahayoga diyaa| usakA gata rAtri kA kukarma jAnate hue bhI maiMne use kucha bhI nahIM khaa| kucha bhI nahIM huA ho usa prakAra maiMne usake sAtha vyavahAra kiyA / rAjyAbhiSeka ke pazcAt snehI, parivAra jana evaM gurujana saba bhojana - maNDapa meM bhojana ke lie ekatrita hue| maiMne sabako prema pUrvaka bhojana karAyA aura unheM ucita upahAra dekara unakA satkAra kiyaa| nayanAvalI usa samaya atyanta gahana vicAra meM thI / vaha soca rahI thI ki yaha rAjA prAtaHkAla meM dIkSA aGgIkAra karegA / maiM yadi inake sAtha dIkSA aMgIkAra na karU~ to loga merA upahAsa kareMge ki kaisI svArthI yaha rAnI hai ki rAjA ne saMyama grahaNa kiyA aura yaha ghara meM par3I rahI? parantu unheM kahA~ patA thA ki rAnI kA priyatama rAjA nahIM parantu kuvar3A hai| rAjA ke sAtha dIkSA grahaNa karane ke pazcAt vaha punaH thor3e hI milane vAlA hai? mujhe dIkSA grahaNa na karanI par3e, logoM meM merA burA na lage aura kubar3e kA sukha sadA Ananda pUrvaka binA kisI rukAvaTa ke upabhoga kara sakU~ aisA koI upAya mile to kitanA acchA ho ? usane gaharAI se vicAra karake nizcaya kiyA ki kisI bhI prakAra se rAjA kA vadha karanA hai / yaha rAjA yadyapi nirdoSa hai, usane merA kucha bhI vigAr3A nahIM hai| vaha rAjya kA parityAga karake dharma karane ke lie tatpara huA hai| usakA vadha karanA atyanta burA hai, parantu yadi maiM aisA na karU~ to mere viSaya sevana meM antarAya hogaa| ye viSayoM ke upabhoga mujhe bAda meM thor3e hI milane vAle haiM ? (8) rAjan! tatpazcAt maiM bhojana karane ke lie baiThA taya eka sundara masAledAra pakaur3A merI thAlI meM parosA gyaa| maiMne sarala bhAva se ukta pakaur3A khA liyaa| maiM bharapeTa bhojana
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 sacitra jaina kathAsAgara bhAga karake siMhAsana para baiTha kara pAna-supArI khAne lagA taba merI deha TUTane lagI, netra jalane lage, naseM khiMcane lagI, jIbha choTI hone lagI, kAnoM ke parde tar3a-tar3a kI dhvani karate hue TUTane lage, dA~ta girane lage aura nAka ke nathUne phUla kara dhammaNa kI taraha AvAja karane lge| maiM siMhAsana para se lur3haka gayA / maiM bolanA cAhatA thA phira bhI jIbha choTI par3a jAne ke kAraNa kucha bhI bola nahIM sakA / merA catura pratihArI samajha gayA ki kisI ne rAjA ko bhojana meM viSa de diyA hai| vaha rote hue bolA, 'maMtriyo ! vaidyoM evaM tAntrikoM ko bulAo aura rAjA ko car3hA huA viSa utAro, vilamva mata kro|' ye zabda sunate hI rAnI nayanAvalI cauMkI / usake mana meM vicAra AyA ki tAntrikoM evaM vaidyoM ne viSa utAra diyA to merI durgati hogI aura sArI yojanA viphala ho jAyegI ! nAka-kAna kATa kara mujhe gadhe para biThAkara sAre nagara meM ghumAyA jAyegA aura isa prakAra anta meM maiM durdazA meM mruuNgii| ataH rAnI chAtI pITatI huI kadama-kadama para pachAr3eM khAtI huI 'he nAtha! yaha kyA ho gayA ? mere mana ke manoratha mana meM hI raha gaye, kauna zatru utpanna huA ki sabakA kalyANa karane vAle mere svAmI kI usane yaha dazA kI ? bAla vikhera kara, vastroM ko mArga meM DAlatI huI jahA~ maiM pIr3A ke kAraNa tar3apatA huA par3A thA vahA~ AI aura sisaka-sisaka kara rudana karane lagI, 'he prANanAtha! kaha kara mere gale se lipaTa gii| usane apane keza-kalApa mere mu~ha para aise DAla diye ki unake bhItara kyA ho rahA hai yaha koI jAna na ske| vaha 'he svAmI! aba merA kauna sahArA hogA? Apa GROVER CONCEALERT TREATING ALuFritt @fruri damuntre for en tote - adharmiNI, durAcAriNI kulaTA rAnI ne dIkSA lene cale apane pati ko viSAkta bhojana se mRtaprAyaH kara logo ke samakSa nATaka karanA bhI nahIM bhUlI! aho! saMsAra kI vicitratA!
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caritra - adhurI AzA arthAt yazodhara rAjA mujhe chor3a kara kahA~ cala diye? aba maiM kaise jIvita rahU~gI? prANanAtha! eka bAra to isa dAsI ko bulAo', yaha kahatI huI punaH punaH sisaka-sisaka kara rotI huI usane mere gale ko aMgUThe se dabAyA / viSa kI pIr3A se mere bhItara Aga sI laga rahI thI usameM isa pIr3A ne aura vRddhi kI / maiM pIDA ke kAraNa cIkhatA huA, krodha ke kAraNa tamatamAtA huA, jIvana ke lie lAlAyita aura vaira meM tar3apatA huA bhara gyaa| vicAre sarala prakRti ke logoM ne rAnI ke isa vyavahAra ko mere prati ananya prema smjhaa| koI bhI manuSya yaha nahIM samajha sakA ki merA prANa lene vAlI merI rAnI nayanAvalI hai / maiM yaha sava samajhA parantu kaha nahIM sakA ! isa prakAra dveSa meM jalate hue merI mRtyu ho gii| tAntrika evaM vaidya Aye taba taka to merI AtmA deha kA parityAga karake paraloka pahu~ca cukI thii| mere pIche Aye ve atyanta rudana karate rhe| rAjan! merI saMyama kI bhAvanA, rAjya-siMhAsana kA tyAga karake guru kI zaraNa me raha kara pAda-vihAra karate hue vicaraNa karane kI utkaNThA, dvAra-dvAra ghUma kara bhikSA lAkara jIvana-nirvAha karane kI abhilASA aura zatru-mitra ke prati samAna dRSTi rakhane kI lagana; yaha sava eka hI pala meM dhvasta ho gayA aura maiM usase viparIta dizA meM krodha, moha, evaM dveSa kI taha meM lipaTA jAtA mAnava bhava khokara aneka bhavoM meM bhaTakA / rAjan! mujhe to pratIta hotA hai ki yaha saba pratApa ATe ke murge kA vadha karane kA hai| vaha ugra pApa turanta mere udaya meM AyA aura varSoM taka jo triyA-caritra mujhe jJAta nahIM huA vaha triyA-caritra usI dina jJAta huA jisake dvArA merI sampUrNa vicAradhArA meM parivartana ho gyaa| maiM azaraNa vana kara mRtyu kA zikAra huaa| merI AzA apUrNa rhii| bhayaMkara antarAya karma ke udaya se ye do dina mere ThIka vyatIta nahIM hue| maiM acAnaka dhurI mauta marA / merI kumauta huI, jo svapna meM maiMne svayaM ko sAtavIM maMjila para car3hA huA aura vahA~ se girA huA dekhA thA, vaha svapna saccA nikalA kyoMki maiM saMyama-bhAva se sAtavIM maMjila para car3hA bhI sahI aura ATe ke murge kI hatyA se maiM sAtavIM maMjila se girA bhI shii| yaha sAtavIM maMjila se merA adhaHpatana huA vaha murge kI hiMsA karane ke kAraNa huaa| snehI mAtA ne isa duHsvapna ko TAlane ke lie murge kI hiMsA karavAI, parantu vAstava meM ukta hiMsA duHsvapna TAlane ke lie kAraNarUpa nahIM banI isake viparIta usane usa duHsvapna ko phaladAyI vnaayaa| kIcar3a kadApi zuddhi karatA hai? usI prakAra hiMsA kabhI amaMgala ko TAlatI hai? vaha to amaMgala kI vRddhi karatI hai| usI prakAra mere jIvana meM usa validAna ne amaMgala kI vRddhi karake mujhe saMsAra meM ddubaayaa| merI mAtA ke mere pAsa Ane se pUrva to merI mRtyu ho gaI thii| vaha merI mRtyu dekha nahIM skii| mujhe dekhate hI usake hRdaya para bhayaMkara AghAta huA aura jisa sthAna para merI mRtyu huI thI usI sthAna para merA duHkha dekha kara usakI bhI mRtyu ho gii|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 rAjan! murge kA vadha karane vAle aura usakI preraNA dene vAle hama donoM kI mRtyu ho gii| yaha merA prathama bhava hai / kRtrima hiMsA bhI kaisI anarthakArI hai yaha vRttAnta usI kA sUcaka hai| aho nu khalu nAstyeva jIvaghAtena zAntikam / mUDhavaidyaprayuktena kupathyeneva pAhavam / / 1 / / azAntiM prANinAM kRtvA kA svshaantikmicchti| ibhyAnAM lavaNaM dattvA, kiM karpUraM kilaapyte?||2|| mUrkha vaidya dvArA batAye gaye kupathya se Arogya nahIM hotA usI prakAra jIva-hiMsA se kadApi zAnti nahIM hotii| jIvoM ko azAnti karake kauna mUrkha apanI zAnti kI icchA karegA? vaNik ko namaka dekara karpUra kI icchA kyA kabhI saphala hotI hai?
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 duHkha kI paramparA arthAt dUsarA, tIsarA, cauthA bhava (37) duHkha kI paramparA arthAt dUsarA, tIsarA, cauthA bhava rAjan! maiM yazodhara mara kara pulindagiri pahAr3a ke eka vana meM moranI kI kukSi meM utpanna huaa| isa kukSi meM maiMne garbhAvAsa ke asahya kaSTa sahe aura tatpazcAt merA janma huaa| merA vacapana samApta hone para maiM yuvA huaa| maiM atyanta sundara thA ataH kisI kotavAla ne mujhe pakar3A aura mere pUrva bhava ke putra guNadhara rAjA ko usane upahAra svarUpa de diyaa| _ merI mAtA candramatI (yazodharA) vahA~ se mara kara dhAnyapura nagara meM eka kutiyA kI kukSi se kutte ke rUpa meM utpanna huii| yaha kuttA bhI DIlaDaula tagar3A aura sundara huA ataH usake svAmI ne ghUmate-ghUmate use bhI mere putra guNadhara ko upahAra meM de diyaa| rAjan mAridatta! maiM mora aura merI mAtA kuttI donoM ghUmate-ghUmate punaH apane pUrva ke ghara aaye| pUrva bhava ke sneha ke kAraNa guNadhara ko hameM dekhate hI atyanta ullAsa huaa| jisa prakAra jIva apane mAtA-pitA kI surakSA karate haiM usI prakAra usane hama donoM kI surakSA kii| hamAre lie usane svarNa ke AbhUSaNa banavAye, rahane ke lie sundara sthAna diyA aura bhojana ke lie usane sadA hamArI dekha-bhAla kI / kutte ke lie usane eka zvAna-pAlaka rakhA aura mere lie bhI usane eka alaga sevaka niyukta kiyaa| maiM yahA~ kabhI mahala kI chata para ghUmatA to kabhI rAjA kI rAjya-sabhA meM krIr3A krtaa| isa prakAra hama samaya vyatIta karane lge| (2) eka yAra maiM mahala kI UparI maMjila meM ghUma rahA thA taba merI dRSTi eka kakSa meM kubar3e ke sAtha viSaya-bhoga karatI nayanAvalI para pdd'ii| yaha dekhakara maiM vicAra me par3A ki maiMne ina donoM ko kahIM dekhA hai| isa vicAra kI gaharAI meM utarane para mujhe jAtismaraNajJAna huaa| maiMne kuyar3e aura nayanAvalI ko pahacAna liyaa| mere netroM meM krodha
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 ubhara aayaa| maine zUratA se kUda kara khir3akI meM hokara kamare meM praveza kiyA aura coMce mAra-mAra kara nayanAvalI ko taMga karane lgaa| nayanAvalI bhoga meM yaha antarAya sahana nahIM kara skii| ataH usane apanI svarNa kI karadhani se mujhe krUratA pUrvaka mAra kara sIr3hI ke pAsa Dhakela diyaa| maiM nizceSTa vana kara sIr3hI se lur3haka gayA aura bhUtala para A phuNcaa| usa samaya mora ko vacAo-bacAo karatI huI dAsiyA~ daur3I AI aura yaha dekhakara rAjA guNadhara bhI 'mora ko pakar3a lo, pakar3a lo' karatA huA aayaa| ina saba meM se koI pakar3atA usase pUrva to vaha svAmibhakta kuttA daur3A aura mujhe gale se pakar3a kara bhAgA / rAjA ke 'mora ko chor3a de' kahane para bhI usane mujhe nahIM chor3A ataH krodhAveza meM usane vala pUrvaka svarNa kI karadhani mAra kara use mAra diyaa| kuttA tar3apa kara nIce gira par3A aura maiM mora bhI usake mu~ha meM se kUda kara tar3apa kara mara gyaa| guNadhara rAjA ne 'he priya mora! he kukkura!' kahate hue apane sage mAtA-pitA ke marane para vilApa kare aisA vilApa kiyA parantu hamAre prANa to kabhI ke paraloka pahu~ca gaye the| rAjA ne hamArA agni-saMskAra candana kI citA meM kiyaa| hamAre pIche hamAre kalyANa ke lie usane yAcakoM ko dAna diyA, brAhmaNoM ko bhojana karAyA parantu usa samaya usa meM se hameM kucha bhI nahIM milA / yadi manuSya kI bhASA hotI to avazya rAjA guNadhara ko vaha vAta usa samaya khtaa| Sak NAR IADM / Or rAjA yazoghara mora ke bhava meM apanI durAcAriNI patni ko coMca se AkramaNa karatA huA. apane hI pAMtra ke hArtho mauta pAtA huA mAtA kA jIva kutte ke rUpa meM. aho! saMsAra kI asAratA!
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHkha kI paramparA arthAt dUsarA, tIsarA, cauthA bhava tIsarA bhava rAjan! merA tIsarA tathA cauthA bhava hiMsA kA hai aura uttarottara hiMsA kI abhivRddhi karane vAlA hai| ___ maiM mora kI deha chor3a kara duHpraveza nAmaka vana meM nevale ke rUpa meM utpanna huaa| usa bhava meM maiMne aneka jIvoM kI hiMsA karake apanI deha paripuSTa kii| merI mAtA kA jIva kutte kI yoni kA tyAga kara isI vana meM sA~pa ke rUpa meM utpanna huA / bhavitavyatA ke yoga se hama donoM kA isa vana meM punaH milApa huA, parantu pUrva bhava kI zatrutA hone se maiMne sA~pa ko pU~cha se pakar3a liyA, sA~pa ne bhI Ter3hA muDa kara mujhe DasA / hama donoM paraspara isa taraha lar3a rahe the / itane meM jarakSa nAmaka eka bhayaMkara prANI AyA aura usane mujhe uThA kara balavAna vyakti kisI lakar3e ko cIra DAlatA hai usI prakAra usane mujhe jIvita cIra DAlA aura vaha turanta merA rakta pI gayA / anAtha kI taraha usa samaya merI mRtyu ho gii| mere pazcAta alpa samaya meM hI vaha sA~pa bhI mere prahAra se duHkhI hokara mara gyaa| rAjana! karma kI kaisI adabhuta kalA hai ki vaha eka hAtha se jaisA jIva letA hai vaisA hI dUsare hAtha se detA hai| pUrva bhava meM kutte ne mora ko mArA thA, isa bhava meM mora tIsarA bhava : yazodhara nevale ke rUpa meM va yazodharA sarpa kI yoni meM. cAdhA bhava: yazodhara matsya kI yoni meM va yazodharA prahA ke rUpa meM.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 sacitra jaina kathAsAgara bhAga ke jIva bane nevale ne sA~pa ko maaraa| isa prakAra hamArI zatrutA kI bhava-paramparA ajJAna meM paraspara atyanta hI bar3hatI calI gayI / - 2 cauthA bhava (4) rAjan! cauthe bhava meM hama donoM sthalacara se jalacara bne| maiM rohita matsya banA aura merI mAtA kA jIva bhayAnaka grahA vanA / isa grahA ne mujhe dekhA to use turanta krodha A gayA aura usane apanA taMtu-jAla phailA kara mujhe pakar3a liyA / isI bIca nayanAvalI kI dAsI cillAtI huI hama jisa sarovara meM the usameM kUda par3I / grahA kI dRSTi badala gii| usane mujhe dUra pheMka diyA aura dAsI ko pakar3a liyaa| dAsI cillA uThI ataH machue saba ekatrita hue| unhoMne dAsI ko bacA liyA aura sAtha hI sAtha usa grahA ko sarovara ke taTa para lAkara vRkSa ke vizAla tane kI bhAMtI unhoMne usako kATa kara Tukar3e Tukar3e kara diye / maiM graha ke jAla meM se mukta hokara kIcar3a meM zayyA kA sukha anubhava kara rahA thaa| itane meM machue ne mujhe pakar3a liyA aura guNadhara rAjA ko sauMpa diyaa| rAjA mujhe dekhakara atyanta prasanna huA aura usane nayanAvalI ko kahA, 'mAtAjI! Aja mere pitA aura dAdI kI tithi hai, isa sundara matsya se usakA zrAddha kareM to kyA burA hai? isa matsya kI pU~cha brAhmaNoM ko dAna meM do aura anya samasta bhAga hamAre liye pakAo / ' rAnI ne putra kI bAta meM sammati dii| rAjan! mujhe mere putra ne hI pakAyA / merI pratyeka nAr3I khIMcI gaI aura jisake nimitta zrAddha kara rahe the usakA hI unhoMne jIva liyA / usakA unako kisI ko bhI koI patA nahIM thA / mere mA~sa ko pakA kara mere putra, patnI tathA usake parivAra ne umaMga se khAyA rAjan ! yaha merA cauthA karuNa bhava hai / svayaM majjati duHzIlo majjatyaparAnapi, taraNArthaM samArUDhA, yathA lohamayI tarI / jisa prakAra lohe se nirmita nAva svayaM DUbatI hai aura anya vyaktiyoM ko DUbAtI hai, usI prakAra duHzIla guru svayaM DUbatA hai tathA anya vyaktiyoM ko DUvotA hai| jaina zAstroM meM pApa karane vAle evaM karAne vAle donoM ko samAna phala prApta hotA hai| maiMne ATe kA murgA banA kara usakA vadha kiyA aura mAtA ne usake liye preraNA dI / isake phala svarUpa dUsare bhava meM meM mora banA aura mAtA kuttA bnii| tIsare bhava meM maiM nevalA vanA aura mAtA sA~pa bnii| cauthe bhava meM maiM matsya banA aura mAtA grahA bnii| hama donoM ne hI duHkha prApta kiye|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtA-pitA kA vadha arthAt pA~cavAM evaM chaThA bhava (38) mAtA-pitA kA vadha arthAt pA~cavAM evaM chaThA bhava (1) rAjan! aba Apa merA pA~cavA evaM chaThA bhava suno / mAtA grahA ke bhava meM se bakarI huI aura maiM usake hI garbha se putra ke rUpa meM utpanna huaa| janma hone ke pazcAt kucha hI samaya meM haSTa-puSTa bakarA bana gyaa| pazuoM meM viveka to hotA nhiiN| viveka hIna yuvA bakare ke rUpa meM maiM apanI mAtA ke sAtha hI viSaya-bhoga karane lgaa| maiM mAtA ke sAtha viSaya bhoga kara vizrAma le rahA thA itane meM samUha ke adhipati ne vANa mAra kara mujhe mAra ddaalaa| karma-saMyoga se vahA~ se mara kara maiM apane hI vIrya se mAtA kI kukSi meM punaH bakare ke rUpa meM utpanna huA / isa bhava meM merI mAtA vaha patnI banI aura punaH mAtA bana gii| eka vAra jaMgala meM ghUmatI huI isa vakarI para rAjA guNadhara kI dRSTi pdd'ii| rAjA IWAN -nA pAcavoM bhava: yazodhara bakare ke bhava meM, yazodharA bakarI ke rUpa meM. chaThA bhava : punaH yazoghara bakare ke rupa meM roma-roma meM kRSTha roga se grasita nayanAvaliko nirakhatA huA.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 ko zikAra meM saphalatA na milane ke kAraNa usane isa vakarI ko tIra se mAra diyaa| parantu samIpa Ane para jJAta huA ki yaha garbhavatI hai| ataH usane usakA garbha cIravA kara bacce ko bAhara nikAlA jise bakarI kA dUdha pilA kara bar3A kiyaa| rAjana! bakare kA baccA bana kara maiM guNadhara ke yahA~ Ananda pUrvaka rahane lgaa| samaya vyatIta hote-hote maiM hRSTa-puSTa vakarA bana gyaa| (2) eka vAra rAjA guNadhara ne dasa pandraha bhaiMse mAre aura unheM devI ke samakSa rakhA / tatpazcAta unakA maoNsa pakA kara brAhmaNoM ko bhojana ke lie diyA / rAjA ke bhojanagRha meM isa nimitta uttama 'rasavatI' taiyAra huii| brAhmaNa do paMktiyoM meM bhojana karane vaiThe - 'medhyaM mukhaM hi meSANAm' isa vedokti se mujhe bhI rasoIghara meM lAyA gyaa| rAjA brAhmaNoM se AzIrvAda prApta karane aayaa| usane sarva prathama pahalI paMkti meM khar3e brAhmaNoM ko praNAma kiyA aura kahA, 'brAhmaNoM kI isa paMkti ko bhojana karAne kA phala mere pitA ko prApta ho / ' tatpazcAt usane dUsarI paMkti ko namaskAra kiyA aura kahA, 'isa dUsarI paMkti ko bhojana karAne kA phala merI dAdI ko prApta ho / ' brAhmaNa bole - 'rAjana! ApakA kalyANa ho! Apake pitA hamAre isa brAhmaNa deha meM saMkramaNa karake piNDa grahaNa kara svargaloka meM sukha bhoga raheM haiN|' yaha suna kara mujhe jAtismaraNajJAna huA aura maiM socane lagA yaha kaisI kapaTa-lIlA hai| jisake nimitta rAjA guNadhara yaha dAna kara rahA hai vaha to maiM du:khI huuN| unheM diyA huA mujhe to tanika bhI prApta nahIM hotaa| tatpazcAt rAjya-parivAra, dAsa-dAsiyoM savako dekha kara maiM volA, 'yaha merA mahala hai, ye mere sevaka haiM, yaha merA bhaNDAra hai, maiM 'merA-merA' kaha kara praphullita huA aura maiM 'meM meM' kI AvAja karane lagA, para kisI ne mujhe kucha bhI mahatva nahIM diyaa| (3) brAhmaNoM ke bhojana-samAroha ke pazcAt antaHpura kI striyA~ aaii| ve mere viyoga ke kAraNa azakta ho gaI thIM, parantu inameM maiMne nayanAvalI ko nahIM dekhA ataH maine mAnA ki yA to vaha asvastha ho gaI hogI yA usakA dehAnta ho gayA hogA, anyathA, aise utsava meM to use atyadhika ruci hai| ataH vaha apane putra ke isa utsava meM Aye vinA rahatI hI nhiiN| ____ maiM isa prakAra vicAra kara hI rahA thA ki do dAsI paraspara vArtAlApa karatI huI bolI - 'yahA~ itanI adhika durgandha kisa vastu kI hai?'
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtA-pitA kA vadha arthAt pA~cavAM evaM chaThA bhava 103 dUsarI dAsI ne kahA, 'jahA~ pazuoM kA vadha karake mA~sa pakAyA jAtA hai vahA~ durgandha nahIM hogI to kyA hogA ?" prathama dAsI volI- 'turanta mAre hue pazuoM ke mA~sa meM durgandha nahIM hotI, pAsa khar3e hI na raha sakeM vaisI durgandha A rahI hai / ' yaha to dUsarI ne kahA, 'satya bAta hai| yaha pazu vadha kI durgandha nahIM hai parantu nayanAvalI ke roma-roma meM kuSTha huA hai usakI yaha durgandha hai| usane pUrva utsava meM rohita matsya kA mA~sa ha~sa ha~sa kara khAyA thA / phalasvarUpa use bhayaMkara ajIrNa huA aura usako kuSTha huA hai / ' pahalI dAsI bolI- 'ajIrNa se roga hone kI bAta mata kr| isa pApina ko to patthara khAne para ajIrNa nahIM hogA, parantu nirdoSa rAjA ko isane viSa dekara mAra DAlA thA usakA pApa isake isI bhava meM udaya huA hai| sakhI! krUra pazu-pakSI bhI na kareM vaisA ugra pApa isane apane pati ko mAra kara kiyA hai| kuSTha honA to isa bhava kA kaSTa hai, parantu para-bhava meM to ise naraka bhoganI hI pdd'egii|' dUsarI dAsI ne kahA, 'satya bAta hai, usakI ora mata jAo / yadi isakA mu~ha dekhoge to apanA dina vyartha jAyegA / ' (4) ve do dAsiyA~ to calI gaIM parantu merI icchA nayanAvalI ko dekhane kI ho gaI / ataH maiM jahA~ nayanAvalI so rahI thI usa rAjagRha meM gayA to vaha eka kone meM curI taraha par3I thI / use dekhate hI mujhe Azcarya huA ki oho! yaha nayanAvalI! are isakI aisI dazA ! eka vAra candramA ko bhI lajjita karane vAlA usakA ceharA kahA~ aura Aja makkhiyoM se bhinabhinAtA durgandha yukta ceharA kahA~ ? are! usake netra kitane gahare dha~sa gaye haiM? isake hAtha-paira kaise rassI ke samAna ho gaye haiM? aura sarvathA zuSka ho gaye hai / eka vAra isakI AvAja para samasta rAjamahala kA~pa uThatA thaa| Aja to usake vacana ko koI dAsI bhI nahIM suntii| pahale yadi bhUla-cUka se use koI dekha letA to usakA mohaka rUpa kaI dinoM taka bhUlatA nahIM, jabaki Aja use dekha kara ghora kAmI ko bhI ghRNA hotI hai / ahAhA ! kyA saMsAra ke bhAva haiM? eka vAra mohaka pratIta hone vAle padArtha dUsare hI kSaNa aise ghRNAspada ho jAte haiM / maiM nayanAvalI ke kakSa se punaH rAjA guNadhara ke mahala meM AyA tava vaha bhaiMse kA AhAra kara rahA thA / usane rasoiye ko kahA, 'mujhe yaha bhaiMse kA mA~sa acchA nahIM lagatA, anya koI uttama mA~sa lA / ' rasoiye ne idhara-udhara dekhA parantu anya koI na milane para usane mujhe pakar3a liyA !
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 usane vala pUrvaka mujhe bhUmi para girA kara merA vadha kiyaa| rAjan mAridatta! guNadhara rAjA ke mA~sa ke lie rasoiye ke dvArA merA vadha huA, parantu merI mAtA jo vakarI vanI thI usakA kyA huA vaha suno| vaha vakarI ke bhava meM se mara kara eka vana meM bhaiMse ke rUpa meM utpanna huii| vaha bhaMsA atyanta hRSTa-puSTa evaM zaktizAlI bnaa| vaha sarovara kI pAla tor3atA aura sarovara para pAnI pIne ke lie Ane vAle pazuoM ko staataa| rAjA kA pramukha azva eka bAra sarovara para pAnI pIne ke lie aayaa| yaha bhaiMsA usake pIche par3a gayA aura isane zaktizAlI azva ko lakar3e kI taraha cIra kara mAra DAlA / java yaha yAta guNadhara rAjA ko jJAta huI to usane cAroM ora zastradhArI sainika rakhakara usa bhaiMse ko pakar3avAyA aura use nagara meM lAkara agni kI jvAlAoM meM jIvita jalA kara mAra diyaa| tatpazcAt usakA mA~sa pakavA kara rAjA ne aneka manuSyoM ko diyaa| rAjA bhI ukta mA~sa khAne ke lie baiThA parantu use vaha acchA nahIM lgaa| ataH usane rasoiye se anya mA~sa maaNgaa| rasoiye ke pAsa anya prabandha nahIM hone se usane merA vadha kiyaa| rAjan mAridatta! eka vAra ATe kA murgA banA kara mArane ke phalasvarUpa isa prakAra merA aura merI mAtA kA pA~cavA-chaThA bhava huaa| ___ mujhe pratyeka bhava meM rAjamahala, putra evaM patnI dekhakara jAtismaraNajJAna huA parantu mujhe unheM dekhakara virakti nahIM huii| maiM yaha saba dekhakara ulaTA rAga evaM krodha meM adhika DUvA / pazu ke bhava meM bhI yadi yaha saba dekha kara mujhe saccA vairAgya huA hotA to avazya hI. merA kalyANa ho jAtA; parantu huA nahIM, aura jisake kAraNa maiM samasta bhavoM meM hiMsA ke bala para bhaTakatA rhaa|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumhArA dharma arthAt kAla-daNDa (39) tumhArA dharma arthAt kAla-daNDa sAtavA~ bhava (1) ha rAjan mAridatta! karma rAjA ne hameM itanI viDamyanAe~ dI phira bhI use santoSa nahIM huaa| hamane pUrva bhava meM eka ATe ke murge kA vadha kiyA thA isalie mora, kuttA Adi ke bhava dhAraNa karane para bhI murge kA bhava pAne kA samaya AyA / isa murge ke bhava meM mere sAtha jo bItI use Apa suno| jisa ujjayinI meM maiM rAjA thA vahA~ samIpa hI eka cANDAloM kI vastI thii| usa vastI meM jhoMpar3InumA aneka ghara the| unake AMganoM meM pazu-pakSiyoM kI haDDiyoM aura khUna se paripUrNa khaDDe the| usa vastI meM rahane vAle manuSyoM meM se adhikatara manuSya laMgoTI lagAye hue naMgI deha vAle the aura unake sira ke bAla aura nAkhUna prAkRtika rUpase hI bar3he hue the / vastI meM cAro ora dhue ke vAdala se calate the aura sarvatra bhayAnaka durgandha AtI thii| __ meSa ke bhava meM se merA jIva aura bhaiMse ke bhava meM se merI mAtA kA jIva cyava kara murgI kI kukSi meM avatIrNa huaa| murgI eka ghUre meM aneka laghu jIvoM ko khAkara apanA aura hamArA poSaNa karatI thii| murgI garbhavatI thI, usa samaya eka nara villI usake pIche pdd'ii| bhaya ke kAraNa murgI daur3I aura usane ghUre meM do aNr3e de diye| murgI ko to usa nara villI ne jhapaTa kara mAra diyA, parantu hamAre Upara turanta eka cANDAlinI ne ghara kA kUDA-karkaTa DAla diyaa| usa ghUre meM garbhAzaya meM jIva ruMdhe usa prakAra hama ruMdha gaye aura samaya pUrNa hone para aNDe phUTe, jinameM se hama donoM pakSiyoM ke rUpa meM prakaTa hue| hama donoM kA raMga atyanta dheta thA / hamArA svara bhI atyanta tIkSNa phira bhI atyanta madhura thA, jisake kAraNa usa vastI meM rahane vAle aNuhalla nAmaka cANDAla-putra ko hama atyanta priya lge| ataH usane hameM le liyA aura prema pUrvaka hamArA pAlana-poSaNa karake hameM vaDA kiyaa| isa aNuhalla kA svAmI kAladaNDa nAmaka kotavAla thaa| use pakSI pAlane tathA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 unheM khilAne kA atyanta zauka thaa| ataH use prasanna karane ke lie cANDAla-putra aNuhalla hama donoM ko usake pApta le gayA aura use hameM upahAra svarUpa de diyA / isa prakAra hama donoM cANDAla putra ke pAsa se kAladaNDa kotavAla ke vahA~ phuNce| ___ kotavAla ke pAsa rahate hue hama donoM ko eka bAra guNadhara rAjA ne dekhA / pUrvabhava ke sneha ke kAraNa hameM dekhate hI usako hamAre prati prema utpanna huA aura vaha bolA, 'kyA sundara murgA-murgI tu lAyA hai?' tatpazcAt rAjA ne kAladaNDa ko kahA, 'kAladaNDa! ava hamArI savArI jahA~ prasthAna kare vahA~ ina donoM pakSiyoM ko sAtha lekara tU hamAre sAtha aayegaa| mujhe ye donoM pakSI atyanta priya haiN|' __tatpazcAt guNadhara rAjA kI savArI jahA~ prayANa karatI vahA~ hama bhI prayANa karate aura usake khilaunoM ke rUpa meM hama use apane madhura-madhura zabda sunA kara use praphullita karake hama apanA samaya vyatIta karane lge| (2) rAjan! java eka vAra vasanta Rtu kA Agamana huA tava puSpa-vATikA meM samagra vanarAjI muskarA kara savako mAno nimantraNa sA de rahI thii| usa samaya rAjA guNadhara apane parivAra ke sAtha basanta Rtu kA Ananda lene ke lie udyAna meM aayaa| unake sAtha rAnI jayAvalI evaM usakI dAsiyA~ bhI thiiN| rAjA udyAna ke madhya nirmita mahala ke barAmade meM baiThA / usa samaya sevakoM ne Akara aneka prakAra ke puSpoM, pattoM, aura phaloM ke unake samakSa Dhera lagA diye| rAjA ko una sayakI apekSA rAnI jayAvalI kA ceharA adhika mohaka pratIta huA / ataH usane sevakoM ko vidA kara diyA aura vaha rAnI jayAvalI ke sAtha pramoda meM tanmaya ho gyaa| usa avasara para hamArA rakSaka kAladaNDa kotavAla hameM piMjare meM lekara udyAna ke mahala meM AyA, parantu usane samajhA ki rAjA rAnI ke sAtha Ananda meM lIna hai, ataH vaha vahA~ se lauTa gayA aura vasanta Rtu kA apUrva saundarya nihAratA huA eka zAla vRkSa ke samIpa pahuMcA, jahA~ vRkSa ke nIce zaziprabha nAma ke AcArya sthira dRSTi se kAyotsarga meM lIna the / anyatra bhaTakane kI apekSA kotavAla kI icchA unake pAsa baiTha kara kucha dharma-carcA karane kI huii| ataH usane piMjarA nIce rakha diyA aura muni ko praNAma karake vandana kiyaa| muni ne turanta kAyotsarga pUrNa karake use dharma-AzIrvAda diyA tava kAladaNDa ne kahA, 'mahArAja! hamane aise jaina sAdhu pahale kisI samaya dekhe haiN| unakI pratiSThA evaM AcAra uttama hote haiM, aisA sunA hai, parantu unakA dharma kyA hai, yaha hameM patA nahIM hai| ataH Apa apane dharma ke viSaya meM hameM btaayeN|'
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumhArA dharma arthAt kAla-daNDa 107 __ AcAryazrI ne kahA, 'bhAgyazAlI! hamArA aura tumhArA koI bhinna dharma nahIM hai / savakA dharma eka hai / gAyoM meM koI lAla hotI hai, koI pIlI hotI hai, koI zveta hotI hai to koI cittakavarI hotI hai, parantu samasta gAyoM kA dUdha zveta hotA hai| kisI bhI gAya kA dudha lAla athavA cittakayarA nahIM hotaa| usI prakAra se koI bhagave vastra pahanatA hai, koI zveta vastra pahanatA hai, koI mRga-carma rakhatA hai parantu una sava meM kalyANakArI vastu rUpa saccA dharma to eka hI hai| uttama kRtya karane vAlA vyakti dharmI kahalAtA hai aura bure kRtya karane vAlA vyakti pApI ginA jAtA hai / ahiMsA, satya, acaurya, tyAga, brahmacarya evaM aparigraha dazA uttama kRtya hai / unakA AcaraNa karane vAlA dharmAtmA aura unakA AcaraNa nahIM karane vAlA adharmI hotA hai| isa prakAra jo sacce kRtyoM ko sacce samajhatA hai vaha samakitI aura mithyA kRtyoM ko sacce mAnatA hai vaha mithyAtvI hai| ye mithyAtvI jIva saccI samajha ke abhAva meM mithyA mArga ko bhI satya mAna kara anartha karate rahate haiN| jaise ki brAhmaNa vividha hiMsA yukta yajJa karate haiM, bhIla loka dharma kI bhAvanA se dAvAnala lagAte haiN| yaha sava mithyAtva nahIM to aura kyA hai? isa mithyAtva kA sAmrAjya vizva meM atyanta hI vyApta ho gayA hai / sabhI vyakti anarthakArI kArya karate haiM aura unameM apane zAstroM kI sammati vatAkara unakA samarthana bhI karate haiM, parantu vAstavika rIti se usa paramArtha ko jAnane ke lie apanI jJAna-dRSTi kA upayoga nahIM krte| yadi isa jJAna-dRSTi kA upayoga ho to aMdhakAra meM rahI huI vastu ke lie cAhe jitane vikalpa kiye jA sakate haiM parantu ujAle meM ve samasta vikalpa naSTa ho jAte haiN| usI prakAra jJAna-dRSTi se yadi padArtha ko nihArA jAye to jIvoM kI anarthakArI pravRtti svataH hI samApta ho jaayeN| rAjapuruSa! jo vyakti tAttvika dazA se yukta, madhurabhApI, ni:spRha, pavitra evaM aparigrahI hai, use maiM uttama dhArmika kahatA huuN| yaha merA dharma hai aura sabakA bhI yahI dharma hai | merA aura tumhArA dharma ye bheda mana-kalpita haiN| dharma to savakA eka hI hai|' AcAryazrI ke vacana suna kara kAladaNDa ke mana meM unake prati atyanta prema utpanna huA aura usane kahA, 'bhagavan! Apane sacamuca dharma kI saccI mImAMsA kI hai| ahiMsA, satya, acaurya, grahamacarya evaM aparigraha hI saccA dharma hai| bhagavana! maiM rAja sevaka hU~ aura hamAre rAjA kI kuladevI ko prasanna karane ke lie jIva-hiMsA karanI par3atI hai, usake atirakta ava maiM bhaviSya meM anya koI pApa nahIM kruuNgaa|' ___ AcArya bhagavan tanika muskarAye aura bole, 'kAladaNDa! tu hiMsA kI chuTa rakhatA hai aura aya bhI pApa nahIM karane kA kahatA hai, vaha to jaise koI pAnI meM par3A huA manuSya kahe ki maiM snAna nahIM karatA aura bhojana karake uThA huA vyakti kahatA hai ki mere to Aja upavAsa hai - aisA ha~sI kA pAtra hai| bhale AdamI! hiMsA se baDA anya
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 kauna sA pApa hai? hiMsA meM hI samasta pApoM kA samAveza hotA hai / kAladaNDa! tujhe vicAra AtA hogA ki kula-paramparA kI hiMsA kA maiM tyAga kaise karU~? to maiM tujhe pUchatA hU~ ki tU apane pitA ko jo roga hue hoM, tU una paramparA ke rogoM ko chor3anA cAhatA hai athavA nahIM? paramparA ke ina rogoM ko tU chor3ane ko tatpara hai aura rogoM se bhI bhayaMkara hiMsA-yukta kula-paramparA ko chor3ane meM tU hicakicAtA hai usameM kevala bhrama hI kAraNa hai na? ye roga to isa janma meM duHkhadAyI haiM, jabaki hiMsA to bhava-bhava meM duHkhadAyI hai| usakA parityAga karane meM tU itanA kyoM hicakicA rahA hai? kAladaNDa! ye deva Adi bhAgya se adhika kucha bhI pradAna nahIM kara sakate aura jisakA bhAgya pravala ho usakA rUThA huA deva bhI kucha nahIM kara sktaa| ataH anya samasta devoM ko chor3a kara apanI zuddha antarAtmA ko deva samajha aura usakI sAdhanA kara | yadi yaha antarAtmA sacce rUpa meM siddha kara lI to paga-paga para jIva ko sampattiyA~ apane Apa prApta ho jaayegii| katipaya vyakti putra, patnI Adi ke kalyANArtha deva-deviyoM ke samakSa bali car3hA kara unakI ArAdhanA karate haiM, parantu yaha sava anucita hai| isa saMsAra meM kisake putra aura kisakI striyA~ anta taka sthAyI rahI haiM? aura unase kisakA kalyANa huA hai ? uttama manuSya to jIvadayA ke lie unakA tyAga karane meM bhI nahIM hicakicAte / kSatriya to azakta prANiyoM ke rakSakoM ko kahA jAtA hai| azakta kA vadha karane vAle to vadhika kahalAte haiM, kSatrI nhiiN| hiMsA atyanta bhayaMkara hai| yadi jIvana meM vaha eka yAra bhI alpa pramANa meM hI praviSTa ho gaI to jIva ko aneka bhavoM meM bhaTakA kara usakA adhaHpatana kara DAlatI hai| kahA bhI hai ki - AstAM dUre svayaM hiMsA hiMsAlezo'pi duHkhadaH / na kevalaM viSaM hanti, tadgandho'pi hi duHkhdH|| jIva kI hiMsA to dUra rahI parantu usakA tanika chIMTA bhI atyanta duHkhada hotA hai| viSa yadi khAne meM A jAye to to vaha mAra DAlatA hai, parantu yadi khAne meM na Aye to bhI kevala usakI gandha lI ho to bhI vaha jIva ko Akula-vyAkula kara detI hai| kAladaNDa! hiMsA kitanI bhayaMkara hotI hai use khojane ke lie tujhe adhika dUra jAne kI AvazyakatA nahIM hai / tere hAtha meM jo piMjarA hai aura usameM jo murgA aura murgI hai unhoMne sAmAnya hiMsA kI thI jisake phala svarUpa unheM kaise kaSTa sahana karane par3e haiM, vaha yadi tu jAna le to tU hiMsA karane kI icchA bhI kadAcita hI kregaa| kAladaNDa ne kahA, 'bhagavana! isa murge aura murgI ne aisI kyA hiMsA kI thI? aura ina para aise kaise kaSTa Aye jinheM sunakara merA hRdaya kA~pa uThe?' munivara ne kahA, 'kAladaNDa! yaha murgA Aja se sAtaveM bhava meM terA yazodhara rAjA thA aura yaha murgI usakI mAtA candramatI thii| uptane eka vAra kevala ATe kA murgA
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumhArA dharma arthAt kAla-daNDa 109 vanA kara usakI hiMsA kI thI, jisake pratApa se ve mora evaM kuttA, nevalA aura sA~pa, matsya evaM grahA, vakarI evaM yakarA, aura bakarA evaM bhaiMsA vana kara Aja murge aura murgI ke rUpa meM utpanna hue haiN|' ___ yaha sunakara murge-murgI kI A~khoM meM A~sU A gaye, ve aceta ho gaye aura unheM apane pUrva bhavoM kA jAti-smaraNa-jJAna huaa| ye donoM kila-kila kI AvAja karate hue munivara ke caraNoM meM loTane lge| ___ kAladaNDa cauMkA aura bolA, 'mahArAja! yaha murgA rAjarAjezvara yazodhara hai aura yaha murgI vizva-vaMdya mAtA candramatI hai| ahA! sAdhAraNa hiMsA se inakI aisI dazA huii| kahA~ ve pratApI mAlava-nRpa yazodhara aura kahA~ yaha murge kA janma? bhavitavyatA kI kyA pravalatA hai! mahArAja! Apa murgA nahIM hai, mere mana se Apa mere rAjA haiM; Apa mujhe AjJA diijiye|' murge kI ora unmukha hokara vaha volA, 'maiM ApakA kyA karU~?' murge aura murgI ne coMca Upara-nIce karake apane pA~va hilAye, bhinna bhinna zabda kiye, parantu kAladaNDa unameM saMketoM ko samajha nahIM sakA / ataH vaha volA, 'mahArAja! Apa kyA kaha rahe haiM vaha samajha meM nahIM A rahA / maiM pakSiyoM kI bhASA nahIM jAnatA kyA karU~?' __munivara ne kahA, 'kAladaNDa! ye donoM pakSI kaha rahe hai ki hameM anazana karanA hai| inakA AyuSya do ghar3I kA hai| tu inheM dharma kA pAdheya dene ke lie saceta rh|' / ____ hama donoM muni kI vANI svIkAra kara rahe hoM usa prakAra hamane punaH zabda kiye| ve zabda rAjA guNadhara ne sune|| munivara ne kahA 'kAnadaNDa! saceta ho jaa| ina pakSiyoM kA antima samaya nikaTa 15 812 . LAB H munivara cAla * kAladaNDa/ sacata hA jA. ina pakSiyA kA nima samaya nikaTa A rahA hai usakAIka nahIM sakegA. inheM dharma prApta karAne meM taM tanika bhI pramAda mata kara!
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 A rahA hai| use koI roka nahIM skegaa| ina pakSiyoM ko dharma prApta karAne meM tu tanika bhI pramAda mata krnaa|' kAladaNDa saceta ho gyaa| usane hamAre AsapAsa cakkara lagAne prArambha kiye| usa samaya he mAridatta napa! guNadhara rAjA ko apanA zabda-vedhI guNa batAne kI utkaNThA huii| vaha apanI rAnI jayAvalI ko kahane lagA, 'devI! merI zabda-vedhI vidyA kA prabhAva dekhanA hai? maiM yaha tIra chor3atA hU~ jo abhI pakSI yolA hai use mAra kara hI rukegaa|' usane turanta tIra car3hAyA aura jisa ora se zabda sunAI diye the usa dizA meM usane tIra chor3A / sananana kI AvAja karatA huA tIra AyA aura kAladaNDa aura muni ke dekhate dekhate hameM ArapAra vIMdha kara hamArA saMhAra karake Age nikala gyaa| __ isa zabda vedhI guNa se guNadhara ko atyanta harSa huA parantu hameM jAtismaraNajJAna huA hone se aura abhI abhI munivara se dharmopadeza sunA hone se hama kaluSita-hadayI nahIM bane / hamAre mana meM yaha vicAra AyA ki, 'he jIva! pApa tune kiyA hai to usakA phala bhogane ke lie tU saceta ho jaa| isa eka pApa meM se tUne aneka pApa karake bhavaparamparA meM vRddhi kI hai| Aja pApa kI paramparA dUra karane ke lie tU samabhAva rakha / rAjan mAridatta! samabhAva lAte hue muni evaM kAladaNDa se saMkalpa prApta kara zubha adhyavasAya meM hamArI mRtyu ho gii| yaha hamAre kalyANa kA maMgala muhUrta thA aura pApa kI dizA kA parivartana huaa| rAjan! isa prakAra duHsvapna meM batAye anusAra maiM UparI maMjila se nIce giraa| isa prakAra hamAre vivekarahita tiryaMca gati ke chaH bhava vyatIta hue| samasta bhavoM meM hama eka ke pazcAt eka hiMsA karate gaye aura pApa evaM duHkha meM vRddhi karate gye| pApa evaM puNya meM yahI mahattva hai ki eka pApa aneka pApoM ko khIMcatA hai aura isa prakAra jIvana ko andhakAra meM le jAtA hai, jabaki uttama puNya puNya karA kara jIvana ko Age se Age khIMca le jAtA hai| isa prakAra hamArI pApa-prakRti hameM eka ke pazcAt eka pApaparamparA meM khIMca le gii|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti (40) hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti (AThavA~, navA~ aura dasavA~ bhava) rAjan mAridatta! Apa hamArA AThavA~ bhava sAvadhAna hokara suneM / isa bhava meM hamAre hiMsA ke rukha meM parivartana AyA aura hama kalyANa kI ora unmukha hue kyoMki murgemurgI ke sAtaveM bhava meM marate-marate hamane anazana kiyA thA jisase marate samaya hamAre hRdaya meM se dvepa kA bhAva nikala gayA aura samatA kA bhAva AyA thaa| kaThora hRdayI kAladaNDa hamArI mRtyu dekhakara karuNA-sikta banA | usake netroM meM A~sU Aye aura vaha vicAra karane lgaa| ina pakSiyoM ko jAtismaraNajJAna huA, unhoMne anazana kiyA aura ghar3I bhara meM unakI mRtyu bhI ho gii| yaha sava itanI tvarita gati se huA ki mAno yaha sava svapna ho / surendradatta-yazodhara rAjA ne ATe ke murge kA vadha kiyA, jisake lie use eka ke pazcAt eka pazu-pakSiyoM ke itane adhika janma lene par3e, javaki maiM to paga-paga para aneka jIvoM kA saMhAra karatA huuN| merA kyA hogA? rAjya-siMhAsana ko chor3akara saMyama grahaNa karane ke lie tatpara rAjA alpa hiMsA se kahA~ jAkara girA? kaisA karma kA prabhAva hai? kAladaNDa kI dRSTi murga-murgI kI mRta-dehoM para pdd'ii| unake paMkha chinna-bhinna ho gaye the| AsapAsa meM rakta se khaDDA bharA gayA thaa| unakI AMtar3iyA~ bAhara nikala gaI thI aura unakA mohaka rUpa miTa kara bhayAnaka rUpa ho gayA thaa| kAladaNDa ne kahA, 'jaise murgA-murgI haiM vaise hI hama haiM / isa deha kI camar3I ke bhItara rakta hai, aisA hI hamArI deha meM bhI bharA huA hai aura AtmA ur3a jAne ke pazcAta isa deha ko kitane hI priya putra athavA patnI ho to bhI ghar3I bhara ke lie koI nahIM rkhegaa| yaha saba jAnate hue bhI isa deha kA popaNa karane ke lie aura usakI icchAoM ko pUrNa karane ke lie jIva pratidina kitane bhayaMkara pApa karate haiM? kevala kala kI yAta hai| yazodhara ke samAna rAjA aura mAtA candramatI ke samAna rAjamAtA sAta pIr3hiyoM meM bhI mAlavA kI gaddI para nahIM hue| ve kaise prajA-vatsala the? unhoMne janma lekara kiptI kA ahita to kiyA hI nahIM thA, phira bhI Aha! unakI kaisI dazA huI? maiM abhAgA hU~ ki ye rAjA aura rAjamAtA hai yaha jAnane para bhI maiM unakI ucita
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 paricaryA karU~ usase pUrva to unakI mRtyu ho gii| kAladaNDa ne punaH muni ko praNAma kiyA aura tatpazcAt vaha bolA, 'bhagavan! Apa mere parama upakArI haiN| manuSya darpaNa meM ceharA dekhane ke pazcAta apane cehare ke dAga svaccha na kare, aisA to koI hI murkha hogaa| usI prakAra maiMne hiMsA kA pariNAma aura saMsAra kI vicitratA Apake pratApa se jAna lI hai, phira meM saMsAra kA bharosA kyoM kare? bhagavan! kyA mujha pApI kA uddhAra hogA? kyoMki maiM ghora pApI huuN| maiMne janma lekara aneka hiMsAe~ karane meM pIche mur3a kara nahIM dekhA, phira bhI mujhe Apake darzana hue aura samAgama huA jisase maiM mAnatA hU~ ki merA kucha sukRta bhI jAgRta hai? munivara ne kahA, 'kAladaNDa! panihArina ku~e meM ghar3A aura satraha hAtha lamvI rassI DAlatI hai parantu usake hAtha meM yadi cAra aMgula rassI zeSa rahe to vaha usake sahAre se ghar3A aura rassI sava vAhara nikAla letI hai; usI prakAra mAnava rUpI rassI kA kinArA Apake hAtha meM hai tava taka Apa apanI AtmA kA jaisA soceMge vaisA uddhAra kara skeNge| maiM to uddhAra kA mArga ahiMsA sampUrNa satya, acaurya, brahmacarya evaM aparigraha batAtA hU~ | kAladaNDa! yadi tuma usase paricita nahIM ho to abhI una ahiMsA vratoM ko deza se svIkAra karane ke rUpa meM zrAvaka-dharma ko to avazya svIkAra kara hI lo| kAladaNDa ko dharma ke prati zraddhA huI, usane hiMsA ko tilAMjali dI aura anya aneka choTe-bar3e vrata grahaNa karake vaha zuddha zrAvaka bnaa| (2) isa ora rAjA guNadhara murga-murgI ke vRttAnta se aparicita thaa| isalie vaha apane zabdavedhI guNa ke pragaTa pramANa se garvonnata huA / usane rAnI jayAvalI ko kahA, dekhI mere zabdavedhi guNa kI dakSatA? tatpazcAta vaha rAnI ke sAtha viSaya-bhoga meM pravRtta huaa| mAridatta! dekho karma kI vicitratA! vaha murgA aura murgI vane maiM evaM merI mAtA donoM apane hI putra-vadhu jayAvalI kI kukSi meM putra-putrI ke rUpa meM utpanna hue| isa bhava meM rAjA guNadhara jo pUrva meM merA putra hotA thA, vaha yahA~ pitA vanA aura putravadhu jayAvalI merI mAtA bnii| __ jaise hI jIva garbha meM AtA hai vaise hI garbhadhAraNa karane vAlI mAtA ko dohale hote haiM tadanusAra marate samaya hamAre samatA ke pariNAma hone se jayAvalI meM bhI turanta samatA A gii| usane rAjA ko anunaya-vinaya karake garbha dhAraNa kAla meM zikAra para jAnA chur3avAyA, kArAgAra se vandiyoM ko chuDavAyA, piMjare meM vanda pakSiyoM ko apanI icchAnusAra dhUmane ke lie mukta karAye, machuoM ke jAla vanda karAye aura zikAriyoM ke zikAra bhI usane rukavAye / rAjya bhara meM 'mAranA' aisA zabda bolanA bhI yanda kraayaa|
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti 113 rAnI ko isa uttama garbha ke prabhAva se tanika bhI pIr3A nahIM huI aura usane zubha muhUrta meM hama donoM ko putra-putrI ke rUpa meM janma diyA / ___putra-janma kI badhAI milate hI rAjA ne mukta hAthoM se dAna diyA, jisake phala svarUpa jIvana bhara ke nirdhana mahAn dhanI ho gaye aura dhana ke kAraNa unakI sUrata vadala jAne se unake nikaTa samyandhI bhI unheM pahacAna nahIM sake / sampUrNa nagara meM sarvatra harSa vyApta ho gayA / isa putra-putrI ke garbha meM Ane se rAnI kI sarvatra 'abhayadAna' dene kI bhAvanA jAgrata huI thii| ataH rAjA ne maiM jo putra ke rUpa meM utpanna huA thA usakA nAma 'abhayaruci' rakhA aura pUrva bhava kI jo merI mAtA yahA~ putrI ke rUpa meM utpanna huI thI usakA nAma 'abhayamatI' rkhaa| rAjana mAridatta! putrako 'pitA pitA' aura vadhU ko 'mAtA mAtA' kaha kara eka hAtha se dUsare hAtha meM khilAte hue hama bar3e hue| phira kalAcArya se kalA sIkhI aura hama yuvA hue| ___ merA rUpa dekhakara nagara-jana kahate ki mAno yaha surendradatta yazodhara rAjA pratIta hotA hai aura abhayamatI ko dekhakara ve kahate ki rAjamAtA candramatI kI mRtyu hue aneka varSa hue haiM parantu mAno sAkSAt vahI ho aisI yaha rAjakumArI pratIta hotI hai| rAjA guNadhara ko mere prati agAdha rAga thA, ataH vaha to mujhe laghu vaya meM hI rAjya pradAna karane ke lie tarasatA thA, parantu jayAvalI ne 'putra para abhI se kyA uttaradAyitva JESH pravAsa yazodhara apane hI putra ke putra svarUpa janmA! yazodharA potra kI putrI ke rUpa meM janmI! pitA putra banA. vAdI putrI banI. kaisI saMsAra kI vicitratA hai?
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 DAlA jAye?' kaha kara use rokA | hamane yahA~ sukha meM kisa prakAra dina vyatIta kiye usakA tanika bhI patA nahIM lgaa| isa prakAra aneka kaSToM ke pazcAt hamArI sukha kI ghar3I aaii| (3) rAjan mAridatta! aba jIvana parAvartana kA hamArA svarNa kAla AtA hai aura hamArA adbhuta parivartana hotA hai| eka bAra grISma Rtu kA samaya thA / mAlavA ke nareza guNadhara zikAra ke zaukina the aura vaise hI ve hiMsA-priya bhI the| bIca meM hamAre garbhAvasthA ke samaya meM jayAvalI ke Agraha se unhoMne zikAra karanA chor3a diyA thA, parantu tatpazcAt unakI janma kI Adata phira prArambha ho gii| unhoMne vicAra kiyA ki kucha samaya ke lie rAjya-kArya maMtriyoM ko sauMpa dU aura eka yAra bar3e pramANa meM aisA zikAra kala ki samasta devIdevatAoM ko unakA mA~sa paryApta mAtrA meM car3hA skuuN| unhoMne apane sAtha zikAriyoM ko liyA aura sAtha hI sAtha unake caMcala evaM catura kuttoM ko bhI liyA aura dUra se pazuoM ke galoM meM phande DAlakara unheM pha~sAne vAle aneka vAgurikoM ko bhI sAtha liyaa| isa prakAra apanA hiMsaka parivAra sAtha lekara rAjA guNadhara kSiprA nadI ke taTa para AyA | ina bhairava yamarAja tulya zikAriyoM ko dekhakara pakSI cahacahA uThe / manda manda yahane vAlI vAyu bhI yaha mAna kara ki kahIM ina pApiyoM kA mujhe sparza na ho jAye, kucha samaya ke lie ruka gii| ___ guNadhara evaM usake hiMsaka sevaka kucha dUra cale, itane meM unheM eka vRkSa ke nIce kAyotsarga dhyAnastha eka muni dikhAI diye| muni kI dRSTi nIce thii| unakI deha tapa se durvala thI, phira bhI cAroM ora unake tapa kA hI praptAra thaa| varSARtu ke Agamana se jaise javApta simaTa jAtA hai usI prakAra rAjA guNadhara ina muni ko dekhakara tanika udvigna huaa| usane mAnA ki merI utkaNThA to aneka jIvoM kA vadha karake samasta devI-devAtAoM kA tarpaNa karane kI thii| usameM sarva prathama isa naMge sira vAle sAdhu ke darzana se apazakuna ho gyaa| mArga meM anya koI nahIM aura sarva prathama yaha zikAra evaM hiMsA kA virodhI sAdhu kyoM milA? anya pazu-pakSiyoM kA vadha karane se pUrva usakI icchA isakA vadha kara DAlane kI huI, parantu dUsare hI kSaNa vicAra AyA ki isa niHzastra sAdhu kA vadha karake maiM kyoM apane hAtha kalaMkita karU~? usane apane sAtha Aye zikAriyoM ko kahA, 'tuma ina kuttoM ko sAdhu para chor3o aura usako cIra-phAr3a kara apanA prathama apazakuna dUra kro|' zikAriyoM ne rAjAjJAnusAra apane samasta kutte muni kI ora chor3a diye| rAjA
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti 115 guNadhara muskarAtA huA kutuhala dekhatA rhaa| kutte turanta daur3e parantu unameM se eka bhI pani ke pAsa nahIM jA sakA / savake Azcarya ke madhya ve saba kutte muni se DhAI hAtha dUra raha kara eka eka karake ve unakI parikramA karane lage aura mAno pAlatU kuttA apane svAmI ko rijhAne ke lie idhara-udhara pA~va hilAtA hai, sira Upara-nIce karatA hai, usI prakAra ve sava prasannatA vyakta karate hue hAtha-pA~va U~ce karake muni ko praNAma karake samajhadAra manuSya kI taraha eka ke pazcAt eka ve unake samakSa vaiTha gye| mAridatta! yaha dRzya dekha kara guNadhara kI A~kha jo lAla ho gaI thI usakI lAlI meM turanta parivartana ho gyaa| vaha socane lagA, 'ye kutte aise bhayaMkara haiM ki dUrI para ur3ane vAle vegavAna pakSI ko bhI girA dene vAle tathA nizAna sAdhane vAle haiN| ina samasta kuttoM ko kyA ho gayA ki sapere kI vIna para sA~pa nAcatA haiM usI prakAra saba eka sAtha hAtha-pA~va hilA kara vinIta ziSyoM kI taraha baiTha gaye? avazya hI yaha sAdhu koI labdhi yukta honA caahiye| isameM koI divya prabhAva honA cAhiye ki jo apanI chAyA meM Aye use upadeza diye vinA hI usakA parivartana karA ske| kahanA cAhiye ki ye zikArI kutte bhAgyazAlI haiM ki jo muni kI chAyA se pavitra hokara vinIta ho gye| maiM pratApI surendradatta rAjA kA putra ginA jAtA huuN| pitAzrI kI uttama saurabha ko maiMne apane pApI jIvana se durgandhayukta vanA dI hai| jo pitA mahAn guNavAna evaM dayAlu the, unakA putra maiM ina kalyANakArI vizvavaMdya tyAgI munivara kA vadha karane ke lie tatpara ho gyaa| maiM sacamuca kuttaM ye bhI nimna stara kA ha~. adhama haiN| kuttA ko prerita karane % DUNP pamA zikArI kutta mAna ke pAsa pahacata hA pAlatu kuttA kI taraha prayatratA vyakta karata hue muni kA praNAma kara eka ke bAda eka kara ke ve baiTha gae!
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 para bhI unhoMne muni para upasarga nahIM kiyaa| java maiMne muni kA vadha nahIM kiyA parantu mana se to unakI burI taraha hatyA karane kI icchA kI, ataH vAstava meM to maiM munihatyArA hI huuN| ye muni pUrNa rUpeNa samatA ke sAgara haiN| unakI zatru-mitra para samadRSTi hai| ataH unhoMne mujha para dayA rakhI, parantu jisa prakAra maiMne unakA aniSTa socA usI prakAra yadi unhoMne mere aparAdha kA daNDa dene kI hI buddhi rakhI hotI to kyA maiM khar3A kA khar3A bhasma na ho jAtA? parantu una dayAlu ne mujhe kSamA pradAna kii| acchA, maiM muni ke pAsa jAtA hU~, aura unase kSamA yAcanA karatA huuN| unake pAsa jAkara maiM unheM kahU~ ki, 'bhagavan! mujha pAmara kA aparAdha kSamA kreN| prajA-pAlaka kahe jAne vAle Apa nirdoSa kA saMhAra karane ke lie zikArI kutte bheja kara maiMne apanI pApI jAti ko prakaTa kiyA hai| parantu dUsare hI kSaNa usako vicAra AyA ki maiM kyA mu~ha lekara muni ke pAsa jAU~? maiM vahA~ jAkara kyA karU~? aura kyA kahU~ ? (4) isI arse meM arhadatta zrAvaka muni ko vandana karane ke lie AyA / usane rAjA para dRSTi ddaalii| rAjA ko pazcAtApa karatA dekha kara vaha samasta vAta samajha gayA aura isalie guNadhara rAjA use kucha kahe usase pUrva usane rAjA ko kahA, 'rAjan! Apa ghavarAyeM nhiiN| ye muni samatA ke sAgara haiN| ye kaliMga nRpa amaradatta ke sudatta nAmaka putra haiM / ve kaliMga ke rAjya-siMhAsana para baiThe the parantu inheM rAjya kI daNDa-nIti pasanda nahIM Ane se inhoMne virakta hokara yuvAvasthA meM sarvasva kA parityAga karake dIkSA grahaNa kI hai| dIkSita hone ke pazcAt inhoMne kaThora tapa karake deha ko sukhA diyaa| jisa prakAra svarNa ko agni meM DAlane se vaha zuddha ho jAtA hai, usI prakAra unhoMne apanI deha ko tapa karake nirmala banA dI hai| inhoMne kSudhA, pipAsA Adi sAdhu-jIvana meM sulabha gine jAne vAle vAIsa pariSaha sahana karake AtmadhyAna prArambha kiyaa| phala svarUpa saMyama ke pratApa se inheM aneka labdhiyoM kI prApti huI hai / ye muni kadApi snAna athavA danta-maMjana nahIM karate hai phira bhI inakI deha candana kI apekSA bhI adhika sugandhita hai aura inake zIla evaM cAritra kI sugandha to itanI uttama hai ki krUratama pazu bhI inake darzana mAtra se vaira rahita hokara sarala bana jAte haiN| jahA~ jahA~ ye mahAtmA vicarate haiM usa bhUmi meM roga, upadrava athavA mahAmArI Adi kucha nahIM rhtaa| ina kI caraNa-raja ko sira para caDhAne vAle loga janma ke bhayaMkara rogoM se bhI mukta ho jAte haiN| ye mahAtmA isa prakAra ke rAjarSi haiN| vizva meM jinhoMne pUrNa sukRta kiyA ho unheM hI inake darzana kA lAbha prApta hotA hai| unakA darzana mahAnatama mana kI siddhi ko pUrNa karane vAlA mahAn zubha zakuna kA paricAyaka hai|' arhadatta muni kI prazaMsA karate-karate rukA ki guNadhara ke netroM meM A~su A gye|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti 117 usakA galA rUMdha gayA aura rUMdhe gale se vaha bolA, 'mahAbhAga ! aise mahApuruSa kA saMhAra karane ke lie maiMne kutte pIche lagA kara unheM mArane kI abhilASA kii| ye hiMsaka kutte samajhe ki aise zAnta muni kA saMhAra nahIM kiyA jA sakatA ataH ve inakI parikramA karake inake samIpa baiTha gye| maiM kuttoM se bhI gayA vItA yaha nahIM samajha pAyA / merA kyA hogA ? isa pApa se maiM kaunase bhava meM mukta hoU~gA?" arhadatta ne kahA, 'rAjan! jIvana meM jaya pApa-buddhi jAgrata hotI hai taba manuSya ko sAra asAra kA viveka nahIM rahatA aura java pApa-vRddhi kA zamana ho jAtA hai vahI usakI kalyANa dizA hai| Apa lajjA kA anubhava na kreN| muni ko to Apake akele ke nahIM parantu Aja taka aneka vyaktiyoM ke aise upasarga hue haiM aura una sabako sahana karake inhoMne saMyama jIvana kI kasauTI kI hai| Apa inakI ora se krodha kI tanika bhI zaMkA na kareM | nadI kA zItala jala zItalatA pradAna karatA hai, tApa zamana karatA hai / unake pAsa jAne se Apa zItala hoNge| Apa mere sAtha caleM, lajjA kA anubhava na kreN| unake darzana prApta karanA mahA bhAgya kA kAraNa hai aura Apane unake darzana prApta kiye haiM ataH Apa mahAn bhAgyazAlI haiN|' rAjA guNadhara arhadatta ko sAtha lekara usakI ati utkaNThA se muni ke pAsa aayaa| Ate hI vaha unako bhAva pUrvaka vandana karake bolA, 'bhagavan! Apa merA aparAdha kSamA kareM, merI rakSA kareM, merA uddhAra kreN| bhagavan! maiM mahA pApI huuN| he vizvavaMdya ! he vizva ke jIvoM kA kalyANa karane vAle! he zatru-mitra para sama-dRSTi rakhane vAle ! he prANI mAtra ko darzana se punIta karane vAle ! maiMne ApakA vadha karane kI kevala bhAvanA hI nahIM rakhI bhagavan! merA aparAdha kSamA kareM, merI rakSA kareM, merA uddhAra kareM. rAjana! tIvra pazcAtApa pApa kA nAza karatA hai. Apa meM saddharma-rUci utpanna huI hai ataH ApakA kalyANa hai.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 parantu ApakA vadha karane ke lie ina kuttoM ko bhI chor3A / ataH maiM RSi-ghAtaka huuN| bhagavan! maiM kyA prAyazcita karU~ to mere isa pApa kA nistAra ho?' muni ne zAnta vANI meM kahA, 'rAjan! tIvra pazcAtApa pApa kA nAza karatA hai| Apake hRdaya meM aisA tIvra pazcAtApa huA hai aura sAtha hI sAtha Apa meM saddharma ke prati ruci bhI prakaTa huI hai jisase tumhArA kalyANa hai| Apa merI ora se apanA ahita hone kI AzA na rkheN| koI bhI vyakti kisI kA ahita nahIM kara sakatA / jo jisakA nimitta hotA hai vaha hotA hai | mujhe tumhAre prati tanika bhI ropa nahIM hai| maiM to tumheM uttama puruSa mAnatA hU~ kyoMki pApa-pravRtta manuSya bhI tanika nimitta milane para badala jAtA hai aura dharma ke prati ruci yukta vane vaha koI alpa kalyANakArI nahIM hai| tuma bhaviSya meM bhI uttama puruSa vanane vAle ho| rAjan! ava zoka mata kro| pApa kI tumane pUrNa nindA kI hai, parantu ava sukRta karake tuma Atma-kalyANa kro|' / rAjA guNadhara ne kahA, 'bhagavan! ApakI mujha para mahatI kRpA hai, maiM mahA pApI hU~ phira bhI Apane merA anAdara nahIM kiyA | maiMne Apako duHkha diyA phira bhI Apane merA tiraskAra nahIM kiyA ! maiMne kalyANa-akalyANa ke sacce svarUpa ko samajhe binA Apa jaise pavitra purupa ko apazakuna mAnA / maiM itanA murkha hU~ phira bhI Apane merI nindA nahIM kI / kyA yaha ApakA kama upakAra hai? mujhe to pratIta hotA hai ki Apa jaise kI aisI hamAna kRpA mujha para hai usakA kAraNa merA sukRta nahIM hai, parantu mere pUjya pitAzrI surendradatta kI uttama jIvana-saurabha hI merI sahAyaka vanI pratIta hotI hai; anyathA majha jaise bhayaMkara pApI ko aitA uttama saMyoga kahA~ se prApta hotA? bhagavan! mere pitAzrI atyanta uttama the| unakI dIkSA grahaNa karane kI bhAvanA thI, parantu kisI ghora antarAya ke kAraNa unakI bhAvanA pUrNa nahIM huii| aise pitA kA maiM putra hU~ phira bhI mujha meM leza mAtra bhI vinaya athavA dharma kA aMza mAtra nahIM hai|' ___ munivara ne kahA, 'rAjan! pitA ke ve sava dhArmika guNa tumheM bhale hI nahIM mile parantu Aja jo tere hRdaya meM pApa kA pazcAtApa hai vaha unake guNoM ke AkarSaNa ke kAraNa hI hai na? rAjA tanika Azvasta vana aura apanA bhArIpana dUra kara tathA yadi tujhe kucha pUchanA ho to saharpa puuch|' rAjA guNadhara ne kahA, 'java dharma jijJAsA jAgrata hotI hai tava hI saMzaya hotA hai na? Aja paryanta to dharma kI jijJAsA hI nahIM thI jisase saMzaya kaise hotA? bhAgavan! mere pitA evaM pitAmahI atyanta dharmaniSTha evaM uttama the / unake jIvana kI ujjvalatA Aja bhI sampUrNa mAlavA meM ghara-ghara gAI jAtI hai| bhagavan! unakI mRtyu ke pazcAt ava ve kahA~ haiM? mujhe apane sambandha meM to pUchane yogya kucha hai hI nahIM, kyoMki maiMne to janma lekara koI sukRta kiyA hI nhiiN|'
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti ____ muni vole, 'rAjan! mAnava ko usakI vicAradhArA kabhI anuttara vimAna meM le jAtI hai aura kabhI pachAr3a kara naraka meM Dhakela detI hai| tere pitA ko avihar3a saMyama ke prati rAga thA | ve rAjya evaM sattA donoM ko bandhana svarUpa mAnate the, parantu kisI azubha pala meM unheM eka duHsvapna aayaa| usa svapna ko niSphala karane ke lie unhoMne ATe ke murge kA vadha kiyA aura usa pApa se unake jIvana kI sampUrNa vAjI parivartita ho gii| terI mAtA nayanAvalI ne dIkSA ke pUrva dina hI unheM bhojana meM viSa de diyA, jisase unakI mRtyu ho gii| mRtyu ke samaya uttama adhyavasAya na hone ke kAraNa zatrutA se ve aura terI dAdI mara kara paza-pakSiyoM meM paribhramaNa karate rhe| prathama bhava mora evaM kutte kA kiyaa| ve donoM tere darabAra meM Aye aura tere samakSa azaraNa ke rUpa meM mRtyu ke mukha meM samA gaye / tatpazcAt dUsare bhava meM ve donoM nevalA aura sA~pa bane / yahA~ bhI paraspara lar3akara unakI mRtyu huii| tIsare bhava meM terA pitA rohita matsya banA aura terI dAdI grahA ynii| grahA koM terI dAsI kI rakSArtha tere sevakoM ne mAra diyA aura rohita matsya ko to tune svayaM maravA kara atyanta Ananda se usakA bhojana kiyaa| rAjan! jagat ke ajJAna kA isase dUsarA dRSTAnta kyA hogA? cauthe bhava meM terI dAdI bakarI huI aura terA pitA vakarA huaa| yaha bakarA apanI mAtA ke prati hI Asakta huA aura vahA~ mara kara apane hI vIrya meM apanI mAtA bakarI kI kukSi meM aayaa| usake janma ke pazcAt bakarI bhI durdazA se mara kara bhaiMsA bnii| usa bhaiMse kA tUne hI vadha kiyA aura parivAra ke sAtha tune usakA Ananda pUrvaka bhojana kiyaa| bhojana karatekarate tujhe bhaiMse kA mA~sa pasanda nahIM AyA, ataH terA pitA jo bakarA thA, usakA vadha karA kara tUne usakA mA~sa khAyA | rAjan! karma kI vicitratA to dekho / jisa pitA aura dAdI ke guNoM kA tU Aja bhI smaraNa karatA hai usI pitA aura dAdI kA tU hatyArA hai, usakA tujhe thor3A hI dhyAna hai? guNadhara! yaha bhaiMsA aura bakarA mara kara chaThe bhava meM murgA aura murgI hue| jayAvalI ke sAtha kAma-krIDA karate samaya tujhe zabdavedhitA batAne kI bhAvanA jAgrata huI aura tUne usa zabdavedhi bANa se una donoM kA tatkAla saMhAra kiyA, parantu isa samaya unakI mRtyu se pUrva unameM dharma kA saMskAra utpanna huA thA, jisake phala svarUpa unakI dveSadhArA meM parivartana AyA aura marate-marate unhoMne sukRta kA saMcaya kiyA, jisake kAraNa ve donoM mara kara terI hI rAnI jayAvalI kI kukSi meM putra-putrI ke rUpa meM utpanna hue| rAjan! terA abhayaruci hI terA pitA surendradatta hai aura terI putrI hI terI dAdI candramatI hai| rAjan! tuma saba eka hI bhava meM ho / usa bIca ATe ke murge kI hiMsA mAtra se tere pitA aura dAdI bIca meM anya chaH bhava karake tere yahA~ punaH utpanna hue haiN| phira bhI ye bhAgyazAlI haiM ki unakA dveSa kA kinArA adhika dIrghakAla taka nahIM calA, anyathA aneka jIva tuccha rAga-dveSa evaM hiMsA kI
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 'sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 paramparA se aneka bhavoM taka saMsAra meM paribhramaNa karate haiM aura atyanta kaThinAI se bhI unakA uddhAra nahIM hotaa|' ___ munirAja apanI vairAgya-vAhinI vANI pravAhita kara rahe the ki rAjA kI deha kA~pane lagI, deha meM pasInA-pasInA ho gayA aura jisa prakAra koI vRkSa tane meM se ukhar3a kara bhUmi para gira par3atA hai usI prakAra ve dharAzAyI ho gye| __ zrAvaka arhadatta, kAladaNDa evaM anya saba bhayabhIta ho gye| kyA karanA yaha kisI ko nahIM sUjhA aura samasta parivAra - udakamudakaM vAyurvAyurvatAsanamAsanaM bhajata bhajatachatraM hAhA''tapaH aatpN| iti sarabhasaM bhItabhrAmyajjanAnasambhavastadanu tumulo lolaH kolAhalaH sumhaanbhuut|| 'pAnI lAo, pAnI lAo; are! rAjA ko paMkhA jhulAo, havA DAlo, are! kyoM koI dhyAna nahIM de rahA? rAjA bhUmi para soye hue haiM unake lie Asana bichaao| are! rAjA kI deha sarvathA ThaNDI par3a gaI hai, use tapAo' isa prakAra jora se bolane se aneka prakAra kA kolahala huaa| samadRSTA muni yaha saba dekha kara sthira ho gye| zItala upacAra karane ke pazcAt guNadhara uTha baiThA parantu usane kisI kI aura dRSTi nahIM ddaalii| pAsa hI aneka loka evaM sevaka the parantu vaha kisI kI ora dekha nahIM skaa| vaha lajjita huaa| mAtApitA kA hatyArA, paga-paga para mAMsa, madirA kA sevana karane vAlA meM ina sabako kyA mu~ha dikhAU~? use aisA vicAra hone lagA ki yadi bhUmi mArga de to maiM usameM samA jAU~? saMsAra meM samasta pApoM ke prAyazcita hote haiM parantu merA pApa to prAyazcita kI sImA ko bhI lAMgha cukA hai| eka bAra nahIM parantu paga-paga para apane upakArI mAtA-pitA kA maiMne vadha kiyA hai| kyA karU~? kahA~ jAU~? basa, anya kucha nahIM, maiM jala marU~ aura apane apavitra jIvana se saMsAra ko apavitra karane se rokuN|' ___ muni kI ora nIcI dRSTi karake vaha kahane lagA, 'bhagavan! maiM mu~ha dikhAne yogya nahIM huuN| maiM cANDAla se bhI bhayaMkara huuN| maiM agni-snAna karake apanA astitva samApta karanA cAhatA huuN| munivara ne kahA, 'rAjan! Atma hatyA koI pApa kA pratikAra nahIM hai| yaha to kAyaratA hai| manuSyane jisa viparIta mArga para jAkara pApa kiyA ho, use usa mArga se punaH lauTa kara puNya karanA caahiye| Atma hatyA to bhava-bhava meM bhaTakAne vAlA durgati kA mArga zokalomabhayakothairanyairvA kaarnnaantraiH| kurvataH skvadhaM jantoH paraloko na shussyti|| zoka, lobha, krodha athavA cAhe jina anya kAraNoM se AtmahatyA karane vAle manuSya
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti 121 kA parabhava nahIM sudhrtaa| zAstroM meM parahatyA ke samAna hI AtmahatyA ko hiMsA ke rUpa meM mAnA hai| __'bhagavan! yadi saMsAra meM merA uddhAra sambhava ho to mujhe dIkSita karo, parantu kyA pravrajyA se merI zuddhi ho sakegI?' rAjA ne anunaya vinaya karate hue khaa| - munivara bole, 'rAjan! dhUpa cAhe jitane kIcar3a ko sukhA detA hai, usI prakAra tapa evaM saMyama cAhe jaise kaThora kukarma ko bhI jalA DAlatA hai| ghora pApa kA nAza karane ke lie kaThora tapa evaM kaThora saMyama hI samartha haiN|' mAridatta! basa usI kSaNa guNadhara rAjA ne hameM bulAne ke lie apane sevaka nagara meM bheje| sevakoM ne hameM sUcita kiyA ki rAjA tuma logoM ko nagara ke bAhara udyAna meM turanta khulA rahe haiN| maiM evaM merI bahana hI nahIM parantu hamAre sAtha antaHpura kI rAniyA, dAsiyA, sAmanta, maMtrIgaNa sAthI evaM aneka nagara-nivAsI daur3ate hue vahA~ Aye jahA~ rAjA evaM munirAja the| sampUrNa nagara rikta ho gyaa| jaba hama rAjA ke pAsa Aye taba ve munirAja ke caraNoM meM zIza jhukAye par3e the| unake netroM se satata azru-pravAha ho rahA thaa| unakA mukha-maMDala mlAna thaa| ve anAtha, azaraNa manuSya ke samAna vikala pratIta ho rahe the| maiMne pUchA, 'pitAjI! aisI acAnaka kyA Apatti A gaI ki Apa itane udAsa ho gaye haiM? kaThora dila vAle hokara Apa bAlaka kI taraha kyoM ro rahe haiM? pUjya! Apa zIghra uttara do| hama saba Apake AdhAra para jIvana TikAye rakhane vAle haiN| hamase ApakA yaha duHkha sahana nahIM ho rahA hai|' rAjA AMsU poMchate hue bole, 'putra! mere maMtrIgaNa! nagara-nivAsiyoM! maiM sukha-zAnti pUchane yogya manuSya nahIM hai| maiM cANDAla evaM hatyAre kI apekSA bhI atyanta bhayaMkara huuN| nAma se to maiM guNadhara hU~ parantu avaguNoM kA bhaNDAra huuN| maiMne aneka bAra apane pitA evaM dAdI kA svayaM ke hAthoM vadha kiyA hai, unheM satAyA hai| maiM unakA mAMsa bhakSaNa karane vAlA nara bhakSaka cANDAla manuSya huuN| jagat meM jaisI mAtA hotI hai vaisA usakA putra hotA hai| merI mAtA ne dayAlu rAjA pati kA saMhAra kiyA to usakA putra maiM pitRdhAtaka hoU~ usameM kyA Azcarya hai ? he nagara-jano! mujhe 'ciraMjIva' kaha kara mata pukaaro| aisA kaho ki pRthvI se zIghra apanA bojhA kama kro| maiM prajA kA pAlaka na hokara saMsAra meM bhAra-svarUpa huuN| patniyoM! tuma mujhase dUra haTa jaao| maiM aba moha-pAza meM phaMsanA nahIM caahtaa| maiM ava Atma-kalyANa kruuNgaa| tuma logoM ko yadi ucita pratIta ho to tuma bhI Atma-kalyANa kro| maiMne moha-vaza Aja paryanta tumhAre jo aparAdha kiye hoM,
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 unheM kSamA karanA / maiM Apake aparAdha kSamA karatA huuN| mujhe rAjya kI AvazyakatA nahIM hai| nagara-janoM! maiM tumhArA rAjA banA rahane yogya nahIM huuN| merA mu~ha dekhanA bhI pApa hai to phira maiM tumhArA rAjA banA raha kara kyoM tumase namana karAU~? putra! tumhArA kalyANa ho / nagara-jano! Apako bhI zAnti prApta ho / maiM ava guru-deva ke caraNoM meM lIna hotA hU~ aura merA kisI bhI prakAra se kalyANa ho to maiM unakI zaraNa meM jAkara apanA kalyANa karanA cAhatA huuN|' hama isameM adhika nahIM samajhe parantu bAda meM arhadatta kI bAta suna kara hameM bhI jAtismaraNajJAna huA / jaisI rAjA kI sthiti thI vaisI sthiti hamArI bhI huii| ghar3I bhara pUrva ekamAtra rAjA aparAdhI tulya vana kara netroM se azru yahA rahA thA, ava hama tInoM jane azru bahAne lge| ___ mAridatta! prajAjanoM ne A~sU bahAye, pakSiyoM ne dAne cuganA chor3a diyA aura vAya sthira ho gii| isa sabake madhya hama tInoM ne sudatta muni se pAramezvarI dIkSA aMgIkAra kI aura vijayadharma nAmaka rAjA ke bhAnaje ko rAjya sauMpa kara hama tInoM ne pApa ko tilAMjali de dii| pA~ca mana kI borI uThAne vAlA zramika borI rakha kara jaise halakA ho jAtA hai usI prakAra saMsAra kA parityAga karane se hama puSpa jaise halake ho gye| / tatpazcAt hamane sudatta muni bhagavaMta ko kahA, 'bhagavan! nayanAvalI abhI taka jIvita hai| usakA AyuSya usake hAtha meM hai to Apa use pratibodha dekara usakA uddhAra nahIM kara sakate?' rAjA guNaghara, abhayaruvi rAjakumAra evaM abhayamati rAjakumArI ne asAra saMsAra kA parityAga kara pAramezvarI pravrajyA aMgIkAra kiyA evaM puSpa tulya halake bana gae.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti ___ munivara vole, 'nayanAvalI ne tIsarI naraka kA AyuSya dA~dha liyA hai| dharmopadeza se pariNata hone jaisI usakI yogyatA nahIM hai| ataH usa para karuNA lAne ke atirikta anya koI mArga hI nahIM hai|' mAridatta! hamane ujjayinI kA jaMgala chor3a diyA / sudatta muni bhagavaMta sudharmA svAmI guNadhara bhagavAna ke ziSya haiN| unake pAsa guNadhara rAjarSi jo mere pitA haiM unakA maiM ziSya hU~ aura ye sAdhvI merI sagI vahana hai| merA nAma abhayaruci aura isakA nAma abhayamatI hai / hamAre aTThama kA pAraNA thA / isa pAraNe ke lie maiM bhI bhikSArtha nikalA thA aura ve bhI bhikSArtha nikale the| tere rAja-sevaka hameM battIsa lakSaNayukta mAnakara pakar3a lAye aura unhoMne hameM yahA~ tere samakSa kuNDa meM bali car3hAne ke lie prastuta kiyaa| rAjan! yaha hamArA svarUpa hai aura eka ATe ke murge kA vadha karane mAtra se hamane itane bhavoM meM bhaTaka kara pratyakSa duHkha kA anubhava kiyA hai, to hajAroM jIvoM kA pratyakSa vadha karane vAle terA vyA hogA? isakA tU svayaM hI vicAra kr| abhayaruci munivara ne apanI AtmakathA pUrNa kii| rAjA ke samakSa dekhA to vaha aceta hokara bhUmi para par3A thA / sevakoM ne usa para jala chir3akA to vaha uTha baiThA, bhagavan! mere avinaya ke lie kSamA kreN| maiM yahA~ rAjarSi guNadhara kI pratIkSA kara rahA thA / unakA mere rAjya meM padArpaNa huA hai yaha Apa se hI jJAta huA / unakA sammAna karane ke badale unhI ke ziSya ko maiMne bandI bnaayaa| aya maiM unake pAsa kyoM jAU~? munivara! jayAvalI merI sagI bahana hai, rAjA guNadhara mere bahanoI haiM aura tuma donoM mere bhAnaje ho| maharSi! maiM apanA hoza kho baiThA / devI ke bhaktoM ke kAraNa maiM hiMsA ke mArga para prerita huaa| maiMne aneka jIvoM kI hiMsA kI, madirA pAna karake apanI buddhi bhraSTa kii| sevako! khaDe ho jAo aura ye madirA ke ghar3e phor3a DAlo, piMjare khola kara pakSiyoM ko mukta kara do, ina bicAre nirdoSa mUka pazuoM ko jhUToM se mukta kara do| he devI ke bhakto! bhole manuSyoM ko bhramita kara hiMsA karAnA banda karo aura Apa bhI hiMsA karanA chor3a do|' - rAjA khar3A huA aura devI kI mUrti ke sAmane jAkara yolA, 'devI! kyA tu jIvahiMsA se prasanna hotI hai? tere nAma para yaha saya hiMsA ho rahI hai, usase kyA tu prasanna hai? uttara de, isa samasta hiMsA kA uttaradAyitva terA hai athavA tere bhaktoM kA hai?' rAjA kI pukAra ke bIca gagana meM se puSpa-vRSTi huI aura turanta hI devI kI pratimA meM se dukUloM se suzobhita devI prakaTa huI aura sarva prathama vaha munivara ko praNAma karake bolI, 'rAjan! hiMsA kadApi kalyANakAriNI nahIM hotii| yaha Atma kalyANa athavA sAMsArika
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 kalyANa nahIM krtii| rAjan! muni kI vANI ne tujhe pratibodha diyA hai| itanA hI nahIM unakI vANI ne mujhe bhI prativodha diyA hai|' logoM kI ora unmukha hokara devI ne kahA, 'bhAiyo! Apa merI upAsanA karate ho, mere bhakta ho to maiM Apako kahatI hU~ ki jIva-hiMsA karane se ruko / rAjan! tU sudatta muni ke upadeza kA anusaraNa kara / unakA anusaraNa karake rAjya kA pAlana kara / maiM dharma kI rakSaka banI rahU~gI aura tujhe dharma-kAryoM meM sahAyatA karU~gI / tere rAjya meM cAhane para hI megha vRSTi kreNge| terA koI zatru nahIM rhegaa| jaisA tu krUra rAjA ginA jAtA thA vaisA tu dharma-parAyaNa ginA jaayegaa|' devI munivara ko praNAma karake antardhAna ho gii| mAridatta ne jIva-hiMsA kA parityAga kiyA aura zrAvaka dharma kI yAcanA kii| munirAja use sudatta muni ke pAsa le gaye / vahA~ jAkara usane tathA jayAvalI ne zrAvaka dharma svIkAra kiyaa| ___mAridatta nRpa dhArmika bnaa| nagara ke bAhara kA udyAna balidAna kI bhUmi ke bajAya saumya evaM sAtvika devI kA gRha bnaa| rAjapura nagara ahiMsaka nagara ke rUpa meM vikhyAta huaa| sudatta muni thor3e dina rAjapura nagara meM rhe| tatpazcAt aneka jIvoM ko pratibodha dete hue AtmakalyANa karake mokSa meM gye| mahA pApI guNadhara rAjarSi ne bhI anta meM mAsika saMlekhanA karake kevalajJAnI bana kara samasta karmoM kA kSaya karake mokSa-lakSmI yA PLE - - -- mA: FunE rAjana! hiMsA kadApi kalyANakAriNI nahI hotI. rAjana! muni kI vANIne jaise tujhe pratibodha diyA vaise hI meM bhI pratibodhita huI hU~!
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti 125 ko prApta kiyaa| ___ abhayaruci aNagAra evaM abhayamatI sAdhvI aneka varSoM taka pRthvI para vicare aura apanI AtmakathA ke dvArA aneka jIvoM ko hiMsA se roka kara ahiMsA kI ora unmukha karake anta meM uttama dhyAna puurvk| abhayarUci aNagAra evaM abhayamatI sAdhvI nirmala cAritra kA pAlana karake AThave sahasrAra devaloka' meM gye| (7) abhayaruci aNagAra kA jIva devaloka se cyava kara kozala deza meM ayodhyA ke rAjA vinayaMdhara kA putra huaa| yahA~ daivayoga se usakA nAma yazodhara rakhA gyaa| . sAdhvI abhayamatI kA jIva bhI sahasrAra devaloka meM se vyava kara pATalIputra ke rAjA IzAnasena kI putrI vinayAvatI ke rUpa meM utpanna huaa| vinayamatI ne svayaMvara meM yazodhara se vivAha kiyA aura ayodhyA meM unakA vivAhotsava bhavyatA pUrvaka huaa| (8) aparAna kA samaya thA ! madhyAhna kI garmI kA zamana hokara zItalatA kA prArambha ho gayA thA, usa samaya rAjakumAra yazodhara ne hAthI para ArUr3ha hokara vinayamatI ke sAtha vivAha karane ke lie prayANa kiyaa| usake Age vividha vAdya yaMtra baja rahe the, pIche suhAgina nAriyA~ maMgala gIta gA rahI thIM, nartakiyA~ vividha prakAra ke nRtya karake zobhA meM abhivRddhi kara rahI thIM aura maMgala-pAThaka AzIrvAda sUcaka zlokoM kA uccAraNa kara rahe the. jaba zobhA yAtrA ThIka ayodhyA ke rAjamArga para pahuMcI taba rAjakumAra kA dAhinA aMga phar3akane lgaa| rAjakumAra ne isa zubha sUcaka lakSaNa kA abhinandana kiyaa| itane meM eka seTha ke ghara bhikSA grahaNa karake bAhara nikalate hue eka munivara ko usane dekhA. rAjakumAra kI dRSTi muni para sthira ho gaI aura unheM vicAra AyA aise sAdhutva kA maiMne kahIM anubhava kiyA hai aura ve aceta ho gye| zobhAyAtrA Age bar3ha rahI thI tava rAjakumAra kI deha lur3haka gii| mahAvata catura thaa| usane kumAra ko girane se pakar3a liyaa| zobhAyAtrA ruka gaI, vAdya-yaMtro kI dhvani baMda ho gaI, maMgala gIta gAne vAlI suhAgineM mauna ho gaI, nartakiyoM ke nRtya thama gaye aura sabhI loga Age-pIche hokara 1 yazodhara caritra meM abhayaruci aNagAra evaM abhayamatI AThave bhava meM mokSa meM gaye aisA ullekha hai, jabaki haribhadrasUri dvArA racita isa kathA meM deva kA eka bhava karane ke pazcAt dasave bhava meM mukti prApta karane kA ullekha hai|
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 rAjakumAra ke hAthI ke cAroM aura gherA DAla kara khar3e ho gye| sevakoM ne unheM paMkhA jhelakara zItalatA pradAna kI aura jala chir3akA, jisase kucha samaya meM ve sthira hue| cetanA Ane para ve bole - 'pitAjI! zobhAyAtrA nahI jaayegii| Apa ekAnta meM aaiye| maiM Apase koI vizeSa vAta kahanA cAhatA huuN|' zobhAyAtrA kA visarjana ho gyaa| vAdyayaMtra Adi bhI lauTA diye gye| rAjA, rAjakumAra evaM Apta-jana ekAnta meM baiThe / rAjakumAra yazodhara ne kahA, 'pitAjI! maiM vivAha karanA nahIM caahtaa| mujhe yaha saMptAra asAra pratIta hotA hai / bher3oM kI taraha isa saMsAra meM jIva paga-paga para lar3akhar3AtA hai| mujhe saMsAra ke prati koI rAga nahIM hai|' vinayaMdhara ne kahA, 'putra! yaha koI tarIkA hai| vivAha racA gayA hai| donoM pakSa ke svajana vivAha kI pratIkSA meM haiN| usa samaya aisA kaise kahA jAye ki vivAha nahIM karU~gA? yadi vivAha nahIM karanA thA to tujhe pahale kahanA cAhiye thaa| yaha to tere lie, mere lie aura rAjakumArI tInoM ke lie viDambanA hai|' yazodhara ne surendradatta ke bhava se lagAkara svayaM ke jAtismaraNajJAna huA taba taka kA samasta vRttAnta sunaayaa| vinayaMdhara Adi sabane sthira citta se vRttAnta sunaa| ve virakta ho gaye phira bhI bole, 'putra! abhI tu vivAha kara le | phira tujhe dIkSA grahaNa karanI ho to vadhu ko samajhAkara tu sukha se dIkSA grahaNa krnaa|' 'pitAjI! Apa aisA mithyA Agraha kyoM kara rahe haiM? strI to vairAgI ke lie bandhanasvarUpa hai, zAnti ke liye zatru-svarUpa hai| siMha parAkramI hote hue bhI piMjare meM rahane se niSkriya hotA hai, usa prakAra strI ko svIkAra karane se dRr3ha vairAgI bhI paralokasAdhana meM niSkriya ho jAte haiN| pitAjI! Agraha chor3akara Apa mujhe dIkSita hone kI anumati pradAna kreN| vinayaMdhara ne kahA, 'putra! saya yAta satya hai parantu vivAha ke lie tatpara bicArI vinayamatI kA kyA hogA?' yazodhara bolA, 'yaha to sAmAnya bAta hai| Apa merI samasta bAta use batA do| yadi usakI bhavitavyatA bhI sudRr3ha hogI to vaha bhI virakta ho jaayegii|' vinayaMdhara ne kahA, 'yadi vaha sahamata ho jAye to merI tujhe anumati hai|' aura zaMkhavardhana nAmaka vayovRddha amAtya ko vinayamatI ke nivAsa para bheja diyaa| zaMkhavardhana amAtya kA vinayamatI ne satkAra kiyA aura pUchA, 'ApakI kyA AjJA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti 127 ___amAtya ne kahA, 'rAjakumArI! tanika apanA hRdaya sudRr3ha karo / maiM jo kahatA hU~ use sAvadhAnI pUrvaka suno | Aja java zobhAyAtrA cala rahI thI tava rAjakumAra ne eka sAdhu ko dekhA aura dekhate hI unheM jAtismaraNajJAna ho gyaa| ve yole, 'Aja se nauveM bhava meM maiM surendradatta (yazodhara) rAjA thA / merI mAtA candramatI (yazodharA) thii| merI rAnI nayanAvalI thii| usa samaya mujhe eka vAra azubha svapna aayaa|' yaha bAta sunate hI rAjakumArI kA mastiSka ghUmane lgaa| amAtya bole, 'rAjakumArI! ghabarAtI kyoM ho? Apa tanika svastha bneN|' mana ko svastha karake rAjakumArI ne kahA, 'maMtrI! saMsAra vicitra hai| yaha kathA rAjakumAra kI akele kI nahIM hai | merI bhI yahI kathA hai / candramatI, yazodharA maiM svayaM hI huuN| pUrva bhava meM ina rAjakumAra kI maiM mAtA thii| sIdhe-sAde rAjakumAra ko maiMne jIvahiMsA ke mArga para haTha karake prerita kiyA, jisake phalasvarUpa ve aura maiM donoM nau bhavoM se saMsAra meM paribhramaNa kara rahe haiN| __ yaha kahate-kahate vinayamatI ke netroM meM A~sU A gaye / vRddha amAtya ne kahA, 'rAjakumArI! jAtismaraNajJAna se rAjakumAra kA citta saMsAra ke prati udAsIna ho gayA hai| ve vivAha karanA nahIM caahte| ve dIkSA grahaNa karane kI haTha kara rahe haiN| aba isa vivAhotsava kA kyA kiyA jAye? Apa hI hamArA mArga-darzana kreN|' vinayamatI ne kahA, 'amAtya pravara! ve vivAha kaise kareM? jinhoMne svayaM apane netroM se saMsAra kA bhayAnaka citra dekhA hai, ve jAna-vujhakara pApa meM kyoM gireM? ve palabhara kA bhI vilamva sahana kyoM kareM? ve saharSa pravrajyA grahaNa kareM, merI sammati hai aura maiM bhI pravrajyA grahaNa kruuNgii| hamAre vivAha-maNDapa ko dIkSA-maNDapa banane do|' (10) vinayaMdhara nRpa ne rAjakumAra yazodhara ko dIkSA grahaNa karane kI anumati pradAna kara dii| usa nimitta usane mukta hAthoM se dAna diyA, samasta caityoM meM pUjA kA Ayojana kiyA gayA aura svayaM bhI kaniSTa putra yazovardhana ko rAjya-siMhAsana para biThA kara dIkSA prahaNa karane ke lie tatpara huaa| vivAhotsava se gUMjane vAlI ayodhyA nagarI turanta dIkSotsava se gUMjane lgii| moha evaM viSaya-vAsanA kA utsava vairAgya ke utsava meM parivartita ho gyaa| vivAha ke hAthI ke sthAna para pAlakhI aaii| nartakiyoM ke nRtya ke sthAna para vairAgyottejaka jinezvara bhagavAna ke bhakti ke nRtya hue / suhAgina nAriyoM ke saMsArottejaka gItoM ke bajAya dIkSA ke mahattva evaM kaThinatA sUcaka maMgala gIta gAye jAne lge| Amoda-pramoda meM pramudita svajana-vRnda gambhIratA pUrvaka vairAgya mArga ke anumodana meM pramudita hone lge| nagara
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 2 ke bAhara udyAna meM sudharma nAmaka munivara ke pAsa vinayaMdhara nRpa ne yazodharakumAra, vinayamatI evaM aneka anya prajA-janoM ke sAtha bhAva pUrvaka pravrajyA grahaNa kii| ___samaya vyatIta hote hote vidyAdhyayana karake yazodhara muni yazodharasUri bana gaye aura unake saMsarga se caudhe bhava meM samarAditya kA jIva jo dhanada thA vaha virakta hokara unake pAsa dIkSita huaa| isa prakAra yazodharasUri evaM vinayamatI sAdhvI ne apanI AtmakathA kaha kara aneka jIvoM ke nimitta ahiMsA kA mArga prazasta kiyA aura svayaM aneka varSoM taka cAritra kI vizuddha ArAdhanA karake kevalajJAnI bana kara mokSa meM gye| / unake sAtha dIkSita hone vAloM meM se aneka jIva mokSa meM gaye aura aneka devaloka meM gye| yazodhara evaM vinayamatI Aja nahIM haiM to bhI alpa hiMsA bhava-bhava meM kitanI duHkhada siddha hotI hai unake dRSTAntoM ke rUpa meM unakA nitya smaraNa kiyA jAtA hai aura jinake Alambana se aneka jIva hiMsA se vacate haiN| (11) isa 'yazodhara caritra ke mUla racayitA 1444 granthoM ke praNetA haribhadrasuri haiN| ukta mUla caritra ke AdhAra para vikrama saMvat 1839 meM jaisalamera meM upAdhyAya zrI mAgAkAmamETTIATI nagara ke bahAra udyAna meM sudharma nAmaka munivara ke pAsa vinayaMdhara rAjA yazodharakumAra Adi aneka prajAjanoM ke sAtha bhAva pUrvaka pravrajyA aMgIkAra kara aNagAra bane.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 hiMsA kA rukha arthAt AtmakathA kI pUrNAhuti kSamAkalyANajI ne gadya meM isa caritra kA sundara Alekhana kiyA hai| jaina sAhitya meM bodhaprada evaM rasaprada gine jAne vAle viziSTa granthoM meM isa grantha kA bhI viziSTa sthAna hai| (yazodhara gharitra se) parama pUjya prazAntarasanimagna AcAryadeva zrImat kailAsasAgarasUrIdharajI mahArAja sAhaba dvArA saMgrahita zrI jaina kathAsAgara - bhAga 2 ziyamastu sarva jagataH samApta. aneka vyakti aise hote haiM jinheM apane ghara ke manuSya viSatulya pratIta hote haiM aura parAye madhura pratIta hote haiN| aise vyaktiyoM kI viparIta dazA hotI hai| - -
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMgrejI mAdhyama se par3hanevAle apane lAr3ale ko jaina dharma ke prAthamika jJAna evaM saMskAra dene meM kaThinAI mahasUsa karanevAle sabhI mAtA-pitA-evaM vaDIloM ke lie atyaMta AnaMdadAyI samAcAra apane lAr3ale ke lie muni zrI nirvANasAgarajI ma. dvArA likhiti-saMpAdita vizva meM sarvaprathamabAra prakAzita hone vAle advitIya pustaka pratikramaNasUtra saha vivecana (bhAga 1,2) (hiMdI - aNgrejii)| pratikramana sutra with explanation (part 1,2) (Hindi - English) Aja hI basAeM. evaM ciMtA mukta vane! jisameM Apa pAeMge : mUla sUtra, zabdArtha, gAthArtha, vizeSArtha, bhAvArtha, stavana, stuti, sajjhAya, guruvaMdana, caityavaMdana, devavaMdana, sAmAyika, devasIa-rAia pratikramaNa evaM paccakravANa pArane kI vidhiyA~, pratikramaNa kI kriyAmeM upayogI vividha mudrAoM kA paricaya 40 raMgIna citro dvArA, evaM anya aneka vizeSatAoM se yukta! aura hA~! sabhI kucha hindI evaM aMgrejI meM eka sAtha !!! bhAga - 1 evaM 2 mUlya 125-00 + 25 -00 rU. (raji. DAka kharca ke)| prakAzaka :- zrI arUNodaya phAunDezana ClO Chandrakantbhai J. Shah 8 (079) 6565329. 5/A/3 Arjun Complex, Satelite Road, Ahmedbad - 380015 (Gujrat [India]) kobA DAijesTa
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAnubhayAna maraghaTa jA zrIaruNodaca phAunDezana SHREE ARUNODAYA FOUNDATION RADROMRAV A KORA RANNARODY