Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... zrIvarddhamAnAya namaH / bhAga 13 / jainhitaissii| sitambara, akTUbara 1917 / viSaya suucii| 387 ... 388 1 brAhmaNoMkI utpatti-le0 bAbU sUrajabhAna vakIla ... 375 / / 2 parAmarza ( kavitA )-le0, paM. rAmacarita upAdhyAya ... 3 samAjasudhAraMmaM sabase adhika Dara kina logoMse hai? le-vAnihAla karaNajI seThI ema. esa. sI. 4 vicitra vyAha / kAvya )-le0, 50 rAmacarita upAdhyAya ... 5 darzanasAra-vivecanAkA pariziSTa 6 hamAre dezakA vyabhicAra ( uddhRta )-le0, ThAkura ziva na siM! bI. e. ... ... ... ... ... ... 7 Adi purANakA avalokana-le0, bAbU sUrajabhAna vakIla 410 8 pramA lakSa-le0, muni jinavijayajI ... ... ... 9 janajAtiyoM ke pArasparika beTI vyavahArameM hAnikI kalpanA ... 424 20 pustaka-paricaya ... ... ... ... ... ... 11 pachatAvA (pa)- le0, zrIyuta premacandajI ... ... 10 jainajAtike kSayaroga para eka dRSTi-lekhaka-vAbU ___ ratanalAla jaina bI. e. ela. ela. vI. ... ... 13 golamAlakAriNI sabhAke samAcArale0 | yuta gar3abar3Ananda zAstrI.. ... ... 452 4 zAstramAmANya ... ... ... ... .... 5 vividha prataGga ... ... ... .. 428 Y saMpAdaka nAthUrAma premI For Personal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArthanAyeM / rogoMkA ilAja Adi acche 2 lekha prakAzita hota haiN| isakI vArSika phIsa kevala 1)ru. mAtra hai| 1. janahitaiSI kimI svArthabuddhise prerita hokara nijI namUnA muphta maMgAkara dekhiye / lAbhake lie nahIM nikAlA jAtA hai| isameM jo samaya 1 bhaya patA-vaidya zaGkaralAla harizaGkara aura zaktikA vyaya kiyA jAtA hai vaha kevala acche vicAroMke pracAra ke lie / ataH isakI unnatimeM AyurvedodvAraka-auSadhAlaya, muraadaabaad| hamAre pratyeka pAThakako sahAyatA denI caahie| Ar3hatakA kAma / 2. jina mahAzayoM ko isakA koI lekha acchA mAlUma ho unheM cAhie ki usa lekhako jitane mitroMko baMbaIse harakismaka mAla ma~gAnekA .. ve par3hakara sunA sakeM avazya sunA diyA kreN| subhiitaa| 3. yadi koI lekha acchA na mAlUma ho athavA viruddha hamAre yahAMse baMbaIkA hara kismakA mAla mAlUma ho to kevala usI ke kAraNa lekhaka yA kiphAyatake sAtha bhejA jAtA hai| tAMbeM va pIta sampAdakase dveSa bhAva na dhAraNa karane ke lie mavi- lakI cahareM, saba tarahakI mazIneM, hAramoniyama, ." naya nivedana hai| grAmophona, TopI, baniyAna, moje, chatrI, jarmanalekha bhejaneke lie sabhI sampradAyake lekhakoMko silavara aura aluminiyamake bartana, saba tarahakA AmaMtraNa hai| -smpaadk| sAbuna, haraprakArake itra va sugandhI tela, choTI bar3I ghar3iyA~, kaTalarIkA saba prakArakA sAmAna, bhAratavikhyAta ! hajAroM praMzasApatra prApta! pensila kAgaz2a, syAhI, heNDala, korI kApI, , assI prakArake bAta rogoMkI ekamAtra auSadhi sleTa, syAhIsokha, DrAiMgakA sAmAna, haraprakArakI dezI aura vilA yatI davAiyA~, kA~cakI choTI * mahAnArAyaNa tail| bar3I zIziyoMkI peTiyA~, haraprakA kA dezI hamArA mahAnArAyaNa taila saba prakArakI vAya- vilAyatI rezamI kapar3A, supArI, ilAyacI, mevA, kI pIr3A, pakSAghAta, (lakavA, phAlija ) gaThiyA kapUra adi saba tarahakA kirAnA, baMbaIkI aura sunnavAta, kaMpavAta, hAtha pAMva Adi aMgoMkA bAharakI hindI, saMskRta, aMgrejI pustakeM, jaina jakar3a jAnA, kamara aura pIThakI bhayAnaka pIDA, pustakeM, agarabattA, dazAMgadhUpa, kezara, caMdana purAnIse purAnI sUjana, coTa, haDDI yA ragakA " Adi maMdiropayogI cIjeM, taraha tarahakI choTI dabajAnA, picajAno yA Ter3hI tirachI hojAnA bar3I raMgIna tasabIreM, apane nAmakI athavA aura saba prakArakI aMgoMkI durbalatA AdimeM apanI dukAna ke nAmakI muhareM, kArDa, ciThI, bahuta bAra upayogI sAbita hocukA hai| noTapepara, muhUrtakI ciTrIyA~ ( kaMkupatrikA ) ___ mUlya 20 tolekI zIzIkA do rupyaa| Adi, harakismakA mAla hozayArIke sAtha vI. pI. se ravAnA kiyA jAtA hai| eka bAra vyavahAra DA0 m0||) aanaa| karake dekhiye / Apako kisI tarahakA dhokA ke vaidya na hogaa| sarvopayogI mAsika ptr| __ hamArA suramA aura namakasulemAnI yaha patra pratimAsa pratyeka gharameM upasthita hokara avazya ma~gAie / bahuta bar3hiyA haiN| eka vaidya yA DAkTarakA kAma karatA hai| isameM svAsthya. __ patA-pUraNacaMda nanhelAla jaina / rakSAke sulabha upAya, Arogya zAstra ke niyama, prAcIna aura arvAcIna vaidyakake siddhAnta, bhAratIya co jaina-granya-ratnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, vanauSadhiya kA anveSaNa, stra, aura bAlakoMke nakITha po0 giragAMva, bambaI / Printed by Chintaman Sak haram Deole, at the Bombay Vaibhav Press, Servants of India Society's Building, Sandhurst Road, Girgaon, Bombay. ---- -- .. Published by Nathuram Premi, Rroprietor, Isin-Ghanta-Ratnakar Karyalaya, Wirabag, Bombay. For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ bhAga / aMka 9-10 sam) hitaM manohAri ca durlabhaM vacaH / jainahitaiSI na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe satyavANI / bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI hitaiSI // brAhmaNokI utpatti | [ lekhaka, zrIyuta bAbU sUrajabhAnajI vakIla / ] janasamAjakA vizvAsa hai ki, jaba bhAgabhUmi nahIM rahI aura karmabhUmikA prAraMbha huA, taba bhagavAn AdinAthane usa samaya ke sabhI manuSyoMko kSatriya, vaizya aura zUdra ina tIna varNoM meM vibhA jita kara diyA thA / isake bAda bharatamahArAjane apanI digvijayayAtrAke pazcAt inhIM tInoM varNoM ke logoMmeMse kucha dharmAtmAoMko chA~TA aura unheM brahmaNa karAra diyA / tabase cauthA varNa bhI ho gayA / isake pahale na to brAhmaNa varNa hI thA aura na koI brAhmaNa hI thA / isake anusAra hamAre bhAiyoM kI yaha bhI zraddhA hai ki, isa samaya jitane bhI vedapAThI brAhmaNa maujUda haiM, ve saba bharatamahArAjake banAye hue brAhmaNoM kI hI santA nameM se haiM jo cauthe kAlameM to jainadharma ke anuyAyI the; para pIche paMcamakAla meM zraddhA bhraSTa hokara jainadharmake dveSI bana gaye haiM / parantu AdipurANake 38 vaise lekara 42 veM taka pA~ca parvo kA svAdhyAya karane se yaha vizvAsa ThIka nahIM mAlUma hotA hai aura eka bahuta hI vilakSaNa bAtakA patA lagatA hai yaha bhAdra, Azvina 2443. sitambara, akTU0 1917. lekha usI vilakSaNatAko prakaTa karane ke lie likhA jAtA hai / pAThakoM ko cAhie ki, ve ise khUba ekAgra hokara par3heM / jaba bharata mahArAja brAhmaNa varNa nirmANa kara cuke the, taba unhoMne apane darabArameM Aye samasta rAjAoMko eka lambA caur3A upadeza hue thA / usakA abhiprAya yaha hai ki- " jo akSaramleccha dezameM rahate hoM, rAjAoMko cAhie ki unapara sAmAnya kisAnoM ke samAna kara lagAveM / jo vedoM ke dvArA apanI AjIvikA karate haiM aura avarmarUpa akSaroMko sunAsunA kara logoMko ThagA karate haiM ve akSaramleccha kahalAte haiM / pApasUtroMse jIvikA karanevAle akSaramleccha haiM / kyoM ki ve apane ajJAnake balase akSaroM se utpanna hue abhimAnako dhAraNa karate haiM / hiMsA meM prema mAnanA, mAMsa khAnemeM prema mAnanA, jabardastI dUsaroMkA dhana haraNa karanA aura bhraSTa honA yahI mlecchoM kA AcaraNa hai aura ye hI saba AcaraNa inameM maujUda haiM / ye adhama dvija ( brAhmaNa ) apanI jAtike abhimAna se hiMsA karane aura mAMsa khAne Adiko puSTa karanevAle vedazAstra ke arthako bahuta kucha mAnate haiM / ataH inako For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 sAmAnya prajAke hI samAna mAnanA cAhie, vayaM nistArakA devabrAhmaNA lokasammatAH / athavA sAmAnya prajAse bhI kucha nikRSTa mAnanA dhAnyabhAgamato rAjJe na dadma iti cenmataM // 187 / / caahie| ye loga mAnaneke yogya nahIM haiM, kintu ve vaiziSTayaM kiM kRtaM zeSavarNobhyo bhavatAmiha / hI dvija (brAhmaNa) mAnane yogya haiM jo arahaMta- na jAtimAtrAdvaiziSThayaM jaatibhedaaprtiititH||188|| devake sevaka haiN| yadi ye akSaramleccha yaha kahane guNato'pi na vaiziSThayamasti vo nAmadhArakAH / lageM ki logoMko saMsArase pApa karanevAle hama hI vatino brAhmaNA jainA ye ta eva gunnaadhikaaH||189|| haiM, hama hI deva brAhmaNa haiM aura saba loga hama hI- nivratA nirnamaskArA nighRNAH pazughAtinaH / ko mAnate haiM, isa vAste hama rAjAko apane mlechAcAraparA yUyaM na sthAne dhArmikA dvijAH // 190 / phasalakA kucha bhI hissA nahIM deMge, to unase tasmAdatakuru mlachA iva te'mI mahIbhujAM / prajAsAmAnyadhAnyAMzadAnAdyairavizeSitAH // 191 // pUchanA cAhie ki anya vargoMse tumameM kyA vize kimatra bahunoktena jainAnmutkvA dvijottamAn / patA hai aura kyoM hai ? jAtimAtrase to koI nAnye mAnyA narendrANAM prjaasaamaanyjiivikaaH||192|| bar3appana ho nahIM sakatA, rahe guNa, so unakA tumameM baDappana hai nahIM; kyoM ki tuma nAmake hI brAhmaNa uparyukta zlokoMse spaSTa siddha hai ki, jina jainI ho / guNoMmeM to ve hI bar3e haiM, jo vratoMko dhAraNa rAjAoMko yaha upadeza diyA gayA hai unake hI karanevAle jaina brAhmaNa haiM / tuma loga vrata-rahita, rAjyameM usa samaya ye vedapAThI brAhmaNa rahate the, namaskAra karaneke ayogya, nirlajja, pazuoNkI jo veda par3haneke dvArA hI anya logoMse apanI hiMsA karanevAle aura mlecchoMke AcaraNameM jIvikA prApta karate the, aura ye loga aise nahIM tatpara ho, isa lie tuma kisI taraha bhI dhArmika the, jinhoMne usI samaya koI navIna paMtha khar3A dvija ( brAhmaNa ) nahIM ho / rAjAoMko ucita karake apaneko pujavAnA zurU kara diyA ho, kintu hai ki, veina akSara mlecchoMse sAdhAraNa prajAke hI ye loga aneka pIr3hiyoMse mAne jA rahe the / tabahI samAna anAjakA bhAga lekara inako sabake samAna to inako apanI jAtikA AbhimAna thA; aura mAneM / jyAdA kahanekI jarUrata nahIM hai / rAjA- unakA yaha abhimAna usa samaya aisA prabhAvaoMko uttama jaina dvijoM (brAhmaNoM) ke sivAya zAlI ho rahA thA ki, jainarAjA bhI unase kara aura kisIko bhI pUjya nahIM mAnanA cAhie / " nahIM lete the| tabahI to bharata mahArAjako yaha ye keciccAkSaramlecchAH svadeze prcrissnnvH| jarUrata huI ki ve jainIrAjAoMko bhar3akAveM te'pi karSakasAmAnyaM kartavyAH karadA nRpaiH // 181 // ki inase kyoM kara nahIM liyA jAtA hai tAnprAhurakSaramlecchA ye'mI vedopjiivinH| aura samajhA ki loga pUjya nahIM haiM, kintu adharmAkSarasampAThelIkavyAmohakAriNaH // 182 // anya prajAke samAna haiM, isa kAraNa anyaprajAke yato'kSarakRtaM grvmvidyaabltstke| samAna inase bhI kara lenA cAhie / itanA hI ghahatyato'kSaramlecchAH pApasUtropajIvinaH // 183 // mlecchAcAro hi hiMsAyAM ratirmAsAzane'pi ca / nahIM, kintu ina vedapAThI brAhmaNAMkA prabhAva to balAtparasvaharaNaM nibhUtatvamiti smRtaM // 184 // usa samaya itanA adhika thA ki, rAjAoMko so'styamISAM ca yadvedazAstrArthamadhamadvijAH / upadeza dete samaya bharatamahArAjako bhI yaha bhaya tAdRzaM bahu manyate jAtivAdAvalepataH // 185 // utpanna huA aura isa apane bhayako una rAjA. prajAsAmAnyataiveSAM matA vA syAnikRSTatA / oMke prati prakaTa bhI kara denA par3A ki jaba ina tato namAnyatA'styeSAM dvijaamaanyaaHsyuraahtaaH||186|| brAhmaNoMse anya prajAke samAna kara mA~gA For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] brAhmaNoM kI utpatti / 377 jAvegA to ye loga apane pUjyapaneke ghameMDameM jainiyoMkA itanA virodha kiyA gayA thA ki unakA kara dene se sApha inakAra kara deMge aura spaSTa zabdoM meM kaheMge ki, logoMko saMsArase pAra karanevAle hama devabrAhmaNa haiM, hamako saba loga mAnate haiM, isa kAraNa hama rAjAko kucha bhI kara nahIM deMge / jInA bhI bhArI ho gayA thA / yahA~ taka ki bauddha dharma to isa dezase bilakula hI uTha gayA aura jainadharmakI yadyapi bilakula nAsti nahIM huI; parantu vaha bhI na honeke hI barAbara ho gayA / aMdhI zraddhAse jo cAhe mAna liyA jAve; parantu vicAra karanepara to yaha kathana kisI taraha bhI bharata mahArAja samayake anukUla nahIM hotA hai / kyoMki AdipurANake hI kathanake anusAra vaha karmabhUmikA prArambhika kAla thA; zrI AdinAtha bhagavAn usa samaya taka vidyamAna the; jinhoMne kSatrI, vaizya aura zUdra ye tIna varNa banAkara prajAko khetIM, Adi kAma sikhAye the; arthAt varNoM meM vibhAjita hone aura khetI vyApAra Adi karma prArambha hone ko abhI eka pIr3hI bhI nahIM bItI thI / abhIse ye aise brAhmaNa kahA~se A sakate the jinako apanI jAtikA ghamaMDa ho, prajAke loga bhI jinako saMsArase pAra karanevAle mAnate hoM aura rAjA loga bhI jinako anya prajAse ucca samajhakara unase anya prajAke samAna kara na lete hoM aura jinakA itanA bhArI prabhAva phaila rahA ho aura itanA jabardasta jora ba~dha rahA ho ki, ve apane pUjyapanake ghamaMDa meM rAjA ko bhI kara dene se inakAra kara sakeM / bhAratavarSa eka aise samaya se gujara cukA hai, jaba brAhmaNoMne jaina aura bauddhoMse yahA~taka ghRNA kI thI ki unakI chAyA par3ajAne yA kapar3A bhir3a jAnepara bhI ve sacaila snAna karate the aura aisI aisI AjJAyeM jArI kara dI gaI thIM ki yadi masta hAthIse bacane ke vAste jainamandirake andara ghusa jAneke sivAya anya koI bhI upAya na ho, to bhI jainamaMdira ke andara nahIM jAnA cAhie; arthAt jainamaMdira meM jAnekI apekSA mara jAnA acchA hai / isahI dveSake kAraNa usa samaya bauddha aura aise prabala dveSakI avasthAmeM bauddhoM ke samAna jainiyoMkA bhI astitva na uTha jAnekA kAraNa isake sivAya aura kucha nahIM hai ki, sAre bhArata meM hiMduoMkI prabalatA hone ke samaya meM bhI dakSiNa meM jainI rAjA hote rahe haiM jinakI badaulata usa samaya jainiyoMko dakSiNameM panAha milatI rahI haiN| aura yahIM para kucha AcArya usa samayakI pari-, sthiti ke anusAra jainajAtike jIvita rahanekA upAya banAte rahe haiN| unahI upAyoMmeMse eka upAya jaina brAhmaNoM kA nirmANa karanA bhI hai jo aise hI kisI samayameM dakSiNa dezameM banAye gaye haiM. aura aba bhI dakSiNa dezameM maujUda haiM ! AdipurANake kartA zrIjinasenAcAryako hue anumAna eka hajAra varSa bIte haiM / ve dakSiNa dezameM hue haiM aura adhikatara karNATaka dezameM hI rahe haiM, jahA~kA rAjA amoghavarSa jainadharmakA parama zraddhAlu, sahAyaka aura jinasena svAmIkA parama bhakta thA / bharata mahArAjakA uparyukta upadeza AdipurANakartA AcArya mahArAja aura rAjA * milatA hai amoghavarSake samaya se akSara a jaba ki brAhmaNoMkA sAre hI bhAratameM pUrA pUrA jora ho rahA thA, ve sarvathA pUje jAte the, na unase kisI prakArakA kara liyA jAtA thA aura na unako daMDa diyA jAtA thA; sAre bhAratameM unakI aisI mAnyatA honeke kAraNa rAjA amoghavarSaka rAjyameM bhI unakA anya prajAse kucha adhika mAnA jAnA aura unase kara na liyA jAnA kucha AzvaryakI bAta nahIM hai; parantu jainI rAjAke rAjyameM bhI jainadharmake For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 parama zatru ina dveSI brAhmaNoMkI mAnyatAkA honA AcArya mahArAjako kisI taraha bhI sahana nahIM ho sakatA thA, ataH unhoMne jainI rAjAkA sahArA pAkara ina brAhmaNoMko akSaramleccha aura sAdhAraNa prajAse bhI nikRSTa siddha karake unakI mAnyatAko tor3aneke vAste anya prajAke samAna una para bhI kara laga jAnekI koziza kI, aura svayaM amoghavarSa rAjAko samajhAne ke sthAna meM bharata mahArAjake dvArA usa * samaya ke rAjAoM ko aisA upadeza denekI kathA isa kAraNa AdipurANa meM varNana kara dI ki Age "honevAle jaina rAjAoM para bhI isa kathAkA asara par3atA rahe / jainahitaiSI - parva 49 meM kathana kiyA gayA hai ki eka dina bharata mahArAjane kucha svama dekhe; jinako unhoMne aniSTakArI samajhakara yaha vicAra kiyA ki inakA phala paMcama kAlameM hI hogA; kyoMki isa samaya to zrI AdinAtha bhagavAn svayaM vidyamAna haiM / unake hote hue aisA upadrava kaise sambhava ho sakatA hai / isa satayuga ke bIta jAnepara jaba paMcama kA pApa adhika hogA, taba hI ina svapnoMkA phala hogA, cauthe kAlake antameM hI ye aniSTa sUcaka svapna apanA phala dikhAveMge / parantu bharata mahArAjane vicAra kiyA ki, ina svamoMkA phala zrIbhagavAnase bhI pUcha lenA cAhie, isa kAraNa ve samavasaraNa meM gaye aura vahA~ unhoMne zrImahArAja se prArthanA kI ki, maiMne jo dvijoMkI sRSTi kI hai so yaha kArya acchA huA yA burA, aura maiMne jo svama dekhe haiM unakA phala kyA hai ? isa para zrIbhagavAn ne jo uttara diyA hai, usakA bhAvArtha yaha hai ki - " tUne jo ina sAdhusamAna gRhastha dvijoMkA pUjana kiyA hai, so jabataka cauthA kAla rahegA tabataka to ye apane yogya AcaraNako pAlana karate raheMge; parantu jaba kaliyugasamIpa A jAvegA, taba ye loga [ bhAga 13 arpanA jAtike abhimAna ke kAraNa apane sadAcAra se bhraSTa hokara isa zreSTha mokSamArgake virodhI bana jAveMge aura apanI jAtike abhimAnase apaneko saba logoMse bar3A samajhakara dhanakI icchAse mithyA zAstroMke dvArA satra logoM ko mohita karate raheMge, Adara satkAra ke kAraNa abhimAna bar3ha jAne se ye loga mithyA ghamaMDa se uddha hokara apane Apa hI mithyA zAstroMko banA banA kara logoM ko ThagA kareMge, ina logoMkI cetanA - zakti pApakarmase malina ho jAyagI, ataH ye dharmake zatru ho jAya~ge / ye adharmI loga prANiyoMkI hiMsA karane meM tatpara ho jAya~ge, madhumAMsakhAne ko acchA samajheMge aura hiMsArUpa dharmakI ghoSaNA kareMge / ye duSTa AzayavAle loga ahiMsArUpa dharmameM doSa dikhAkara hiMsAmaya dharmako puSTa kareMge, pApake cihnasvarUpa janeU ko dhAraNa karanevAle aura jIvoMke mAranemeM tatpara ye dhUrta loga AgAmI kAlameM isa zreSTha mArgake virodhI ho jaayeNge| isa kAraNa brAhmaNavarNakI sthApanA yadyapi isa kAlameM kucha doSa utpanna karanevAlI nahIM hai, to bhI AgAmI kAlameM khoTe pAkhaMDoM kI pravRtti karanese yaha doSakI bIjarUpa hai / parantu AgAmI kAlake lie doSakI bIjarUpa hone para bhI aba ise miTAnA nahIM cAhie / kyoMki aisA karane se dharmarUpa sRSTikA ullaMghana ho jAyagA / yathA: " sAdhu vatsa kRtaM sAdhu dhArmikadvijapUjanaM / kiMtu doSAnuSaMgotra ko'pyasti sa nizamyatAM // 45 // AyuSman bhavatA sRSTAya ete gRhamedhinaH / te tAvaducitAcArA yAvatkRtayugasthitiH // 46 // tataH kaliyuge'bhyarNe jAtivAdAvalepataH / te'mI jAtimadAviSTA vayaM lokAdhikA iti / bhraSTAcArAH prapatsyate sanmArgapratyanIkatAM // 47 // purA durAgamairlokaM mohayaMti dhanAzayA // 48 // satkAralAbhasaMvRddhagarvA mithyAmadoddhatAH / janAn pratArayiSyaMti svayamutpAdya duHzrutIH // 49 // - For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] brAhmaNoMkI utptti| ta ime kAlaparyaMte vikriyAM prApya durdshH| mahArAjake sthAnameM jaina rAjAoMko upadeza dharmadaho bhaviSyaMti pApopahatacetanAH // 50 // denevAle zrI jinasenAcArya mAna liye jAya~ to sattvopaghAtaniratA mdhumaasaashnpriyaaH| saba bAta ThIka baiTha jAtI hai| pravRttilakSaNaM dharma ghossyissyNtydhaarmikaaH||51|| ___bharata mahArAjane jo upadeza apane darabArameM ahiMsAlakSaNaM dharma dUSayitvA durAzayAH / Aye hue rAjAoMko diyA thA, usake zeSa codanAlakSaNaM dharma poSayiSyaMtyamI bata // 52 // pApasUtradharA dhUrtAH prANimAraNatatparAH / bhAgako par3hanese mAlUma hotA hai ki, usa samaya vaya'dyage pravasya'ti sanmArgaparipaMthinaH // 53 // mithyAtI brAhmaNoMkA prabhAva isase bhI adhika dvijAtisarjanaM tasmAnAdya yadyapi doSakRt / thA, jitanA ki Uparake kathanase mAlUma huA syAddoSabIjamAyatyAM kupAkhaMDapravartanAt / / 54 // hai / yahA~ taka ki jainI rAjA bhI una para zraddhA iti kAlAMtare dossbiijmpyetdNjsaa| rakhakara unake diye hue 'zeSA' arthAt devatA : nAdhunA parihartavyaM dharmasRSTayanatikramAt // 55 // para car3hAI huI phUlamAlA Adikako yA pUjanase -parva 41 / bacI huI sAmagrIko aura unake devatAoMke zrIbhagavAnne bharata mahArAjake svamoMkA phala snAnake pAnIko grahaNa karate the aura una varNana karate hue bhI kahA thA ki, Adara satkA- brAhmaNoMke Age sira jhukAte the| usa samaya rase jisakI pUjA kI gaI hai aura jo naivedya khA yaha prathA aisI prabala ho rahI thI ki isa prathAkA rahA hai aise kutteke dekhanekA phala yaha hai ki chur3AnA bharata mahArAjako bhI muzkila jAna ke (paMcama kAlameM ) avratI dvija bhI guNI pAtroMke par3atA thA / dekhie bharata mahArAjane rAjAoMko samAna Adara satkAra pAveMge / yathAH- upadeza dete samaya kyA kahA haizuno'rcitasya satkAraizcarabhojanadarzanAt / _ "kSatriyoMko bar3I kozizake sAtha apane guNavatpAtrasatkAramApsyatyavatino dvijAH // 14 // vaMzakI rakSA karanI cAhie aura vaha isa -parva 41 / taraha para ho sakatI hai ki, unako anya bharata mahArAjane rAjAoMko upadeza dete hue matavAloMke dharmameM zraddhA rakhakara unake diye jina vedapAThI brAhmaNoMkI nindA kI hai unakA hue zeSA aura snAnodaka Adi kabhI grahaNa milAna paMcama kAlake una brAhmaNoMke sAtha nahIM karane cAhie / yadi koI kahe ki . karanese-jinakA varNana zrIbhagavAnakI ukta bhaviSya- unake zeSAkSata Adi grahaNa karane meM kyA doSa dvANI aura svamaphalameM huA hai-donoMkA hai, to usakA uttara yaha hai ki isameM apane svarUpa eka hI ho jAtA hai; arthAt yahI mAlUma mahatvakA nAza hotA hai aura aneka aniSTa hotA hai ki bhagavAnne, brAhmaNAkA jo svarUpa hote haiM, isa vAste unakA tyAga karanA hI paMcamakAlameM ho jAnA varNana kiyA hai mAnoM ucita hai / dUsaroMke sAmane sira jhukAnese ve hI brAhmaNa bharata mahArAjakA upadeza hote apane mahattvakA nAza hotA hai, isalie samaya cauthe kAlake prArambhameM hI maujUda the; unakI zeSA Adi lenese apanI nikRSTatA hI yA aisA mAlUma hotA hai, mAnoM bharata mahArAja hI hotI hai| kadAcit koI pAkhaMDI kisI prakArakA pucama kAlameM avatAra lekara ina paMcama kAlake dveSa karake rAjAke sirapara 'viSa-puSpa ' rakha de, to brAhmaNoM para kara lagAnakA upadeza paMcama kAlake isataraha bhI rAjAkA nAza ho sakatA hai, yA jainI rAjAoMko de rahe haiM / arthAt, yadi bharata koI rAjAko mohita karaneke lie rAjAke sira For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 jainahitaiSI [bhAga 13 para vazIkaraNa-puSpa rakha de, to vaha rAjA pAgala- ina zlokoMse prakaTa hai ki jainI rAjAoMko ke samAna hokara usake vazameM ho jAyagA / isa anya matiyoMke devatAkA prasAda Adi lenese lie rAjA. logoMko anyamatavAloMkI zeSA rokane ke lie bharata mahArAjane kevala dharma upa AzIrvAda, zAntivacana, zAntamaMtra aura puNyAha- deza denA hI kAphI nahIM samajhA hai, kintu unheM vAcana Adi sabakA tyAga kara denA caahie| bar3e bar3e bhaya dikhalAnekI bhI jarUrata mAlUma yadi vaha tyAga nahIM karegA to nIca kulavAlA huI hai, jisase spaSTa siddha hai ki usa ho jAyagA / jainI rAjA arahaMta devake caraNoMkI samaya anyamatiyoMkA bahuta hI jyAdA prabhAva sevA karanevAle hote haiM, isa vAste unako ara- aura pracAra thA; parantu jisa samayakA haMta devakI hI zeSA Adi grahaNa karanI cAhie, yaha varNana hai vaha karmabhUmikA prArambhika kAla jisase unake pApoMkA nAza ho| jo loga jainI thA jaba ki zrIAdinAtha bhagavAnne saba logoMko nahIM haiM, unako koI adhikAra nahIM hai ki ve khetI vyApAra Adi chaha karma sikhAye the aura kSatriyoMko zeSA deveM / isa vAste rAjA logoMko nagara grAma Adi banAkara una hI logoMmeMse yogya apane kulakI rakSA karaneke lie sadA koziza puruSoMko bhinna bhinna dezoMke rAjA niyata kiye karate rahanA cAhie / yadi ve aisA na kareMge to the, aura phira kevalajJAna prApta karake ve apanI anyamatI loga jhUThe purANoMkA upadeza sunAkara divyadhvanike dvArA jagatbharameM satya dharmakA unako Thaga leMge // " mUla zloka ye haiM:- prakAza kara rahe the aura unake beTe bharata mahArAja taistu sarvaprayatnena kArya svAnvayarakSaNaM / chaH khaMDa pRthivIko jItakara 32 hajAra mukuTabaddha tatpIlanaM kathaM kAryamiti cettadanUcyate // 17 // rAjAoM para rAjya kara rahe the / isa kAraNa bharata svayaM mahAnvayatvena mahimni kSatriyA: sthitaaH| mahArAjakA uparyukta upadeza usa samayake anukUla dharmAsthayA na zeSAdigrAhyaM taiH paraliMginAM // 18 // kisI tara tacchaSAdigraha doSa kshcnmaahaatmyvicyutiH| senAcAryake samaya se yaha kathana akSara akSara mila apAyA bahavazvAsminnatastatparivarjanaM // 19 // jAtA hai, jaba ki sAre hI bhAratameM brAhmaNoMkA mAhAtmyapracyutistAvatkRtvAnya'sya zironatiM / jora ho rahA thA aura jaba ki sAre bhAratameM tataH zeSAdyupAdAne syAnikRSTatvamAtmanaH // 20 // pradviSanparapAkhaMDI viSapuSpANi nikSipet / amoghavarSa jaise eka hI do jainI rAjA dikhAI yadyasya mUrdhni nanvevaM syAdapAyo mahIpateH // 21 // dete the aura bAkI saba hI rAjA brAhmaNoMke vazIkaraNapuSpANi nikSipedyadi mohane / anuyAyI the / aise samayameM amoghavarSa Adi tato'yaM mUDhavadvRttirupeyAdanyavazyatAM // 22 // rAjAoMkA bhI ina brAhmaNoMke hAthase unake taccheSAzIrvacaH zAMtivacanAdyanyaliMginAM / devatAkA prasAda lenA, unako praNAma karanA, pArthivaiH parihartavyaM bhavenyakkulatAnyathA // 23 // unakA AzIrvAda Adi svIkAra karanA aura jainAstu paarthivaastessaamhtpaadopsevinaaN| dezabharameM ina brAhmaNoMkI pratiSThA honeke kAraNa taccheSAnumatiyA'yyA tataH pApakSayo bhavet // 24 // isa prathAkA tyAga kaThinatara honA bahuta hI tataH sthitamidaM jainAnmatAdanyamatasthitAH / kSatriyANana zeSAdipradAneradhikatA iti // 29 // sambhava mAlUma hotA hai / isase yahI siddha kulAnupAlane yatnamataH kurvetu paarthivH| hotA hai ki yaha saba upadeza bharata mahArAjane anyathAranyaiH pratAryeranpurANAbhAsadezanAt // 30 // apane samayake rAjAoMko nahIM diyA; kintu --parva 42 / jinasena mahArAjane hI yaha upadeza amogha ha jana For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] brAhmaNoMkI utptti| varSa Adi jaina rAjAoMko AdipurANameM ukta hai, taba phira tU Aja kisa kAraNase U~cI nAka prasaMgakI avatAraNA karake de DAlA hai| karake mere jaise dvijoMkA AdarasatkAra kiye 'AdipurANake viSayameM yaha anokhA vicAra- binA hI jA rahA hai ? terI jAti vahI hai, jo ki isameM zrI AdinAthasvAmIke samayakA kathana pahale thI; terA kula vahI hai, jo pahale thA; aura nahIM hai; kintu usa samayake puruSoMke nAmase tU bhI vahI hai, jo pahale thA; to bhI tU Aja granthakartAke hI samayakA kathana hai--kevala apaneko devasvarUpa mAnatA hai / devatA, atithi, uparyukta upadezase hI siddha nahIM hotA hai; kintu pitR aura agnisambandhI kArya karanemeM tatpara hobharatamahArAjake dvArA brAhmaNa varNakI sthApanAkA kara bhI tU guru-dvija-devoMko praNAma karanese kathana par3hanese bhI yahI phala nikalatA hai| vimukha hai / jineMdradevakI dIkSA dhAraNa karanese kyoMki bharata mahArAjane brAhmaNa varNakI sthApanA arthAt jainI bananese tujhako aisA kaunasA atizaya karate samaya apane banAye hue brAhmaNoMko jo prApta ho gayA hai ? tU aba bhI manuSya hai aura upadeza diyA thA, usameM sadgRhasthapanekI kri- pRthivIko pairoMse sparza karatA huA hI calatA yAkA upadeza dete hue kahA thA ki satya, zauca, hai|' isa prakAra atyanta krodha karatA huA yadi kSama, dama Adi uttama AcaraNoMko dhAraNa kara- koI dvija ulAhanA de to usako isa prakAra nevAle sadgRhasthako cAhie ki vaha apaneko yuktise bharA huA uttara denA cAhie / " mUla devabrAhmaNa mAne / yathAH-- zloka ye haiM:dharAcaritaiH satyazaucazAMtidamAdibhiH / atha jAtimadAvezAtkazcidenaM dvijbruvH| devabrAhmaNatAM zvAbhyAM svasminsaMbhAvayatyasau // 107 // brUyAdevaM kimadyaiva devabhUyaM gato bhavAn // 10 // -parva 39 / tvamAmuSyAyaNaH kiMna kiM te'mbaa'mussyputrikaa|| bharata mahArAja yaha kaha to gaye ki aisA aisA yenaivamunnasobhUtvA yAsyasatkRtyamAdvadhAn // 309 // karanese vaha jainI apaneko devabrAhmaNa mAne; jAtiH saiva kulaM tacca so'si yo'si prametanaH / parantu usahI samaya unako isa bAtakA tathApi devatAtmAnamAtmAnaM manyate bhavAn // 1.10 // bhaya bhI utpanna ho gayA ki brAhmaNa jAtike loga devatA'tithipitragnikAryeSvaprAkRto bhavAn / arthAt te loga jo aneka pIr3hiyoMse brAhmaNa . gurudvijAtidevAnAM praNAmAcca parAGmukhaH // 11 // mAne jA rahe haiM aura saba loga jinakA Adara dIkSAM jainI prapannasya jAtaH ko'tishystv| . satkAra karate haiM, ina hamAre navIna banAye hue yato'dyApi manuSyastvaM pAdacArI mahIM spRzan // 112 ityupArUDhasaMraMbhamupAlabdhaH sa kenacit / devabrAhmaNoM para krodha karake nAnAprakArake AkSepa dadAtyuttaramityasmai vacobhiyuktipezalaiH // 113 // kareMge, isa kAraNa unhoMne apane banAye hue -parva 39 / brAhmaNoMko isake Age nimna likhita zikSA dii| uparyukta zlokoMke par3hanese sApha mAlUma hotA dekhie: hai ki, jina dvijoMke krodha karanekA bhaya bharata ___" yadi apaneko jhUThamUTha dvija mAnanevAlA mahArAjako huA unako isa bAtakA mArI ghamaMDa koI puruSa apanI jAtike ahaMkArameM isa navIna thA ki hama jAtike dvija haiM, arthAt hama paradevabrAhmaNako kahane lage ki 'kyA tU Aja hI mparAse dvijoMkI saMtAnameM cale Ate haiM aura deva bana gayA hai, kyA tU amuka AdamIkA beTA jainI navIna dvija banate haiM, aura yaha ki ve nahIM hai, aura kyA terI mAtA amukakI beTI nahIM loga yaha bhI zraddhA rakhate the ki koI manuSya For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 jainahitaiSI [bhAga apane guNoMse dvija nahIM ho sakatA hai; kintu varNana apanI bhaviSyavANImeM kiyA thA vaha bhii| jo paramparAse dvijoMkI saMtAnameM calA AtA ho bharata mahArAjake brAhmaNa banAnase bahuta samaya vaha hI dvija hai / tabahI to bharata mahArAjako yaha pIche kiyA thA; arthAt abhI to bharata mahArAjakhayAla huA ki ve mere banAye hue deva brAhmaNoM- ko aise brAhmaNoMkA svapna bhI nahIM AyA thA / para yaha AkSepa kareMge ki aneka guNa prApta karane isa vAste isa bAtako to andhI zraddhAvAle bhI aura aneka uttama kriyAoMke karane para bhI tU mAnaneko taiyAra nahI ho sakate haiM ki bharatadvija nahIM ho sakatA hai; kyoMki tU amuka mAtA mahArAjake dvArA brAhmaNavarNakI sthApanA hote samaya pitAkA beTA hai, arthAt dvijakI santAna na brAhmaNa vidyamAna the aura aise brAhmaNa vidyamAna honese tU kisI prakAra bhI dvija nahIM mAnA jA the, jinakA kathana ukta zlokoMke dvArA bharata sakatA / ina zlokoMse yaha bhI spaSTa siddha hai mahArAja apane banAye hue brAhmaNoMse kara rahe haiN| ki, jisa samayakA yaha kathana hai, usa samaya hA~, AdipurANake kartA AcArya jinasena mahAjAtikA abhimAna karanevAle ina mithyAtvI rAjake samayakI avasthA bilakula isa kathanake dvijoMkA itanA bhArI prabhAva thA ki, yadi koI anukUla par3atI hai; kyoMki usa samaya brAhmaNoMkA inako praNAma na karatA thA to usapara ye loga aisA hI praablythaa| krodha karake aneka prakArake AkSepa karate the; mithyAtvI brAhmaNoMke dvArA kiye gaye AkSearthAt sabase praNAma karAneko ve apanA aisA poMkA varNana karake bharata mahArAjane usakA jabardasta adhikAra samajhate the jisako koI bhI jo kaLa uttara apane banAye hA brAhmaNoM ko ullaMdhana nahIM kara sakatA thA, yahA~taka ki unake sikhAyA hai, usase bhI isahI bAtakI puSTi hotI khAlameM U~ce darjekI kriyA karanevAlA jainI bhI hai ki, yaha kathana bharata mahArAjake samayakA unako praNAma karanese iMkAra nahIM kara sakatA thaa| nahIM ho sakatA hai / kyoM ki isa uttarameM parantu kyA yaha dazA bharata mahArAjake samayameM unhoMne isa bAtake siddha karanekI koziza kI sambhava ho sakatI hai ? kyA koI isa bAta para hai ki. manaSyakI uccatA janmase nahIM hai, kinta vizvAsa kara sakatA hai ki, bharata mahArAjake karmase hai| arthAt ucca kula aura ucca jAtimeM brAhmaNa banAnese pahale hI yA brAhmaNavarNa sthApana janma lenese manuSya bar3A nahIM hotA hai, kintu karaneke dina hI aisI brAhmaNa jAti maujUda thI darzana-jJAnacAritrakI prAptise hI vaha ucca jisako apanI jAtikA ghamaMDa ho aura jisakA hotA hai| abhiprAya isakA yaha hai ki he aisA bhArI prabhAva ho jaisA ki Upara varNana kiyA jAtikA abhimAna karanevAle brAhmaNo, yadyapi gayA hai / AdipurANake anya kathanoMse to yahI tama jAtimeM U~ce ho; parantu hama samyakdarzanasiddha hotA hai ki, usa samaya aise. brAhmaNAMkA jJAnacAritrakI prAptise U~ce ho gaye haiM, isa vidyamAna honA to dUra rahA, kintu usa samaya vAste vAstavameM hama hI U~ce haiN| usa uttarakA unakA svapnameM bhI khayAla nahIM ho sakatA anavAda paha hai:thA / kyoMka bharata mahArAjako to paMcama kAlameM "he apaneko dvija mAnanevAle, tU Aja honevAle aise brAhmaNoMkA svapna bhI isa kathanake merA devapanekA janma suna-zrIjinendradeva hI bahuta varSa pIche AyA thA aura zrI bhagavAnne mere pitA haiM, aura jJAna hI merA nimela garbha hai| paMcama kAlameM ho jAnevAle aise brAhmaNoMkA jo usa garbhameM arahaMtadevasambaMdhI tIna bhinna bhinna For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ brAhmaNakI utpatti | aGka 9-10 ] ina zlokoMse spaSTa siddha hai ki bharatamahArAja - brAhmaNavarNa sthApana karate samaya jo mithyAtvI brAhmaNa maujUda the, ve janeU pahanate the aura apaneko brahmA ke mukha se utpanna huA mAnate the / unahI ke mukAbilemeM bharatamahArAjane apane banAye hue brAhmaNoM ko yaha uttara sikhAyA ki, tuma bhI yaha kaho ki, hamane jinendra bhagavAn ke mukhase nikalI huI jinavANIko grahaNa kiyA hai, isa vAste hama bhI zrIsvayambhU bhagavAn ke mukha se hI utpanna hue haiM aura jisaprakAra tuma janeU pahane hue ho usI prakAra hama bhI pahane hue haiM, aura tumako jo apanI jAtikA ghamaMDa mithyA hai| kyoMki tuma apaneko paramparAse brAhmaNakI saMtAna siddha karake zarIrajanmakA ghamaMDa karate ho / zarIra aneka doSoMse dUSita hotA hai, isa vAste zarIrakA arthAt jAtikA svasAtkRtya samudbhUtA vayaM saMskArajanmanA // 115 // ghamaMDa nahIM karanA cAhie / ratnatraya grahaNakA ayonisaMbhavAstena devA eva na mAnuSAH / aura vratoMke pAlanekA janma - jisako saMskAravayaM vayamivAnye'pi saMti ceddbrUhi tadvidhAn // 116 // janma kahate haiM - hamane prApta kara liyA hai, isa svAyaMbhuvAnmukhAjjAtAstato devadvijA vayaM / kAraNa hamAre mAtA pitA koI bhI hoM, kintu vratacihnaM ca naH sUtraM pavitraM sUtradarzitaM zaktiyoM ko prApta karake maiM saMskArarUpI janmase prApta huA hU~ / maiM binA yonike paidA huA hU~, isa kAraNa deva hU~; manuSya nahIM hU~ / mere samAna jo koI bhI hoM una sabako tU deva - brAhmaNa hI kaha / maiM zrIsvayambhU bhagavAn ke mukha se utpanna huA hU~, isa vAste devadvija hU~, mere vratakA zAstrokta cihna yaha merA pavitra janeU hai / Apa loga dvija nahIM haiM, kintu galemeM tAgA DAlakara zreSTha mokSamArgameM tIkSNa kA~Te banate hue pAparUpa zAstroMke anusAra calanevAle kevala malase hI dUSita haiM / jIvoMkA janma do prakArakA hai, eka zarIra janma aura dUsarA saMskArajanma | isa hI prakAra jainazAstroMmeM maraNa bhI do prakArakA kahA hai, pahale zarIrake naSTa hone para dUsare bhava meM dUsare zarIra ke prApta hone ko jIvoMkA zarIrajanma samajhanA cAhie / isahI prakAra jise apane AtmAkI prApti nahIM huI hai, usako saMskAroMke nimittase dUsare janmakI prAptikA honA saMskArajanma hai / isI prakAra Ayu pUrNa honepara zarIra chor3anA zarIramaraNa hai aura vratoMko dhAraNa karake pApoM ko chor3anA saMskAramaraNa hai / jisako ye saMskAra prApta hue haiM, usakA mithyAdarzanarUpa pahalI paryAyase maraNa hI ho jAtA hai / ina donoM janmoMmeMse yaha saMskArajanma jo pApase dUSita nahIM hai gurukI AjJAnusAra mujhako prApta huA hai, isa vAste maiM devadvija hU~ / " mUla zloka ye haiM:zrUyatAM bho dvijaMmanya tvayA'smaddivyasaMbhavaH jino janayitA'smAkaM jJAnaM garbho'tinirmalaH // 114 // tatrAItIM tridhA bhinnAM zaktiM traiguNyasaMzritAM / 117 // hama devadvija haiN| 383 pApasUtrAnugA yUyaM na dvijA sUtrarkaTakAH / sanmArgakaMTakAstIkSNAH kevalaM maladUSitAH // 118 // zarIrajanma saMskArajanma ceti dvidhA mataM / janmAMginAM mRtizcaivaM dvidhAmnAtA jinAgame / / 119 / / dehAMtarapariprAptiH pUrvadehaparikSayAt / zarIrajanma vijJeyaM dehabhAjAM bhavAMtare // 120 // tathA labdhAtmalAbhasya punaH saMskArayogataH / dvijanmatApariprAptirjanmasaMskArajaM smRtaM // 121 // zarIramaraNaM svAyuraMte dehavisarjanaM / saMskAramaraNaM prAptatratatyAgaH samujjhanaM // 122 // yato'yaM labdhasaMskAro vijahAti pragetanaM / mithyAdarzanaparyAyaM tatastena mRto bhavet // 123 // tatrasaMskArajanmedamapApopahataM paraM / jAta no gurvanujJAnAdato devadvijA vayaM // 124 // --pave 39 / For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ . jaina hitaiSI [ bhAga 13 uparyukta sArA kathana bharatamahArAjake samayase gaurava prApta kara liyA hai, ve uttama dvijato milAna nahIM khAtA hai, kintu paMcama kAla aura varNAntaHpAtI nahIM ho sakate haiM, arthAt kisI zrIjinasenAcAryake samayake bilakula anukUla prakAra varNase gire hue nahIM mAne jA hai; jaba ki jainake virodhI brAhmaNoMkA bar3AmArI sakate haiM, kintu jo kSamA zauca Adi guNoMke / jora thA aura jaba ki ve jaunayoMke sAtha hadase dhArI haiM, saMtoSI haiM, uttama aura nirdoSa AcaraNanyAdA dveSa karate the| mAlUma hotAhai ki, isahI rUpI AbhUSaNoMse bhUSita haiM, ve hI saba vargoM meM dveSakI agnise bhar3akakara aura amoghavarSa jaise uttama haiM aura jo niMdya AcaraNa karanevAle haiM, jainarAjAkA Azraya pAkara hI AcArya mahArAjane pAparUpa ArambhameM sadA lage rahate haiM aura sadA isa brAhmaNoMkI nindA kI hai aura rAjAoMko bhI pazuoMkA ghAta kiyA karate haiM ve kisI taraha inake viruddha bhar3akAnekI koziza kI hai; parantu bhI dvija nahIM mAne jA sakate haiM / hiMsAmaya aisI koziza karate hue bhI AcArya mahArAjake dharmako mAnakara jo pazuoMkA ghAta karate haiM aura hRdayameM ina mithyAtvI brAhmaNoMkI paramparAgata pApa zAstroMse AjIvikA karate haiM, nahIM mAlUma jAtikA prabhAva aura jaina brAhmaNoMkI navIna unakI kyA durgati hogI / jo adharmasvarUpa utpattikA khayAla barAbara banA rahA hai / dekhie dharmako mAnate haiM maiM unake sivAya aura kisIko bharatamahArAja apane banAye hue brAhmaNoMko karma-cAMDAla nahIM samajhatA hU~ / jo nirdaya hokara pUrvokta uttara sikhAneke pazcAt kyA samajhAte haiM:- pazuoMko mArate haiM ve pAparUpa kAryoMke paNDita "saccI kriyA karanevAle brAhmaNoMke hRdayase haiM, luTere haiM, dharmAtmA logoMse alaga haiM aura jAtivAdakA khayAla dUra karaneke lie-arthAt rAjA logoMke dvArA daMDa deneke yogya haiN| pazujaina brAhmaNoMke hRdayase isa bAtakA saMkoca haTA- oMkI hiMsA karaneke kAraNa jo rAkSasoMse bhI ke lie ki hama navIna brAhmaNa banate haiM aura adhika nirdaya haiM, yadi aise loga hI U~ce mithyAtvI brAhmaNa paramparAse brAhmaNa saMtAnameM mAne jAveMge to duHkhake sAtha kahanA par3atA hai ki, utpanna hote hue cale Ate haiM, isa kAraNa jAtike becAre dhArmika loga vyartha hI mAre gaye / apabrAhmaNa haiM-maiM tumako maiM phira samajhAtA hU~ ki, neko dvija kahalAnevAle ye loga pApAcaraNa jo brahmAkI santAna ho use brAhmaNa kahate haiM karate haiM, isa vAste buddhimAna loga inako kRSNa aura svayambhU bhagavAn jinadradeva brahmA haiM / A- vargameM ginate haiM, arthAt inako bhIla mleccha tmAke samyagdarzana Adi guNoMke bar3hAnevAle honeke samajhate haiM aura jainiyoMkA AcaraNa nirmala hai, kAraNa ve jineMdradeva Adi parama brahmA haiM aura munIzvara isavAste inako zukla vargameM zAmila karate haiM, loga yaha mAnate haiM ki parama brahma yA kevala jJAna arthAt inako Arya mAnate haiN| dvijoMkI zuddhi unahIke AdhIna hai / hariNakA camar3A rakhanevAlA zruti, smRti, purANa, cAritra, maMtra aura kriyAjaTA dAr3hI Adi jisake cihna haiM, jisane oMse aura devatAoMkA cihna dhAraNa karane aura kAmake vaza hokara gadhekA mu~ha banAyA aura kAmakA nAza karanese hotI hai / jo atyaMta brahmacaryase bhraSTa huA, vaha brahmA nahIM ho sakatA vizuddha vRttiko dhAraNa karate haiM, unako zuklavargI hai / isa vAste jinhoMne divya mUrtivAle jinendra- mAnanA cAhie aura bAkI sabako zuddhatAse devake nirmala jJAnarUpI garbhase janma liyA hai ve bAhya samajhanA caahie| unakI zuddhi aura azuddhi hI dvija haiM / vrata, maMtra Adi saMskAroMseM jinhoMne nyAya-anyAyarUpa. pravRttise jAnanI cAhie / For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] dayA komala pariNAmoMkA honA nyAya hai aura jIvoMkA mAranA anyAya hai / isa kAraNa yaha siddha ho gayA ki, saba jIvoM para dayA karanese vizuddha vRttiko dhAraNa karanevAle jainI loga hI saba varNoMmeM uttama haiM, aura dvija haiM / ve varNAntapAtI arthAt varNa meM gire hue nahIM haiM / " mUla zloka ye haiM: brAhmaNoMkI utpatti | bhUyo'pi saMpravakSyAmi brAhmaNAn satkriyocitAn / jAtivAdAvalepasya nirAsArthamataH paraM // 127 // uparyukta zlokoMse siddha hai ki bharatamahArAke brAhmaNa banAne se pahale se brAhmaNa maujUda the brahmaNo'patyamityevaM brAhmaNAH samudAhRtAH / aura ve apaneko brahmAkI santAna batalAte the jaisA' brahmA svayaMbhUrbhagavAnparameSThI jinottamaH // 127 // ki isa paMcama kAlake brAhmaNa batalAte haiM aura. sahyAdi parama brahmA jineMdro guNabRMhaNAt / a loga brahmAkI kathAko usa hI prakAra mAnate paraM brahma yadAyattamAmanaMti munIzvarAH // 128 // the jisa prakAra Aja kala mAnate haiM / taba hI naiNAjinadharo brahmA jaTAkUrcAdilakSaNaH / to bharata mahArAjane apane banAye hue brAhmaNoMkA yaH kAmagardabho bhUtvA pracyuto brahmavarcasAt // 129 // samajhAyA ki brahmA vaha nahIM hai jisako ye divyamUrterjineMdrasya jJAnagarbhAdanAvilAt / mithyAtvI brAhmaNa mAnate haiM; kintu zrIjineMdra samAsAditajanmAno dvijanmAnastato matAH // 130 // deva hI brahmA haiM / bharata mahArAjako brAhmaNoMkI varNAtaHpAtino naite maMtavyA dvijasattamAH / vratamaMtrAdisaMskArasamAropitagauravAH // 131 // varNottamAnimAn vidmaH zAMtizaucaparAyaNAn / saMtuSTAn prAptavaiziSTayAnakliSTAcArabhUSaNAn // 132 // kliSTAcArAH pare naiva brAhmaNA dvijamAninaH / pApAraMbharatAH zAzvadAhatya pazughAtinaH // 133 // sarvamedhamayaM dharmamabhyupetya pazughnatAM / kA nAma gatireSAM syAtpApazAstropajIvinAM // 134 // prabhAvakA itanA bhArI asara par3A ki ve yaha bhI. codanAlakSaNaM dharmamadharme pratijAnate / bhUla gaye ki hamane to brAhmaNoMkA eka pRthak ye tebhyaH karmacAMDAlAn pazyAmo nAparAn bhuvi // 135 // hI varNa sthApita kiyA hai; kintu unako ina pArthivairdaNDanIyAzca luMTakA pApapaMDitAH / mithyAtvI brAhmaNoM ke mukAbale meM yahI siddha te'mI dharmajuSAM bAhyA ye nighnanaMtyaghRNAH pazUn // 136 // karate bana par3A ki sabhI jainI loga brAhmaNa pazuhatyAsamAraMbhAtkravyAdebhyo'pi niSkRpAH / isa prasiddhiko bhI mAnanA par3A ki jo brahmAkI saMtAna ho vaha hI brAhmaNa hai / isakI pUrti unhoMne isa taraha para kara dI ki jo zrIjineMdradevakI vANIko mAnatA hai vaha hI jineMdradeva arthAt brahmAkI saMtAna hai aura vaha hI brAhmaNa hai / isase spaSTa siddha hai ki usa samaya bharatamahArAjake hRdaya para una mithyAtvI brAhmaNoM ke haiM, kyoMki sabhI jainI jineMdra devakI vANIko yadyucchratimuzaMtyete haMtaivaM dhArmikA hatAH // 137 // zrutismRtipurAvRttavRttamaMtra kriyAzritA / devatA liMgakAmAMtakRtA zuddhirdvijanmanAm // 139 // 385 ye vizuddhatarAMvRttiM tatkRtAM samupAzritAH / te zuklavarge boddhavyAH zeSAM zuddheH bahiHkRtAH // 140 // tacchudhyazuddhI boddhavye nyAyAnyAyapravRttitaH / nyAyodayArdravRttitvamanyAyaH prANimAraNaM // 141 // vizuddhavRttayastasmAjjainA varNottamA dvijAH / varNAtaHpAtino naite jaganmAnyA iti sthitaM // 142 // -- parva 39 // mAnate haiM / jo jineMdra devakI vANIko mAnatA malinAcAritA hyete kRSNavarge dvijabruvA: / jainAstu nirmalAcArAH zuklavarge matA budhaiH // 135 // hai, vaha brahmAkI santAna hai aura jo brahmAkI santAna hai vaha brAhmaNa haiM, arthAt saba hI jainI loga brAhmaNa haiM / For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 apane banAye hue navIna brAhmaNoMko purAne dinoMmeM mithyAtvI brAhmaNoMkA vidyamAna honA, brAhmaNoMke AkSepoMse bacAne aura purAne brAhma- unakA itanA bhArI prabhAva honA, aura unameM NoMkI jAtike ghamaMDako tor3aneke lie bharata- apanI jAtikA itanA bhArI ghamaMDa honA, mahArAjako yaha bhI siddha karanA par3A ki varNa kisI taraha bhI sambhava nahIM ho sakatA hai aura yA jAti janmase nahIM hai, kintu karmase hai| na ye bAteM jo ukta zlokoMmeM kahalAI gaI haiM, arthAt kisIko ucca yA nIca mAnaneke vAste kisI taraha 32 hajAra rAjAoMke Adhipati yaha nahIM dekhanA cAhie ki usake bApa dAdA bharata cakravartIke dvArA kahI jAneke yogya par3adAdA Adi kauna the, kintu yaha dekhanA jAna par3atI haiN| cAhie ki vaha svayaM kaise karma karatA hai / uparyukta zlokoMmeM bAra bAra yaha bhI kahA yadi vaha uttama karma karatA hai to uttama hai| 9 gayA hai ki jainI 'varNAntaH pAtI' arthAt varNose aura nIca karma karatA hai to nIca hai / ' gire hue nahIM haiM, jisase siddha hai ki jisa taba hI to bharata mahArAjane kahA hai ki manuSya samayakA yaha kathana hai usa samaya jainI loga kI zuddhi azuddhi hiMsA aura ahiMsAse mAnanI " sarvasAdhAraNameM aise hI mAne jAte the, arthAt cAhie, arthAt jo hiMsA karatA hai usakA kula / usa samaya anya matakA bar3A bhArI prAbalya thA aura jAti kaisI hI ucca ho; parantu vaha nIca hI aura jainI loga ghRNAkI dRSTi se dekhe jAte the, meM hai aura jo dayA karatA hai usakA kula aura parantu yaha avasthA kisI taraha bhI bharata mahAjAti kucha hI ho, parantu vaha ucca hI hai| isa rAjake samayakI nahIM ho sakatI hai; kintu hI siddhAntase bharata mahArAjane yaha natIjA ni yaha sArA kathana AcArya mahArAjake hI samayake kAla diyA ki jo koI bhI manuSya jainadharmako anukUla par3atA hai| dhAraNa karake dayA dharmakA pAlana karatA hai vaha hI uttama hai aura ye prAcIna brAhmaNa pazudhAta kucha bhI ho, arthAt cAhe yaha kathana bharata karanese nIca haiN| mahArAjake samayakA ho aura cAhe AcArya ___ mahArAjake samayakA; kintu isameM koI saMdeha '' ina zlokoMse yaha bhI mAlUma hotA hai ki, ka, nahIM hai ki AdipurANake kartIne ina mithyAtvI bharata mahArAjako ina pazughAtI brAhmaNoMkI / / brAhmaNoMkA kathana karake bharata mahArAjake dvArA mAnyatA honekA bar3A bhArI duHkha thA aura ina ina brAhmaNa varNa sthApana honekI bAtako asatya brAhmaNoMkI isa pAparUpa pravRttikA dUra honA siddha kara diyA aura svayaM hI yaha svIkAra ve bahuta hI kaThina samajhate the; tabahI to unhoMne " | kara liyA ki, bharata mahArAjake brAhmaNa banAneke apane isa duHkhako varNana karate hue apane hi karata hue apana dina bhI brAhmaNa maujUda the aura aise brAhmaNacittakI ati prabala kaSAyako yaha kahakara hakara maujUda the, jinako apanI jAtikA ghamaMDa thA zAMta kiyA hai ki ina logoMko rAjAAke dvArA aura jinake viSayameM bharata mahArAjako brAhmaNa daMDa milanA caahie| varNa sthApana karaneke dina hI yaha bhaya ho gayA parantu AdipurANake hI dUsare kathanoMke thA ki ve hamAre banAye hue brAhmaNoM para krodha anusAra bharata mahArAjake samayameM aura vizeSa- kreNge| (apUrNa / ) kara unake dvArA brAhmaNa varNakI sthApanA honeke For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ MANARAR aranmasARAN RANANARARA praamrsh| SWISSARS Souss FastwaRamasan [le0-zrIyuta paM0 rAmacarita upAdhyAya] deza-prema hI siddha mantra hai, aura sukhoMkA mUla spuuto| bhAratake Age tribhuvanako, samajho pagakI dhUla spuuto||1|| bhikSuka bananese bhikSA bhI mila sakatI hai nahIM spuuto| nirjala bhUtala para kyA nalinI, khila sakatI hai kahIM sapUto // 2 // dukhar3A ronese kyA koI pAtA hai sukha-bhoga spuuto| nija unnatike lie nirantara, karo ucita udyoga sapUto // 3 // sAhasa-dhairya-pratApa-parAkrama-buddhi-ekatA-pUrNa sapUtojaba hojAoge, taba jagameM sabhya banoge tUrNa spuuto||4|| karmavIra bananA hai yadi to chor3o viSaya-vilAsa spuuto| pahale apanI cAla sudhAro, kyoM sahate upahAsa spuuto||5|| AryavaMza ho, dasyu-vaMzake lage banAne ThATa spuuto| gaurava mile tumheM phira kaise ? kholo netra-kapATa sapUto // 6 // apaneko apanA tuma samajho aura anyako anya spuuto| nAgara the, para kAyara hokara, kyoM banate ho vanya sapUto // 7 // vidyA bala vaibhavake jo tuma, pahale the AdhAra spuuto| haa| ve hI tuma Aja bane ho kyoM jagameM bhU-bhAra sapUto // 8 // aba bhI avasara hai dikhalA do, mAnavatAke karma spuuto| kucha bhI lAja nahIM lagatI kyoM, soco daizika dharma spuuto||9|| kyoM na prakaTa karate ho tuma bhI nUtana kalA-kalApa spuuto| kyoM pralApa karate ho ? sIkho, karanA mela milApa sapUto // 10 // soca samajhakara karo premase, puNya puruSake kAma spuuto| jisase nahIM tanika bhI DUbe, Atma-vaMzakA nAma sapUto // 11 // hindIko jananI sama mAno, yA jAno nija prANa spuuto| yadi sacamuca tuma cAha rahe ho, bhAratakA kalyANa sapUto // 12 // es avastasnastastrasmanastastrammastamannastasevasanaRanAmastram Suspensis Seaso Sve standartasta suvusings For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 samAjasudhArameM sabase adhika kahatA hai aura jo kucha vaha kahatA hai vaha - yuktisaMgata bhI hai yA nhiiN| Darakana lAgAsaha Dara kina logoMse hai ? naI bAtakI saphalatAke lie sabase kaThina ( lekhaka, zrIyuta bAbU nihAlakaraNajI aura sabase adhika Avazyaka kArya yahI hai ki seThI ema. esa. sii.|) manuSyake isa Darako kisI na kisI prakAra jainasamAjameM sAmAjika sudhArakA kArya miTAyA jAve aura aisA prayatna kiyA jAve ki bahuta dinoMse prArambha ho cukA hai aura usa kArya kamase kama vaha naI bAtako sunane to lge| yadi sunakara usa para vicAra karanA bhI prArambha meM saphalatA bhI bahuta huI hai; kintu prAyaH jana kara de taba to bahuta hI acchI bAta ho| sAdhAraNa yaha samajhatA hai ki itanA saba prayatna sarvathA niSphala huA hai| kAraNa isakA ve yaha yahI dazA samAjasudhArake kAryakI hai / eka samaya thA jaba ina bAtoMko sunakara loga kevala batalAte haiM ki na to abhItaka koI vivAha ha~sate the| phira ha~sate ha~sate gAlI galauja karaaise pracalita hue ki jinameM vara aura kanyAkA nekA avasara aayaa| aise bhI aneka mahAtmA vayasa bAlyakAlase pare samajhA jAve, na vRddha vivAha ruke haiM, na vidhavAoMkI dazA kucha pragaTa hue jo dharmakI duhAI dekara unakA virodha gaTa sugharI hai, na mRtyuke upalakSyameM AnandabhojoMkI karane lage / aba aisA samaya hai ki ina saba kamI huI hai, na bhinna bhinna jaina jAtiyoMmeM pAra bAtoMko chor3akara samAja yaha prayatna karane lagA sparika vivAhasambaMdhakA sUtrapAta huA hai, na vyartha hai ki yuktidvArA ina sudhAroMkA khaMDana kiyA nyayahIkI ora samAjakI dRSTi gaI hai aura na jAya / gAlI galauja sarvathA banda nahIM hue haiM dhArmika samajhe jAnevAle meloMhIkA kucha sudhAra aura na kabhI ho hI sakate haiM; kintu isameM huA hai / yaha saba saca hai parantu isake satya sandeha nahIM ki aba una praznoM para vicAra karanA hone para bhI yaha kahanA ucita nahIM ki itane prArambha ho gayA hai / cAhe vicAra kisI bhI dinoMkA prayatna sarvathA niSphala huaa| buddhise kiyA jAve, kintu jaba koI yuktidvArA doSa nikAlanekA prayatna karegA taba yaha ani manuSyakA svabhAva hai ki vaha sadA naI bAtake vArya hai ki use usakI uttamatAkA bhI jJAna karanese DaratA hai; isa para yadi koI kaha de ki ho jaaygaa| phira cAhe vaha dikhalAneko virodha isa naI bAtameM amuka doSa hai, amuka kamI hai karatA hI rahe, kintu Antarika vizvAsake viruddha taba to yaha Dara aura bhI adhika ho jAtA hai| koI bhI manuSya balapUrvaka koI bAta nahIM kaha vizeSa kara isa dharmapradhAna bhAratavarSa meM yadi sakatA / azikSita samAjako prasanna rakhaneke koI unase kaha de ki isameM to dharmakA ghAta lie vaha kitanA hI adhika virodha karanekA prahotA hai taba usase itanA Dara lagane lagatA hai yatna kare, kintu usake virodhameM svAbhAvikatA. ki usakA nAma sunakara hI kAnapara hAtha rakhane- aura satya na honese usakA prabhAva kisI para par3a ko jI cAhatA hai / usa samaya yaha bhI dekhanekA nahIM sakatA aura par3a bhI jAya to Thahara nahIM dhyAna nahIM karatA ki doSa dikhAnevAlA aura sakatA / adhArmika batalAnevAlA kauna hai, usakI yadi isa dazA para samAjasudhAra pahu~ca cukA yogyatA kitanI hai, vaha kisa nIyatase aisA hai taba yaha kaise kahA jA sakatA hai ki saphalatA For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] samAjasudhArameM sabase adhika Dara kina logoMse hai? 385 nahIM huI ? jaba hindI jainagajaTane bhI vidhavA- jAne kaba kisa dazAmeM vaha vAra kara baitthe| aura vivAhake viruddha haTavAdase nahIM kintu yuktise usakA vAra bhI bahudhA aisA hotA hai ki kAma lenekI bhI ceSTAkA prArambha kara diyA hai taba jJAta nahIM hotA ki vaha bhalAI karatA hai AndolanakI niSphalatA kaisI ? yahI to sabase yA buraaii| kaThina kArya thA aura yadi isahImeM saphalatAke ka , ThIka isahI prakAra samAja-sudhArako unalogoMse cihna dikhalAI dete haiM taba nirAzA kyoM ? . kucha adhika bhaya nahIM hai jo prakaTa rUpase usake jo loga isa sudhArake kAryameM lage haiM unheM virodhI hai| kyoMki jaisA Upara likhA jA isa bAtako acchI taraha samajha lanA cAhie ki cakA hai hama una para dhIre dhIre vijaya prApta kara yaha nirAzA utpanna karanavAla va hA lAga hai jA rahe haiN| ve hamArI senAdvArA ghira cuke haiM, , sudhArake virodhI haiM / unakA yaha bhI eka astra aura kucha samayake bAda avazya hI unheM sandhi: hai| kyoMki yadi sudhArakoMmeM nirAzAko sthAna karanI par3egI, kyoMki unheM jJAta ho jAyagA mila gayA to yaha nizcaya hai ki saba bAteM yukti- ki vAstavameM unakA pakSa asatya thaa| saMgata, lAbhadAyaka aura satya hone para bhI unakA kArya DhIlA ho jAyagA aura sambhavataH nirbala kintu pratyeka samAjameM aise loga bahuta hote haiM hone para bhI virodhiyoMkI jIta ho jaaygii| jo kahate haiM ki sudhAra to honA cAhie, kintu pUjanIya paM. madanamohana mAlavIyane hAlahI meM sahasA nahIM / pahale to dhIre dhIre samasta samAhindavizvavidyAlayameM eka vyAkhyAnameM kahA jako isa ora AkRSTa karanA cAhie aura jaba thA ki "nirAzAse aura majhase vaira hai|" matabheda na raha jAya taba samAjakI orahIse unakA bhAva yaha bhI thA ki yadi saphalatAke eka niyamadvArA sudhAra kara liyA jaaygaa| matacihna na bhI dikhalAI deM taba bhI AzAko choDa bheda rahate bhI yadi do cAra manuSya hI sudhArake denA kAyaratA hai / ataH virodhiyoMke isa kAryako kara DAleMge to bar3I hAni hogii| sArA , astrakA mukAbalA sAvadhAnIse karanA caahie| samAja unake viruddha ho jAyagA aura phira kintu isa lekhameM merI icchA eka aura hI unakI koI bhI na sunegA / sudhAra bhI rakkhA bAtakI ora sudhArakoMkA dhyAna AkRSTa karanekI raha jaaygaa| hai / yuddhameM senApatiyoMko sabase pahale yaha yaha mata dekhanemeM bar3A sundara jAna par3atA hai| vicAra lenA par3atA hai ki zatrukA bala kisa tarapha sudhArake hitake lie aisI salAha denevAloMko adhika hai, vaha kauna kauna zastra kAmameM lA rahA sudhArakA virodhI kahanekI mI icchA nahIM hotI hai aura unase bacaneke kyA kyA upAya haiN| kintu aura sudhArakoMkA kAma rokanekA prayatna karaneke / inase bhI adhika dhyAna unheM isa bAtakA rakhanA kAraNa virodhI loga bhI inase prasanna rahate haiN| par3atA hai ki kahIM apanI hI senAmeM to koI phala yaha hotA hai ki ina logoMkA samAjameM zatrukA pakSapAtI nahIM hai / kyoMki zatru jo bahuta Adara ho jAtA hai| inake donoM hAthoM vAra karatA hai vaha prakaTa rUpase karatA hai aura laDU rahate haiM / sudhArakane yadi koI sAhasakA usase bacanekA upAya bhI AsAnI se ho jAtA kArya kiyA to ye usakI nindA karane lagate hai| kintu jo mitra banakara zatrakA pakSa grahaNa haiM aura dhairyase kArya karanekI salAha dete haiN| karatA hai usase bahuta DaranA cAhie; kyoMki na virodhI loga kahane lagate haiM-"dekho sAhaba, For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 amuka mahAzaya mI to sudhArake pakSapAtI haiM / karate haiM usase avazya hI navayuvaka sAhasI ve mI kahate haiM ki kArya anucita huaa|" sudhArakoMkA utsAha kama ho jAtA hai aura ___ ataH sudhArake pakSapAtiyoMko soca rakhanA unake kAryameM bAdhA par3atI hai| cAhie ki ye hI loga unake kAryoM sabase yahA~ prazna ho sakatA hai ki ina logoMse adhika vighna DAlanevAle haiN| ye mitra banakara bhI itanA bhaya karanekI to koI AvazyakatA nahIM zatrukI sahAyatA karate haiM / inhIMse sadA saceta dekha par3atI / sudhAra ye bhI cAhate haiN| kevala rahanekI AvazyakatA hai / isase yaha matalaba dhIre dhIre karanA cAhate haiN| isameM burAI kyA hai ? nahIM ki inase bhI hama virodha kara leM; kintu kyoM ki kahA hai ki kharahe aura kachuekI dauDameM inakI salAha mAnanA avazya hI bhayaMkara hai / dhIre dhIre calanevAlA kachuA hI antameM jItatA hai| yadi hama yaha nizcaya kara leM ki inakI salAha kintu yaha samajhanemeM adhika kaThinAI nahIM na mAneMge taba inase adhika hAnikI sambhAvanA hogI ki ina logoMkI kachuese tulanA nahIM kI nahIM, kyoMki inake lie prakaTa rUpase virodhi- jA sktii| kachuA to calanekA kAma svayaM hI yoMmeM mila jAnA bhI aba asambhava hogayA hai| karatA hai / vaha isameM kisIkA mu~ha nahIM Upara likhA jA cukA hai ki ye loga aisA tAkatA / kintu ye loga usa aphImacIkI kArya samAjameM Adara pAnekI icchAse karate bhA~ti khuda to kucha karanA nahIM cAhate; pathihaiM / kintu isase aisA na samajhanA cAhie ki kakI rAha dekhate haiM / aura apanI sustIko ye hRdayase bhI sudhArake virodhI hote haiM / merA ucita dikhAneke lie dUsaroMko bhI kAma na anumAna hai ki aMtaraMga icchA inakI bhI sudhA- karanekA upadeza dete haiM / jo loga vAstavameM rake pakSameM hotI hai| kintu kamI isa bAtakI kAma karate haiM unake lie kachuekA udAharaNa hai ki inameM sAhasa nahIM hotA / apane abhISTa- vAstabameM lAbhadAyaka hai / unheM yaha avazya hI kI siddhike lie jo kaSTa sahanA par3atA hai ucita hai ki cAhe kArya dhIre dhIre kareM, kintu usake lie ye loga taiyAra nahIM haiM / inakI mana lagAkara jaba taka samApta na ho jAya dazA prAyaH usa aphImacI jaisI hai jo bera karate hI raheM / kharahekI bhA~ti kabhI bahuta jaldakhAnekI icchA rahane para bhI pAsa par3A huA 'bAjI karake kabhI sarvathA zithila ho baiThanA vera apane hAthase uThAkara mu~hameM rakhanekA kaSTa kisI dazAmeM bhI ucita nahIM kahA jA sktaa| nahIM uThAnA cAhatA thA aura udharase jAnevAle hA~, yadi koI samApti taka avizrAnta parizrama pathikase kahatA thA ki kRpA kara isa berako karate rahanekI bhI zakti rakhatA ho aura kachumere mu~hameM DAla diijie| ese Adhaka vegase cala bhI sake to usakI ___ isahI prakAra sudhArakake icchuka hone para bhI hameM prazaMsA hI karanI pdd'egii| inakI AtmA aise pathikakI khojameM rahatI hai jo isake atirikta yaha bhI na bhUla jAnA caa| kaSTa svayaM saha le aura saphalatAkA Ananda hie ki itihAsa isameM hameM kyA zikSA detA inheM manAne de| yadi itanA hI hotA to hameM hai| kyA Ajataka kabhI koI naI bAta manuinakI zikAyata karanekI AvazyakatA na hotI; dhyane grahaNa kI hai jise kisI na kisI mahApurukintu ye loga apanI akarmaNyatA aura bode- pane kaSTaM saha kara, virodhakI parvAha na karake panako chupAne ke lie jisa mArgakA avalambana svayaM na kara DAlA ho ! bar3I bAtoMko jAne dIjie For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] vicitra byAha / kArakhAnoMmeM mazInoMkA prayoga karanemeM bhI ki- thA ? yA kisI sAhasI puruSane hI upane udAtanA virodha huA thA ! pRthvIke bhramaNakA haraNase isa sudhArakI nIva rakkhI ? videzasiddhAnta sthira karanevAle vaijJAnikoMko kitanA yAtrA kAzmIrI paMDitoMmeM kyA sarva sammatise kaSTa sahanA par3A thA ! cecakakA TIkA kitane " svIkAra ho gaI taba hI kisIne vilAyata jAnekA sAhasa kiyA athavA viparIta isake pahale virodhake bAda pracalita huA hai ! kisI sAhasI puruSake vahA~se lauTa Ane hI para jaba ina sAdhAraNa bAtoMkA yaha hAla hai taba yaha mata svIkAra kiyA gayA ? jo bAteM manuSyake jIvanase nikaTa sambandha / rakhatI haiM unakI kyA kathA ! kyA tIrthakara, ina saba bAtoMmeM itihAsa spaSTa kahatA hai ki buddhadeva, IsA masIha yA muhammada sAhiba isa sAdhAraNa manuSya kevala anukaraNa kara sakate haiN| bAtakA iMtajAra karate rahe the ki loga unake mana navIna bAtakA AraMbha sadA koI eka sAhasI ko pahale acchA samajhane lageM taba usakA vyakti hI karatA hai / samAja sarva sammatise.. kabhI koI nayA niyama nahIM bnaataa| use to khullama khullA pracAra kareM aura kyA aisA na karanese unameMse anekoMko duHsaha kaSTa nahIM sahane aisA jabardastI karanA par3atA hai / ataH yadi par3e ? aura kyA unhI kaSToMkA pariNAma yaha sudhAra abhISTa hai to jina logoM meM aise naye kArya nahIM hai ki Aja lAkhoM karor3oM manuSya unake karanekA sAhasa hai unheM jo bAteM rokatI haiM, jo upadezoMse lAbha uThA rahe haiM ? Adhunika bAtoMko jo loga unakA utsAha ghaTAnA cAhate haiN| ve liijie| pArasiyoMmeM jaba pardA dUra kiyA gayA taba avazya hI hAnikara haiM / unase saceta rahanA kyA koI paMcAyata baiThakara aisA eka niyama banA avazya hI buddhimAnI hai| vicitra byAha / . [le0, zrIyuta paM0 rAmacarita upAdhyAya / ] caturtha srg| jaise taise rAmadeva kI, kriyA suzIlAne kara dI, kuchI dinoM meM usake manameM, svasthiti AzAne kara dii| vismRtine bhI diyA sahArA, rAmadeva kucha bhUla gaye, harisevakane usake urameM, upajAye sukha-mUla naye // 1 // AzAkA hai ajaba tamAsA, mRtameM jIvana bharatI hai, vismRti usake pUrva dukhoMko jhaTapaTa Akara haratI hai| donoM hI haiM mano sahelI, donoM hI rahatI haiM saath| ___dukhI jantuke sa~gameM dukhako; donoM hI sahatI haiM sAtha // 2 // kahA suzIlAse AzAne, harisevaka paNDita hogA, .. usase phira sukha tujhe milemA, deza mAtra maNDita hogaa| For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 vismRtine bhI kahA usI kSaNa, nijapatikA mata dhyAna dharo, Age mukha ho calo nirantara, pIcheko mata kAna karo // 3 // harisevakakA zAstra-rItise, karNavedha-saMskAra huA, ziSTAcAra huA pUjyoMkA, aura maMgalAcAra huaa| jagameM nahIM kisIkI bhI sthiti, eka raMga raha jAtI hai, jo rotI thI prathama suzIlA, Aja vahI ha~sa gAtI hai // 4 // sudina sulagna sodha kara usakA vidyArambha huA sukhase, _____ turata use vaha A jAtA thA, sunatA thA jo guru-mukhse| vidyAdhyayana dekhakara sutakA. sukhI suzIlA haI baDI. yadyapi use arthakI cintA-manameM thI haraghar3I kar3I // 5 // rAmadevake rahane para bhI, yadapi suzIlA dhanI na thI, ___ kintu AjasI vastu apAvana, kabhI jAtimeM banI na thii| jo jana usakA kahalAtA thA, huA parAyA Aja vahI, jisa para rahA bharosA; usake kAma na AyA Aja vahI // 6 // jahA~ suzIlA jA par3atI thI, bhUmi-bhAra ho jAtI thI, sIdhe mukha vaha thA na bolatA, jaba vaha jise bulAtI thii| yadi vicAra kara dekhA jAve, to sthira hogI bAta yahI, dIna barAbara kabhI dukhI haiM, nArakIya bhI jIva nahIM // 7 // nIcoMse bhI nIca vahI hai jisake pAsa na ho kaladAra, guNa-sAgara bhI ho jAtA hai jaga meM nirdhana jana bekaar| cAhe vaha rUThe yA rIjhe, hAni, lAbhakI bAta nahIM, Usara bhUpara garala-kusuma yA, khila sakatA hai kamala kahIM ? // 8 // nirdhana jana ho nirbala hotA, nirbala ho adhikAra-vihIna, anadhikArase paribhava sahatA, apamAnita ho zokavilIna / zokAtura ho vaha mara jAve, yadi AzAkA mile na saMga, AzA DorI ba~dhA vizva hai, ur3atI nabhameM yathA pataMga // 9 // yadi na sahArA AzA detI, kabhI suzIlA mara jAtI, ___ yA usa hatahvadayA abalAkI, sudhibudhi varavasa hara jaatii| honahAra para lakha nija sutako, usake saba dukha dUra gaye, aura hRdaya-mandirameM sundara, jage manoratha naye naye // 10 // suta milA jisako guru-bhakta ho, svajanameM anurakta sazakta ho| ati sukhI usako anumAnie, sukRtakA usake phala jAnie // 11 // yadi guNI vinayI vara vijJa ho, tanaya, aura nayajJa kRtajJa ho| taba bhalA jananI dukha kyoM sahe ? hatamanoratha hokara kyoM rahe ? // 12 // For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] vicitra byAha / jo kucha ho udyogazIla thI bar3I suzIlA, likhanA par3hanA harisevakakA par3A na DhIlA dukha vaha sahatI svayaM kintu sutako sukha detI, sutako vidyAdAna dilA yazako thI letI 13 jJAna-dAnake tulya anyakA dAna nahIM hai, kyoMki vijJake tulya anyakA mAna nahIM hai| rajata-kanaka-bhU-ratna sadA kyA raha sakate haiM ? kyA vidyAko nAzavAna bhI kaha sakate haiM ? / / kho jAtI hai kabhI hAthameM saMpati Akara, para detI hai sAtha sadA vidyA jIvana bhara / kaMcana pAkara manuja pApa bhI kara sakatA hai, kintu vijJa kyA pApa-garta meM gira sakatA hai ? // 15 // budhajana apane nAma amiTa cAheM to kara deM, nirbalameM bhI mahAzakti cAheM to bhara deN| kaThina samasyA-pUrti vijJa hI kara sakatA hai, duHkha-bhArakyA ajJa dezakA hara sakatA hai ? 16 kalpavRkSa hai kATha upala cintAmaNi bhI hai, vidyAke ve tulya isIse nahIM kabhI haiN| pArasamaNi nijatulya kisIko kyA karatA hai ? para ajJoMko vijJa, vijJajana kara sakatA hai| isI lie jo jJAna-dAna dete dilavAte, ve prANI haiM dhanya puNya akSaya haiM paate|| unake yazako sadA jagatameM budha gAte haiM, unake donoM loka jagatameM bana jAte haiM // 18 // isI bAtako ThIka suzIlA bhI kahatI thI, bhale kAmameM sadA satI tatpara rahatI thii| raktanIrako eka kiyA dRr3hatAse usane, tanaya par3hAnA ThAna liyA sthiratAse usane // 19 // harisevaka bhI khela tamAzoM meM na lagA thA, kevala vidyAdhyayana raMgameM khUba ra~gA thaa| usase koI droha nahIM kucha bhI karatA thA, durjanase raha dUra, sujanase vaha DaratA thA // 20 // usakA bhASaNa bar3A madhura thA bar3A sarala thA,durvyasanoMko mAna rahA vaha mahA garala thaa| parakI nindA kamI nahIM karanevAlA thA, gurukI AjJA zIsa sadA dharanevAlA thA // 21 // satya vacanakA milA huA thA, use sahArA, parako karanA dukhI na usane kabhI vicaaraa| kabhI svamameM bhI na mAMsako usane dekhA, mada utpAdaka vastu pApamaya usane lekhA // 22 // hindImeM satprema sadA usakA rahatA thA, muktakaNThase use rASTrabhASA kahatA thaa| hindU, hindI, hinda, japA karatA thA manameM, dezonnatikA dhyAna use rahatA thA mnmeN||23|| 'vidyAlayako nitya calA jAtA thA gharase, magameM rukatA kahIM nahIM thA, guruke Darase / usako Alasa-chUta tanika bhI nahIM lagI thI, usake manameM paThana-prIti niHsIma jagI thii| hotA thA hara sAla parIkSottIrNa nemase, use isIse sabhI dekhate rahe premse| * chuTTImeM bhI kabhI na sotA thA vaha dinameM, vilAsitAkA leza nahIM thA usake manameM // isa prakAra aThAraha varSakA, nava yuvA harisevaka ho gyaa| para vivAha huA usakA nahIM, par3a gaI jananI ati zokameM // 26 // bahuta soca kiyA para antameM, sthira kiyA manameM usane yahIaba vivAha karU~ jisa bhA~ti ho, mama kumAra kumAra rahe nahIM // 27 // For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 darzanasAra-vivecanAkA yahA~ taka ki gadhe jaise nIca jIvake prati bhI praNAma namaskAra karanA unakA dharma hai| yaha prishisstt| vivekarahita tapasviyoMkA mata hai / darzanasArakA lekha chapa cukaneke bAda isake 2 bhAvasaMgrahameM maskaripUraNakA kucha adhika sambandhameM hameM aura bhI kucha bAteM aisA mAlUma paricaya diyA hai / paricayakI gAthAyeM ye haiM:huI haiM, jinakA prakAzita kara denA ucita jAna par3atA hai| masayari-pUraNarisiNo, 1 rAjavArtika adhyAya 8, sUtra 1, vArtika uppaNNo pAsaNAhatitthammi / sirivIrasamavasaraNe, 12 meM vasiSTha, parAzara, jatukarNa, vAlmIki, agahiyajhuNiNA niyatteNa // 176 // vyAsa, romaharSi, satyadatta Adiko vainayika bata bahiNiggaeNa uttaM, lAyA hai| lakSaNa diyA hai-'sarvadevatAnAM majhaM eyaarsaaNgdhaariss| sarvasamayAnAM ca samadarzanaM vainayikatvam / ' Niggai jhuNI Na, araho, arthAt saba devoMko aura saba matoMko samAna Niggaya vissAsa sIsassa // 177 // dRSTise dekhanA vainayika mithyAtva hai / isa vaina Na muNai jiNakahiyasuyaM, yika mithyAtvakA svarUpa * bhAvasaMgrahameM isa saMpai dikkhAya gahiya goymo| prakAra batalAyA hai: vippo veyabhAsI, veNaiyamicchadihI, tamhA mokkhaM Na nnaannaao||178|| havai phuDaM tAvaso hu annnnaannii| aNNANAo mokkhaM nigguNajaNaM pi viNao, evaM loyANa payaDamANo hu| paujjamANo hu gyviveo||88|| devo a Natthi koI, viNayAdo iha mokkhaM, suNNaM jhAeha icchAe // 179 // kijai puNu teNa gaddahAINaM / inameMse 178 vI gAthAkA artha ThIka nahIM amuNiya guNAguNaNa ya, baiThatA / aisA mAlUma hotA hai ki, bIcameM ekAdha viNayaM micchattanaDieNa // 89 // __ abhiprAya yaha hai ki isa matake anayAyI gAthA chUTa gaI hai / bhAvArtha yaha hai ki, pArvavinaya karanese mokSa mAnate haiM / guNa aura ava- nAthake tIrthameM maskari-pUraNa RSi utpanna huaa| guNase unheM koI matalaba nhiiN| sabake prati- vAra bhagavAnakI samavasaraNasabhAseM jaba vaha *yaha grantha hameM hAlahImeM jayapurake eka sajjanakI " unakI divya dhvaniko grahaNa kiye vinA hI kRpAse prApta huA hai / isakI eka prati dakkhana lA " lauTa AyA, vANIko dhAraNa karanevAle yogyakAleja pUnAke pustakAlayameM bhI yaha hai| choTAsA pAtrake abhAvase jaba bhagavAnakI vANI nahIM prAkRta gAthAbaddha grantha hai| isakI zlokasaMkhyA 770 khirI, taba usane bAhara nikala kara kahA ki hai / jayapurakI pratike likhe jAnekA samaya pustakake maiM gyAraha aMgakA jJAtA hU~, to bhI divya dhvani antameM 'jyeSTha sudi 12 zukra saMvat 1558' diyA huA hai| isake racayitA vimalasena gaNike ziSya mAnatA hai, jisane abhI hAla hI dIkSA grahaNa devasena haiM / darzanasArake kartA devasena aura ye eka hI - kI hai aura vedoMkA abhyAsa karanevAlA brAhmaNa haiM, aisA isa granthakI racanAzailIse aura isake bhItara jo zvetAmbarAdi matoMkA svarUpa diyA hai, usase hai, vaha gotama ( indrabhUti ) isake lie yogya mAlUma hotA hai| / samajhA gayA / ataH jAna par3atA hai ki jJAnase For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] mokSa nahIM hotA hai / vaha logoM para yaha prakaTa karane lagA ki ajJAnase hI mokSa hotA hai / deva yA Izvara koI hai hI nahIM / ataH svecchApUrvaka zUnyakA dhyAna karanA cAhie / bhaTTAraka lakSmIcandrake ziSya paM0 vAmadevake banAye hue saMskRta bhAvasaMgrahake bhI hameM isI samaya darzana hue* / yadyapi paM0 vAmadevane isa bAtakA kahIM ullekha nahIM kiyA hai; parantu milAna karane se mAlUma huA ki unhoMne prAkRta bhAvasaMgrahakA hI nyUnAdhikarUpameM anuvAda karake apanA yaha grantha banAyA hai / maskaripUraNake sambandhameM unhoMne nIce likhe 5 zloka likhe haiM / inase pUrvokta gAthAoM kA abhiprAya acchI taraha spaSTa ho jAtA hai / darzanasAra vivecanAkA pariziSTa / vIranAthasya saMsadi // 185 // jinendrasya dhvanigrAhi. bhAjanAbhAvatastataH / zakreNAtra samAnIto brAhmaNo gotamAbhidhaH // 186 // sadyaH sa dIkSitastatra sadhvaneH pAtratAM yayau / tataH devasabhAM tyaktvA niryayau maskarImuniH // 187 // santyasmadAdayo'pyatra munayaH zrutadhAriNaH / tAMstyaktvA sadhvaneH pAtramajJAnI gotamo'bhavat // 188 // saMcintyaivaM kudhA tena durvidagdhena jalpitam / mithyAtvakarmaNaH pAkAjJAnatvaM hi dehinAm // 189 // isakI eka hastalikhita prati zrIyuta paM0 udayalAlajI kAzalIvAlake pAsa maujUda hai / pranthakartAne apanI guruparamparA isa prakAra dI hai-- vinaya candratrailokyakIrti - lakSmIcandra aura vAmadeva / pranthake racanekA samaya nahIM diyA / * heyopAdeyavijJAnaM dehinAM nAsti jAtucit / tasmAdajJAnato mokSa iti zAstrasya nizcayaH // 190 // arthAt - vIranAtha bhagavAn ke samavasaraNameM jaba yogya pAtrake abhAvameM divyadhvani nirgata nahIM huI, taba indra gotama nAmaka brAhmaNako Aye / vaha usI samaya dIkSita huA aura divyadhvaniko dhAraNa karanekI usI samaya usameM pAtratA A gii| isase maskaripUraNa muni sabhAko chor3akara bAhara calA AyA / yahA~ mere jaise aneka zrutadhArI muni haiM, unheM chor3akara divyadhvanikA pAtra ajJAnI gotama ho gayA, yaha socakara use krodha AgayA / mithyAtvakarmake udayase jIvadhAriyoMko ajJAna hotA hai| usane kahA dehiyoM ko heyopAdeyakA vijJAna kabhI ho hI nahIM sakatA / ata eva zAstrakA nizcaya hai ki ajJAnase mokSa hotA hai / / darzanasArakI vacanikAmeM + maskaripUraNake 395 , + bAmbe rAyala eziyATika susAiTIkI riporTameM DA0 piTarsanane 'darzana-sAra vacanikA kA eka jagaha havAlA diyA hai aura likhA hai ki yaha grantha jayapurameM hai / tadanusAra hamane isakI khoja karanI zurU kI aura hameM jayapurase to nahIM; parantu devabandase zrIyuta bAbU jugalakizora jIke dvArA isakI eka prati prApta ho gaI / isake karttA paM0 zivajIlAlajI haiM / mAgha sudI 10 saM0 1933 ko savAI jayapurameM yaha banakara samApta huI / isakI zlokasaMkhyA lagabhaga 3500 aura patra 162 haiM / isameM gAthAoMkA artha to bahuta hI saMkSepameM likhA hai, saMskRta chAyA bhI nahIM dI. hai; parantu pratyeka dharmakA siddhAnta aura usakA khaNDana khUba vistArase diyA hai| mUla gAthAoMmeM jina matakA ' viSayameM bhI bahuta kucha likhA hai / bahutase mata ullekha hai, unake sivAya musalamAna aura IsAI matake. viSayameM Apane bar3I gaharI bhUleM kI haiN| jaise maskaripUraNako musalamAna dharmakA mUla mAna lenA aura yopanIya saMghako mUrtipUjA-virodhI lokAgaccha samajha lenA / For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 sambandhameM nIce likhe do zloka uddhata kiye kamalamAla padmAsanI, gaye haiN| para yaha nahIM likhA ki ye kisa granthase drAviDajatI sumIta // 3 // liye gaye haiN| kucha azuddha aura aspaSTa bhI rudrAkSatrakUkaNThadhara, jAna par3ate haiM: maanstNbhvishess| pUrvasyAM vAmanenaiva dAkSiNa drAviDa jAniye, dharmacakra bhujazeSa // 4 // ___ madanena ca dkssinne| paMca drAviDa mAna ye, pazcimasyAM musaMDena tilaka mAna (2) rudrAkSa / kulakenottare'pi tat // mAla bhasma mAlai japai, maskapUraNamAsAdya trikasUtrI kopIna (2) // 5 // catvAro'pi divAnizam / uttara drAviDa jAniye, ajJAnamatamAsAdya (?) kAla caturthaja bheka / lokAnubhrazatAmaya (?) // paMcamake do bheda juta, -, arthAt pUrvadizAmeM vAmanane, dakSiNameM madanane, kalpa akalpa aneka // 6 // pazcimameM musaNDane aura uttarameM kulakane maska- dusare dohemeM drAviDa saMghakI pratimAkA svarUpa pUraNake ajJAna matakA pracAra kiyA aura logoMko yaha batalAyA hai ki, vaha ardhapalyaMkAsana hotI bhraSTa kiyA / vacanikAkArakA kathana hai ki ye hai, usake mastaka para sarpake pA~ca phaNa hote haiM, vaha siMhAsana para sthita hotI hai aura tIna 3 drAvir3a saMghake viSayameM darzanasArakI chatra usake Upara rahate haiM / isameM yaha nahIM kahA vacanikAke kartA eka jagaha jinasaMhitAkA hai ki, vaha vastra aura AbhUSaNoMse yukta hotI pramANa dete hue kahate haiM ki 'sabhUSaNaM savastraM hai| para jinasaMhitAkA ukta zlokArdha drAviDa syAt bimbaM drAviDasaMghajam'-dravir3a saMghakI pratimAko vastrAbhUSaNasahita batalAtA hai / pratimAyeM vastra aura AbhUSaNasahita hotI haiN| mAlUma nahIM, yaha jinasaMhitA kisakI banAI likhA hai-" jo bimba gahaNAM pahasyo hoya huI hai aura kahA~ taka prAmANika hai| abhI taka tathA ardha palyaMkAsana nimrantha ho hai so drAvir3a hameM isa viSayameM bahuta sandeha hai ki, drAviDa saMghakA hai| " Age kisI granthase nIce likhe saMgha sagrantha pratimAoMkA pUjaka hogaa| dohe uddhRta kiye haiM: ukta chaha dohe bhI mAlUma nahIM kisa granthake taila pAna prAsuka kahaiM, haiM / vacanikAkArane inheM kahIMse uThAkara rakha - lavaNa khAna hai nindy| diyA hai, para yaha nahIM likhA ki inakA bhAtanako yaha (?) dhautajala, racayitA kauna hai / antake cAra zlokoMmeM sadA pAna anavadya // 1 // drAvir3a saMghake yatiyoMkA veza batalAyA hai aura siMhAsana chatratrayI, __ Asana ardha plyNk| unake kaI bheda kiye haiM; parantu dohoMkI racanA paMcaphaNI pratimA jahA~, itanI aspaSTa hai, aura pratike lekhakane bhI unheM drAviDa saMgha savaMka // 2 // kucha aisA aspaSTa kara diyA hai, ki unakA pUrA uttarIya aru aMzu adha, pUrA abhiprAya samajhameM nahIM AtA / itanA ujjvaladoya punIta / mAlUma hotA hai ki isa saMdhake yati vastra pahanate For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] varzanasAra vivecanakA pariziSTa / the, mAlA Adi dhAraNa karate the aura tilaka duddhiya pattaM ca tahA, bhI lagAte the| - pAvaraNaM seyavatthaM ca // 58 // vacanikAke karttAne likhA hai ki ? paMco cattaM risiAyaraNaM, pAkhyAna, 2 saptAzIti, aura 3 siddhAntazi gahiyA bhikkhAya dINavittIe / uvavisiya jAiUNaM, romANi ye tIna grantha drAviDa saMghake haiM / saMbhava __ bhuttaM vasahIsu icchAe // 59 // hai ki ina granthoMkI prApti jayapurake kisI evaM vaTuMtANaM kittiya bhaNDArase ho jAya / yadi ye mila jAya~, to kAlammi cAvi priylie| isa saMghake viSayameM hamArI jo gAr3ha ajJAnatA saMjAyaM subhikkhaM, hai, vaha aneka aMzoMmeM virala ho sakatI hai / jaMpai tA saMti aairio||6|| 4 zvetAmbara sampradAyakI utpattikA itihAsa AvAhiUNa saMgha, devasenasUrikRta bhAvasaMgrahameM isa prakAra diyA hai: __ bhaNiyaM cheDeha kutthiyaayrnnN| jiMdiya garahiya giNhaha, chattIse varisa sae puNaravicariyaM muNiMdANaM // 61 // vikkamarAyassamaraNapattassa / taM kyaNaM soUNaM sorahe uppaNNo uttaM sIseNa tattha paDhameNa / sevaDasaMze hu valahIe // 52 // ko sakkai dhAre, Asi ujjeNiNayare, Ayario bhaddabAhuNAmeNa / eyaM ai duddharAyaraNaM // 62 // jANiya suNimittadharo, uvavAso ya alAbho, bhaNio saMgho Nio teNa // 53 // aNNe dusahAi aNtraayaaii| hohai iha dubhikkhaM, ekkaThANamacelaM, bAraha varasANi jAva puNNANi / __ ajAyaNaM baMbhaceraM ca // 6 // desaMtarAya gacchaha, bhUmIsayaNaM loco NiyaNiyasaMgheNa saMjuttA // 54 // ve ve mAsahiM asahiNijjo hu| soUNa iyaM vayaNaM, vAvIsa parisahAI _NANAdesehiM gaNaharA savve / __ asahiNijjAI NicaMpi // 64 // NiyaNiyasaMghapauttA, jaM puNa saMpai gahiyaM, viharIA jaccha subhikkhaM // 55 // eyaM amhehi kiMpi AyaraNaM / eka puNa saMti NAmo, iha loyasukkhayaraNaM, .. / saMpatto valahi NAma jayarIe / ___Na chaMDimohu dussame kAle // 65 // bahusIsasaMpautto, tA saMtiNA pauttaM, visae sorahae ramme // 56 // cariyapabhahohiM jIviyaM loe| tattha vigayassa jArya, eyaM Na hu suMdarayaM, dubhikkhaM dAruNaM mahAghoraM / dUsaNayaM jaiNamaggassa // 66 // jattha viyAriya uyaraM, NiggaMthaM pavvayaNaM, khorakehi kurutti // 57 // . jiNavaraNAheNa akkhiyaM paramaM / te lahiUNa NimittaM, taM chaDiUNa aNNaM, mahiyaM savvehiM kNbliidNddN| pavattamANeNa micchattaM // 67 // For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 jainahitaiSI [bhAga 13 tA rUsiUNa pahao, bar3A bhArI bAraha varSoMmeM samApta honevAlA durbhikSa sIse sIseNa diihdNddenn| hogA / isa lie sabako apane apane saMghake thaviro ghAeNa muo, sAtha aura aura dezoMko cale jAnA cAhie / jAo so vitaro devo // 68 // 53-54 / yaha sunakara samasta gaNadhara apane iyaro saMghAhivaI, apane saMghako lekara vahA~se una una dezoMkI payaDiya pAsaMDa sevaDo jaao| akkhai loe dhamma, ora vihAra kara gaye, jahA~ subhikSa thaa| 55 / saggaMthe atthi NivvANaM // 69 // unameM eka zAnti nAmake AcArya bhI the, jo sacchAi viraiyAI apane aneka ziSyoMke sahita calakara soraTha NiyaNiya pAsaMDa ghiysrisaaii| dezakI vallabhI nagarImeM pahu~ce / 56 / parantu vakkhANiUNa loe, unake pahu~caneke kucha hI samaya bAda vahA~ para bhI pavattiyo tArisAyaraNe // 7 // bar3A bhArI akAla par3a gayA / bhukhamare loga NiggaMthaM dUsittA, dUsaroMkA peTa phAr3a phAr3akara aura unakA khAyA jiMdittA appaNaM psNsittaa| huA bhAta nikAla nikAla kara khA jAne lge| jIve mUDhayaloe, 57 / isa nimittako pAkara-durbhikSakI paristhikayamAya (2) gehiyaM bahuM davvaM // 71 // tike kAraNa-sabane kambala, daNDa, tUmbA, pAtra, iyaro viMtara devo, saMtI laggo uvaddavaM kaauN| AvaraNa ( saMthArA) aura sapheda vastra dhAraNa kara jaMpai mA micchattaM, liye / 58 / RSiyoMkA ( siMhavRttirUpa ) Agacchaha lahiUNa jiNadhammaM // 72 // caraNa chor3a diyA aura dInavRttise bhikSA grahaNa bhIehi tassa pUA, karanA, baiTha karake, yAcanA karake aura svecchAadvavihA syldvvsNpunnnnaa| pUrvaka bastImeM jAkara bhojana karanA zurU kara jA jiNacaMde raiyA, diyaa| 59 / unheM isa prakAra AcaraNa karate sA ajjavi diNiyA tassa // 73 // hue kitanA hI samaya bIta gayA / jaba subhikSa ajjavi sA valipUyA, paDhamayaraM diti tassa NAmeNa / ho gayA, annakA kaSTa miTa gayA, taba zAnti so kuladevo utto, AcAryane saMghako bulAkara kahA, ki aba isa . sevaDasaMghassa pujjo so // 74 // kutsita AcaraNako chor3a do, aura apanI iya uppattI kahiyA, nindA, gardA karake phirase muniyoMkA zreSTha AcasevaDayANaM ca mggbhhaannN| raNa grahaNa kara lo // 60-61 / ina vacanoMko ecco u8 vocchaM, sunakara unake eka pradhAna ziSyane kahA ki aba __NisuNaha annnnaannmicchttN||75|| usa atizaya durdhara AcaraNako kauna dhAraNa kara artha-vikramarAjAkI mRtyuke 136 varSa sakatA hai ? upavAsa, bhojanakA na milanA, taraha bAda soraTha dezakI vallabhI nagarImeM zvetAmbara tarahakaM dussaha antarAya, eka sthAna, vastroMkA saMgha utpanna huA / 52 / ( usako kathA isa abhAva, mauna, brahmacarya, bhUmi para sonA, hara do prakAra hai ) ujjayanI nagarImeM bhadrabAhu nAmake mahInemeM kezoMkA loca karanA, aura asahanIya AcArya the / ve nimitta jJAnake jAnanevAle the, bAIsa parISaha, Adi bar3e hI kaThina AcaraNa isa lie unhoMne saMghako bulAkara kahA ki eka haiN| 62-64 / isa samaya hama logoMne jo kucha For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] darzanasAra-vivecanakA pariziSTa / AcaraNa grahaNa kara rakhA hai, vaha isa lokameM huA grantha hai, prAcIna hai, ataeva hamane usa bhI sukhakA kartA hai / isa duHSama kAlameM hama use parase zvetAmbara sampradAyakI utpattikI isa nahIM chor3a sakate / 65 / taba zAnyAcAryane kahA kathAko yahA~ uddhRta kara denA ucita smjhaa| ki yaha cAritrase bhraSTa jIvana acchA nahIM / yaha bhaTTAraka ratnanandine apane bhadrabAhucaritrakA jainamArgako dUSita karanA hai / 66 / jinendra adhikAMza isI kathAko pallavita karake likhA bhagavAnane nirgrantha pravacanako hI zreSTha kahA hai / hai / isameM koI sandeha nahIM ki unakI kathAkA use chor3akara anyakI pravRtti karanA mithyAtva mUla yahI hai; parantu unhoMne apane granthameM isa hai / 67 / isa para usa ziSyane ruSTa hokara apane kathAmeM jo parivartana kiyA hai, vaha bar3A hI bar3e DaMDese guruke sirameM AghAta kiyA, jisase vilakSaNa hai / unake parivartana kiye hue kathAzAntyAcAryakI mRtyu ho gaI aura ve mara karake bhAgakA saMkSipta svarUpa yaha hai- "bhadrabAhu vyantara deva hue| 68 / isake bAda vaha ziSya svAmIkI bhaviSyavANI hone para 12 hajAra sAdhu / saMghakA svAmI bana gayA aura prakaTa rUpameM sevar3A unake sAtha dakSiNakI ora vihAra kara gaye, yA zvetAmbara ho gayA / vaha logoMko dharmakA parantu rAmalya, sthUlAcArya aura sthUlabhadra Adi upadeza dene lagA aura kahane lagA ki sagrantha muni zrAvakoMke Agrahase ujjayinImeM hI raha gye| yA saparigraha avasthAmeM nirvANakI prApti ho kucha hI samayameM ghora durbhikSa par3A aura ve saba sakatI hai / 69 / apane apane grahaNa kiye hue zithilAcArI ho gaye / udhara dakSiNameM bhadrabAhu / pASaNDoMke sadRza usane aura usake anuyAyiyoMne svAmIkA zarIrAnta ho gayA / subhikSa honepara zAstroMkI racanA kI, unakA vyAkhyAna kiyA unake ziSya vizAkhAcArya Adi lauTakara ujjaaura logoMmeM usI prakArake AcaraNakI pravRtti yinImeM Aye / usa samaya sthUlAcAryane apane calA dii| 70 / ve nimrantha mArgako dUSita bata- sAthiyoMko ekatra karake kahA ki zithilAcAra lAkara usakI nindA aura apanI prazaMsA karane chor3a do; para anya sAdhuoMne unake upadezako - lge...| 71 / aba vaha jo zAnti AcAryakA na mAnA aura kodhita hokara unheM mAra ddaalaa| jIva vyantaradeva huA thA, so upadrava karane lagA sthUlAcArya vyantara hue / upadrava karane para ve . aura kahane lagA ki, tuma loga jainadharmako pAkara kuladeva mAnakara pUje gye| ina zithilAcAriyoMse mithyAtva mArga para mata calo / 72 / isase 'arddha phAlaka' (Adhe kapar3oMvAle) sampradAyakA una sabako bar3A bhaya huA aura ve usakI janma huA / isake bahuta samaya bAda ujjayinImeM sampUrNa dravyoMse saMyukta aSTa prakArakI pUjA karane' candrakIrti rAjA huA / usakI kanyA vllbhiilge| vaha jinacandrakI racI huI yA calAI huI purake rAjAko byAhI gaI / candralekhAne ardhausa vyantarakI pUjA Aja bhI kI jAtI hai phAlaka sAdhuoMke pAsa vidyAdhyayana kiyA thA, / / 73 / Aja bhI vaha balipUjA sabase pahale isa lie vaha unakI bhakta thii| eka bAra usane usake nAmase dI jAtI hai| vaha zvetAmbara saMghakA apane patise ukta sAdhuoMko apane yahA~ bulApUjya kuladeva kahA jAtA hai| 74 / yaha mArgabhraSTa neke lie kahA / rAjAne bulAnekI AjJA de zvetAmbaroMkI utpatti kahI / isase Age ajJAna dii| ve Aye aura unakA khUba dhUma dhAmase mithyAtvakA svarUpa kahA jAyagA / 75 / / svAgata kiyA gyaa| para rAjAko unakA veSa bhAvasaMgraha vikramakI dazavIM zatAbdikA banA acchA na mAlUma huA / ve rahate to the nagna, para For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 jainahitaiSI [bhAga 13 Upara vastra rakhate the| rAnIne apane patike hRdaH tAmbara sampradAyameM utanI hI prasiddhi hai jitanI yakA bhAva tAr3akara sAdhuoMke pAsa zveta vastra digambara sampradAyameM bhagavAn kundakundakI / pahananeke lie bheja diye| sAdhuoMne bhI unheM isa kAraNa yaha nAma jyoMkA tyoM uThA liyA svIkAra kara liyA / usa dinase ve saba sAdhu gayA aura dUsare do nAma naye gar3ha DAle gye| zvetAmbara kahalAne lge| inameM jo sAdhu pradhAna vAstavameM 'ardhaphAlaka' nAmakA koI bhI samprathA, usakA nAma jinacandra thA / " dAya nahIM huA / bhadrabAhucaritrase pahaleke kisI - aba isa bAtakA vicAra karanA cAhie ki bhI granthameM isakA ullekha nahIM miltaa| yaha bhAvasaMgrahakI kathAmeM itanA parivartana kyoM kiyA bhaTTAraka ratnanandikI khudakI 'IjAda' hai / gayA / hamArI samajhameM isakA kAraNa bhadrabAhukA zvetAmbarAcArya jinezvarasUrine apane 'pramAaura zvetAmbara sampradAyakI utpattikA samaya lakSaNa' nAmaka tarkagranthake antameM shvetaambhai| bhAvasaMgrahake karttAne bhadrabAhuko kevala nimi- roMko Adhunika batalAnevAle digambaroMkI orase - ttajJAnI likhA hai, para ratnanandi unheM paMcama upasthita kI jAnevAlI isa gAthAkA ullekha zrutakevalI likhate haiN| digambara granthoMke anu- kiyA hai:sAra bhadrabAhu zrutakevalIkA zarIrAnta vIranirvA- chavvAsa sapahiM nauttareMhiM NasaMvat 162 meM huA hai aura zvetAmbaroMkI taiyA siddhiMgayassa vIrassa / utpatti vIra ni0 saM0603 (vikramasaMvat 136) kaMbaliyANaM dihI meM huI hai| donoMke bIcameM koI sAr3he cArasau valahIpurie samuppaNNA // varSakA antara hai / ratnanandijIko ise pUrA arthAt vIra bhagavAnake mukta honeke 609 karanekI cintA huI / para aura koI upAya na varSa bAda (vikramasaMvat 140 meM ) vallabhIpurameM thA, isa kAraNa unhoMne bhadrabAhuke samayameM durbhi- kAmbalikoMkA yA zvetAmbaroMkA mata utpanna kSake kAraNa jo mata calA thA, usako zvetA- huA / mAlUma nahIM, yaha gAthA kisa digambarI mbara na kahakara 'ardha phAlaka' kaha diyA aura granthakI hai| isameM aura darzanasArameM batalAye usake bahuta varSoM bAda ( sAr3he cArasau varSake hue samayameM cAra varSakA antara hai / yaha gAthA * bAda) isI ardhaphAlaka sampradAyake sAdhu jina- usa gAthAse bilakula milatI julatI huI hai candra ke sambandhakI eka kathA aura gar3ha dI aura jo zvetAmbaroMkI orase digambaroMkI utpattike usake dvArA zvetAmbara matako calA huA batalA sambandhameM kahI jAtI hai / aura jo pRSTha 265 diyA / zvetAmbaramata jinacandrake dvArA vallabhImeM meM uddhRta kI jA cukI hai| prakaTa huA thA, ataeva yaha Avazyaka huA 7 zrIzrutasAgarasUrine SaTpAhur3akI TIkAmeM ki durbhikSake samaya jo mata calA, usakA sthAna jainAbhAsoMkA ullekha isa prakAra kiyA hai:koI dUsarA batalAyA jAya aura usake calAne- "gopucchikAnAM mataM yathA-itthINaM puNa vAle bhI koI aura karAra diye jAya~ / isI dikkhA0 / zvetavAsasaH sarvatra bhojanaM kAraNa ardhaphAlakakI utpatti ujjayinImeM bata- prAsukaM mAMsabhakSaNAM gRhe doSA nAstIti lAI gaI aura usake pravartakoMke lie sthUlabhadra ca na manyanti / udbhojanaM nirAsaM kurvanti / - varNalopaH kRtH|......draaviddaa sAvayaMprAsukaM Adi nAma cuna liye gaye / sthUlabhadrakI zve- yApanIyAstu vai gardabhA iva sasarA (2) For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] darzanasAra-vivecanAkA pariziSTa / 401 iva ubhayaM manyante / ratnatrayaM pUjayAnta, anthoMko acchI taraha dekhe vinA yaha nizcaya. kalpaM ca vAcayanti, strINAM tadbhave mokSa pUrvaka nahIM kahA jA sakatA ki ye saba grantha kevalijinAnAM kavalAhAraM-parazAsane darzanasArake kartAke hI haiM / 'nayacakra ' sagranthAnAM mokSaM ca kathayanti / niH nAmake yA nta / na nAmake grantha do haiM, eka saMskRta aura dUsarA picchikAH mayUrapicchAdikaM na mnynte| prAkRta / prAkRta nayacakra mANikacanda granthamAuktaM ca DhAr3hasIgAthAsuH lAke dvArA zIghra hI prakAzita honevAlA hai / picchaNa hu sammattaM yaha bhI devasenakRta samajhA jAtA hai| eka karagahie morcmrddNbre| nayacakrakA ullekha vidyAnandasvAmI apane appA tArai appA prasiddha grantha zlokavArtikameM karate haiM:- ... tamhA appA vi jhaayvvo||" saMkSepeNa nayAstAvadbhAvArthaH-gopucchaka yA kASThAsaMghI striyoMke vyAkhyAtAstatra suucitaaH| lie chedopasthApanAkI AjJA dete haiM / zvetAmbara tadvizeSAH prapaJcena sarvatra bhojana karanA ucita mAnate haiN| unakI saMcintyA nyckrtH|| samajhameM mAMsabhakSakoMke yahA~ bhI prAsuka bhojana a0 1, sUtra 33 / karanemeM doSa nahIM hai| isa taraha unhoMne varNA parantu zlokavArtika vi0 saM0 800 ke. zramakA lopa kiyA hai / yApanIya donoMko mAnate lagabhaga banA huA hai, ataeva yaha nayecakra haiN| ratnatrayako pUjate haiM, kalpasUtrako bA~cate darzanasArake kartA devasenase bahuta pahalekA hai| haiM, striyoMko usI bhavama mokSa, kevaliyAko 9 paiMtIsavIM gAthAke ' itthINaM puNa dikkhA' kavalAhAra, dUsare matavAloMko aura parigrahadhA- isa padakA abhiprAya vacanikAkArane yaha riyoMko mokSa mAnate haiM / ni:picchika yA likhA hai ki mUlasaMghameM striyoMko ' chedomAthurasaMghI morakI picchI rakhanA Avazyaka nahIM pasthApanA' nahIM kahI hai; para kASThAsaMghake pravarta hai samajhate haiM / jaisA ki 'DhADhasI' nAmaka graMthama kane unheM chedopasthApanA kI. yA phirase dIkSA kahA hai ki mora aura camara ( gopuccha ) kI denekI AjJA dI hai / isake lie kundakunda picchike ADambarameM samyaktva nahIM hai / AtmA svAmIke kisI pAhur3akI yaha gAthA dI hai:hI AtmAko tAratA hai / isa lie AtmAkA itthINaM muNapabhave (?) hI dhyAna karanA caahie| 'ajjAe cheoptthvnnN| . 8 darzanasAra vacanikAke kartA likhate haiM- dikkhA puNa saMgahaNaM " yA AcAryake kiye bhAvasaMgraha prAkRta, NatthIti nirUviyaM munnihiN|| tattvasAra prAkRta, ArAdhanAsAra prAkRta, nayacakra isI kASThAsaMghake prakaraNameM devendrasena-narendra- saMskRta, AlApapaddhati saMskRta, dharmasaMgraha saMskRta- senaviracita siddhAntasAra dIpakakA ullekha kiyA prAkRta, ityAdi keI grantha haiM / devasena nAmake hai aura likhA hai ki yaha kASThAsaMghakA grantha / keI AcArya ho gaye haiN|" isalie ina saba hai| Azvina sudI 5 saM0 1974 vi0 / For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 403 jainahitaiSI [bhAga 13 hamAre dezakA vybhicaar| sadRza kucaritra loga bhI isa samAjameM haiM, para (lekhaka, zrIyuta ThAkura zivanandanasiMha bI. e.) ekadama sAre samAjako anAcArI mAna lenA hama bhAratavAsI yaha mAne baiThe haiM ki pahale to anyAya hai / kucha dinAMke liye eka skUlameM maiM bhAratameM sadAcAra chor3a vyabhicArakA leza bhI avaitanika asisTenTa heDamAstara thaa| skUlake nahIM hai aura yadi kisI aMzameM hai bhI, to nAma- 19 " priMsapalase mujhase bahuta mela bar3ha gayA thA / maiM mAtrako / kamase kama vilAyatavAloM ke makAbale to prAyaH nitya hI apanA sandhyAkA samaya unake isa dezake strIpuruSa atyaMta saccaritra haiN| subatameM baMgale para bitAtA thA / ye saparivAra bar3e hI kahA jAtA hai ki vilAyatameM to vyabhicArake sajjana the aura sabakA bartAva mere sAtha bahuta hI aise ghara bane haiM jahA~ striyA~ chipa kara bacce jana bhalA thaa| hama saba eka sAtha * baiDa minTana,' . 'Tenisa' yA 'cesa ' Adi khela khelA karate AtI haiM aura una baccoMko dAiyA~ jilAtI haiM * / unake yahA~ paradA na honese jo jise cAhatA hai, thA, the| isameM memasAhibA aura unakI yuvA putriyA~ bhI apanA letA hai| parAI striyA~ parAye paruSoM ke zAmila rahatI thIM / ve hAramoniyama yA piyAno sAtha ghUmatI haiM aura manamAnA Ananda karatI haiM; bajAkara bar3I AjAdIse gAkara sunAtI thIM, khUba ve rokI taka nahIM jAtIM / asalameM, unake yahA~ __ acchI taraha dila khola kara bAteM karatI thIM, bahasa mubAhisA karatI thIM, aura sabhyatApUrNa ha~sI vyAbhicArakA vicAra hI nahIM hai| ___ dillagI bhI karatI thIM / arthAt jisa AjAdIse yaha bAta kahA~ taka satya hai isakA nizcaya , 1 do sabhya puruSamitra ApasameM vyavahAra rakhate haiM karanA atyanta kaThina hI nahIM, asambhava hai / . ' usI taraha priMsapalasAhabake gharakI strI aura puruSa hamAre yahA~kA rivAja aura rahanekA DhaMga unake donoMke sAtha merA vyavahAra thaa| rahanasahanase aisA viruddha hai ki hama khAmakhAha bAra mere isa melajolakI khabara dhIre dhIre skUlameM unake caritrameM dhabbA lagAte haiM aura unakA jIvana pahu~cI / phira kyA thA, hara taraphase mAsTara loga yadi pavitra bhI ho to bhI hama unheM kalaMka lagAte kaTAkSa karane lge| phurasatake ghaNTemeM saba loga aura pApAcArI kahA karate haiN| samAjameM, hara tara eka sAtha baiThakara merI mIThI mIThI cuTakiyA~ hake loga hote haiM / yadyapi Agarake sivila sarjana lene lge| misTara klArka aura misesa phulahama + Adike daiva-saMyogase vahA~ eka naye kalekTara badalakara ___ * chipa kara bacce jane jAnekA byorAH- aaye| ye akasara priMsapala sAhabake ba~gale para san iMglaiNDa phrAMsa jarmanI Ane lage / kabhI kabhI khAnA bhI yahIM 1904 38,412 71,735 1,74,794 khAyeM aura rAtako bhI raha jAya / mema sAhibAne 1905 36,814 71,500 1,77,060 to apanA aura kalekTarakA baMgalA eka kara rakkhA 1906 39,315 71,466 1,79,178 " thA / jaba dekhie, ve kalekTarasAhabakI jor3I 1907 36,189 71,305 1,80,587 1908 37,531 71,009 1,84,112 para najara AtI thIM / havA khAne donoM eka sAtha, 1909 37,509 71,203 1,83,700 nadIkI saira eka sAtha, jahA~ dekhie priMsapalakI ___ + Vide the pioneer and the mema aura kalekTara sAhaba eka hI sAtha dikhAI Leader Etc. for March 1913 in which dete the / durbhAgyavaza eka dina priMsapala sAhaba the shameful cose was published. bhale caMge skUlase Aye aura ekAeka behoza ho For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] hamAre dezakA vybhicaar| gaye / unakA hRdaya banda ho gayA aura ve kucha hI vivAha bahuta derameM hotA hai, bahutase strIpuruSa ghaNToMmeM paraloka sidhAra gye| __ Ayuparyanta avivAhita rahate haiM, hama pakSapAtake lAza daphanA kara mema sAhibA apane ba~gale para raMgIna cazmese una para dRSTi DAlate haiM aura unameM na Akara sAhaba kalekTarake sAtha unhIMkI moTara sarvathA pApa hI pApa dekhate haiN| para sIdhI unake ba~gale para gaI aura vahA~ kula do khaira, jo ho; mujhe isa lekhameM yaha dikhAnA saptAha raha kara vilAyata calI gii| abhISTa nahIM hai ki bhAratameM vilAyatase, athavA ___ idhara skUla kyA, sAre zaharake loga, kalekTara vilAyatameM bhAratase adhika vyabhicAra hai / mere aura priMsapalakI vidhavAko vyabhicArI-vyAbhicA- isa kathanakA abhiprAya kevala itanA hI hai ki riNI kahakara gAliyA~ dete the| koI koI to dUsaroMkI phUlI dekhanA aura apanA DheMDhara na deyahA~ taka kaha baiThate the ki priMsapala sAhabako khanA acchA nahIM / arthAt hama dUsaroMkA doSa inhIM donoMne viSase mAra DAlA hai / para bAta yaha dekhakara una para ha~sate haiM, parantu apane doSa para thI ki svargIya priMsapala sAhaba kalekTarake baha- A~kheM banda kara lete haiM / isa bAtakI jA~cake noI the / mema sAhibA kalekTarakI sagI bahina lie maiM Apako briTiza rAjyake-jahA~ ki thIM / raMjakA yaha hAla thA ki kula do saptAhoMmeM caubIsoM ghaNTe sUrya asta nahIM hote-dusare nambarake ve 24 pauMDa arthAt 12 sera ghaTa gaI thIM! zaharameM, bhUmaNDalake pradhAna bArahaveM nambarake zaha . bhAratake suprasiddha mitra aura kAMgresake janbha- rameM aura bhAratake sabase bar3e zahara kalakattemeM, dAtA, misTara hayUma likhate haiM ki-"bhArata jo janasaMkhyA ( AbAdI ) ke hisAbase bambaI, aura vilAyatake lAkhoM parivAroMkA eka sAtha dillI, lAhaura Adi saba zaharoMse bar3A hai, le mukAbalA karake dekhane se yaha nizcaya karanA, yA calatA huuN| Aie pahale isa zaharakI jA~ca dhUmakahanA kaThina hai ki bhAratameM adhika vyabhicAra hai kara kareM / ghabarAie nhiiN| logoMko u~galI uThAne yA vilAyatameM / samAjameM kamajora striyA~ aura dIjie, ha~sane dIjie / zaramakI bAta to usa krUra puruSa sadaiva rahate haiM, jinakA caritra kisI samaya hotI jaba hama tamAzabInI karane yA aizo prakArakI ucca zikSAse nahIM sudhara sakatA / para, azarata karane jAte hote / hama loga to mardumasAtha hI samAjakI dazA sudhArane, strIpuruSoMko zumArIke aphasaroMkI taraha dezakI saccI dazAkI sadAcArI aura saccaritra banAnekA eka mAtra jA~ca karane cala rahe haiN| upAya ucita zikSA hI hai / " astu, yaha kisI machuA baajaar| taraha nahIM kahA jA sakatA ki vilAyatake zi- mIloM taka sar3akake donoM tarapha makAnoMke kSita strI yA puruSa vyabhicArI haiN| Uparake khaNDoMmeM vezyA khacAkhaca bharI haiN| ye renAlDake jhUThe upanyAsa, misTrIja Apha korTa bahudhA mAravAr3ina aura etaddezIya haiM / jaise daraApha laNDana, strItyAga yA talAkake mukaddameM, bemeM kabUtara kase rahate haiM, vaise hI makAnakA athavA idhara udharakI ur3atI huI khabareM suna kara kirAyA adhika honese eka eka kamaremeM cAra kisI rASTrako, yA eka do AdamiyoMke kucaritra cAra pA~ca pA~ca vezyAyeM sar3A karatI haiN| sar3akahonese sAre samAjako caritrabhraSTa samajha lenA ThIka kI paTariyoM para jagaha jagaha ATha ATha daza nahIM / ina kissoMkI par3ha kara, aura yaha dekha- daza baMgAlI lar3akiyA~ eka katArameM nAke nAke kara ki inake yahA~ paradA nahIM hai, striyoM takakA para khar3I haiN| inakA sthAna usI nAkeke ThIka SSCLAJ For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 jainahitaiSI [ mAga 13 sAmanevAlI galImeM hai| khule Ama, bIca sar3akameM pahu~ca gaye / eka tuccha bAta para matabheda honese loga ina anAthA lar3akiyoMse ha~sI majAka karate usa AbhamAninI vezyAne DipTI sAhaba para haiM / usa jhuNDa yA katArameMse jisakI tarapha gussese hAtha calA diyaa| DipTI sAhaba apane izArA ho jAtA hai use puruSake sAtha apane mu~hase kahate the ki donoM mitra yadi jUtA hAthameM sthAnako prasthAna karanA par3atA hai-kyA anokhI le daur3a kara bhAga na jAte, to khUba hI piTate, sabhyatA hai ! aura palisake havAle kara diye jAte Uparase! loara cItapura roDake pIche koI mhllaa| ve kahane lage-" isa durghaTanAse mere mitra, isa mahallekA nAma smaraNa nahIM aataa| yahA~kI jinakA maiM mehamAna thA bahuta duHkhI hue| apanI durdazA dekha kara kalejA phaTa jAtA hai, khUna pAnI aura merI jhepa miTAneke lie mujhase kucha na kaha * ho jAtA hai / kaI sau ghara baMgAlI vezyAoMke kara ve mujhe eka manohara bela, latA aura puSpoMse -- haiN| galiyoMse bhItarakA koI koI hissA dikhAI suzobhita sundara baMgalemeM le gaye / yaha sunakara detA hai / AnandapUrvaka niDara hokara loga takhtoM- ki yaha eka vezyAkA baMgalA hai, maiM dhakkase raha para masanada lagAye tAza khela rahe haiM aura lajjA gyaa| DarA ki kadAcit yahA~ bhI na Thuka jAya~, tyAga kara khuleAma hara tarahakA majAka kara rahe para yahA~kA bartAva dezI vezyAoMse bhI acchA haiN| sabase ghRNita bAta yaha hai ki, ina vezyAoMmeM ThaharA ! yaha eka yahUdina vezyAkA baMgalA thA / bahutoMkI Ayu 10 varSase adhika na hogii| para aise bahuta se baMgale kalakattameM haiM / maiM 15 dina hAya peTa, aura daridratA aura unheM gaharI kanda- taka kalakattemeM rahA aura akasara zAmako kisI rAmeM girAnevAle puruSoMkI sabhyatA! hama, tuma aise hI baMgalemeM AnandapUrvaka samaya vyatIta karatA tInoMko namaskAra karate haiN| rhaa| "-ginate jAie, yaha sabhyatAkA sonA gaachii| ____ namUnA hai! yahA~ bhI vahI hRdayavidAraka dRzya hai / rAstA eDena gaarddn| calanA muzkila hai / kAmakAjI loga isa rAstese maiM-( cauMka kara ) kyoM jI, yaha anokhI hokara nahIM jAte, rAstA bacA kara kisI dUsarI vikToriyA sabjA peyara to motI bAbUkI hai na ? taraphase nikala jAte haiM / yahA~ vezyAyeM rAha calate mere mitra--( musakarAkara ) khUba, gAr3I aura hAtha pakar3a letI haiM / TopI yA DupaTTA le bhAgatI haiN| jor3I to pahacAna gaye, para usake mAlika savAroM samAjase girI huI lar3akiyoMkI atyanta dInadazA, para A~kha nahIM tthhrtii| behayAIkI AkhirI hadda, aura bhAratakI sabhyatAkI maiM-are ! yaha to svayaM motI bAbU haiM, para tIsarI jhalaka, yahA~ dIkhatI hai| unake bagalameM yaha kauna hai ? ___ inake atirikta eka mahallA gorI (yUropiyana) mere mitra-unhIMkI ghrvaalii| vezyAoMse bharA hai| yahA~ a~geraja to birale hI maiM-ajI jAo bhI, kyA maiMne unakI dekha par3ate haiM, hA~ mana cale bhAratavAsI ThokareM bIbIko nahIM dekhA hai ! yaha to raMga DhaMgase koI khAneke lie avazya AyA karate haiM / eka nava- vezyA mAlUma par3atI hai; lekin...| yuvaka agravAla grejueTa DipTI kalekTara (zAyada mitra-vezyA bIbI nahIM to aura kyA hai ? hamIM logoMkI taraha jA~ca karate hue !) eka lekinake bAda cupa kyoM ho gaye ! tumheM Azcarya mitrake sAtha inhIM gorI vezyAoM se ekake yahA~ hai ki motI bAbU gauharajAnake sAtha baiTha kara For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] havA khAne nikale haiM / are yaha vaha dekho, jauharI jI malakAko rahe haiM / hamAre dezakA vyabhicAra / kalakattA hai / liye ur3e jA maiM- aura sAmane baccA kisakA baiThA hai ? mitra -- jauharI mahAzayakA / abhIse sIkhegA nahIM to Age bApakA nAma kaise rakkhegA ! maiM -- chiH ! kyA behayAI hai, kaisI bezaramI hai / mitra --- basa, tuma to ga~vAra hI rahe / kaisI bezaramI ? vaha dekho gAr3iyoMkI tIsarI katAra - eka, do, tIna (koI 20 taka ginAkara ) jAnate ho unameM kauna haiM ? pahacAnate ho ? sabakI saba vezyAyeM haiM / ve dekho suzIla bAbU use guladastA de rahe haiM / DAkTara bAbU phUloM kA baTana usakI sAr3I meM lagA rahe haiN| jarA A~kha khola kara dekho - pra - pramatha bAbU kisake gale meM hAtha diye ghUma rahe haiM ? yahA~ dina bhara loga kasa kara kAma karate haiM, zAmako yadi thor3A dilabahalAva na kareM to mara hI jAya~ / rahIM gharakI striyA~; so avvala to unase yadi AjAdI se bAtacIta kareM, to mA~-bApa tAnoMse bedha DAleM, aura dUsare unheM apanI gRhasthI aura bAlabaccoM ke rone-dhone se kahA~ phurasata hai, jo dinabharake thake mA~de patikA dila bahalAkara unakI thakAvaTa dUra kreN| tuma vilAyata meM to rahate nahIM ki hama bhAratavAsiyoMke gRhasaukhyakA hAla na jAnate ho / hama logoM kA ghara to narakakuMDa smjho| yaha sabhyatA aura bezaramI nahIM; kalakatte meM isakI parama AvazyakatA hai / thiyeTara | yahA~ bhI vahI bAta / AraceSTrAkI koca para do sITeM huA karatI haiM / prAyaH sabhI kocoM para bAIjI ( vezyAyeM ) aura seThajI sAtha sAtha baiThe haiM / kisI bhI amIrajAdekI bagala ina zarIphajAdiyoM se khAlI najara nahIM AtI / tamAzA khatama hone para seTha sAhU 405 kAra to apanI apanI cir3iyoM ke sAtha havAgA r3iyoM para havA hoM gaye, rahe kirAye kI gAr3I karanevAle; so jise dekhie vahI gAr3IvAle se kisI 'jAna' ke makAnakA kirAyA tai kara rahA hai / yadi maNDalIkA koI AdamI ghara jAnekA nAma letA hai to dUsare use samajhA bujhA kara ThIka kara lete haiN| kahate haiM ki are yAra, yaha golDena nAITa ( zanizcarakI rAta ) bar3I muzakiloMse sAta dinakI kar3I mehanata ke bAda prApta hotI hai, ise gharakI behaMgama strI aura kalahameM nahIM khonI cAhie / grIna pArTI / ravivAra ko akasara dopahara ke bAda loga zaharake bAhara bAgabagIcoMmeM, dasa dasa pA~ca pA~cakI gola bA~dha kara nikala jAte haiM / kahIM grIna sirapa (bhaMga) ur3atA hai aura kahIM hATa vATara pega para pega car3hAyA jAtA hai| hara pArTI meM pArTI kI jAna ekAda vezyA avazya rahatI hai / yaha riporTa hama logoM ke bhramaNa karanekI hai / aba sarakArI kAgajoMse dekhie ki isa zaharakI kyA dazA hai / san 1911 kI mardumazumArIkI riporTase jJAta hotA hai ki kalakatte zaharameM 14,271 ( caudaha hajAra !! ) vezyAyeM haiM / kalakattekI kula striyoMmeM se jinakI umara 20 se 40 varSakI M pratyeka bAraha- strI pIche eka vezyA hai ! 12 se 20 takakI AyukI striyoMmeM prati saikar3A 6 vezyAyeM haiM ! aura 1096 vezyA - lar3akiyoMkI Ayu 10 varSa se bhI kama hai 90 phIsadI vezyAyeM hindU haiM ! bhagavan ! bAraha, dasa yA isase bhI kama AyukI vezyAyeM ! bhAratameM jaise bAla-vivAhakI kurIti cala nikalI hai vaise hI bAla vezyAoMkA bhI burA rivAja jArI ho gayA hai / isa andherake viSayameM DAkTara esa. sI. maikeMjI eka sthAna For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 jainahitaiSI [ bhAga 13 para aura khA~bahAdura maulavI tamIjakhA~ dUsare karate haiM, nIce klabameM phuTabAla Adi aneka sthAna para likhate haiM ki-" becArI dIna khela khelate haiM aura bAbUsAhabAna kisI lar3akiyA~ pAnImeM phUlanevAlI lakar3Ike sAtha premikAke sar3e DeremeM apane svAsthyakA sarvapAnIke TabameM baiThAlI jAtI haiM jisase ki ve nAza karate haiM / pahAr3ase lauTe hue eka aMgareja puruSoMke samAgamake lie taiyAra ho jAya~ / kahIM aura hindustAnIkA svAsthya unake AcArakI kahIM yaha kAma kelese liyA jAtA hai / " gavAhI dene lagatA hai ! '. Dr. Chevers -- Means are commonly bhAratake kula zaharoMkI vezyAoMkI saMkhyAemployed even by parents to render . jo mardumazumArIke samaya apanA yahI pezA the immature girl ople Viris by batAtI haiM-4,72,996 hai / bahuterI vezyAyeM mechanical means '-basa, yahA~ to sabhya- Darase athavA lAjase apanA pezA kucha aura batA tAkA anta ho gayA ! detI haiM, isalie unakI saMkhyA isameM zAmila - san 1852 IsavImeM kalakattemeM 12,419 nahIM hai / ina paune pA~ca lAkhake lagabhaga vezyAvezyAyeM thIM aura unameMse 10,461 hindU thIM / oMkI vArSika AmadanI 62,46,00,000 san 1870 I0 meM isa zaharameM 7,939 hindU, (bAsaTha karor3a!) rupayA hai| 1,162 musalamAna, 56 yUreziyana, 5 yUro- zoka yaha hai ki isa prakArakA khulA vyabhipiyana aura 35 yahUdina Adi vezyAyeM thiiN| cAra bhAratameM dinoM dina kama hone ke badale - yaha dazA kevala kalakattA zaharakI hI nahIM bar3hatA jAtA hai, aura vezyAoMkI saMkhyAmeM hai| isa khule vyabhicArakA sAinaborDa bhAratake adhikatA hotI jAtI hai / panAbakI hindU sabhA pratyeka zaharake khAsa bAjAra yA caukameM dikhAI likhatI hai ki "isa prAntake pratyeka mukhya mukhya degA / bambaIkA vhAiTa mArakeTa ( sapheda galI), zaharameM vyabhicArake lie lar3akiyoMkI kharIda lAhaurakI anAra kalI, dillIkA cAvar3I bAjAra, aura pharokhta bar3ha rahI hai / san 1911 meM aura lakhanaUkA khAsa cauka vezyAoMse bharA prAntIya lATa mahodayane, isa bAtakI tasadIka par3A hai / tIrtharAja, pApanAzaka, pavitra kAzI- kI hai|" nagarameM, saMyukta prAntake saba zaharoMse adhika aspatAloMke rajisTara, davA becanevAloMke vezyAoMkI saMkhyA hai| DAkTara aura vaidya bhI yahA~ iztihAra aura kor3hiyoMkI saMkhyAse bhI isa dezake yuktaprAntake sAre zaharoMse adhika haiN| (vezyA- vyabhicArakI jhalaka mAlUma par3atI hai / kor3hakA oMkI adhikatAke sAtha DAkTaroMkI jyAdatI honI roga cAhe paitRka bhI ho, para isa rogake pIche hI caahie| ) prayAga, mathurA, vRndAvana aura siphalisa (garmI) avazya huA karatI hai| haradvAra taka inakA DerA jamA rahatA hai / pavitra prophesara higina bATama-jinhoMne kor3hiyoM meM bahuta bhami kanakhala' meM bhI Apa inheM dekha liijie| kAma kiyA hai-kahate haiM ki Ajataka unheM koI nainItAla Adi pahAr3oMke Upara loga kucha kor3hI aisA na milA-jise khuda athavA jisakI hI mahInoMke lie jAte haiN| bAbU sAhaboM ke sAtha chUtase use yaha roga huA-siphalisa na. nikala sAtha bAIjIyoM ( vezyAoM ) kA DerA bhI cukI ho / kor3hakI jar3a garmI hai / yaha to khale badAU~, murAdAbAda kyA barelI takase vahA~ pahu~ca hue vyabhicArakI kathA huI / isase to koI jAtA hai / aMgareja to zAmake vakta boTiMga inakAra hI nahIM kara sakatA / aba rahA gupta For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9-10] hamAre dezakA vybhicaar| 427 vyAbhicAra, so usakA jA~canA manuSyakI strIse pativatA rahanekI AzA karanA vyartha hai / zaktise bAhara hai / Izvara hI usakI saccI jA~ca sambhava hai ki use apane gharakA hAla kabhI na kara sakatA hai| mAlUma ho; para bagalakA par3osI usakA kaccA isa dezameM samAjakA aisA kar3A niyama hai, ciTThA kaha sakatA hai| isake lie aisI kar3I sAmAjika sajAyeM rakkhI sabake Upara bhAratameM 2 karoDa 64 lAkhase gaI haiM ki aise logoMkA pratyakSa patA lagAnA kaThina adhika vidhavAyeM haiN| maiM inake AcaraNa para hI nahIM, asambhava hai / para anubhava avazya kiyA AkSepa nahIM karatA / para vicAra karanekI bAta A sakatA hai| hai ki inameMse prAyaH sabhI mUrkhA haiM, deva, zAstra, ___ pahale gharakI majadUrinoMko le lIjie / ye dharma aura jJAnase sarvathA anabhijJa haiM / kevala yaha vivAhitA to avazya hotI haiM, para yuvAvasthAmeM jAnatI haiM ki unake kulameM vidhavAvivAha nahIM apane mAlikake ghara, kisI na kisI navayuvaka hotA / unhIMkA hRdaya prazna karatA hai ki kyoM saradArakI zikAra honese zAyada hI bacatI haiN| nahIM hotA ? isakA ve kucha uttara nahIM de hA~ avasthA Dhala jAne para cupacApa apane patike sktiiN| kevala bhAgyameM likhA hai, karma phUTa gayA sAtha pativratA bana kara baiTha rahatI haiM / sensasake hai, Adi kaha kaha kara manakI taraMgoMko suparinTenDanTane likhA hai ki,-"majadUrinoMmeMse zAnta karatI haiN| para ina striyoMkI zaitAna bahuta sI to sacamuca hI vezyAyeM haiN|" paNDoM, purohitoM yA aise hI anya pAkhaNDiyoMse isI taraha dUkAnoM para baiThanevAlI striyoMko bheTa ho jAne para, aura maukA milane para, ardha vezyA samajhanA cAhie; kamase kama kuca- bhAgyake balase ye kabataka kAmadevase lar3a sakatI ritra striyoMmeM to inakI ginatI avazya honI haiM ? Akhira to mUrkhA strI hI ThaharI na, unakI caahie| kamajorI unheM yaha samajhA kara santoSa kara dakSiNabhArata ( madrAsa Adi) meM bAlikA- leneke lie lAcAra kara detI hai ki-" yaha oMko maMdirameM devasevA nimitta car3hA denekI durAcAra bhI vidhAtAne unake bhAgyameM likha rakkhA cAla hai / vahA~ unheM 'vibhUtina' kahate haiN| ho| gAve svayaM dharmAcyuta nahIM ho rahI haiM, balki de tIrthayAtrA karatI huI, isa prAnta taka A yaha unake durbhAgyakA pariNAma hai-jisa durbhAjAtI haiM aura apanI saJcaritratAkA paricaya de gyane, unheM jarjara patikI patnI banAyA, aura jAtI haiN| use bhI na rahane diyA, vahI bhAgya pizAca unheM ___ una vivAhita puruSoMkI striyA~-jo atyanta Aja isa gar3hemeM jhoMka rahA hai| calo, yaha bhI sahI nirbala haiM, rogI haiM, vRddha yA zaktihIna haiM, aura 'vidhikA likhA ko meTanahArA '-" basa khatama / jinhoMne jAna bUjha kara vyAha karake striyoMke hA~, yaha bahuta jarUrI bAta avazya hai ki kahIM gale para churiyA~ calAI haiM.-kabataka pAtivrata bAta khula na jAya, nahIM to janma janmAntara, dharma nibAha sakatI haiM ? athavA una anAcArI puzta darapuztake lie khAnadAna bharako jAticyuta atyAcAriyoMkI striyA~, jo apanA ghara chor3a honA par3egA / so, isake lie jabataka tIrthayAkara bAjArakI havA khAte haiM, kabataka aura kahA~ Ake lie dravya, pApoMko dhonevAlI bar3I bar3I / nirAdaratA sahatI huI pativratA rheNgii| jo nadiyA~, gharakI purAnI cAlakI saMDAseM, yA puruSa zrIbhakta nahIM, zyAgAmI hai, use apanI andhe kueM maujUda haiM, isase bhI bhaya nhiiN| For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 jainahitaiSI [bhAga 13 bhagavan ! kyA hI dIna dazA hai / vizvabandhuke bArazanakI (garbhapAta karanekI) davA pUchane lge| makAnake pAsa hI eka kulIna brAhmaNa mahAzayakA sAhaba lAla ho gaye / jamIna para jorase paira ghara thaa| unake yahA~ eka parama rUpavatI yuvatI paTakakara aura 'chiH' kahakara lauTa gaye / baMgale vidhavA thii| unake ghara paradekA kar3A niyama para pahu~cakara unhoMne isa bAtakI sUcanA pulisa thA / to bhI vizvabandhu unake yahA~ berokaToka kaptAnake pAsa bheja dii| jAyA karate the| kucha dinoMke bAda jaba na usI dina rAtako devadattakI cacerI bahina jAne kyoM brAhmaNa mahAzayane makAna chor3a denekA akasmAt mara gaI aura rAtoMrAta citA para bhasma nizcaya kiyA, taba vizvabandhune apanI mA~se kaha kara dI gii| yaha vidhavA thii| kaI dinake bAda suna kara usa makAnako kharidavA liyaa| brAhmaNa devadattakI talabI kotavAlImeM huI / sunA jAtA mahAzaya saparivAra apane deza ( kannauja) cale hai ki vahA~ke devatAne apanI pUjA pAI aura gaye aura usa makAnakI marammata zurU huii| riporTa meM likha diyA ki devadatta pratiSTita raIsa eka koTharI, jise paNDitAina ThAkurajIkI haiM / usa dina, unakI bahinako haijA ho gayA koTharI kahA karatI thIM, aura jo sAlameM thA, isIlie sAhabako bulAyA thaa| ve ebArazana kevala kuladevakI pUjAke samaya kholI nahIM balki resTrikTiva ceka ( restrictive jAtI thI, bar3I sar3I nama aura badabUdAra heckc ) kI yA bandhejakI davA pUchanA cAhate thii| use pakkI karA denA nizcaya huA / nama the, aura yaha kAnUnana koI jurma nahIM hai| miTTIko khoda kara pheMka deneke lie majadUra yaha dohare khUnakA namUnA hai / yahA~ to samAkhodane lage / sunA jAtA hai ki usameMse eka hI jameM jabataka bAta chipI hai, tabataka saba ThIka, umarake kaI baccoMke paMjara nikale ! eka to aura yadi khulanekI naubata AI to basa 'viSa' bilakula hAlahIkA daphanAyA jAna par3atA thA ! yA 'tyaag'| le jAkara kahIM dUrake zaharameM yA prabho ! bhAratako aise bhayaMkara pApoMse bcaaie| tIrthasthAnameM chor3a aaye| kucha dinoM taka muhahameM bala aura nirmala buddhi pradAna kIjie, bbatake mAre kucha kharca bhejA aura phira banda kara jisase hama ina kurItiyoMkA anta kara skeN| diyA / aisI anAthA striyoMkI kyA dazA hotI sivila sarjana sAhaba jela aura aspatAla hogI use pAThaka svayaM vicAra sakate haiN| Adise lauTakara lagabhaga eka baje baMgale para aaye| bhAratakI Upara batalAI huI kaI lAkha vezyAyeM Tebulapara eka tAra milA, jisakA Azaya yaha kauna haiM ? hama bhAratavAsiyoMke gharakI vidhavAyeM, thA ki " rogI sakhta bImAra hai / jaldI AnekI hamArI hI bahineM aura beTiyA~, yA unakI kRpA kIjie / devadatta / " sAhaba bar3e hI santati / hamArI hI asAvadhAnI, nirdayatA aura dayAlu haiM / usI samaya ghor3e para savAra hokara niSThuratAke kAraNa unakI yaha dazA huI hai| ravAnA ho gye| unhoMne devadattake ghara pahu~ca kara 1 rAmakalI, vindhyAcala-" maiM kSatrAnI huuN| pUchA ki rogI kahA~ hai ? devadatta hA~phate hA~phate bAlavidhavA huuN| mere bhAI darzana karAneke hIlese mujhe Aye aura bole hujUra, bar3I galatI huI, mApha yahA~ chor3a gaye / unake isa taraha tyAga karadenekA kIjie / sAhabane DapaTakara pUchA ki batalAo kAraNa maiM samajha gaI, isa lie maiMne kabhI patra rogI kahA~ hai / devadatta gir3agiDAte hue sAhabake nahIM bhejA aura na lauTanekI ceSTA kii| hAthameM phIsa rakhakara pairoM para loTa gaye aura e- aba bhIkha mA~gakara apanA gujara karatI huuN| For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] hamAre dezakA vybhicaar| 409 maiM sarvathA asahAya huuN| aura koI jariyA eka sau aura bIsa rupayA karja hogayA hai| isa peTa pAlanekA nahIM hai / umara 20-21 putrIke sayAnI hone para isIko becakara, athavA varSakI hai| yahA~ mujhasI hI abhAgine 8-9 vezyA banA kara karja adA kruuNgii|" striyA~ aura haiM / unakA caritra ThIka nahIM hai| kyA andhera hai ! striyoM para kaisA atyAcAra 2 lachamI, vRndAvana-" maiM brAhmaNI huuN| merI kiyA jA rahA hai ! striyA~ cAhe kitanI hI gaI sAsa Adi kaI striyA~ mujhe yahA~ choDakara cala gujarI kyoM na hoM, para binA beImAna zaitAna purudii| patra bhejane para uttara milA ki apanA bA~ke bahakAye ve apane dharmase kabhI nahIM ddigtiiN| kartavya smaraNa karo, yahA~ lauTakara kyA mu~ha striyoMkA caritra bigAr3anA puruSa jAtikA kAma dikhAogI, vahIM jamanAmeM DUba maro / merI mA~ hai| bAja harAmajAdoMne to saikar3oM striyoMkI miTTI nahIM hai / pitAne mere patrakA kabhI uttara nahIM palIda kara dI hai / yaha ThIka hai ki tAlI donoM diyA / " hAthase bajatI hai; para samAja kevala striyoMko hI ___3 zyAmA, haradvAra-" mere pitA mujhe yahA~ ra kyoM daNDa detA hai ? anAthA striyA~ hI kyoM dharase nikAlI jAtI haiM ? kucaritra puruSa jinakA chor3a gaye haiN|" vyabhicAra striyoMke mukAbale sau pacAsa gunA 4 rAjadulArI, gayA- "mere sasurAlake loga rAga Adhika hotA hai kyA sajA pati haiM ? ina pApoMkI bar3e dhanI haiM / yahA~ mujhe purohitajI chor3a gaye haiN| jar3a, pAkhaNDI kucAlI puruSoMkA, samAja kyoM kucha dinoM taka pA~ca rupayA mAsika AtA rahA, nahIM tiraskAra karatA ? aisA na karanA ina pApipara aba koI khabara nahIM letA / patrottara bhI nahIM yoMko striyoMkA sarvanAza karaneke lie sahArA denA AtA / " aura anAtha, asahAya abalAoM para ghora atyA5 nalinI aura sarojinI, kAzI-"hama cAra karanA hai| donoM abhAgineM baMgAlakI rahanevAlI haiM / hama hamArA samAja, jise hama mUrkhatAvaza ati donoMkA eka hI gharameM vivAha huA thaa| nalinI uttama samajha baiThe haiM aura jisakI pavitratA para vidhavA ho gaI / mere pati mujhe eka lar3akI hone phUle nahIM samAte, bilakula nirjIva, nirbala aura * para vairAgya lekara cala diye| mere sasurajI pandraha sarvadA azikSita manuSyoMkA samUha hai| isa samAru0 mAsika penzana pAte the| kAzIvAsa karane jako saccaritra striyoMkI Aha aura kucaritra yahA~ Aye aura hama donoMko sAtha lete aaye| niyoMkA pApa bhasmIbhUta kara rahA hai aura yadi tIna mahIneke bAda mara gaye / eka paricita isa para logoMne dhyAna na diyA to yaha Aha baMgAlI mahAzaya sahAyatA deneke bahAnese mile kucha hI kAlI samAjako jalAkara rAkha kara aura eka dina hama donoMkA kula jevara curA le degI-sAvadhAna ! * gaye / phira isasi lagI huI pulisakI eka ghaTa- * hindI grantharatnAkara sIrIjameM zIghra hI prakAnAse balapUrvaka hama anAthAoMkA sarvanAza kiyA zita honevAle 'dezadarzana ' nAmaka granthakA eka gayA aura isa dIna hIna dazAko pahu~cAI gii| adhyAya / For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 jainahitaiSI [bhAga 13 parva 26 meM bharatacakravartI jaba digvijayako nikale haiM usa samaya una para bhI vezyAoMke cavara dura rahe the| [le0-zrIyuta bAbU sUrajamAnajI vakIla / ] svadhunIkarasparddhicAmarANAM kadambakaM / dudhuvurinAryo'sya dikkanyA iva saMsRtAH // 65 / / . vezyAoMkA satkAra / arthAt jaba vezyAyeM usa cakravartI para gaMgAke . AdipurANakA adhyayana karanese mAlUma hotA jalakaNoMkI samAnatA karanevAle cavaroMko DhoratI hai ki pahale-kamase kama granthakartAke sama* thIM. taba aisA mAlUma hotA thA ki dikkanyAyeM yameM vezyAoMkA Ajakalake samAna nirAdara hI utara AI haiN| nahIM thaa| usa samaya unake sAtha jaisA vyavahAra bhare darabAra meM siMhAsana para baiThe hue rAjAoMke kiyA jAtA hai, vaha Aja kalakI dRSTise eka Upara vezyAoMke dvArA cavara durAye jAneke prakArakA pratiSThAkA vyavahAra thaa| nIce likhe dRSTAnta hI isa granthameM nahIM milate haiM; kintu udAharaNoMse yaha bAta spaSTa ho jaaygii| aisA kiye jAnekI AjJA bhI spaSTarUpase dI AdinAtha bhagavAnakA jIva jisa samaya vide- gaI hai| zrAvakoMkI 53 kriyAoMmeM eka 'sAhameM usa videhameM jahA~ ki sadaiva cauthA kAla mrAjya' nAmakI bhI kiyA hai| isa kriyAkA rahatA hai-rAjA mahAbala thA, usa samaya usa svarUpa 38 veM parvameM isa prakAra likhA huA hai:para aneka vezyAyeM caMvara DhorA karatI thIM: cakrAbhiSeka ityekaH samAkhyAtaH kriyAvidhiH / siMhAsane tamAsAnaM tadAnI khacarAdhipaM / tadanantaramasya syAt sAmrAjyAkhyaM kriyAntaraM253 dudhuvuzcAmaraivAranAryaH kSIrodapANDuraiH // 2 // apare dyudinAraMbhe dhRtapuNyaprasAdhanaH / madanamamAryo lAvaNyAMbhodhivIcayaH / madhye mahAnRpasabhaM nRpAsInamadhiSThitaH / / 254 / / saundaryakalikA rejustaruNyastatsamIpagAH // 3 // dIptaH prakIrNakavAtaiH svardhanIsIkarojjvalaiH / -parva 5 / mAranArIkarAdhUtairvIjyamAnaH samantataH / / 355 // arthAt siMhAsana para virAjamAna hue usa bhAvArtha-cakrAbhiSeka kriyAke anantara 'sAmrAvidyAdharanareza mahAbala para vezyA striyoM kSAraja- jya' nAmakI kriyA hotI hai| dUsare dina prAtaHlake samAna ujale camara DhoratI thIM / usake kAla pavitra alaMkAra dhAraNa karanevAle mahArAja, samIpa ve taruNI striyA~ kAmadevarUpa vRkSakI kopaloM, lAvaNyarUpa samudrakI taraMgoM aura saundaryakI bar3e bar3e rAjAoMkI sabhAoMke bIcameM siMhAsana kaliyoMke samAna jAna par3atI thiiN| para virAjamAna hoM aura vezyAyeM unake Upara isI prakArakA varNana AdinAthake nIva gaMgAke jalakaNoMke samAna ujjvala cavara ddlaaveN| rAjA vajranAmake sambandhameM bhI kiyA gayA hai:- vezyAoMkA nRtya bhI usasamaya burA nahIM upAsanasthamenaM ca vIjayanti sma caamraiH| samajhA jAtA thA / vaha utsavoMkA bahuta hI gaMgAtaraMgasacchAyabhaMgibhilalitAGganAH // 40 // priya aura Avazyaka sAdhana thaa| videha kSetrameM -parva 11 / rAjA vajrajaMgha (AdinAthakA jIva) aura zrImaarthAt siMhAsana para baiThe hue usa rAjA para tIke vivAhameM vezyAoMkA nRtya huA thAH- ., sundara striyA~ gaMgAkI laharoMke samAna ujale barddhamAnalayairnRtyamArebhe lalitaM tdaa| aura kucha kucha tirache hokara Upara nIcekI vArAGganAbhikadamIraNanapuramevalam // 244 // ora jAte hue ca~vara DulA rahI thiiN| -parva 7 / For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] AdipurANakA avalokana / - arthAt isake bAda vezyAoM yA gaNikAoMne arthAt vahA~ para 'jaya jaya' aise maMgala zabda bar3hatI huI layoMke sAtha sundara nRtya karanA AraMbha karanevAle vandIjanoMke sAtha mahArAja bharata kiyaa| usa samaya unake pairoMke nUpura aura kara. zibira yA chAvanIke bhItara jAkara rAjabhavanake dhanIke dhuMgharU bajate the| __mahAdvArapara pahu~ce / vahA~ antaHpurake rakSakoMne isI prakAra jaba AdinAtha bhagavAnkA rAjyA- aura vezyAoMne unheM maMgalAkSata aura AzIbhiSeka huA usa samaya rAjamahalameM vezyAyeM, gA rvAda diye / isake bAda ve apane bhavanake bhItara rahI thIM aura devAMganAyeM nAca rahI thIM:- pahu~ce jisake Upara dhvajAyeM phaharA rahI thiiN| tadAnandamahAbheryaH prnnedurnpmndire| __ Age parva 29 ke nIce likhe zloka par3hanese maMgalAni jagurvAranAryo neTuH surAGganAH // 197 // mAlUma hotA hai ki ye vezyAyeM digvijaya yAtrAmeM 16 / bharatamahArAjake lazkarake sAtha sAtha calatI bhagavAn AdinAthake rAjyAbhiSekake samaya rahI haiM:vezyAoMkA nRtya honA vezyAnRtya karAnekI vitrastarapathamupAhRtasturaMgaiH AjJAke hI samAna samajhA jAnA caahie| Age paryasto ratha iha bhgndhuunirkssH| jaba bhagavAnako vairAgya huA aura unake putroMkA etAstA drutamupayAMtyapetya mArgAdrAjyAbhiSeka huA, usa samaya bhI yaha parama vArastrIvahanaparAzca vegasaryaH / Avazyaka kArya kiyA gayA vitrastaH karabhanirIkSaNAdgajo'yaM bhIrutvaM prakaTayati pradhAvamAnaH / ekato'psarasAM nRtyamaspRSTadharaNItala / uttrasthAtpatati ca vesarAdamuSmAdsalIlapadavinyAsamanyato vArayoSitAm // 86 // _ visrastastanajaghanAMzukA puraMdhrI // -parva 17 / arthAt ghor3oMne (hAthiyoMseM) Darakara isa . arthAt eka ora to apsarAoMkA jamInako rathako kumArgameM le jAkara paTaka diyA hai, isakA na chUnevAlA ( adhara ) nRtya ho rahA thA aura dhurA juA Adi TUTa gayA hai aura vezyAoMko dUsarI ora vezyAoMkA nRtya hotA thA, jisameM le jAnevAlI ye khaccariyA~ apanA mArga chor3akara ve bar3I sundaratAse paira rakhatI thiiN| bahuta zIghra daur3I jA rahI haiN| yaha hAthI bhI vezyAoMko sAtha rakhanA aura unase ha~sI U~Tako dekhakara Dara gayA hai aura bhAgatA huA majAka karanA bhI usa samaya burA nahIM samajhA apanA DarapokapanA prakaTa kara rahA hai / idhara isa jAtA thaa| aura to kyA yuddhake samaya bhI atizaya DarI huI khaccarIparase yaha strI nIce gira vezyAyeM Avazyaka samajhI jAtI thiiN| jaba bharata gaI hai aura isa kAraNa usake stanoM aura mahArAja apanI digvijayayAtrAmeM varatanu nAmaka jaghanoMparakA kapar3A khisaka gayA hai| samudrastha devatAko jItakara apane Derepara Aye, 42 veM parvameM granthakartAne mahArAja bharatakI taba kahA hai ki: dinacaryAkA vistArase varNana kiyA hai / vahA~ tatroddhoSitamaMgalarjayajayetyAnandato bandibhi- bhojanake pazcAt do paharakA kucha samaya ve svAntaHzibiraM nRpAlayamahAdvAraM samAsAdayan / kisa taraha vyatIta karate the, isake viSayameM antarvazika lokavAravanitAdattAkSatAzAsanaH, likhA hai:prAvikSanijaketanaM vidhipatirvAtollasatketanam // tatra vAravilAsinyo nRpavallabhikAzca taM / ' -parva 28 / privrupaaruuddhtaarunnymdkrkshaaH| 131 For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 jainahitaiSI [bhAga 13 taasaamaalaapsNlaapprihaaskthaadibhiH| karAyA jAtA thA, yuddhake samaya ve senAke sukhAsikamasau bheje bhogAMgaizca muhUrtakam // 132 sAtha calatI thIM aura rAjAoMke DeroM para unake arthAt usa samaya javAnIke madase unmatta huI raNavAsoMke pAsa hI rahatI thI, jIta Adike vezyAyeM aura rAjavallabhAyeM unake cAroM ora khuzIke maukoM para maMgala akSata aura AzIrvAda Akara baiTha jAtI thiiN| unake AlApa-saMlApa, denekA mahAn kAma unheM hI soMpA jAtA thA, ha~sI, majAkakI bAtoMke dvArA ve (mahArAja do paharako rAjAloga unake sAtha ha~sI-majAka bharata ) ghar3I bhara sukhase nivAsa karate the| karate the aura ve bheTake taura para bhI dUsaroMko isase mAlUma hotA hai ki, usa samaya vezyAyeM dI jAtI thiiN| aba prazna yaha hai ki jaba rAjAoMkI eka Avazyaka sAmagrI thIM aura vezyAyeM aise AdarakI sAmagrI haiM, taba Ajakala unake sAtha ha~sI khuzImeM ghar3I-do ghar3I vyatIta janasamAjake netA, upadezaka, vyAkhyAtA, patrakaranA ve apanA eka nitya-karma samajhate the| sampAdaka Adi inake nRtyAdi banda karAneke Age parva 45 ke kacha zlokoMse yaha bhI lie kyoM jamIna asamAna eka kara rahe haiM ? jaba mAlUma hotA hai ki, usa samaya vezyAyeM bheTameM yA AdipurANa jaise mAnya granthameM 'sAmrAjya' tohaphemeM mI dI jAtI thiiN| dekhie:- kriyA aisI mahAna kriyAmeM vezyAdvArA cavara hemAMgadaM sasodaryamupacarya sasaMbhramaM / durAnekI spaSTa AjJA hai, taba vivAhAdi utsapuro bhUya svayaM sarvairbhogyaiH prApUrNakocitaiH // 182 // voMme vezyAnRtya karAnekA niSedha kyoM kiyA nRtyagItasukhAlAparvAraNArohaNAdibhiH / vanavApIsara:krIDAkandukAdivino danaiH // 183 / / hamArI samajhameM vezyAoMke sambadhakA ukta ahAni sthApayitvaivaM sukhena kticitkRtii| varNana granthakartAkI nijakI kalpanA hai| kAvyake tadIpsitagajAzvAsnagaNikAbhUSaNAdikaM // 183 // saundaryako baDhAnekI dRSTise aura apane samayake pradAya parivAraM ca toSayitvA yathocitaM / rAjAoMmeM vezyAoMkI vizeSa pratipatti dekhanese caturvidhena kozena tatpurI tamajIgamat // 185 // hI unhoMne isa prakArakA varNana karanA ucita inakA bhAvArtha yaha hai ki, jayakumArane apane samajhA hogaa| unake samayameM vezyAyeM isa dRSTise sAle hemAMgada aura usake bhAiyoMkA saba prakArake nahIM dekhI jAtI hoMgI, jisase ki Ajakala bhogopabhogoMse, nAca tamAzoMse, hAthI ghor3e dekhI jAtI haiN| AdikI savAriyoMse, sarovara AdikI sairoM aura taraha tarahake kheloMse satkAra kiyA aura jaba ve jAne lage taba unheM unake dilapasanda hAthI, madyapAna / ghor3e, astra, vezyAyeM, aura AbhUSaNa Adi padArtha jisa samaya AdinAtha bhagavAna chaha mahInekA bheTa kiye| upavAsa grahaNa karake dhyAnastha hue, usa samaya ___ abhItaka jo kucha kahA gayA, usase yaha nami aura vinami nAmake rAjakuAroMne Akara mAlUma hotA hai ki, cauthe kAlameM vezyAoMkA unase prArthanA karanA zurU kI ki Apane jisapUrA pUrA Adara satkAra thA / rAjadarabAroMmeM prakAra apane putroMko rAjya diyA hai usI prakAra ve rAjAoMke mastakoM para cavara DhoratI thIM; hamako bhI diijie| isa para dharaNendrane Akara rAjyAbhiSeka Adi utsavoMmeM unakA nRtya unheM samajhAyA aura una donoMko vijayAdha parvata. For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] para le jAkara vahA~kA rAjya de diyA aura isa taraha unheM santuSTa kara diyA / rAjya dene se pahale dharaNendrane yahA~ nivAsa karanevAlI vidyAdhariyoM ke rUpAdikA varNana kiyA thA, jisako AdipurANake kartAne bahuta vistAra ke sAtha likhA hai / isa prasaGgakA eka zloka dekhie: AdipurANakA avalokana / netrairmadhumadAtA trairindIvaradalAyataiH / madanasyeva jaitrAstraiH sAlasApAvavIkSitaiH + // 191 // - parva 8 / arthAt unake netra zarAba ke nazese kucha kucha lAla ho rahe the, kamalapatroM ke samAna vizAla the, Alasake sAtha kaTAkSa pheMkate the aura aise jAna par3ate the mAnoM kAmadevake vijayI zastra hoM / isa ilokameM netroMko ' ' vizemadhumadAtAmra' SaNa diyA hai, jisakA artha hotA hai, zarAbake nazese lAla hue netra | mAlUma nahIM, karmabhUmi kI AdimeM una vidyAdhariyoM ko yaha zarAba kahA~se milatI thI, kauna ise banAtA thA, unhoMne kisase isakA banAnA sIkhA thA aura kyoM ve isakA pInA anucita nahIM samajhatI thIM / Age calakara eka sthAnameM dhaNendra una rAjakumAroMse kahatA hai : iha mRNAlaniyojitabandhanairihavataMsa saroruhatADhanaiH / iha mukhAsavasecanakaiH priyAnvimukhayantirateH kupitAH triyAH // - parva 19 / arthAt kupita huI striyoM meM se koI koI kamanAla tantuoMke bandhanoMse, koI koI sirameM pahane hue kamaloMkI coToMse aura koI koI apane mu~ha meM bharI huI zarAba ke kuraloMse apane * apane patiyoMko ratikrIDAse haTA rahI haiM / ... isa zloka mAdarA ke vAste Asava zabda AyA hai| + isa zlokakA anya Ageke aneka zlokoMke sAtha hai| isI kAraNa isameM 'kriyA' nahIM hai / 413 bharata mahArAja jaba digvijaya karate hue dakSiNakI ora gaye, taba vahA~ unakI senA ke viSayameM likhA hai: nipape nAlikerANAM taruNAnAM nato rasaH / sarastIratarucchAyAvizrAntairasya sainikaiH // 14 // -parva 30 / arthAt sarovara ke kinAre lage hue vRkSoMkI chAyA meM ArAma karanevAle sainikoMne nAriyalake taruNa vRkSoMse bahate hue rasako pIyA / nAriyala ke vRkSoM kA rasa eka prakArakI zarAba hI hai / isa bAta kI puSTi isI parvake nIce likhe zloka se hotI hai: nAlikerA savairmattAH kiJcidAghUrNitekSaNAH / yazo'sya jagurAmandrakuharaM siMhalAMganAH // 25 // arthAt siMhaladvIpakI taruNa striyA~ - jo aura isa kAraNa jinake netra kucha kucha ghUma rahe nAriyalakI zarAba pIkara unmatta ho rahI thIM the, bharatakA yazogAna kara rahI thIM / bharatakI senA ke loga kSatriya varNake the, jo usa samayakA sabase uttama varNa ginA jAtA thA / mAlUma nahIM unhoMne isa unmAdaka rasakA pInA kyoM svIkAra kiyA aura siMhaladvIpakI striyA~ kauna thIM jo zarAba pIkara unmatta ho jAyA karatI thIM / jaba bharatamahArAjakA dUta bAhubalikI rAjadhAnI meM yaha sandezA lekara pahu~cA ki yA to adhItA svIkAra kara lo, yA yuddhake vAste taiyAra ho jAo, taba granthakatIne vahA~kI striyoMkI rAtrikrIDA AdikA varNana karate hue likhA haiH nAsvAdi madirA svairaM nAjaghre na kare'rpitA / kevalaM madanAvezAttaruNyo bhejurukatA // 187 // utsaMgasaMginI bhartuH kAcinmadavighUrNitA / kAminI mohanAstreNa batAnaMgena tarjitA // 188 // parva 35, arthAt vahA~kI jabAna striyA~ zarAba ko icchApUrvaka piye vinA, su~ghe vinA aura hAthameM liye vinA hI kevala kAmadeva ke Aveza se unmatta ho gaI thiiN| For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 jainahitaiSI [bhAga 13 apane patikI godameM baiThI huI aura mastIse ke yuddhake samaya parva 44 meM granthakarttAne phira ghUmatI huI koI kAmavatI strI kAmadevake mohana rAtrikrIDAkA varNana kiyA hai:astrase ghAyala ho rahI thii| khaNDanAdeva kAntAnAM jvalito madanAnalaH / 187 veM zlokakA yaha vAkya ki ve striyA~ jAjvalItyayametenetyatyajanmadhu kAzcana // 288 // zarAbake pIye vinA hI unmata ho gaI thIM yadi vRthAbhimAnavidhvaMsI nAparaM madhunA vinaa| kalahAntaritAH kAzcitsakhIbhirati pAyitAH // 289 / / bhAratavarSakI AjakalakI bhale gharoMkI striyoMke : prema naH kRtrimaH naitatkimanenesi kAzcana / lie kahA jAya, to merI samajhameM bahuta hI dUrAdeva tyajan snigdhAH zrAvikevAsavAdikaM // 290 // anucita aura asabhyatAkA sUcaka samajhA jaay| ma / " madhu dviguNitaM svAdu pItaM kAntakarArpitaM / hA~, yadi yUropakI memoMke vAste aisA kahA jAya, kAntAbhiH kAmadurvAramAtaGgamadavarddhanam // 291 // to zAyada burA na samajhA jAya / kyoMki arthAta-kAmakI Aga to jalI thI, patike unameMse koI koI zarAba pItI haiM aura unake 1 viyogase; parantu usa viyoginIne zarAbakA puruSa to avazya hI pIte haiM / yaha vicAra karake pInA chor3a diyA, usane samajhA ki yaha Aga bar3A Azcarya hotA hai ki AdipurANake karttAne isa zarAbase hI prajvalita huI hai| kitanI hI satayugake prAraMbhakI AryastriyoMke lie aisA kathana kalahAntaritA striyoMko-jinhoMne patike sAtha kyoM kara diyaa| , kalaha kI thI aura isa kAraNa jinake pati cale acchA aba jarA Age aura bhI clie| gaye the-unakI sakhiyoMne khUba zarAva pilA dI; madhau madhumadAraktalocanAmAskhalatim / kAraNa vyarthaka abhimAnako naSTa karaneke lie bahu mene priyaH kAntAM mUrtAmiva mdshriym||119|| zarAbase acchI koI cIja nahIM hai / jaba hamArA -parva 37 / prema banAvaTI nahIM hai, taba hameM zarAba pInekI arthAt bharata mahArAja vasanta RtumeM apanI kyA AvazyakatA hai, isa khayAlase bahutahI striusa paTarAnIko-jisake netra madirAke madase yoMne zarAbako zrAvikAoMke samAna, dUrahIse lAla ho rahe the aura jisakI cAla DagamagA rahI chor3a diyA thaa| kitanI hI striyA~ durnivAra kAmathI-mUrtamAna madakI zobhAke samAna bahuta rUpI hAthIke madako bar3hAnevAle aura apane mAnate the-bahuta hI pyAra karate the| patike hAthase diye hue svAdiSTa madyako dUnA pI isa zlokameM 'madhamada' zabda AyA hai ji- gaI thiiN| sakA artha 'zarAbakA nazA ' hotA hai| A~khoM- ina zlokoMmeMse pahale, dUsare aura cauthe zlokakA lAla honA aura cAlakA DagamagAnA ye do meM zarAbake lie 'madhu' zabda AyA hai aura bAteM isa zarAbake pIneko aura bhI spaSTa kara tIsare zlokameM 'Asava ' zabda AyA hai| detI haiN| parantu bharata mahArAjakI paTarAnIke isase inake pUrvameM Aye hue zlokoMke madhu aura viSayameM isa prakArakI kalpanA karaneko bhI jI Asaba Adi zabdoMkA artha aura bhI acchI nahIM cAhatA hai| kahIM granthakarttAne aisI bAteM tarahase spaSTa ho jAtA hai| yaha sandeha nahIM rahatA apane kavitvakA utkarSa dikhAlaneke lie hI ki, inake kucha aura hI artha hoNge| to nahIM likha dI haiM ? 290 nambarake zlokase yaha mAlUma hotA hai ki Age jayakumAra aura arkakIrti (bharataputra) jina striyoMke sambandhameM yaha kathana kiyA gayA For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 415 aGka 9-10] AdipurANakA avalokana / hai ve zrAvikAyeM nahIM thIM; parantu jaba ye saba hamArI samajhameM satayugameM yA cauthe kAlake bAteM tIrthakara bhagavAnakI divya dhvAnake anusAra prAraMbhameM striyoMkA isa prakAra madyapAyI honA likhI gaI haiM, taba prazna yaha hai ki tIrthakara bhaga- vizvAsake yogya nahIM / yA to granthakarttAne vAnako kyA AvazyakatA thI ki ve usa nagarakI apane samayakI sarva sAdhAraNa janoMkI pravRttike striyoMke guptasambhogadikA khullamakhullA varNana anusAra ye saba bAteM likhI haiM, yA kAvyoM mahAkarate? dUsarA prazna yaha hai ki ve striyA~ kauna thIM? kAvyoMke niyamoMkI pAlanA karaneke lie unheM -AryA yA mlecchA ? yadi AryA thIM to kisa yaha saba varNana karanA par3A hai / kAvyoM aura varNakI thIM aura unake varNameM kyA yaha zarAba mahAkAvyoMmeM kitane kitane sarga rahane cAhie pInekI rIti pracAlita thI athavA apane varNake aura una sa!meM kina kina viSayoMkA varNana pratikUla hI ve ye saba kriyAyeM kara rahI thIM ! rahanA cAhie, saMskRta sAhityameM isa prakArake tIsarA prazna yaha hai ki, jaba usa samaya Adi- aneka niyama nirdhArita haiM / pIche pIche ye nAtha bhagavAnke samavasaraNameM unakI divyadhvani niyama kaviyoMke lie prAyaH anulaMghanIya bana saMsArake jIvoMko sUryake samAna sanmArga dikhalA gaye the, aisA jAna par3atA hai / yahI kAraNa hai rahI thI, taba striyoMmeM isa tarahakI bar3hI car3hI jo pichale mahAkAvyoMmeM rAtrikrIr3A varNana aura zarAbakhorI kahA~se A ghusI ? cauthA prazna yaha madhupAna varNanake kamase kama eka eka sarga hai ki usa karmabhUmike prAraMbhika kAlameM hI kyA avazya race gaye haiM / jAna par3atA hai, anya loga zarAba banAnA aura usakA pInA sIkha kaviyoMke samAna jaina kaviyoMne bhI ina niyamoMgaye the ? ko sira jhukAkara mAna liyA thA / yahI kAraNa ___ madyapAnalIlAke ina aura inhIMke sAmAna hai jo candraprabha aura dharmazarmAbhyudaya Adi anya prakaraNoM meM isa bAtakI ora vizeSa lakSya " - jainakAvyoMmeM bhI isa viSayake eka eka do do 1 sarga maujUda haiM / AdipurANako bhI isake karttAne jAtA hai ki yaha madyapAna jahA~ tahA~ striyoMko '' eka mahAkAvyake rUpameM racA hai aura isI hI karAyA gayA hai, puruSoMko nahI / ekAdha kAraNa isakI racanAmeM unheM saMskRta kAvyoMke prasaMgako chor3akara ( jaise ki bharatakI niyamoMko mAnakara calanA par3A hai / unhoMne senAke sipAhiyoMkA nAriyalakA rasa pInA ) saMskRta kaviyoMke isa niyamako bhI mAnA hai ki puruSa isa vyasanase barI hI rakkhe gaye haiM / sundara striyoMke pairoMke laganese, unake pairoMke parva 46 meM eka daridrIkI kathA likhI gaI hai / ghugharuaki zabdase, aura unake mukhakI madirAke daridrIne muni mahArAjake upadezase ATha prakA- 3 - kuraloMse bahutase vRkSa phUla uThate haiM / rake pApoMkA tyAga kara diyA thA / yaha tyAga __ yoSitAM madagaNDUSaipurArAvaraMjitaiH / kurvan vAmAnibhizcAlamAMdhrapAnapi kAmukAn / 273 / usake pitAko pasanda nahIM AyA, isa lie vaha -parva 43 / apane lar3akeko muni mahArAjake pAsa ukta isake sivAya jaba zRMgArarasakA varNana karanA tyAgako vApasa karaneke lie lekara calA / granthakartAko abhISTa thA, taba yaha saMbhava nahIM mArgameM use AThoM pApoMke aparAdhI ghora daNDa ki vaha aisI bAtoMko na likhatA / kyoMki stripAte hue mile, jinameM madirA pInekA aparAdha yoMkI unmattatA aura madavihvalatAko prakaTa kiye karanevAlI eka strI hI thii| ( dekho zloka vinA zRMgArarasakA carama utkarSa nahIM dikhalAyA 281-82 / ) jA sktaa| For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 jainahiteSI bhAga 13 garaja yaha ki kaviziromaNi jinasenAcAryane " jJAnAvaraNakSayopazamApAditakalAguNaisa niyamake vazavartI hokara ki kAvyameM madhu- jJatayA cAritramohastrIvedodayaprakarSAdaMpAnakA varNana rahanA cAhie aura yaha khayAla gopAMganAmodayAvaSTaMbhAcca parapuruSAneti karake ki striyoMkI zobhA aura sundaratAkA gacchatItyevaM zIlA itvarI, tataH kutsAyAM madhupAnase vizeSa sambandha hai, apane granthameM kaH, itvarikA / " arthAt jJAnAvaraNI karmake cauthe kAlakI AdikI striyoMko bhI madya pIne- kSayopazamase prApta huI nRtya gAna Adi vAlI varNana kiyA hai, aisA jAna par3atA hai| kalAoMkI jAnakArIse, cAritramoha rUpa strIveda hai aura aMgopAMga nAmaka nAma karmake udayase ___ yadi vAstavameM aisA hI hai, to ye kavitAke : jo parapuruSoMse samAgama karatI hai use itvarI grantha bar3I sAvadhAnIse par3he jAne cAhie / inake , ' kahate haiM / isameM nindAvAcaka 'ka' milakara 'pratyeka zabdako jinavANI samajha liyA jAyagA / itvArikA ' zabda banatA hai / vezyAkI to satyazraddhAnameM bAdhA AnekI bar3I bhArI gaNanA parastrImeM nahIM ho sakatI hai, isI kAraNa saMbhAvanA hai| aura yadi aisA nahIM hai to madirA sapta vyasanoMmeM 'parastrIsevanase' 'vezyAsevana' pInekA ukta kathana kyA artha rakhatA hai, isake vyasana judA batalAyA gayA hai| yadi ina donoM sApha taura taurapara khula jAnekI bahuta bar3I vyasanoMmeM kucha tAratamya na hotA, to ye jude jude AvazyakatA hai| vidvAnoMko isa ora dhyAna denA nahIM batalAye jAte / / caahie| (kramazaH) ukta saba pramANoMse hama yaha nahIM siddha kara noTa-lekhaka mahAzayane jo yaha likhA hai ki rahe haiM ki vezyAgamana pApa nahIM hai; nahIM, pApa usa samaya vezyAyeM itanI burI dRSTi se nahIM dekhI to vaha hai hI; kintu parastrIsevanake barAbara nahIM jAtI thIM, jitanI ki Ajakala dekhI jAtI hai| aura isI kAraNa AcAryoMne use svadArahaiM, so isakI puSTi hamAre zrAvakAcAroMke santoSiyoMke lie anAcAra nahIM, kintu atI. granthoMse hotI hai| sabase pahale AcArya somadeva- cAra mAnA hai| ke yazastilakakA yaha zloka dekhie:- aba rahA, vezyAoMko ghRNAkI aura AdarakI vadhUvittastriyau muktvA sarvatrAnyatra tajjane / dRSTise dekhanA, so isakA sambandha dezakAlake mAtAzvasA tanUjati mAtabrahma gRhAzrama // anasAra janasAdhAraNake jhakAva para hai| arthAt apanI strI aura vittastrI (vezyA) ko saMbhava hai zrIjinasena svAmIke samayameM usa chor3akara anya saba striyoMko mAtA, bahina aura prAntameM jahA~ ki ve rahate the vezyAyeM putrIke samAna samajhanA, yaha gRhasthAzramakA ghaNita na samajhI jAtI rahI hoN| Aja bhI hama brahmacarya hai / isase mAlUma hotA hai ki, soma- dekhate haiM ki mAlavA, madhyapradeza aura yU. pI. ke devake matase vezyAkA sambandha rakhane para bhI , kucha jiloMmeM vezyAkA vyasana jitanA burA samajhA jo gRhastha parAI striyoMkA tyAgI hai, vaha eka * jAtA hai, utanA bihAra aura baMgAlameM nahIM samajhA prakArakA brahmacArI hai| _ jaataa| karnATaka prAntameM isa samaya bhI jinendra __isI prakAra sarvArthasiddhi aura rAjavArtika Adi granthoM meM vezyAsaMbhogako svadArasantoSavratakA : bhagavAnke abhiSekake lie jo jalayAtrotsava hotA atIcAra batalAyA hai, anAcAra nahIM / ratnakara- hai, usameM vezyAoMkA nRtya karAyA jAtA hai| vahA~ NDazrAvakAcArameM bhI itvarikAgamana yA vezyAgama- to kahIM kahIM mandiroMmeM bhI vezyAnRtya hotA hai; nako svadArasantoSavratakA-jisakA dUsarA nAma parantu hamAre yahA~ aba puruSoMkA nRtya bhI samajhaparadAranivRtti bhI hai-atIcAra batalAyA hai| dAroMkI A~khoMmeM khaTakane lagA hai|-smpaadk / rAjavArtikakArane itvarikAkA lakSaNa kiyA hai For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 / pramAlakSaNa / pramAlakSaNa / zvetAmbara saMpradAya kA sabase pahalA tarkalakSaNa graMtha / ( lekhaka - zrIyuta muni jinavijayajI / ) vikramakI 11 vIM zatAbdI ke uttarArdhameM jinezvara aura buddhisAgara nAmake do prasiddha zvetAmbarAcArya ho gaye haiM / ye donoM sage bhAI aura gurubhrAtA the / vidvAn to ye the hI, sAtha hI caritravAn aura prabhAvazAlI bhI the / inhoMne apane samayameM bahutase yatiyoMkI zithila pravRtti dekhakara usakA tIvra virodha kiyA thA aura apane udAharaNake dvArA logoMko zuddhAcArakI zikSA dI thI / inake samayameM zvetAmbara - sAhityane vikAsake eka navIna mArgameM praveza kiyA / yadi zvetAmbara sAhityake prAcIna aura arvAcIna isa prakAra do vibhAga kalpanA kara liye jAya~, to ye donoM bandhu arvAcIna sAhitya ke karNadhAra yA Adi pravartaka kahe jA sakate haiM / inake pahale - kA jo zvetAmbara sAhitya hai, vaha kevala Agama granthoMke sAtha hI saMbaMdha rakhanevAlA hai / haribhadra, siddhasena, siddharSi aura abhayadevake inegine graMthoMke sivA aura koI bhI prakIrNaka sAhitya inase pahalekA upalabdha nahIM huA / paraMtu ina bandhuoMke AvirbhAvake bAda zvetAmbara sAhityasrota sahasradhArAoMse bahane lagA aura Age kI 3-4 zatAbdiyoM meM varSAkAlIna jalakI taraha nyAya, vyAkaraNa, kAvya, alaMkAra Adi saba hI kSetroM meM vipulatA ke sAtha vyApta ho gayA / ina 3 - 4 zatakoMmeMse pratyeka zatakameM zatazaH graMtha bhinna bhinna viSayoMke likhe gaye aura ve jainasAhityakI zobhAko cirakAlataka AzcaryAnvita dRSTi se dekhane lAyaka banA gaye / ina bandhuoMke avatArake pahale zvetAmbaroMke tarka, zabda aura kAvya Adike svanirmita lakSaNa graMtha nahIM the / usa 417 samaya ke vidvAn brAhmaNa aura bauddhoM ke banAye hue nyAya, vyAkaraNa aura alaMkAraviSayaka graMthoMkA adhyayana karake hI pANDitya prApta karate the aura unhIM ke AdhAra para ve apane siddhAntoMkA maNDana aura vipakSiyoMkA khaNDana kiyA karate the / yadyapi usa samaya siddhasena divAkara, mallavAdI, haribhadra aura abhayadeva Adi bar3e bar3e tAkikoMke banAye hue nyAyAvatAra, nayacakra, anekAnta jayapatAkA aura vAdamahArNava (sammati - TIkA ) Adi acche acche prabhAvazAlI tarka graMtha maujUda the aura ve aise the ki unakI yuktiyoMke Age paravAdiyoM ko yuktiyA~ nahIM sUjhatI thIM; phira bhI prathamAbhyAsI jainako nyAyazAstra ke siddhAntoMkA prAthamika kramabaddha jJAna prApta karane ke lie ajaina granthoMhIkI zaraNa lenI par3atI thI aura isI kAraNa isa prakArake kitane hI ajaina graMthoM para jaina vidvAnoMko TIkA-TippaNa likhane par3e the / suprasiddha bauddha tArkika dharmakIrtiracita nyAyabindukI dharmottaravAlI vyAkhyA para mallavAdIkA TippaNa aura diGnAgake nyAyapravezapara haribhadrakI TIkA isa kathana ke prakaTa pramANa haiM / jinezvarasUri aura buddhisAgarAcAryako isa prakAra parakIya sAdhanasaMpatti para avalambita rahakara apanA utkarSa bar3hAnA acchA nahIM mAlUma huA, isa lie unhoMne isa bar3I bhArI nyUnatAko pUrNa karanekA varNanIya prayatna karake apane sAhityako samunnata karanekA sUtrapAta kiyA / zvetAmbara sAhityakA itihAsa dekhanese patA lagatA hai, ki ina bhrAtAoMke pUrvake yatiyoM kA adhikAMza bhAga to dharmazAstroMke paThanapAThana ke sivAya aura kisI prakAra ke granthoMkA paricaya bhI nahIM rakhatA thA / nyAya, vyAkaraNa, kAvya Adi. laukikI vidyAoMkA jJAtA to usa samaya koI viralA hI hotA thA / yahI kAraNa hai ki vikramakI pahalI daza zatAbdiyoM meM -- itane bar3e hajAra For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 varSake kAlameM kevala pA~ca hI sAta zvetAmbara graMtha- niSiddhAcaraNoMkA sevana karanese ve pramatta ho kartA utpanna hue haiN| jisa samaya deza para vidozayoMke gaye / apane anurakta zrAvakoMko sAdhAraNa dharmalagAtAra AkramaNa hote rahe aura sarvatra azAMti kathA sunA de sakanevAle jJAnake sivA adhika phailI rahI, usasamaya bhI jaba zvetAmbara vidvA- vidyAdhyayana karanemeM ve AlasyavAna bana gaye / noMne hajAroM graMtha likha DAle, taba usa zAMtike aisI sthitimeM sAhityake vikasita honekI saMbhAsamayameM isa bAtakA kaise abhAva ho sakatA thA? vanA kahA~taka kI jA sakatI hai ? isI samayameM usa samayake yatiyoM-muniyoMmeM laukika vidyA- kucha bauddhAdi vidharmiyoMkA bhI upadrava adhika oMkA adhika pracAra na honemeM mujhe yaha kAraNa rahA, jisase jo isa kAryake lie samartha the ve pratIta hotA hai ki prAraMbhake zatakoMmeM jo muni muni bhI zAMtike abhAvameM sAhityakA vikAsa hote the, ve bahudhA vizeSa virakta aura udAsIna vizeSa nahIM kara ske| hote the / siddhasena divAkara jaise tejasvI aura pazcima bhAratakI prAcIna rAjadhAnI vallabhI parAkramI kvacit hI prakaTa hote the / jo Atma- nagarIke vidhvaMsake sAtha bauddhoMkA bhI vistAra svarUpAvalokanameM magna rahanevAle haiM, ve saMkucita hone lagA / vikramakI 9 vIM zatAtattvaciMtanameM zithilatA lAnevAle ina bakher3oMmeM bdike prAraMbhameM gujarAtake madhyakAlIna gauravake kyoM par3ane lage? ve to paramAtma dazAkA smaraNa kendrabhUta sthAna aNahillapurake rAjyataMtrameM prAraMbhaaura manana karanehImeM adhikatara lage rahate the| hIse jainoMkA sarvAdhika hastakSepa rahA / aNaunako vahI viSaya priya lagatA thA, jisameM AtmA hillapurakA jo bar3A bhArI utkarSa huA thA, vaha paramAtmAkA zuddhasvarUpa zAMtipradAyaka zabdoM jainajanatAhIke kAraNa thA, yaha kahanemeM jarA bhI aura vicAroM meM pradarzita kiyA gayA ho| tarkake Atizayokti nahIM hai / yaha bAta itihAsasiddha karkaza kaTAkSoMkA, vyAkaraNake aTapaTe sUtroM aura hai| aNahillapurakI unnatike sAtha pazcima bhAratameM zabdaprayogoMkA tathA zRMgArAdi nAnA rasoMse pracalita rahanevAle jainadharmakI unnatikA abheda cittakI nizcalatAko kSubdha kara denevAle AlaM- saMbaMdha hai| jyoM jyoM gujarAtakA rAjya susaMgakArika bhAkA raTana karanemeM unheM rati prApta Thita hotA gayA aura zaktimeM bar3hatA gayA, tyoM ho, yaha asaMbhava thaa| isa lie usa samayake tyoM jainasamAja bhI pichalI kaI zatAbdiyoMkI AtmadarzI zramaNa isa viSayakI pravRttikA bahuta jamI huI jaDatAko dUra karatA gayA / sAdhukama sevana kara sake / parantu pichale zatakoMmeM samudAyameM jAgRti Ane lagI aura dharmapracAradezakI paristhati badala gaI, dhArmika vicAroMmeM kI ora usakA utsAha bar3hane lagA / yahI jaDatA A gaI, aura vaimanasyakI mAtrA bar3ha samaya jinezvarasUri aura buddhisAgarAcAryake gaI, isa kAraNa usa prakArakI uccadazAvAlI prAdurbhAvakA hai / isake pahale vAdivetAla munivRttikA to lopa hotA gayA aura usake zAntyAcArya, mahendrasUri, mahAkavi dhanapAla sthAnameM saMyamazaithilya aura pramAdAcaraNakA praveza aura unake bandhu zobhana muni Adi kaI vidvA. huA / sAdhu loga eka hI jagaha bahuta samaya noMke buddhiprabhAvane sAdhusamUhameM jo vidyonnatike taka nivAsa karane lage, aura caityoM-maMdiroMkI bIja bo diye the, unheM ina donoM bandhuoMne vyavasthA dekhane-saMbhAlane lage aura gRhasthoMkA jalasiJcana karake aMkurita kara diyaa| inhoMne saMparka adhika rakhane lage / isa prakAra aneka apane vizAla ziSyasamudAyameM kevala dharma For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] zAstroM ke hI nahIM, nyAya, vyAkaraNa, kAvya, koSa, nATaka, chanda, alaMkAra Adi sabhI viSayoMke adhyayana ke pracArako car3hAyA * 1 inakA anukaraNa aura aura sAdhumaNDaloMne bhI utsAhake sAtha kiyA, jisake kAraNa 30-40 varSahImeM saikar3oM prauDha paNDita taiyAra ho gaye aura unhoMne apane pANDityase jainadharmako aura usake sAhityako uttama rIti se vibhUSita karanA zurU kara diyA / inhoMne zithilAcArakA bar3e jorazorase niSedha karanA prAraMbha kiyA aura aNahilapurakI rAjasabhAmeM kaI zithilAcArapoSaka yatiyoMke sAtha vAda karake unako niruttara kiyA, jisase yatisamUhameM phira zuddhAcaraNakI pravRtti bar3hane lagI / pahale kahA jA cukA hai ki jinezvarasUri aura buddhisAgarasUrike pahale zvetAmbaroMke nyAya, vyAkaraNa Adi lakSaNagraMtha nahIM the aura yaha nyUnatA unheM bahuta khaTakI / isakI pUrti karaneke lie jinezvarasUrine eka uttama tarkalakSaNa graMtha aura buddhisAgarAcAryane eka sarvAMgapUrNa zabdalakSaNazAstra banAyA / tarkalakSaNa graMthakA nAma hai- ' pramAlakSaNa' aura zabdazAstrakA nAma hai-'buddhisAgara-vyAkaraNa ' + | zvetAmbara saMpradAyake yahI donoM tarka aura zabdaviSayake sabase pahale lakSaNa graMtha haiM ! yadyapi zvetAmbara sAhitya meM * isa bAtakA ullekha jinezvarasUrike praziSya varddhamAnAcAryane apane banAye hue 'AdinAtha cariyam ' nAmaka prAkRta graMthakI prazastimeM jo saMvat 1160 pUrNa huA hai-- kiyA hai / pramAlakSaNa / sUrijiNesara siri buddhisAgarA sAgaro vva gaMbhIrA / sura-guru-sukka saricchA sahoyarA tassa do sIsA // vAyaraNa- cchanda nighaNTu-kavva nADaya pamANasamayesu / aNivAriyappacArA jANamai sayalasatthesu // + isakI samApti saMvat 1080 meM, mAravAr3ake bAlipura (jAlaura) meM huI hai / isI varSa meM jinebharasUrine haribhadrake aSTaka saMgrahakI bhI TIkA kI hai| 419 isa samaya inase bhI bar3e bar3e nyAya aura vyAkaraNake aneka graMtha maujUda haiM aura unakI uttamatA aura anupamatA acche acche ajaina vidvAnoM ne bhI pramANita kI hai; parantu ve saba inake pIche bane haiM / yaha graMtha sUtrAtmaka nahIM, kintu dharmakIrti ke nyAyavArtikake sadRza vArtikarUpa hai / mahAma siddhasena divAkarake prasiddha graMtha nyAyAvatAra ke 'pramANaM svaparAvabhAsi, jJAnaM bAdhavivarjitam / 66 pratyakSaM ca parokSaM ca, dvidhA meyavinizvayAt // "" isa Adi zlokako mUla mAnakara isIke vyAkhyAnake rUpameM 405 kArikAyeM banAI gaI haiM aura phira unako apanI hI banAI huI vistRta vRttise spaSTa aura pallavita kiyA hai| isa pramANa aura prameyake sAtha sambandha rakhanevAle sabhI viSayoMke lakSaNa bahuta acchI taraha se pratipAdita kiye gaye haiM / diGnAga, dharmakIrti, zAntirakSita, kumArila Adi prakhyAta naiyAyikoM ke vicAroMkI bhI jagaha jagaha AlocanA- pratyAlocanA kI gaI hai| graMtha rocaka aura pratipAdaka paddhatise likhA gayA hai| isameM kahIM kahIM kaTAkSayukta vAkyoMkA bhI prayoga kiyA hai; paraMtu asabhyatA ke sAtha nahIM / eka udAhara lIjie mahAn mImAMsaka kumArila bhaTTane apane zlokavArtikrameM vedoMkI AptatA siddha karate hue meM Akara eka jagaha vedoMko anApta mAnanevAle jaina aura bauddhoMke lie likhA hai ki -- dhAraNAdhyayanavyAkhyAnityakarmAbhiyogibhiH / mithyAtvaheturajJAto dUrasyairjJAyate katham // For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 janahitaiSI [bhAga 13 ye tu brahmAdviSaH pApA NDAko heya kahA hai + / unhoMne apane graMthoM meM vedAdaraM bhisskRtaaH| sAdhanAbhAsoMkA prayoga nahIM kiyA; kevala vite vedaguNadoSokti pakSiyoMke sAdhanoMmeM dUSaNa batAkara hI apane kathaM jlpntyljitaaH|| siddhAntoMkA samarthana kiyA hai| yahI bAta arthAt-jo brAhmaNa niraMtara vedoMkA dhAraNa, pramAlakSaNake antameM ina do kArikAoMke dvArA adhyayana, vyAkhyAna aura pUjana Adi karate haiM kahI gaI hai-- ve to unakA mithyAtva abhItaka jAna nahIM pramANavAdinAM tasmAdvAda eva vicaarnnaa| sake; taba jo brahmadveSI haiM, vedadharmase bahiSkRta haiM sAdhanAbhAsamanyaistu vAdibhirabhiyujyate // aura vedoMke pAsa taka nahIM jAte ve pApI (jaina tenAvadhIraNApyatra mahatA lakSmazAsane / aura bauddha ) loga nirlajja hokara vedoMke guNa parapakSanirAso hi sAdhanAbhAsato'pyasau // doSoMko kaise kaha sakate haiM ? bhaTTajIke ina pichalI kArikAkI TIkAmeM yaha bhI sUcita Aveza aura Akrozayukta vacanoMkA dekhie kiyA gayA hai ki-pramANake lakSaNa pratipAdana sUrijIne saMkSepameM, paraMtu kaise mIThe aura mArmika karanemeM, prayAsakI niSphalatA samajhakara pUrvake zabdoMmeM javAba diyA hai| jainAcAryoMne usa tarapha upekSAkI dRSTise dekhA hai aura isI lie haribhadrasUrine anekAntadhAraNAdhyayanetyAdi nAkrozaH phalavAniha / ajJairajJAtatattvo'pi paNDitairavasIyate // jayapatAkAmeM aura abhayadevasUrine sammatiarthAt-dhAraNAdhyayana ityAdi zlokoMmeM. TIkAma paraMpakSakA nirasana karane mAtrake uddezase 'brahmAdviSaH' aura 'pApA' Adi zabdoMdvArA bhaTTa ' prayatna kiyA hai / maTTavAdisarIkhe mahAn AcAjIne jo apanA Akroza prakaTa kiyA ryane parapakSakA nirmalana karanemeM advitIya zaktiniSphala hai-usase kucha phalakI prApti nahIM hotii| zAlI hokara bhI nayacakrakI sthApanA siddha jahA~para yuktAyuktaviSayaka tAttvika vicAra karaneke sivA pramANake lakSaNa kahanekA kAma kiyA jAtA ho vahA~para Akroza karanese apane- nahIM kiyA / kyoMki unhoMne yahI ThIka samajhA ko yA dUsareko-kisIko bhI tattvajJAnakI thA ki, parapakSakA nirasana karanehIse svapakSakI prApti nahIM hotii| aura jo yaha kahA ki tamane- svataH siddhi ho sakatI hai / vaha TIkAkA pATha vedoMkA asvIkAra karanevAle jainoMne-vedoMse dUra yaha hai:rahanevAloMne-vedoMkA mithyAtva kaise jAna liyA. -"atra pramANalakSaNe, niSphalatvAdA. so isakA to uttara yaha hai ki, jo bAta aza yAsasya / ata eva zrIharibhadrasaripAdaH yuktAyuktavicArazUnya manuSya dIrghakAlake saMsa zrImadabhayadevaripAdaizca parapakSanirAse taise bhI nahIM jAna sakate, use vidvAn manuSya mmati-TIkAyAmiti / ata eva zrImanmahA yatitamanekAntajayapatAkAyAM tathA satatkAla jAna letA hai| __ mallavAdipAdairapi nayacakra evAdaro vihita maharSi gautamane apane nyAyasUtrameM, parapakSakA iti na tairapi pramANalakSaNamAkhyAtaM parapakSanirasana karaneke lie vAdake sivA jalpa, vi. + hemacandrAcAryane bhI apanI ' pramANamImAMsA' meM taNDA, chala, jAtiprayoga Adi karanekI mI aisA karanA anyAya batAyA hai / likhA hai kianujJA dI hai; paraMtu jaina tArkikaoNna kevala eka amaduttaraiH parapratikSepasya kartumayuktatvAt, na hyanAyena vAtahIkA uttama mAnA hai, jalpa aura vita- jayaM yazo dhanaM vA mahAtmAnaH samIhante / ( pRSTa 38) For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ . aGka 9-10] prmaalkssnn| 421 nirmathanasamarthairapi parapakSanirAsAdapi sva- zrIbuddhisAgarAcAryairvRttairvyAkaraNaM kRtam / pakSasya pArizeSyAsiddhiriti / " asmAbhistu pramAlakSma vRddhimAyAtu sAmpratam // pUrvAcAryoMke dvArA pramANalakSaNake viSayameM isa TIkA-zrIbuddhisAgarAcAryaiH pANini-candraprakAra sArthaka upekSAkI jAne para bhI jinezvara- jainendra-vizrAnta-durgaTIkAmavalokya vRttabandhaiHjIne jo yaha prayatna kiyA hai, usakA kAraNa dhAtusUtragaNoNAdivRttabandhaiH kRtaM vyAkaraNaM saMskRtaisake bAdakI do kArikAoMmeM isa prakAra prAkRtazabdasiddhaye / asmAbhistu pramAlakSma batalAyA gayA hai: pramANalakSaNam, ataeva pUrvAcAryagauravadarzanArtha tairavadhIrite yattu prvRtiraavyorih| vArtikarUpeNa tatrApi svAbhiprAyanivedanArtha vRttitatra durjanavAkyAni pravRtteH sannibandhanam // 1 // karaNena c|| zabdalakSmapramAlakSma yadeteSAM na vidyte| arthAt zrIbuddhisAgara AcAryane to pANini, nAdimantastato hyete paralakSmopajIvinaH // 2 // candra, jainendra, vizrAnta aura durgaTIkA Adi TIkA-zabdalakSmavyAkaraNam, zvetabhikSUNAM vyAkaraNa granthoMkA avalokana karake saMskRta svIyaM na vidyate tathA pramAlakSmApi pramANalakSaNa- aura prAkRta zabdoMkI siddhike lie vyAkaraNa mapi, yeSAM svIyaM na vidyate / nAdimanto naivAdA- grantha banAyA aura maiMne pUrvAcAryoMkA gaurava veva ete saMbhUtAH, kintu kuto'pi nimittAda- dikhAneke lie vArtikarUpameM aura svAbhiprAya cInA ete jaataa| tato hyete, tsmaadityupsNhaarH| prakaTa karaneke lie apanI vRttise bhUSita karake hihetupadasUcakaH / kimbhUtAste ityAha-parala- yaha pramAlakSaNa gantha banAyA hai| mopajIvinaH bauddhAdipraNItalakSaNamupajIvituM pramAlakSaNake bananekI yaha bAta vizeSa dhyAna zIlAH, etaditi hetupadam / uktaM ca khIMcatI hai ki, usa purAne jamAne meM jaba jainoMkechavvAsa saehi NauttarehiM zvetAmbara jainoMke-svakIya lakSaNika graMtha nahIM the taiyA siddhiM gayassa viirss| aura dUsaroMke banAye hue granthoM para ve apane jJAnake kaMbaliyANaM divI vikAsakA AdhAra rakhate the, taba brAhmaNoM aura valahIpurie samuppaNNA // bauddhoMke samAna svayaM unake svayUthyoM digambaroMkI arthAt isa viSayakI ora pUrvAcAryoMdvArA orase bhI unapara isa bAtakA AkSepa huA upekSA kiye jAne para bhI jo hama donoMkI pravRtti karatA thA, ki "tumhAre svakIya lakSaNagraMtha nahIM huI hai, so isameM durjanoMke ye vAkya kAraNa haiM haiM, tuma paralakSmopajIvI ho, isa lie tumhArA ki inake-zvetAmbaroMke-zabdalakSaNa ( vyAka saMpradAya, nayA calA huA hai| tumhArA mata raNa) aura pramANalakSaNaviSayaka svakIya grantha prAcIna nahIM hai|" usa samaya digambara saMpradAnahIM haiM, ye paralakSaNopajIvI-bauddhAdi granthoM- yameM jainendrAdi vyAkaraNa aura parIkSAmukhAdi se apanA nirvAha karanevAle haiM, ataH ye Adise pramANapratipAdaka graMtha bana cuke the, isa lie nahIM haiM, kintu kisI nimittavizeSase naye hI unako apane sAhityakA abhimAna rakhanekA paidA ho gaye haiM / jaisA ki kisIne ( digambara svAbhAvika kAraNa utpanna ho gayA thA aura granthakarttAne ) kahA bhI hai-mahAvIra bhagavAnake zvetAmbaroMmeM ye bane nahIM the, isa lie una para nirvANake 609 varSa bAda vallabhIpurameM zvetAmbara- kaTAkSa karanekA prasaMga digambaroMko mila rahA darzana utpanna huA / ataeva .. thA / jinezvarasUri aura unake bhAtAko For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 jainahitaiSI [ bhAga 13 ye kaTAkSa asahya mAlUma diye, isa lie svayaM hI mahAn vyAkaraNa banAnemeM samartha haiN| unhoMne apane saMpradAyake tadviSayaka sAhitya- rAjAne sAhAyya denA svIkAra kiyA; jisase sthAnako bhI azUnya banA denekA yaha kAma eka varSa bharahImeM AcAryajIne savAlakSa zlokakara dikhAyA aura apane arvAcInatvako pramANa sarvAMgapUrNa siddhahemazabdAnuzAsana nAmaka tirohita kara diyA ! parantu yaha bAta samajhameM vyAkaraNa banA diyA / nahIM AtI ki isa prakArake eka do graMthoMke astu / yadi ye dUsaroMke dvArA kiye jAnebana jAnese AkSepaka loga kaise zAnta ho gaye vAle kaTAkSoMkI bAteM saca hoM to zvetAmbara hoMge aura zvetAmbaroMkI prAcInatAkA kaise sampradAyake anuyAyiyoMko kaTAkSakarttAoMkA svIkAra karane laga gaye hoMge / isake sivAya upakAra hI mAnanA cAhie, jinake kAraNa unake yaha bAta bhI vicAraNIya hai ki jo digambara sAhityakA bahuta hI vikAsa huA aura usase loga zvetAmbaroM para kaTAkSa karate the ve, samUce bhAratIya sAhityakI zobhAmeM bhI apariapane sAhityameM bhI pUjyapAda aura mANikya- mita vRddhi huI / 12-9-1917 / bambaI / nandi Adike prAdurbhAvake pahale isa prakArake noTa--pramAlakSaNake kartA jinezvarasUri zoMkA abhAva hone para apanI AdimattA yA baTe bhArI tArkika samajhe jAte haiM, taba mAlUma prAcInatAko kaise pramANita karate hoMge ? nahIM ki unakI tarkapravaNa buddhimeM yaha bAta kahA jAtA hai ki, hemacaMdrAcAryako apanA supra- kaise jaMca gaI ki tarkalakSaNagrantha banA denese siddha vyAkaraNa siddhahemazabdAnuzAsana bhI isI zvetAmbarasampradAya parase arvAcInatvakA Aropa prakArakA eka kAraNa upasthita honese banAnA par3A uThA diyA jAyagA / eka to isa bAta para thA / prabandhacintAmaNimeM likhA hai, ki hemaca- vizvAsa hI nahIM hotA hai ki kisI vicArazIla ndrAcArya siddharAja jayasiMhakI sabhAmeM ekadina vidvAnake dvArA zvetAmbarasampradAya para isa kisI eka kAvya para apanA apUrva arthacAturya prakArake AkSepa kiye jAte hoMge / kyoMki prakaTa kara rahe the| use sanakara rAjA bahata lakSaNagranthoMkA honA na honA prAcInatA yA khuza huA aura unake pANDityakI prazaMsA karane arvAcInatAkA hetu nahIM ho sakatA / dUsare lgaa| eka brAhmaNa vidvAnko yaha bAta sahana na yadi sAdhAraNa logoMke dvArA aise AkSepa kiye huI / vaha bolA-mahArAja, isameM inakI kyA * asmin kAvye niHprapaJce prapaJcamAne tadvacanacAturIzobhA hai ? hamAre hI vyAkaraNAdi zAstroMke camatkRtacetA nRpastaM prazaMsan kaizcidasahiSNubhirasmaprabhAvase ye itanI vidvattA prApta kara sake haiN| cchAnAdhyayanabalAdeteSAM vidvattetyabhihite rAjJA pRSThAH rAjAne AcAryajIke sAmane dekhA, taba ve bole zrIhemacandrAcAryAH / purA zrIjinena zrImanmahAvIreNandrasya , ki, pahale hamane tumhArA nahIM, kintu vaha vyAkaraNa purataH zaizave yadvyAkhyAtaM tajjainavyAkaraNamadhIyAmahe paDhA hai; jise mahAvIra jinane apanI bAlyA. vayamiti / tadvAkyAnantaramimA purANavArtAmapahAyAsmA kameva sannihitaM nRpaM vyAraNakartAraM kamapi teti tatpi. vasthAmeM indrake sAmane prakaTa kiyA thaa| brAhmaNane . zunavAkyAdanu te prAhuH-yadi zrIsiddharAjaH sahAyIbhavati kahA tadA katipayaireva dinaiH paJcAGgamapi nUtanaM vyAkaraNaM yadi koI Adhunika vyAkaraNakartA ApameM ho rcyaamH|......shriihemaacaaryaiH zrIsiddhahemAbhidhAna pazcAto hameM batalAie / hemacaMdrAcA ryane uttara diyA ki amapi vyAkaraNaM sapAdalakSapranthapramANaM saMvatsareNa scayAM yadi mahArAja siddharAja sAhAyya kareM, to maiM cakre / (prabandhacintAmaNiH, pR0 146-7.) For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] " bhI jAte rahe hoM, to unakA nirAkaraNa ina granthoMke bana jAnese ho gayA hogA, yaha bAta nahIM mAnI jA sakatI / inake bana jAne para bhI to yaha kahanekI guMjAiza banI hI rahI hogI ki inake lakSaNagrantha abhI hAlahIke, arthAt gyArahavIM zatAbdike bane hue haiM, ataeva inakA sampradAya prAcIna nahIM, arvAcIna hI hai / ina granthoMke bana jAnese kevala isa AkSepako avazya hI sthAna nahIM rahA hogA ki zvetAmbara sampradAyameM zabda aura nyAyake lakSaNagrantha nahIM haiM / isase adhika aura kisI AkSepake nivAraNakI AzA inase nahIM kI jA sakatI / chavvAsa sahi' Adi gAthA kisI digambarI granthaparase udhdRta kI gaI hai, aisA jAna par3atA hai; parantu usameM yaha hetu zvetAmbaradarzanakI arvAcInatA siddha nahIM kI gaI hai ki zvetAmbaroMmeM lakSaNagrantha nahIM haiM, kAraNa ve arvAcIna haiM | yaha to paramparAse calI AI kevala eka kathA hai / isa taraha vicAra karanese mAlUma hotA hai ki granthakarttAne jo apane granthake race jAnekA kAraNa batalAyA hai, vaha sarvozameM ThIka nahIM hai / vAstavameM isa kArakA itanA hI aMza ThIka jAna par3atA hai ki granthakartAko apane yahA~kI yaha kamI - lakSaNa - grantha nahIM haiM, yaha truTi - khaTaka gaI, isase unhoMne apane sampradAyakA agaurava samajhA aura antameM isa dizA meM prayatna kiyA / dekara isa 423 zrIjinezvarasUrike vAkyoMse vikramakI gyArahavIM zatAbdike lagabhagake aura usake AgekI zatAbdiyoMke jainavidvAnoMke una bhAvoMkA AbhAsa milatA hai jinake vazavartI hokara unhoMne saikar3oM anukaraNamUlaka granthoM kI racanA kI hai| vyAkaraNa, chanda, kAvya, koza, alaMkAra Adi viSaya aise haiM ki inase kisI dharmakA koI vizeSa sambandha nahIM hai; parantu vaha samaya aisA thA, jainoM aura jainataroMkA pArasparika sambandha itanA vicchinna ho rahA thA, aura asahiSNutA itanI bar3ha rahI thI ki jainoMko ina viSayoMke bhI svatantra grantha racanekI pratIta huI / unheM yaha asahya ho gayA hamAre dharma ke anuyAyI dUsaroMke banAye hue tha pddh'eN| apane yahA~ bhI saba viSayoMke grantha banane cAhie, yaha bhAvanA unameM barAbara bar3hatI gaI aura isane unheM jainataroMse sarvathA pRtha diyA / hamArI samajhameM jainavidvAnoMkA yaha pRthak pRthak viSayoM para grantha likhane kA prayatna ukta bhAvanAke vazavata hokara nahIM, kintu samUce bhAratIya sAhityako unnata banAnekI dRSTise hotA to bahuta acchA hotA, usakI kamanIyatA aura mahanIyatA kucha aura hI hotI aura vaha kevala jainoMke lie hI nahIM, kintu jainataroMke lie bhI abhimAnakI vastu hotI / - sampAdaka / pramAlakSaNa / For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 jainahitaiSI [bhAga 13 jainajAtiyoM ke pArasparika beTI- una dhanika jAtiyoMke loga jinameM kanyAyeM kama vyavahArameM haiM choTI jAtiyoM para TUTa par3eMge aura unakI sArI kanyAoMko hathayA leNge| isakA phala yaha hogA hAnikI klpnaa| ki choTI jAtiyoMke lar3ake kuMAre raha jAyeMge aura nidhana honeke kAraNa anya jAti ke loga kucha samaya pahale sUratake 'digambara jaina' unheM kanyA deMge nahIM / parantu vAstavameM yaha zaMkA meM zrIyuta paNDita pannAlAlajI vAkalI. nirarthaka hai| kAraNa eka to aisI jAti zAyada vAlane eka choTAsA lekha prakAzita karAyA thA hI koI ho jisameM nirdhana hI nirdhana ho, dhanI aura usameM yaha pratipAdana kiyA thA ki, jaba koI na ho / sabhI jAtiyoM meM dhanI aura nidhana eka jAti dUsarIse sambandha karane lagegI taba pAye jAte haiM aura jina jAtiyoM meM enI adhika nirdhana jAtikI putriyoM ko dUsarI jAtike dhanika haiM, unameM nirdhana bhI bahuta haiM jo dUsarI jAtike byAha le jAyeMge, vRddhavivAhakI vRddhi hogI nirdhanoMko apanI lar3akiyA~ khuzIse deneko aura kaMgAloM ke lar3ake Adhika avivAhita rheNge| taiyAra ho jaayeNge| tAsare dhanI prAyaH dhaniyoMke hI yaha lekha pArasparika beTI-vyavahArake virodhi- sAtha sambandha karate haiM; garIboMke sAtha to usa yoM ko itanA pasanda AyA ki unhoMne use kaI samaya karate haiM aba unakI umra bahuta adhika patroMmeM uddhRta karake prakAzita kiyaa| icchA ho jAtI hai| so aise logoMko to rupayoMke huI ki ukta lekhake viruddhameM hama bhI kucha likheM, jorase kahIM na kahIM lar3akiyA~ mila hI jAyagI; parantu usake kucha hI samaya pahale jainahitaiSI cAhe ve jAtimeM mileM yA dUsarI jAtiyoMmeM / bhAga 11 pRSTha 628 meM hamArA eka 'jaina yadi ve dUsarI jAtikI kanyAyeM le AyeMge to jAtiyoM meM pArasparika vivAha' zIrSaka vistRta unakI jAtikI kanyAyeM auroMke lie bacI lekha prakAzita ho cukA thA aura usameM ukta rheNgii| bAta yaha hai ki isa praznakA vicAra lekhakI prAyaH sabhI bAtoMkA uttara diyA jA samagra jaina samAjake hAnilAma para dRSTi rakhakara cukA thA, isa lie hamane usa samaya isa viSa- karanA cAhie / tagAma jaina jAtiyoMmeM jitanI yo mauna rahanA hI ucita samajhA; para dekhate haiM kanyAyeM haiM, yadi una sabakA yathocita sambandha ki vaha lekha hAIkorTakI 'najIra' bana rahA hai| ho jAya, kisIko ku~ArI na rahanA par3e aura jainagajaTake sampAdakane tA. 17 sitambarake vivAhakA kSetra bar3ha jAnese yaha nissandeha hai ki gajaTameM use phira peza kiyA hai, isa lie Ava- lar3akiyA~ ku~ArI na raheMgI to samajhanA hogA zyaka huA ki usakI bhrAmakatA prakaTa kara dI ki pArasparika vivAhasambandha lAbhakArI hai / yadi jAya / pahale hama apane pUrvollikhita lekhakA hI isase kisI eka jAtiko kucha hAni bhI ho vaha aMza udhdRta kara dete haiM, jisameM isa viSa- aura AraMbhameM aisA honA kaI aMzoM meM saMbhava bhI yakI carcA kI gaI hai: hai, to sAre jainasamAjake lAbhake khayAlase " yaha zaMkA kI jAtI hai ki pArasparika usako dara gujara karanA hogaa| vivAhasambandha jArI honese pahale pahala una kucha logoMkA yaha khayAla hai ki saba jAtijAtiyoMko bahuta hAni uThAnI par3egI, jinakI yoMmeM beTIvyavahAra hone laganese kanyAvikraya saMkhyA thor3I hai aura jo nirdhana haiN| kyoMki bar3ha jAyagA / aise loga apane vicAroMkI puSTimeM For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] hAnikI klpnaa| 425 yaha yukti dete haiM ki, jo loga apanI lar3a- saMkhyAmeM itanI kamI huI hai / yaha dekhA jAya ki kiyoMko becate haiM unake lie vikrIkA kSetra jisa samayakI bAta kahI gaI hai usa samaya bar3ha jAyagA aura isa kAraNa ve jisa jAtimeM murAdAbAda jilemeM byAhe, kuMAre aura ra~DDue puruSoMkI adhika dhana denevAle mileMge usI jAtimeM apanA tathA byAhI, kuMArI aura vidhavA striyoMkI saMkhyA kAma banAnekI koziza kareMge, parantu yaha yukti kitanI thI aura usake bAda pA~ca daza varSameM usa isa praznake eka hI ora dRSTi DAlakara kI jAtI saMkhyAmeM kitanA antara par3a gyaa| isakA hisAba hai; yaha nahIM socA jAtA ki jaba becanevAleke bhI prakaTa kiyA jAya ki yaha nayA sambandha jArI lie vikrIkA kSetra bar3ha jAtA hai taba kharIdadAroMke honepara murAdAbAdakI kitanI lar3amiyA~ bAhara gaI lie bhI to kharIda karanekA kSetra choTA nahIM rahatA aura bAharase kitanI vahA~ AI / isa taraha pUrI hai| jo rupaye dekara byAha karanA cAheMge unake jA~ca kiye binA aisI bAtoM para vizvAsa nahIM kiyA lie phira lar3akiyA~ bhI to bahuta milane lageMgI; jA sakatA / yaha bahuta saMbhava hai ki ku~AroMkI ve becanevAloMke bar3hate hue lomameM sahAyaka saMkhyA aura hI kinhIM kAraNoMse bar3ha gaI ho kyoM hoMge ?" aura samajha yaha liyA gayA ho ki isa naye samba__ zrIyuta paM0 pannAlAlajIne apane lekhameM murAdA- ndhase aisA huA hai / eka to aisA ho nahIM sakatA bAda jileke khaNDelavAloMkA eka dRSTAnta diyA hai ki murAdAbAdakI lar3akitamAharavAloMne le jisakA sAra yaha hai ki "ukta jileke khaNDevA- to lI hoM, para dIM bilakula hI na hoN| kyoMki loke sAtha dehalI, alIgar3ha Adike khaNDelavA- murAdAbAda jilemeM bhI to raIsoM aura dhaniyoMkA loMkA beTIvyavahAra nahIM hotA thaa| kyoMki abhAva nahIM hai / unhoMne jaba bAharake raIsoMko murAdAbAdavAle do yA tIna gota TAlakara hI apane lar3akiyA~ dI hoMgI taba lI bhI to hoMgI, sambandha kara lete the, para dehalI alIgar3havAloMmeM isI prakAra murAdAbAda jilemeM jisa prakAra nirdhana cAra gotra TAlakara vivAha hote the| kucha logoMke loga haiM, usI prakAra alIgar3ha AdimeM bhI unakA prayatnase murAdAbAdavAloMne apane yahA~ cAra gotoM- abhAva nahIM hai / alIgar3ha AdivAle dhaniyoMne kA TAlanA svIkAra kara liyA aura taba unakA kucha yaha pratijJA to kI hI na hogI ki hama dehalI Adi logoMse vivAhasambandha hone murAdAbAda ke hI garIboMkI lar3akiyA~ lAyeMge, apane lagA / isakA phala yaha huA ki, murAdAbAdake AsapAsake garIboMkI nahIM leMge, jisase ki yaha raIsoMkI jitanI lar3akiyA~ thIM ve to dehalI samajha liyA jAya ki murAdAbAdake garIboMkI alIgar3ha Adike raIsoMke yahA~ pahuMca gaI aura sArI lar3akiyA~ alIgar3ha AdimeM calI gaI / aura idharake nirdhanoMke lar3ake kore raha gaye / unake thor3I derake lie yadi yaha bhI mAna liyA jAya pAsa itanA dhana nahIM ki ve alIgar3ha Adise ki murAdAbAda jilemeM ku~AroMkI saMkhyA bar3ha gaI, lar3akiyA~ lA skeN| basa, yahI eka mAtra kAraNa hai to isake sAtha yaha bhI mAnanA par3egA ki, alIki murAdAbAda mileke lar3ake kuMAre raha jAte gar3ha Adike khaNDelavAloMmeM ku~AroMkI saMkhyA haiN|" hamArI samajhameM yaha dRSTAnta taba taka pramANa- kama ho gaI hogii| kyoMki yaha to nizcaya hai ke rUpameM grahaNa nahIM kiyA jA sakatA, jabataka ki khaNDelavAla jAtimeM adhika umrataka yA vahA~ke khaMDelavAloMkI saMkhyAke aMka upasthita jIvanabhara kumArI rahanevAlI lar3akiyA~ nahIM haiN| karake yaha na samajhA diyA jAya ki ku~AroMkI arthAt lar3akiyA~ to murAdAbAda aura alIgar3ha For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 jainahitaiSI [bhAga 13 AdikI byAhI hI gaI hogI, aura ku~AroMkI haraNa bhI lagabhaga khaMDelavAloMke pUrvokta dRSTAntake saMkhyA bhI utanI hI hogI jitanI ki lar3aki- hI samAna hai / sampAdaka mahAzayako zAyada yaha yoMkI karmAke hisAbase rahanI cAhie; antara dhyAna hI nahIM rahA hai, ki padmAvatI puravAroMke sirpha yaha par3A hogA ki, alIgar3ha AdikI ora sivAya aura aura jAtiyoMke loga bhI nirdhana jo adhika ku~Are rahate the, so unake badale yahA~ aura grAmoMmeM rahanevAle haiM, isa lie ve padmAvatI murAdAbAda jilemeM adhika ho gaye hoNge| abhiprAya puravAroMke sAtha sambandha kara sakate haiM / nagarayaha ki samagra khaNDelavAla jAtike lAbhakI dRSTise nivAsiyoM aura dhaniyoMke yahA~ itane adhika murAdAbAda aura alIgar3ha-dillIvAloMkA beTI- lar3ake nahIM hote haiM ki ve sAre grAmavAsiyoMkI vyavahAra burA nahIM kahA jA sktaa| lar3akiyoMko caTa kara jAya~ge aura grAmavAsI yadi isa prakArakA sambandha burA samajhA lar3akoMke lie lar3akiyA~ baceMgI hI nahIM / jAyagA, taba to phira jAtiyoMkI jo vartamAna isake sivAya nagaranivAsiyoMke yahA~ lar3akiyA~ saMkhyA hai usameM aura bhI vRddhi karanekI Ava- bhI to hotI haiN| unake lie bhI to lar3ake zyakatA hogI / byAhakA kSetra isase bhI adhika cAhie~ / yadi yaha kahA jAya ki ve apanI saMkIrNa kara denA lAbhadAyaka siddha hogA / phira lar3akiyA~ dhaniyoMko deMge, to phira jitane dhanito mAravAr3ake jo loga anya prAntoMmeM basa gaye yoMke yahA~ dhaniyoMkI lar3akiyA~ jAya~gI, utanI haiM aura dhanI hogaye hai unake sAtha mAravADameM garIboMkI lar3akiyA~ bhI to dhaniyoM ke yahA~ jAnese rahanevAloMko apanA bhI byAha-sambanba banda kara bacI rheNgii| isake sivAya padmAvatI puravAroMke hI denA caahie| kyoMki ve loga mAravAr3ameM A- par3osameM rahanevAlI eka agravAla jAti hai / sunate haiM kara lar3akiyA~ le to jAte haiM, para dete apane isa jAtimeM kanyAoMko vara nahIM milte| bIsoM lar3aAsapAsa rahanevAle dhaniyoMko hai / aura isa kiyA~ jIvanabhara kumArI rahatI haiN| yadi pArasparika yukti ke anuyAyI banane ke lie to itanA hI kyoM, sambandha jArI ho jAyagA, to ye lar3akiyA~ pratyeka nagara aura grAmavAloMko bhI yaha niyama padmAvatI puravAroMko byAhI jAya~gI / isake banA lenA cAhie ki ve dUsare nagara aura grAma- sivAya yadi yaha Dara anivArya hI ho, ki vAloMko apanI lar3akiyA~ na deM ! garIba grAmavAsiyoMkI sArI lar3akiyA~ china digambara jainameM gurujIke ukta lekha para eka jAya~gI aura ve ku~Ara raha jAyeMge to isake sampAdakIya noTa bhI thA / usameM kahA gayA thA lie aura upAya bhI to kiye jA sakate haiM / ki nirdhana aura grAmanivAsinI jaina jAtiyoMke ahamadAbAdake zvetAmbara jainoMkI eka dhanika lie yaha pArasparika beTIvyavahAra viSatulya jAti kAThiyAvAr3ake grAmoMse lar3akiyA~ le to siddha hogA aura isake lie padmAvatI puravAra AtI thI; parantu detI nahIM thii| isa para eka jAtikA dRSTAnta diyA thaa| likhA thA ki isa sajjanane kAThiyAbAr3iyoMko cetAyA aura taba jAtike adhikAMza loga grAmoMmeM rahate haiM aura unhoMne yaha niyama kara diyA ki ahamadAbAdanirdhana haiM / unase zaharavAle dUsarI jAtike loga vAloMko utanI hI lar3akiyA~ dI jAya~, jitanI ki lar3akiyA~ le to jAya~ge; para deMge nahIM / kyoM ki unakI apane gA~voM meM byAha kara lAI jaay| padmAvatI koI bhI nagaranivAsI apanI lar3akIko grAmameM puravAra bhI cAheM to isI prakArakA eka niyama aura nirghanake yahA~ nahIM denA cAhatA / yaha udA- banA sakate haiM, jisase ve isa Darase bace raheM / For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa aGka 9-10] hAnikI klpnaa| tamAma jaina jAtiyoMmeM beTIvyavahAra hone hogI, kanyAvikraya kama hogA, aura isI tarahake lagegA, to yaha sthira aura nizcita hai ki kuMAre aura bhI bahutase lAbha hoMge, jinakA vicAra hama puruSoMkI saMkhyA ghaTegI / vivAhakA kSetra bar3ha jainahitaiSI bhAga 11 pRSTha 628 ke lekhameM vistAjAnese vartamAnameM jitane puruSoMkA vivAha ho rake sAtha kara cuke hai| sakatA hai, utanese adhika puruSa byAhe jA choTI choTI jAtiyoMke bacAneke lie-jinakI sakeMge / isa bAtako acchI taraha samajhaneke janasaMkhyA bahuta hI thor3I raha gaI hai-isase lie kalpanA kIjie ki tamAma jaina jAtike acchA aura koI bhI upAya najara nahIM AtA / vivAhayogya strIpuruSoMkI saMkhyA daza hajAra gata Asauja sudI 10 ke jainamitrameM 'buDhele' hai aura vaha nIce likhI pA~ca jAtiyoMmeM nAmaka jaina jAtikI janasaMkhyAkA eka koSTaka vibhakta hai:-- prakAzita kiyA gayA hai / usase mAlUma hotA kanyA hai ki isa jAtimeM puruSoMkI saMkhyA 454 aura khaNDelavAla 1400 1100 striyoMkI 372 hai| inameMse 177 puruSa aura paravAra 1060 940 178 striyA~ vivAhita haiM / vidhavAoMkI saMkhyA agravAla 1450 1550 ___ 94 hai| 45 barSakI umarase kamake 73 puruSa. padmAvatI puravAra 700 aura 131 bAlaka isa taraha kula 204 puruSa 40. . - vivAhayogya haiM, parantu kanyAoMkI saMkhyA kula ---- 100 hI hai / arthAt isa jAtike 104 puruSoMke 5310 bhAgyameM jIvana bhara vinA strIke rahanA likhA hai| aba yadi ina saba jAtiyoMmeM apanI apanI pAThaka soceM ki aisI dazAmeM yaha jAti kitane jAtike hI bhItara vivAha hogA to khaMDelavAloMmeM samayataka apanA astitva banAye raha sakatI hai| 300, paravAroMmeM 120, padmAvatIpuravAroM meM yadi ise anya jAtivAloMke sAtha byAha karanekI 100 aura hUmar3oMmeM 200 puruSa niyamase AjJA mila jAyagI, to inameMse bahutase puruSa avivAhita raheMge / arthAt cAhe jo upAya kiyA byAhe jA sakeMge kyoMki anya bar3I bar3I jAtijAya, itane loga ku~Are raheMge hii| kyoMki yoMmeM kanyAoMkI saMkhyA itanI kama nahIM hai| pratyeka jAtimeM lar3akiyoMkI saMkhyA kama hai| isameM to Adhese bhI adhika kama hai| .. aura agravAloMmeM puruSoMkI saMkhyA kama hai, isalie yaha saMbhava hai ki do cAra jAtiyoMkI unameM 100 lar3akiyA~ kuMArI raheMgI / isa paristhiti aisI ho ki unheM isa pArasparika taraha saba jAtiyoMmeM 720 puruSa aura 100 vyavahArase kucha hAni honekI saMbhAvanA ho, para lar3akiyA~ ku~ArI raheMgI, parantu yadi saba vaha hAni aisI nahIM ho sakatI ki usakA koI jAtiyoMkA paraspara vivAha hone lagegA to pratIkAra hI na ho aura usake kAraNa sAre jai5310--4690=620 puruSa hI kuMAre raheMge nasamAjakI bhalAI ke isa vyavahArako roka rakkhA aura lar3akI eka bhI na raheMgI, arthAt pAra- jAya / kisIeka jAtikI rakSAke lie, jaisA sparika vivAhase 200 puruSa aura 100 lar3akiyA~ ki Upara padmAvatIMpuravAroMke sambandhameM kahA adhika byAhI jA skeNgii| isake sivAya ana- gayA hai, khAsa niyama bhI banAye jA sakate haiM melavivAha kama hoMge, pArasparika prItikI vRddhi aura usase vaha hAnise bacA lI jA sakatI hai| For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 jainahitaiSI [ bhAga 13 / sAre jainasamAjameM ekAdha jAti aisI bhI nikala aMka11meM 'khaNDagiri aura kaliMgAdhipati khAravela' sakatI hai jisameM vivAhayogya puruSoM aura nAmakA eka lekha prakAzita kiyA thA / hitaiSIke kanyAoMkI saMkhyA barAbara ho aura sabake sAtha niyamita pAThakoMko usakA smaraNa hogaa| usa lekhasambandha karanese use yaha hAni ho ki usakI kA mUla inhIM lekhoMmeM hai / ina lekhoMne-vizeSakanyAyeM dUsarI jAtiyoMmeM adhika calI jAya~ karake hAthI guphAvAle lekhane-jainadharmake itihAsaaura usake yahA~ke kucha puruSa kuMAre raha jaayeN| para eka apUrva prakAza DAlA hai / IsavI sanase avazya hI yaha usa eka jAtike lie hAnikA koI 200 varSa pahale kaliMgadezameM mahAmeghakArya hai. paranta jaisA ki pahale bhI kahA jA vAhana khAravela nAmakA eka bahuta hI pratApI cukA hai hameM isa viSayameM samagra jainasamAjake rAjA hogayA hai| bhikSurAja bhI isakA nAma thaa| lAbhapara adhika dRSTi rakhanI cAhie / samAjake ise rAjA nahIM, mahArAjA athavA samrAT kahanA kAryameM vyaktiyoM ko apane svArthoMkA bali denA caahie| kyoMki isane prabalapratApAdita hI par3atA hai| unheM yaha socakara santoSa karanA magadha deza para car3hAIkI thI aura use jIta liyA par3atA hai ki samAjakA jo lAbha hai, usameM thA / lekhameM khAravelakA janmase lekara 38 hamArA bhI hissA hai| varSakI avasthAtakakA jIvana vRttAnta diyA jo sajjana isa viSayake virodhI haiM, unheM hai / yadyapi lekhake aneka aMza khaMDita ho apane aura aura virodhoMko bhI upasthita karanA gaye haiM; phira bhI vaha batalAtA hai ki usa cAhie jisase una para vicAra kiyA jA sake samaya ur3IsAkA pradhAna dharma jaina thA / khAravela aura yaha viSaya acchI tarahase nirNIta ho jAya! jainadharmakA parama zraddhAlu aura pracAraka thaa| usane siMhAsana para baiThaneke dUsare varSameM vidarbha pustaka-paricaya / ( barAra) aura mahArASTrameM jainadharmake pracArakA prayatna kiyA, 12 veM varSameM magadha para car3hAI kI aura usameM vijaya prApta karake vaha AdinAtha 1 prAcInajainalekhasaMgraha ( prathama bhaag)| bhagavAnkI usa pratimAko vApasa lekara lauTA sampAdaka, zrIyuta muni jinavijayajI aura jise ki nanda rAjA kaliMgase le gayA thA / prakAzaka, AtmAnanda jainasabhA, bhAvanagara / isa pratimAko khAravelane eka bar3A bhArI mandira DimAI ATha pejI sAija / pRSThasaMkhyA 100 / banavAkara usameM sthApita karAI / rAjyake terahaveM mUlya ATha AnA / ur3IsA prAntameM kaTakake varSameM usane kumArI (khaNDagiri ) parvata para samIpa bhuvanezvara nAmakA eka prasiddha sthAna hai| deza dezake mahAvidvAnoM aura jainasAdhuoMko vahA~se koI 4-5 mIlake antara para khaNDagiri bulAkara eka bar3I bhArI sabhA kii| usakI paTTa aura udayagiri nAmakI do pahAr3iyA~ haiN| ina rANIne jainasAdhuoMke rahaneke lie guphAyeM donoM pahAr3iyoMke zikharoM para kaI choTI bar3I banavAI / ye saba lekha prAkRta bhASAmaM hai aura guphAyeM haiN| ina guphAoMmeMse hAthI guhAkA prasiddha inakI lipi azokake samayakI lipise milatI zilAlekha aura dUsare tIna choTe choTe lekha aneka julatI huI hai| sabase pahale eka sAhabako san TIkAoM aura TippaNiyoM sahita isa pustakameM 1830 meM ina lekhoMkA patA lagA thaa| prakAzita kiye gaye haiN| hamane jainahitaiSI bhAga 9 tabase abataka inake viSaya meM vidvAnoMmeM jo For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] pustaka-paricaya / 429 kucha carcA huI hai aura inake muzkilase par3he acchI upayogI pustaka likhaneke lie hama jAne Adike sambandhameM jitanI ghaTanAyeM huI hArdika dhanyavAda dete haiN| haiM una sabakA itihAsa bhI isa pustakameM diyA 2 harSacarita bhaassaa| lekhaka, paM0 pyArelAla gayA hai / koI 50 varSa taka to yaha lekha zarmA dIkSita, prakAzaka, manoramA kAryAlaya, acchI tarahase par3hA hI nahIM gayA thA aura isake maMDI dhanaurA (yuu.pii.)| AkAra Dabala krAuna solaha sivAya ki yaha bauddhoMkA hai, kisIne isake pejI / pRSTha saMkhyA 80 / mUlya ATha Ane / jaina honeke viSayameM to kalpanA bhI nahIM kI thii| saMskRta kAdambarIke kartA 'bANabhaTTa' saMskRtake sabase pahale gujarAtake suprasiddha itihAsajJa paM0 suprasiddha kavi ho gaye haiM / gadyakAvyakI racanAmeM bhagavAnalAla indrajIne ina lekhoMko acchI to ve bejor3a samajhe jAte haiM / unhoMne apane taraha par3hA aura inake eka eka zabda para TIkA AzrayadAtA rAjA harSavarddhanake nAmako amara banA TippaNI karake inake sampUrNa AbhiprAyako prakA- deneke lie 'harSacarita' nAmakA bhI eka kAvya zita kiyaa| pustakameM paM0 bhagavAnalAlajIke likhA thaa| saMskRtameM jo thor3ese aitihAsika lekhakA pUrA anuvAda diyA gayA hai| sAtha hI zrIyuta kAvya haiM, harSacarita bhI unameM se eka hai| isameM paM0 kezavalAla dhruva mahAzayakA lekha bhI antameM kavine apane vaMzakA, apanA, mahArAja harSavarddhanake jor3a diyA gayA hai, jisameM khAravelake itihAsa- vaMzakA aura unake yazakA vistArase paricaya para kucha aura bhI nayA prakAza DAlA gayA hai| diyA hai / 'harSa' bhAratavarSakA suprasiddha samrATa kaliMgadezake itihAsAdike sambandhameM aura bhI ho gayA hai / usake samAna prabalapratApI aura jo jo jAnane yogya bAteM mila sakI haiM, Adarza rAjA bahuta hI kama hue haiM / cInako sampAdaka mahAzayane una sabakA isa pustakameM prasiddha yAtrI huenasaMga isIke samayamai yahA~ yathAsthAna saMgraha kara diyA hai| garaja yaha ki AyA thaa| usane apane yAtrAvivaraNameM jina ukta lekhoMke marmako samajhaneke lie jo kucha bAtoMkA jikra kiyA hai, unameM se aneka bAteM sAdhanasAmagrI cAhie vaha saba isa susampAdita harSacaritase milatI haiM / isa pustakameM usI pustakameM saMgraha kara dI gaI hai / pustakakI saMskRta 'harSacarita' kA sArAMza likhA gayA hai / bhASA gujarAtI hai / acchA hotA, yadi yaha mUlameM jo lambe lambe samAsa aura vizeSaNa haiM, unheM hindImeM bhI prakAzita ho jAtI / jaina vidvA- chor3akara kevala kathAbhAgakA hI yaha anuvAda noko isakI eka eka prati avazya ma~gA lenA hai| acchA hotA, yadi isameM mUlakA kucha rasacAhie / yaha zvetAmbara aura digambara donoM bhAga bhI lAyA jAtA / aisA karanese loga ise sampradAyake anuyAyiyoMke kAmakI cIja hai| utkaNThAke sAtha par3hate / bhUmikAmeM mahArAjA harSa kyoM ki ye lekha usa samayake haiM, jaba zAyada aura bANakA kucha aitihAsika paricaya avazya digambara aura zvetAmbara ye do bheda hI jaina- hI diyA jAnA cAhie thaa| isake binA sAdhAdharmameM nahIM hue the / isase isa bAtakA patA raNa pAThaka nahIM samajha sakeMge ki yaha grantha lagAne ke bhI sAdhana mileMge ki Ajase 2100 kitane mahattvakA hai| varSa pahale jainadharmakA svarUpa vartamAna digambara 3vedAntakAvijayamaMtra-lekhaka aura prakAsampradAyase adhika samAnatA rakhatA thA yA zaka, svAmI satyadeva parivrAjaka, jAnasenagaMja, zvetAmbara sampradAyase / muni mahodayako aisI prayAga / pRSThasaMkhyA 28 / mUlya- DeDa AnA For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [mAga 13 isake prAraMbhake 16 pRSThoMmeM svAmIjIkA eka 5 svarAjyakI pAtratA aura iMglaiNDake vyAkhyAna hai, jisameM vedAntake-AtmA ajara svarAjyakA itihAsa / anuvAdaka, paM0 rAmeamara hai, sadA satyapatha para ArUDha rahanA aura zvara pAThaka aura prakAzaka, ' granthaprakAzaka eka AtmAkA anyAnya AtmAoMke sAtha ghaniSTha samiti' kaashii| Dabala kAuna solahapejI saaij| sambandha hai,-ina tIna* siddhAntoM para vicAra pRSThasaMkhyA 54 / mUlya pA~ca Ane / pustakameM kiyA hai aura batalAyA hai ki, ye siddhAnta hI do lekha haiM / pahalA 44 pRSThakA hai| kalakatteke bhAratavAsiyoMkI vijayake maMtra haiM / inake anu- suprasiddha a~garejI patra 'mADarna rivyU ke sampAsAra calanese ve jIvanayAtrAmeM kabhI nahIM hAra daka zrIyukta rAmAnanda caTTopAdhyAyane eka skte| AtmavAdI paurvAtya aura prakRtivAdI Towards Home Rule nAmakI pustaka likhI pAzcAtya logoMkA isa zatAbdimeM eka bar3A hai| yaha usIke pahale lekhakA anavAda hai| bhISaNa saMgrAma honevAlA hai / usameM hamArI jIta isameM yaha acchI tarahase siddha kara diyA gayA avazya hogI, yadi hama vedAntake asalI hai ki bhAratameM svarAjyako prApta karanekI yatheSTa siddhAntoMke patha para calane lage / svArthI logoMne pAtratA hai| hamAre hitazatruoMkI aurase jo vedAnta ke asalI siddhAntoMko bigAr3a DAlA hai| thothI aura avicAritaramya dalIleM yaha siddha Adi / vyAkhyAnake Ageke pRSThoMmeM AtmavazI karaneke lie dI jAtI haiM ki bhAratavAsI yA saMyamI yoddhAke lakSaNa bhagavadgItAke kucha svarAjya pAneke yogya nahIM haiM, unake yuktiyukta zloka uddhRta karake aura unakA spaSTIkaraNa aura mu~hator3a uttara denemeM khakana koI bAta karake batalAye haiN| pustaka acchI hai| yadi uThA nahIM rakhI / jo loga svarAjyasambandhI vedAnta ke bigar3e hue rUpakA aura asalI ruekA Andolana ke viddhameM haiM, athavA jo yaha samajhate antara bhI zAstrIya paddhati batalA diyA gayA hai ki bhArata isake yogya nahIM hai, unheM isa hotA, to yaha aura bhI kArakI cIja hotI lekhako avazya par3ha jAnA cAhie / mUla pustaka aura isakA prabhAva bhI kucha adhika gaharA anyAnya lekha bhI zIghra prakAzita hone caahieN| pdd'taa| anuvAda majekA huA hai| bhAva samajhane meM koI 4 manuSyajIvanake kArtavya / lekhaka aura dikkata nahIM pdd'tii| dUsarA 10 pajA lekha prakAzaka, bAbU sUrajamalajI jaina, malhAra gaMja, kesarIke sampAdakaH zrIyuta narasiMha cintAmaNi indaura / pRSThasaMkhyA 64 / mUlya pA~ca Ane / kelakarake likhe hue marAThI nimayakA anuvAda isameM saccaritratA, AcaraNa aura AdatoMkA hai| yaha anuvAda acchA nahIM huA / bhASAme sambandha, mitavyayitA, svacchatA, paropakAra, marAThIpana maujUda hai| kahIM kahIM mUla lekakA udAratA, kaThinAI aura vidyAbhyAsa Adi 16 abhiprAya muzkila se samajhameM AtA hai / pustakake viSayoM para choTe choTe pATa haiM aura ve lekhakane TAiTilapeja para to pAThakajI anuvAdakartA prakaTa apane vicAroMke anusAra svatantra likhe haiN| kiye gaye haiM, parantu pahale lasake UpaH amarAjaisA ki 'baktavya' meM svIkAra kiyA gayA hai, vatIke vakIla zrIyuta jayarAma ke.sava asanArekA pustakameM zRMkhalAbaddha vicAra nahIM haiM, phira bhI nAma hai / mAlUma nahIM, isakA kAraNa kyA hai| ve upayogI aura zikSAprada haiM / vidyArthiyoM aura 6 rASTrIya zikSA / prakAzaka, 'anyaprakAyuvakoMko inase bahuta lAbha ho sakatA hai| zaka samiti' kaashii| zrImatI bIseNTake sAthI For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] pustk-pricy| 431 mi0 jArja esa. AraMDelane madrAsake vaizya chAtra- hAsakI dRSTise unakA bahuta kucha mUlya hai / sammelanake samakSa eka zikSAsambandhI vyAkhyAna isI prakArake chaha rAsAoMkA saMgraha pahale diyA thaa| yaha usIkA hindI anuvAda hai| bhAgameM aura tInakA dUsare bhAgameM hai / prAraMbhameM isake anuvAdakartA haiM, zrIyuta nArAyaNa rAjArAma pratyeka rAsekA saMkSipta sAra, tatsambandhI aitihAsomaNa / pRSThasaMkhyA 44 / mUlya cAra Ane / sika TippaNa aura granthakartAkA paricaya bhI vyAkhyAtA mahAzaya videzI haiM; parantu bhArata lagA diyA gayA hai / isake lie sampAdaka mahAvarSa para unakA prema hai aura yahA~kI prAcIna zayane yatheSTa parizrama kiyA hai| ina saba rAsAsabhyatA para unakI bhakti hai, isa kAraNa unhoMne oMmeMse cAra vikramakI 16 vIM zatAbdike, tIna jo kucha kahA hai eka sacce bhAratavAsIke samAna 17 vIMke aura do18 vIM zatAbdike bane hue haiN| kahA hai / yahA~kI prAcIna zikSApaddhati bahuta kAvyakI dRSTise inakI racanA bahuta hI sAdhAraNa acchI thI, vaha dharmamUlaka thI, dharma usakA prANa zreNIkI hai / isa prakArake aura bhI kaI rAse thA; usase zArIrika, mAnasika aura AdhyA- isa pustakamAlAke Age nikalanevAle bhAgoMmeM tmika zaktiyoMkA vikAsa hotA , thA, vartamAna prakAzita kiye jAyeMge / sUri mahodayakA yaha zikSApraNAlImeM dhrmko| koI sthAna nahIM hai, prayatna prazaMsanIya hai| isa samaya chAtroMkI zArIrika unnati para dhyAna 8 jenarala jArja vAziMgaTanakA jIvana. nahIM diyA jAtA, chAtra dezahitasambandhI caritra / lekhaka, zrIyuta paM0 rAmaprasAda tripAThI kAmoMse dUra rakkhe jAte haiM, unake lie dezabhakti ema. e. / prakAzaka, bAbU manoharadAsa, zAradA aparAdha hai, sarakArakI zikSAnIti acchI nahIM bukaDipo, kaashii| Dabala krAuna solaha pejI hai, zikSAkhAteke sAre sUtra dezavAsiyoMke sAijake 180 pRSTha / kapar3ekI jildasahita hAthameM hone cAhie~, .. Adi aneka bAtoM para pustakakA mUlya eka rupayA / amerikAkA saMyukta isameM vicAra kiyA gayA hai aura rASTrIya zikSAke rAjya pahale iMglaiNDakA upaniveza thA / usakA pracArapara jora diyA gayA hai / anuvAda majekA hai| zAsana iMglaiNDakI pArlameMNTake dvArA hotA thaa| 7 aitihAsika rAsasaMgraha-bhAga 1 lo amerikAmeM jo pharAsIsI basate the, unhoMne eka ane 2 jo| saMzodhaka aura sampAdaka, zAstravizA- bAra vahA~ke iMglaiMDavAsiyoMke sAtha jamInake rada jainAcArya zrIvijayadharmasUri e. ema. e. esa. sambandhameM jhagar3A kiyaa| jhagar3A bahuta bar3ha gayA bI. / prakAzaka, abhayacanda bhagavAnadAsa gA~dhI, aura vaha yuddhase zAnta huaa| isa pharAsIsI prabandhaka, zrIyazovijayajainagranthamAlA / isake yuddha meM iMglaiNDakA dhana bahuta kharca huA thA, pahale bhAgameM DimAI ATha pejI AkArake 150 isalie pArlameNTane isa yuktiko upasthita karake aura dUsare bhAgameM 110 pRSTha haiM / mUlya pratye- ukta kharcako naye TeksoMke dvArA amerikAvAloMse kakA ATha AnA / gujarAtI bhASAmeM jainakavi- vasUla karanekA nizcaya kiyA ki isa yuddhase * yoMne saikar3oM 'rAsA' grantha banAye haiM, isa amerikAvAloMkA hI bahuta lAbha huA hai / para yaha bAtakI carcA hitaiSImeM kaI bArakI jA cukI bAta amerikAvAloMko asahya huii| unhoMne Taiksa hai| ina rAsAoMmeM bahutase rAsA aise haiM, jinake denekA virodha karanA zurU kiyA / jhagar3A bahuta kathAnAyaka svayaM granthakartAoMke samayameM yA bar3ha gyaa| pArlameMTakA pitta U~cA ho gayA / unase kucha pahale ho gaye haiM aura isalie iti- usane kaThora nItikA avalambana kiyA aura For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 usakA pariNAma svabhAvataH amerikAvAloMko apane haTha para dRDhatAse ArUDha rahane meM huA / antameM yuddhaka bherI baja uThI, iMglaiNDa se senAyeM Ane lagIM / lagAtAra kaI varSoMtaka yaha yuddha hotA rahA aura amerikAvAloMne apanA sarvasva lagAkara vaha ' svAdhInatA' prApta kI, jise ve Aja U~cA mastaka kiye hue bhoga rahe haiN| isa yuddha ke pradhAna netA jArja vAziMgaTana the| unhIM ke azrAnta parizrama, dezabhakti, utsAha, saccaritratA Adi guNoM ke kAraNa yaha vijaya prApta huI thI / isa grantha meM isI mahAtmAkA- amerikA kI svAdhInatAke pitAkA - jIvanacaritra likhA gayA haiM / pratyeka dezabhaktake par3hane kI cIja hai| caritra ke sAtha hI sAtha amerikA ke saMkSipta itihAsakA bhI isase paricaya prApta ho jAyagA / bhASA sAdhAraNataH acchI hai / prUphasaMzodhana sAvadhAnI se nahIM kiyA gayA / jainahitaiSI - nIce likhI huI pustakeM dhanyavAdapUrvaka svIkAra kI jAtI haiM: 1 kRpaNa ( prahasana ) / le0 aura pra0 --bAbUphUlacanda jaina, zikodAbAda ( yU. pI. ) / 2 cAra sAlakI sammilita riporTa, buMdela - khaNDa jaina saMskRta eMglo varnAkyUlara skUla, bAMdA | pra0 - nAyaka rAjArAmajI maMtrI / 3. jainoM kA dharma, 4 paryuSaNa parva meM kyA karanA, 5 indaurakA jainasamAja aura phUTakA rAjya / prakAzaka, jainasamAja sevaka maNDala, gaurAkuMDa, indaura siTI / 7 candrakalA nATaka | le0, paM0 munnAlAla zarmA aura prakAzaka, lAlA mA~gIlAlajI gupta, chAvanI nImaca | [ 1 ] khaMDita durgAnAtha jaba kAleja se nikale to 'unheM jIvananirvAhakI ciMtA upasthita huI ve dayAlu aura dhArmika puruSa the / icchA thI ki aisA kAma karanA cAhie jisase apanA jIvana bhI sAdhAraNata: sukhapUrvaka vyatIta ho aura dUsaroMke sAtha bhalAI aura sadAcaraNakA bhI avasara mile | 6 vArSika riporTa 12-13 veM varSakI, zrI ve socane lage-yadi kisI kAryAlaya meM kurka bana syAdvAda mahAvidyAlaya, kAzI / jAU~ to apanA nirvAha to ho sakatA hai kintu sarva sAdhAraNa se kucha bhI sambandha na rahegA | vakAlata meM praviSTa ho jAU~ to donoM bAteM sambhava haiM, kintu anekAneka yatna karane para bhI apaneko pavitra rakhanA kaThina hogaa| pulisa vibhAgameM danipAlana aura paropakAra ke lie bahuta se ava 8 bArahavA~ vArSika vivaraNa - tIrthakSetra kameTI bambaI | pra0, lAlA bhAgamala prabhudayAlajI / [ bhAga 13 9 do varSoM kI riporTa, di0 jaina zrAvikAzrama, murAdAbAda / prakA0, gaMgAdevI / 10 saptabhaMgInaya / le0, lAlA kannomala ema. e. / pra0, AtmAnanda jaina TrekTa susAiTI, ambAlA zahara | 11 zizu-lorI / saMgrahakatI aura prakAzaka, zrIyuta banavArIlAla gupta, kAsagaMja, eTA / 12 jainabhajanataraMgiNI / le0, kavivara hIrAlAlajI mahArAja | prakAzaka, nauratanamala, boharA, jainapustakapracAraka maMDala, ajmer| 13 mAdhuryalatA / lekhaka, kumuda / prakAzakA dhannAlAla kaTharayA, mANika granthamAlA kAryAlaya, bInA iTAvA, ( sAgara ) sI. pI. | 14 jaina siddhAnta vidyAlayakI sAtavIM vArSika riporTa / pra0, paM0 vaMzIdhara jaina, morenA ( gvAliyara ) / pachatAvA / ( lekhaka --zrIyuta premacandajI / ) For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] sara milate rahate haiM; kintu eka svatantra aura sadvicAra- priya manuSya ke lie vahA~kI havA hAniprada hai / zAsanavibhAga niyama aura nItiyoMkI mara mAra rahatI hai| kitanA hI cAho para vahA~ kar3AI aura DhA~Ta DapaTase bace rahanA asambhava hai / isI prakAra bahuta socavicAra ke pazcAt unhoMneM nizcaya kiyA ki kisI jamIMdAra ke yahA~ ' mukhtAra Ama' bana jAnA cAhie | vetana to avazya kama milegA kintu dIna khetiharoM se rAta dina sambandha rahegAunake sAtha sadvyavahArakA avasara milegA / sAdhAraNa jIvana nirvAha hogA aura vicAra dRDha hoNge| pachatAvA / ku~vara vizAlasiMhajI eka sampattizAlI jamIMdAra the| paM0 durgAnAthane unake pAsa jAkara prArthanA kI ki mujhe bhI apanI sevAmeM rakhakara kRtArtha kIjie / ku~vara sAhabane inheM sira se paira taka dekhA aura kahA - paNDitajI, Apako apane yahA~ rakhane meM mujhe bar3I prasannatA hotI kintu Apake yogya mere yahA~ koI sthAna nahIM dekha par3atA / durgAnAthane kahA- mere liye kisI vizeSa sthAnakI AvazyakatA nahIM hai| maiM haraeka kAma kara sakatA hU~ | vetana Apa jo kucha prasannatApUrvaka deMge maiM svIkAra karU~gA / maiMne to yaha saMkalpa kara liyA hai ki sivA kisI raIsake aura kisIkI naukarI na karU~gA | ku~vara vizAlasiMhane abhimAna se kahA- raIsakI naukarI nahIM rAjya hai / maiM apane caparAsiyoMko do rupayA mAhabAra detA hU~ aura ve taMjeba ke aMgarakhe pahanakara nikalate haiM / unake daravAjoM para ghor3e ba~dhe hue haiM / mere kArinde pA~ca rupaye se adhika nahIM pAte kintu zAdI vivAha vakIloM ke yahA~ karate haiM / na jAne unakI kamAI meM kyA barakata hotI hai| barasoM tana vAhakA hisAba nahIM krte| kitane aise haiM jo vinA tanakhvAha ke kArindagI yA caparAsagarI ko taiyAra baiThe haiM / parantu apanA yaha niyama 433 nahIM / samajha lIjie, mukhtAra Ama apane ilAke - meM eka bar3e jamIMdAra se bhI adhika rauba rakhatA hai / usakA ThATa vATa usakI hukUmata choTe choTe rAjAoMse kama nahIM / jise isa naukarIkA casakA laga gayA hai usake sAmane tahasIladArI jhUThI hai / paNDita durgAnAthane ku~vara sAhabakI bAtoMkA samarthana na kiyA jaisA ki karanA unako sabhyatAnusAra ucita thA / ve duniyAdArImeM abhI kacce the, bole- mujhe abataka kisI raIsakI naukarIkA casakA nahIM lagA hai| maiM to abhI kAleja se nikalA AtA hU~ / aura na maiM ina kAraNoMse naukarI karanA cAhatA hU~ jinheM Apane varNana kiye / kintu itane kama vetanameM merA nirvAha na hogA / Apake aura naukara asAmiyoMkA galA dabAte hoNge| mujhase marate samaya taka aise kAryyaM na hoMge / yadi sacce naukarakA sanmAna honA nizvaya hai to mujhe vizvAsa hai ki bahuta zIghra Apa mujhase prasanna ho jAya~ge / ku~vara sAhabane bar3I dRDhatA se kahAyaha to nizcaya hai ki satyavAdI manuSyakA Adara saba kahIM hotA hai / kintu mere yahA~ tanakhvAha adhika nahIM dI jAtI / isa pratiSThA zUnya uttarako sunakara paNDitajI kucha khinnahRdaya se bole-to phira majabUrI hai / mere dvArA isa samaya kucha kaSTa Apako pahu~cA ho to kSamA kIjiegA / kintu maiM yaha Apase kaha sakatA hU~ ki ImAnadAra AdamI Apako itanA sastA na milegA / ku~varasAhaba ne manameM socA ki mere yahA~ sadA adAlata kacaharI lagI hI rahatI hai| saikar3oM rupaye to DigarI aura tajavIjoM tathA aura aura a~garejI kAgajoM ke anuvAda meM laga jAte haiM / eka a~garejIkA pUrNa paNDita sahaja hI meM mujhe For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 434 jainahitaiSI [bhAga 13 mila rahA hai| so bhI adhika tanakhvAha nahIM lar3ake use bhayakI dRSTi se dekhte| usake cabUtare para denI par3egI, ise rakha lenA hI ucita hai / paira rakhanekA unheM sAhasa na pdd'taa| isa dInatAke lekina paNDitajIkI bAtakA uttara denA Ava- bIcameM itanA bar3A aizvaryayukta dRzya unake lie zyaka thA, ataH kahA-mahAzaya, satyavAdI atyaMta hRdayavidAraka thaa| kisAnoMkI yaha manuSyako kitanA hI kama vetana diyA jAve dazA thI ki sAmane Ate hue tharathara kA~pate the| kintu vaha satyako na chor3egA / aura na adhika caparAsI loga unase aisA bartAva karate ki pazavetana pAnese beImAna saccA bana sakatA hai| oMke sAtha bhI vaisA nahIM hotA hai| saccAIkA rupayese kucha sambandha nahIM / maiMne pahale hI dina kaI sau kisAnoMne paNDitajIko ImAnadAra kulI dekhe haiM aura beImAna bar3e bar3e aneka prakArake padArtha bheMTake rUpameM upasthita kiye, dhanADhya puruSa / parantu acchA; Apa eka sajjana kintu jaba ve saba lauTA diye gaye to unheM bahuta puruSa haiM / Apa mere yahA~ prasannatApUrvaka rhie| hI Azcarya huA / kisAna prasanna hue kintu maiM Apako eka ilAkekA adhikArI banA caparAsiyoMkA rakta ubalane lagA / nAI va kahAra dUMgA aura ApakA kAma dekhakara tarakkI bhI khidamatako Aye, kintu lauTA diye gye| kara duuNgaa| ahIroMke gharoMse dUdhase bharA huA eka maTakA durgAnAthajIne 20) mAsika para rahanA svI- AyA / vaha bhI vApasa huA / tamolI eka DolI kAra kara liyA / yahA~se koI DhAI mIlapara pAna lAyA, kintu ve bhI svIkAra na hue / kaI gA~voMkA eka ilAkA cA~dapArake nAmase asAmI ApasameM kahane lage ki koI dharmAvikhyAta thA / paNDitajI isI ilAkeke kArinde tmApuruSa Aye haiN| parantu caparAsiyoMko to ye niyata hue| naI bAteM asahya ho gaI / unhoMne kahA-hujUra, [2] agara Apako ye cIjeM pasanda na hoM to na paNDita durgAnAtha cA~dapArake ilAkemeM pahu~ce leM magara rasmako to na mittaaveN| agara koI aura apane nivAsasthAnako dekhA, to unhoMne dUsarA AdamI yahA~ AvegA to use naye sirese ku~varasAhabake kathanako bilkula satya paayaa| yaha rasma bA~dhanemeM kitanI dikkata hogii| yaha yathArthameM riyAsatakI naukarI sukha sampattikA saba sunakara paMDita jIne kevala yahI uttara diyAghara hai / rahaneke lie sundara baMgalA jisake sira para par3egA vaha bhugata legA / mujhe hai / jisameM bahumUlya bichaunA bichA huA isakI cintA karanekI kyA AvazyakatA ? eka thA, saikar3oM bIghekI sIra, kaI naukara cAkara, caparAsIne sAhasa bA~dhakara kahA--ina asAmikitane hI caparAsI, savArI ke lie eka sundara yoMko Apa jitanA garIba samajhate haiM utane garIba TA~gana, sukha aura ThATa vATake sAmAna upsthit| ye nahIM haiN| inakA DhaMga hI aisA hai ! bhega banAye kintu isa prakArakI sajAvaTa aura vilAsa-yukta rahate haiN| dekhane meM aise sIdhe sAde mAnoM besIMgakI sAmagrI dekhakara unheM utanI prasannatA na huii| gAya haiM, lekina saca mAnie inameMkA eka kyoM ki isI saje hue baMgaleke cAroM ora aika AdamI hAIkoraTakA vakIla hai| ' kisAnoMke jhoMpar3e the| phUsake gharoM meM miTTIke varta- caparAsiyoMke isa vAdavivAdakA prabhAva paMDi. noMke sivA aura sAmAna hI kyA thaa| vahA~ke tajI para kucha na huaa| unhoMne pratyeka gRhasthase logoM meM vaha baMgalA koTake nAmase vikhyAta thaa| dayAlutA. aura bhAIcArakA AcaraNa karanA For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] pachatAvA / Arambha kiyaa| saberese 8 baje taka ve garIboMko bole-koI hai ! jarA isa buDDhekA kAna to vinA dAma oSadhiyA~ dete, phira hisAba kitA- garama kare, yaha bahuta bar3ha bar3ha kara bAteM karatA bakA kAma dekhate / unake sadAcaraNane asAmi- hai| unhoMne to kadAcit dhamakAnekI icchAyoMko moha liyA / mAlagujArIkA rupayA se kahA, kintu caparAsiyoMkI A~khoMmeM cA~dapAra jisake liye prativarSa kurakI tathA nIlAma- khaTaka rahA thA / eka tez2a caparAsI kAdira kI AvaSyakatA hotI thI isa varSa eka izAre khA~ne lapaka kara bUDhekI gardana pakar3I aura aisA para vasUla ho gyaa| kisAnoMne apane bhAga dhakkA diyA ki becArA z2amIna para jA giraa| sarAhe aura ve manAne lage ki hamAre sarakArakI malUkAke do javAna beTe vahA~ cupa cApa khaMDe dinoMdina bar3hatI ho| the / bApakI aisI dazA dekhakara unakA rakta garma ho uThA / ve donoM jhapaTe aura kAdirakhA~ para TUTa kuvara vizAlasiMha apanI prajAke pAlana poSaNa pdd'e| dhamAdhama zabda sunAI par3ane lagA / khA~ para bahuta dhyAna rakhate the| ve bIjake lie anAja sAhabakA pAnI utara gyaa| sAfA alaga jA dete aura majarI aura bailoMke lie rupaye / phasla girA / acakanake Tukar3e Tukar3e hogaye / kintu kaTane para ekakA Der3ha vasUla kara lete / cA~dapArake z2abAna calatI hI rhii| kitane hI asAmI inake RNI the| caitakA malUkAne dekhA, bAta bigar3a gii| vaha uThA aura mahInA thaa| fasla kaTa kaTa kara khAliyAnameM kAdirakhAMko chur3Akara apane lar3akoMko gAliyA~ ArahI thii| khaliyAnameM se kucha nAja gharameM bhI dene lgaa| jaba lar3akoMne usIko DA~TA, taba daur3aAne lagA thaa| isI avasara para ku~vara sAhabane kara ku~varasAhabake caraNoM para gira par3A / para cA~dapArabAloMko bulAyA aura kahA- hamArA bAta yayArthameM bigar3a gaI thii| bUr3heke isa vinIta nAja aura rupayA bebAka kara do| yaha caitakA bhAvakA kucha prabhAva na huaa| ku~varasAhabakI mahInA hai / jaba taka kar3AI na kI jAya tuma A~khoMse mAnoM Agake aGgAre nikala rahe the / ve loga DakAra nahIM lete / isa taraha kAma nahIM bole-beImAna, A~khoMke sAmanese dUra ho jaa| calegA / bUr3he malakAne kahA-sarakAra, bhalA nahIM terA khana pI jAU~gA / asAmI kabhI apane mAlikase bebAka ho sakatA hai / kucha abhI le liyA jAya, kucha phira de / bUDheke zarIrameM rakta to aba baisA na rahA thA deveMge / hamArI gardana to sarakArakI muTThImeM hai / kintu kucha garmI avazya thI / vaha samajhA thA ki ... ku~varasAhaba-Aja kaur3I kaur3I cukA kara . : ye kucha nyAya kareMge, parantu yaha phaTakAra sunakara yahA~se uThane pAoge / tuma loga hamezA isI bAlA bolA-sarakAra bur3hApemeM Apake daravAje para " pAnI utara gayA aura tisapara sarakAra hamIko taraha hIlA havAlA kiyA karate ho| - malUkA ( vinayake sAtha)-hamArA peTa hai " 1 DA~Tate haiM / ku~varasAhabane kahA-tumhArI ijjata sarakArakI roTiyA~ haiM, hamako aura kyA caahie| abhI kyA utarI hai, aba utregii| jo kucha upaja hai vaha saba sarakArahIkI hai| donoM lar3ake saroSa bole-sarakAra apanA ku~vara sAhabase malUkAkI yaha vAcAlatA sahI rupayA leMge ki kisIkI ijjata leNge| na gaI / unheM isa para krodha AgayA / rAjA, ku~varasAhaba (aiMThakara)-rupayA pIche leNge| raIsa Thahare / bahuta kucha kharI khoTI sunAI aura pahale dekheMge ki tumhArI ijjata kitanI hai| For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainahitaiSI [ bhAga 13 __ jAya / asAmiyoMko Apane mAlagujArIkI rasIda cA~dapArake kisAna apane gA~va para pahu~cakara to nahIM dI hai ? paNDita durgAnAthase apanI rAmakahAnI kaha hI durgAnAtha (kucha Darate hue)-jI nahIM, rahe the ki ku~varasAhabakA dUta pahu~cA aura khabara rasIdeM taiyAra haiM, kevala Apake hastAkSaroMkI dera hai| dI ki sarakArane Apako abhI bulAyA hai| ku~varasAhaba ( kucha saMtuSTa hokara )-yaha durgAnAthane asAmiyoMko paritoSa diyA aura bahuta acchA huA / zakuna acche haiM / Apa ghor3epara savAra hokara darabArameM hAjira hue| aba Apa ina rasIdoMko cirAgaalIke sipurda - ku~varasAhabakI A~kheM lAla thiiN| mukhakI kIjie / ina logoM para bakAyA lagAnakI AkRti bhayaMkara ho rahI thii| kaI mukhtAra aura nAliza kI jAyeMgI, phasla nIlAma karA luuNgaa| caparAsI baiThe hue Aga para tela DAla rahe the| jaba bhUkhoM mareMge taba suujhegii| jo rupayA abapaMDitajIko dekhate hI ku~varasAhaba bole-cA~da- taka vasUla ho cukA hai, vaha bIja aura RNake pAra vAloMkI harakata apane dekhI ? khAtemeM car3hA lIjie / Apako kevala yahI __paMDitajIne namrabhAvase kahA-jI hA~ sunakara gabAhI denI hogI ki yaha rupayA mAlagujArIke bahuta zoka huA ! yaha to aise sarakaza na the| madameM nahIM karjake madase vasUla huA hai / basa / ___ ku~varasAhana--yaha saba ApahIke AgamanakA durgAnAtha cintita ho gaye / socane lage phala hai / Apa abhI skUlake lar3ake haiM / Apa ki kyA yahA~ bhI usI ApattikA sAmanA karanA kyA jAneM ki saMsArameM kaise rahanA hotA hai| par3egA, jisase bacane ke lie, itane soca vicAyadi ApakA bartAva asAmiyoMke sAtha aisA hI rake bAda, yaha zAntikuTIra grahaNa kiyA thA / rahA to phira maiM jamIMdArI kara cukA / yaha saba kyA jAna bUjha kara ina garIboMkI gardana para churI ApakI karanI hai / maiMne isI daravAje para asA- pherU~, isa lie ki merI naukarI banI rahe / nahIM, miyoMko bA~dha bA~dha kara ulaTe laTakA diyA hai yaha mujhase na hogA / bole-kyA merI zahAdata aura kisIne cUtaka na kii| Aja unakA yaha binA kAma na calegA ? sAhasa ki mere hI AdamI para hAtha claayeN| ku~vara sAhaDa (kodhase )-kyA itanA kahane meM ___ durgAnAtha (kucha dabate hue)-mahAzaya, isameM bhI Apako koI ujra hai ? merA kyA aparAdha ? maiMne to jabase sunA hai durgAnAtha (dvividhA meM par3e hue)-jI yoM to maiMne tabhIse svayaM socameM par3A huuN| ApakA namaka khAyA hai| ApakI pratyeka AjJAkA ku~varasAhaba-ApakA aparAdha nahIM to kisakA pAlana karanA mujhe ucita hai, kintu nyAyAlayameM hai ? ApahIne to inako sara cddh'aayaa| begAra banda maiMne gavAhI kabhI nahIM dI hai| sambhava hai ki yaha kara dI, ApahI unake sAtha bhAIcArekA bartAva kArya mujhase na ho ske| ataH mujhe lo kSamA karate haiM, unake sAtha ha~sI majAka karate haiM / ye hI kara diyA jaay| choTe AdamI isa bartAvakI kadara kyA jaaneN| ku~vara sAhaba ( zAsana ke dvaMgase)-yaha kAma kitAbI bAteM skUloMhIke lie haiN| duniyAke Apako karanA par3egA / isameM hA~-nahIMkI AvyavahArakA kAnUna dUsarA hai / acchA jo vazyakatA nahIM / Aga Apane lagAI hai, huA so huaa| aba maiM cAhatA hU~ ki ina bujhAvegA kauna? . badamAzoMko isa sarakazIkA majA cakhAyA durgAnAtha ( dRr3hatAke sAtha )-maiM jhUTha kadApi For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] pchtaavaa| morrharu nahIM bola sktaa| aura na isa prakAra zahAdata pIche pIche jAte the| mAnoM aba ve phira unase de sakatA huuN| na mileNge| ku~vara sAhaba (komala zabdoM meM kRpAnidhAna. paMDita durgAnAthake lie ye tIna dina kaThina yaha jhaTha nahIM hai| maiMne jhaThakA vyApAra nahIM kiyA parIkSAke ye / eka ora ku~vara sAhabakI prbhaavhai| maiM yaha nahIM kahatA ki Apa rupayekA vasala zAlinI bAteM, dUsarI ora kisAnoMkI hAya honA asvIkAra kara diijie| jaba asAmI mere haay| parantu vicArasAgarameM tIna dina taka maNI haiM to mujhe adhikAra hai ki cAhe rupayA nimagna rahaneke pazcAt inheM dharatIkA sahArA RNake madameM vamala karU~ yA mAlagajArIke mdmeN| mila gayA / unakI AtmAne kahA- yaha yadi itanI sI bAtako Apa jhUTha samajhate haiM to pahalI parIkSA hai / yadi isameM anuttIrNa rahe to ApakI z2abaradastI hai / abhI Apane sesAra phira Aribhaka bajatA hI hAtha raha jaaygii| dekhA nahIM / aisI saccAI ke lie saMsAra meM sthAna nidAna nizcaya ho gayA ki maiM apane lAbhake nhiiN| Apa mere yahA~ naukarI kara rahe haiM / isa lie itane garIboMko hAni na pahu~cAU~gA / sevakadharma para vicAra kiijie| Apa zikSita aura dasabaje dinakA samaya thaa| nyAyAlayake sAmane honahAra paruSa haiN| abhI Apako saMsArameM bahata melA sA lagA huA thA / jahA~ tahA~ zyAma vastrAdina rahatA hai aura bAcchAdita devatAoMkI pUjA ho rahI thii| cA~dapAraabhIse Apa yaha dharma aura satyatA dhAraNa kareMge ke kisAna jhuMDake jhuMDa eka per3ake nIce Akara to apane jIvanameM Apako Apatti aura baiThe / unase kucha dUra para ku~varasAhabake mukhtAra nirAzAke sivA aura kucha prApta na hogA / satya. Ama, sipAhiyoM aura gavAhoMkI bhIr3a thii| ye priyatA avazya uttama vastu hai kintu usakI bhI loga atyaMta vinodameM the| jisa prakAra machaliyA~ sImA hai|' ati sarvatra varjayet' / aba adhika pAnI pahu~cakara kiloleM karatI haiM, usI bhA~ti socavicArakI AvazyakatA nhiiN| yaha avasara ye loga bhI AnandameM cUra the / koI pAna khA aisA hI hai| rahA thA, koI halavAIkI dUkAnase pUriyoMke ku~vara sAhaba purAne khurrATa the| isa pheMkainatase pattala liye calA AtA thaa| udhara becAre kiyudhaka khilAr3I hAra gyaa| sAna per3ake nIce cupa cApa udAsa baiThe the ki Aja na jAne kyA hogA, kauna Aphata AyegI, [5] bhagavAnakA bharosA hai / mukadamekI pezI huI / ina ghaTanAke tIsare dina cA~dapArake asA- ku~vara sAhabakI orake gavAha gavAhI dene lagemiyoM para bakAyAlagAnakI nAliza huI / samana ki ye asAmI bar3e sarakaza haiM / jaba lagAna Aye / ghara ghara udAsI chA gaI / samana kyA the, mA~gA jAtA hai to lar3AI jhagar3e para taiyAra yamake dUta the / devI devatAoMkI mannateM hone ho jAte haiM / abakI inhoMne eka kaur3I bhI lagIM / striyA~ apane gharavAloMko kosane lagIM, nahIM dii| aura puruSa apane bhAgyako / niyata tArIkhake kAdira khA~ne rokara apane sirakI coTa dikhaaii| dina gA~vake ga~vAra kandhe para soTA Dora rakkhe sabake pIche paMDita durgAnAthakI pukAra huI / aura aMgochemeM cabenA bA~dhe kacaharIko cle| unhIM ke bayAna para nipaTArA thaa| vakIla sAha-saikar3oM striyA~ aura bAlaka rote hue unake bane unheM khUba totekI bhA~ti par3hA rakkhA thA, For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 / . jainahitaiSI [bhAga 13 kintu unake mukhase pahalA vAkya nikalA thA meM vizvAsaghAta kara hI gayA / yaha acchA ki majisTreTane unakI ora tIvra dRSTi se dekhA / huA ki paM0 durgAnAtha majisTreTakA phaisalA vakIla sAhaba bagaleM jhA~kane lage / mukhtAra sunate hI mukhtAra Amako kuMjiyA~ aura kAgaja Amane unakI ora ghUra kara dekhA / ahalamada, patra supurda kara calate hue / nahIM to unheM isa pezakAra Adi sabake saba unakI ora Azca- kAryake phalameM kucha dina haldI aura gur3a pIneryakI dRSTise dekhane lge| kI AvazyakatA par3atI ! nyAyAdhIzane tIvra svarameM kahA-tuma jAnate ka~varasAhabakA lena dena vizeSa adhika thA ! ho ki majisTreTa ke sAmane khar3e ho ? cA~dapAra bahuta bar3A ilAkA thA / vahA~ke asAdurgAnAtha (dRr3hatApUrvaka)-jI hA~ bhalI bhAMti miyoMpara kaI sau rupaye bAkI the| unheM vizvAsa jAnatA huuN| ho gayA ki aba rupayA DUba jAyagA / vasUla nyAyA0-tumhAre Upara asatya bhASaNakA honekI koI AzA nhiiN| isa paMDitane asAabhiyoga lagAyA jAtA hai| miyoMko bilkula bigAr3a diyA / aba unheM durgAnAtha-avazya / yadi merA kathana merA kyA Dara / apane kArindoM aura maMtriyoMse jhUThA ho|| sammati lI / unhoMne bhI yahI kahA-aba vakIlane kahA-jAna par3atA hai kisAnoMke vasUla honekI koI sUrata nahIM / kAgajAta dUdha ghI aura bheMTa Adine yaha kAyApalaTa kara nyAyAlayameM peza kiye jAyeM to inakama Taiksa dI hai / aura nyAyAdhIzakI ora sArthaka laga jAyagA / kintu rupayA vasUla honA kaThina dRSTise dekhaa| hai| ujaradAriyA~ hoNgii| kahIM hisAbameM koI ___ durgAnAtha-Apako ina vastuoMkA adhika bhUla nikala AI to rahI sahI sAkha bhI jAtI tajaruvA hogA / mujhe to apanI rukhI roTiyA~ rahegI aura dUsare ilAkoMkA rupayA bhI mArA / hI adhika pyArI haiN| jaaygaa| __nyAyAdhIza-to ina asAmiyoMne saba rupayA bebAka kara diyA hai ? __ dUsare dina ku~varasAhaba pUjA pAThase ni-- durgAnAtha-jI hA~, inake jimme lagAna- zcinta ho apane caupAlameM baiThe, to kyA dekhate kI eka kaur3I bhI bAkI nahIM hai| haiM ki cA~dapArake asAmI jhuMDake jhuMDa cale A. nyAyAlaya-rasIdeM kyoM nahIM dI ? rahe haiN| unheM yaha dekhakara bhaya huA ki kahIM . durgAnAtha-mere mAlikakI AjJA / ye saba kucha upadrava to na kareM, kintu ki kA Age majisTreTane nAlizeM Disamisa kara diiN| Age AtA thaa| usane dUrahIse jhukakara vandanA ku~vara sAhabako jyoM hI isa parAjayakI khabara kI / ThAkura sAhabako aisA Azcarya huA, mAnoM milI, unake kopakI mAtrA sImAse bAhara ho gii| koI svapna dekha rahe hoN| unhoMne paMDita durgAnAthako saikar3oM kuvAkya kahe-namakaharAma, vizvAsaghAtI, duSTa / oha malUkAne sAmane Akara vinayapUrvaka kahAmaiMne usakA kitanA Adara kiyA, kintu sarakAra, hama logoMse jo, kucha bhUlacUka huI kuttekI pU~cha kahIM sIdhI ho sakatI hai ! anta- use kSamA kiyA jAya / hama loga saba hajUra ke .. For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] pchtaavaa| cAkara haiM; sarakArane hamako pAlA-posA hai / aba kaThoratA aura nirdayatAse jo kAma kabhI na huA bhI hamAre Upara hI nigAha rhe| * vaha dharma aura nyAyane pUrA kara dikhaayaa| ku~varasAhabakA utsAha bddh'aa| samajhe ki jabase ye loga mukaddamA jIta kara Aye paMDitake cale jAnese ina saboMke hoza ThikAne tabhIse unako rupayA cukAnekI dhuni savAra thii| hue haiN| aba kisakA sahArA leNge| usI khurrA- paMDitajIko ve yathArthameM devatA samajhate the| Tane ina saboMko bahakA diyA thaa| kar3akakara unakI rupayA cukA deneke lie vizeSa AjJA bole-ve tumhAre sahAyaka paMDita kahA~ gaye? thii| kisIne anna becA, kisIne baila, kisIne ve A jAte to jarA unakI khabara lI jaatii| gahane bandhaka rkkhe| yaha saba kucha sahana kiyA, ___ yaha sunakara malUkAkI A~khoMmeM A~sU bhara parantu paMDitajIkI bAta na ttaalii| ku~varasAhabake Aye / bolA-sarakAra unako kucha na kheN| manameM paMDitajIke prati jo bure vicAra the ve ve AdamI nahIM, devatA the / javAnIkI saugandha saba miTa gaye / lekina unhoMne sadAse kaThohai,jo unhoMne ApakI koI nindA kI ho / ve ratAse kAma lenA sIkhA thaa| unhIM niyamoM para becAre to hama logoMko bAra bAra samajhAte the ve calate the / nyAya tathA satyatA para unakA ki dekho, mAlikase bigAr3a karanA acchI bAta vizvAsa na thaa| kintu Aja unheM pratyakSa dekha nahIM / hamase kabhI eka loTA pAnIke khAdAra par3A ki satyatA aura komalatAmeM bahuta bar3I nahIM hue / calate calate hama logoMse kaha gaye ki zakti hai| mAlikakA jo kucha tumhAre jimme nikale, ye asAmI mere hAthase nikala gaye the| maiM , cukA denA / Apa hamAre mAlika haiM / hamane inakA kyA bigAr3a sakatA thA ? avazya yaha ApakA bahuta khAyA piyA hai / aba hamArI paMDita saccA aura dharmAtmA puruSa thA / usameM yahI vinatI sarakArase hai ki hamArA hisAba kitAba dUradarzitA na ho, kAlajJAna na ho, kintu isameM koI dekhakara jo kucha hamAre Upara nikale batAyA jaay| sandeha nahIM ki vaha nispRha aura saccA puruSa thaa| hama eka eka kaur3I cukA deMge taba pAnI piyeNge| . ku~varasAhaba sanna ho gye| inhIM rupayoMke lie kaisI hI acchI vastu kyoM na ho, jaba taka kaI bAra kheta kaTavAne par3e the / kitanI bAra hamako usakI AvazyakatA nahIM hotI taba taka gharoMmeM Aga lgvaaii| aneka bAra mArapITa kii| hamArI dRSTimeM usakA gaurava nahIM hotaa| harI kaise kese daMDa diye / aura Aja ye saba Apase dUba bhI kisI samaya azarphiyoMke mola bika Ava sArA hisAba kitAba sApha karane Aye haiM ! jAtI hai / ku~varasAhabakA kAma eka nispRha yaha kyA jAdU hai ! manuSyake vinA ruka nahIM sakatA thA / ataeva . mukhtAra AmasAhabane kAgajAta khole aura paMDitajIke isa sarvottama kAryakI prazaMsA kisI asAmiyoMne apanI apanI poTaliyA~ / jisake kavikI kavitAse adhika na huii| cA~dapArake jimme jitanA nikalA, be-kAna pUcha hilAye asAmiyoMne to apane mAlikako kabhI kisI usane dravya sAmane rakha diyaa| dekhate dekhate sAmane prakArakA kaSTa na pahu~cAyA, kintu anya rupayoMkA Dhera laga gayA / 600 rupayA bAtakI ilAkoMvAle asAmI usI purAne hI DhaMgase calate the| bAtameM vasala hogaye / kisIke jimme kucha bAkI una ilAkoMmeM ragar3a-jhagar3a sadaiva macI rahatI na rahA / yaha satyatA aura nyAyakI vijaya thii| thii| adAlata, mArapITa, DA~Ta-DapaTa sadA lagI For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 jainahitaiSI [bhAga 13 rahatI thI / kintu ye saba to jamIMdArIke aba isa kalejeke Tukar3eko kise sauMpU~, jo siMgAra haiM / vinA ina saba bAtoMke jamIMdArI use apanA putra smjhe| lar3akekI mA~ strIjAti kaisI ? kyA dina bhara baiThe baiThe ve makkhiyA~ mAreM ? na kucha jAne na smjhe| usase kAravAra sa~bha ku~varasAhaba isI prakAra purAne DhaMgase apanA lanA kaThina hai| mukhtAra Ama, gumAzte, kArinde prabandha sa~bhAlate jAte the| kaI varSa vyatIta ho kitane haiM parantu sabake saba svArthI, vishvaasghaatii| gaye / ku~varasAhabakA kAravAra dinoM dina camakatA eka bhI aisA puruSa nahIM jisa para merA vizvAsa hI gyaa| yadyapi unhoMne 5 lar3akiyoM ke vivAha bar3I jme| korTa Ava vAI sake supurda karU~ to vahA~ dhumadhAmake sAtha kiye, parantu tisa para bhI unakI bhI ye hI saba ApattiyA~ / koI idhara dabAyegA baDhatImeM kisI prakArakI kabhI na huI / hA~, koI udhara / anAtha bAlakako kauna pUchegA ? zArIrika zaktiyA~ avazya kucha kucha DhIlI par3atI hAya, maiMne AdamI nahIM pahicAnA ! mujhe hIrA gaIM / bar3I bhArI cintA yahI thI ki isa bar3I mila gayA thA, maiMne use ThIkarA samajhA ! kaisA sampatti aura aizvaryakA bhoganevAlA koI utpanna saccA, kaisA vIra, dRr3hapratijJa puruSa thaa| yadi na huaa| bhAnaje bhatIje aura navAse, isa riyAsata vaha kahIM mila jAve to isa anAtha bAlakake para dA~ta lagAye hue the| dina phira jAya~ / usake hRdayameM karuNA hai, kuvarasAhabakA mana aba ina sAMsArika jhaga- dayA hai| vaha eka anAtha bAlaka para tarasa khaaygaa| DoMse phiratA jAtA thaa| Akhira yaha ronA dhonA hA ! kyA mujhe usake darzana mileNge| maiM usa kisake lie / aba unake jIvana niyamameM eka devatAke caraNa dhokara mAthe para caDhAtA / A~parivartana huaa|dvaar para kabhI kabhI sAdhU santa dhUnI suoMse usake caraNa dhotA / vahI yadi hAtha ramAye hue dekha par3ate / svayaM bhagavadgItA aura lagAye to yaha merI DUbatI huI nAva pAra lage / viSNupurANa pddh'te| pAralaukika cintA aba nitya | rahane lagI / paramAtmAkI kRpA ! sAdhU santoMke ThAkura sAhabakI dazA dina para dina bigar3atI AzIrvAdase bur3hApemeM unake eka lar3akA gii| aba antakAla A pahu~cA ! unheM paMDita paidA huA / jIvanakI AzAyeM saphala huii| durgAnAthakI raTa lagI huI thii| baccekA mu~ha dekhate durbhAgyavaza putrake janmahIse ku~varasAhaba zArI- aura kalejese eka Aha nikala jAtI / bAra bAra rika vyAdhiyoM meM grasta rahane lage / sadA vaidyoM pachatAte aura hAtha malate / hAya ! usa deva aura DAkTaroMkA tAMtA lagA rahatA thA / tAko kahA~ pAU~ / jo koI usake darzana karA lekina davAoMkA ulaTA prabhAva par3atA / de AdhI jAyadAda usake nyochAvara kara duuN| pyAre jyo tyoM karake unhoMne DhAI varSa bitaaye| antameM paMDita ! mere aparAdha kSamA karo / maiM andhA thA, unakI zaktiyoM ne javAba de diyaa| unheM. mAlUma ajJAna thA / aba merI bA~ha pkdd'o| mujhe DUbaho gayA ki aba saMsArase nAtA TUTa jaaygaa| nese bcaao| isa anAtha bAlaka para tarasa aba cintAne aura dhara dabAyA-yaha sArA mAla khaao| hitArthI aura sambandhiyoMkA samUha asabAba, itanI bar3I sampatti kisa para chor3a sAmane khar3A thaa| ku~vara sAhabane unakI ora jAU~ ? manakI icchAyeM manahImeM raha gaI / lar3a- adhakhulI A~khoMse dekhaa| saccA. hitaiSI kahIM kekA vivAha bhI na dekha sakA / usakI totalI dekha na par3A / sabake cehare para svArthakI jhalaka bAteM sunanekA bhI saubhAgya na huA / hAya thii| nirAzAse A~kheM mUMda lIM / unakI strI phUTa For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] jainasamAjake kSayaroga para eka dRSTi / 441 jainasamAjake kSayaroga para dharma phUTa kara ro rahI thii| nidAna use lajjA tyA- san 1891-14, 16, 638. ganI par3I / vaha rotI huI pAsa jAkara bolI- san 1901-13, 34, 140. prANanAtha, mujhe aura isa asahAya bAlakako kisa san 1911-12, 48, 182. para chor3e jAte ho ? ku~vara sAhabane dhIrese kahA- arthAt 1891 se lagAkara 1911 I0 paMDita durgAnAtha para / ve jalda AveMge / unase kaha takake 20 varSoM meM 11 pratizata kama ho gaI / yadi denA ki maiMne saba kucha unake bheTa kara diyaa| yaha ghaTotarI isI taraha jArI rahI to dosau yA yaha merI Antama basIyata hai| tInasau varSoM meM yaha jainadharma bhAratase uTha jAvegA, aba tanika bhAratavarSake anya dharmAvalambiyoM ke bar3hane aura ghaTaneko dekhie:eka dRSTi / san 1891 se 1901 san 1901 se 1911 taka janasaMkhyAmeM taka janasaMkhyAmeM pratizata bar3hanA yA pratizata ghaTanA tathA (lekhaka, zrIyuta bAbU ratanalAla jaina ghttnaa| bddh'naa| bI. e. ela ela. bI.) hama loga kahate Ate haiM ki jainadharma a- boTa + 32.9 bar3hanA + 13.1 bar3hanA nAdi kAlase hai aura yaha dharma eka samaya bhArata- IsAI + 28 + 32.6 , varSakA mukhya dharma rahA hai / isa dharmako sevana sikkha + 15.1 , + 6.33 , . karake ananta jIva mukta hokara saccidAnanda padako / musalamAna + 6.7 , pArasI prApta hue haiM / aitihAsika pramANoMse bhI yaha siddha hinda | -- .3 ghaTana + 15.04, hai ki jainadharma bhAratavarSakA eka bahuta bar3A dharma jainI -- 6.4 ghaTanA rahA hai / isa dharmane samrAT candragupta aura khAravela Adike Azrita rahakara kevala bhArata- Uparake koSTakase patA laga jAyagA ki varSakA hI nahIM saMsAra bharake jIvoMkA kalyANa bhAratakI saba jAtiyoM ke loga bar3he parantu abhAge kiyA hai| prAcIna jaina sAhitya para dRSTi DAlanese jainI ghtte| 1901 I0 se 1911 takake dasa vidita hotA hai ki isa dharmake anuyAyI bar3e bar3e varSoM meM kala bhAratavAsI 11.8 prati saikar3A aura diggaja aura jagadvijayI vidvAn rahe haiM, aura ve kala hindu 15.04 prati saikar3A bar3he, kintu gaNanAma bhI kama na the| ..... .. jainI 6.4 prati saikar3A kama hue| jainI loga bhI para Aja jainiyoMkI saMkhyA tathA usake anya bhAratavAsiyoMkI taraha 11:8 prati saikar3A vidvAnoM para dRSTi DAlate hI mAlUma par3a jAtA baDhane cAhie the, parantu ve ghaTe haiM ulaTe 6.4 prati hai ki aba yaha dharma nAmakA hI dharma raha gayA saikar3A / jainiyoMkI vAstavika ghaTotarI 18.3 prati hai / saMsArake jIvoMkI unnati karanese isane mu~ha saikar3A huI hai / bhalA isa ghaTIkA koI hisAba mor3a liyA hai aura aba yaha isa lokase lupta hai ! jisa jAtimeM manuSya-saMkhyA isa tejIke honA cAhatA hai / isakI janasaMkhyAko dekhie sAtha ghaTe kyA vaha jAti-cAhe usakI saMkhyA ki yaha kitanI tejIse nAza ho rahI hai:- karor3oMkI kyoM na ho-jIvita raha sakatI hai ! + + / For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 jainahitaiSI [ bhAga 13 jainIloga to kevala sAr3he bAraha lAkha hI raha lagatA hai ke bijanaura jilemeM jainiyoMkI orase gaye haiM ! bijanaurake jainiyoMkI jo gaNanA san 1911 __ he jainadharmAvalimbayo, yadi tuma jainadharmako ke lagabhaga kI gaI thA vaha 1911 I0 kI bhArata-varSameM sthita rakhanA cAhate ho, to moha- sarakArI riporTameM dI huI gaNanAse milatI hai| nidrA choDo aura una kIr3oMko pahacAno jinhoMne isa lekhake sAthameM cAra koSTaka prakAzita jainajAtike malameM lagakara use khokhalA kiye jAte haiN| unameMse pahale koSTakameM yaktakara DAlA hai / yaha jainadharma aura jainajAtike prAntake pratyeka jilekI jaina janasaMkhyA dI * jIvana bharaNakA prazna hai / isako acchI taraha huI hai, jisase yaha jJAna ho jAyagA ki kisa manana kara nirNaya karo aura isake mUlameM lage kisa jile meM 1891 I0 se 1911 I0 taka ke * hue kIr3oMko pahacAnakara dUra kara do| tumhArA dasa varSAmaM aura 1901 I0 se 1911 I0 ke samyaktvakA sthitikaraNa aMga kahA~ gayA jo tuma takake dasa varSoM meM kitanI ghaTotarI yA badotarI apane bhAiyoMkA nAza hote hue dekhate ho aura huI he / sahAranapura, mujaphpharanagara, alIgar3ha, unake bacAnekA koI prayatna nahIM karate / yadi mathurA, AgarA, pharrukhAbAda, mainaparI, eTA, kAnaApake hRdayameM dharmakA kucha bhI aMza zeSa hai to pura aura ilAhAbAdake jiloM para adhika dhyAna kaTibaddha hokara khar3e ho jAo aura jaina- denekI AvazyakatA hai| * jAtike kSayako roko| ___ dUsare koSTakameM mukhya mukhya nagaroMkI jaina - yadyapi bhAratavarSa eka bahuta hI bar3A deza hai, aura hindU janasaMkhyA san 1901 aura usameM bahatase prAnta haiM aura bhinna bhinna prAntoMke san 1911 kI dI huI hai| isase jJAta ho rIti-rivAjAmeM kucha antara bhI hai, to bhI jAyagA ki san 1901 I0 se 1911 I0 verItirivAja jinase jainadharmAnuyAyiyoMkI takake dasa varSoM meM kisa kisa nagarameM jainasaMsaMkhyA dinapara dina hrAsa horahA hai, sAdhAraNataH khyAkI kitanI ghaTotarI yA bar3hotarI huI hai aura ekase haiM / yaha ho sakatA hai ki eka prAntameM sAthameM yaha bhI mAlUma ho jAvegA ki una naga ka kAraNase jainiyoMkI saMkhyA adhika hAni roMmeM unhIM dasa varSoM meM kitane hindU bhAI ghaTe haiM huI ho aura dUsare prAMtameM kisI dUsare hI kAraNase yA bar3he haiN| hosa lekhameM jainiyoMkA nAza aura usake alIgar3ha, AgarA, phirojAbAda, kosI, eTA. iNa batalAneke lie yuktaprAntake jainiyAMkI kAnapura, ilAhAbAda aura rAmapura riyAsatakI yA dI gaI hai / jo kAraNa jaina jAtiyoMke janasaMkhyAoM para adhika dhyAna denA cAhie / nAzake yuktaprAntameM haiM, lagabhaga ve hI kAraNa - * san 1891 I0 kI sarakArI riporTa ke andara bahata anya prAntoM para bhI lAgU hote haiN| . truTiyA~ rahagaI thIM / eka to bahutasa jainI jainiyoMmeM gine jo manuSya-saMkhyA isa lekha meM dI hai vaha manuSya jAnesa raha gaye the, isalie kaI sthAnoMpara jainI 1891 gaNanAkI sarakArI riporTase hai aura vaha diga se 1901 I. takake dasa varSoMmeM bar3he mAlUma hote haiM, sbara dUsare yuktaprAnta ke hindU aura musalamAnoMkI saMkhyA goM kI saMkhyAse bhI milatI hai / sarakArI riporTa meM 1891 se 1901 I0 ke andara dasa varSoMmeM bahuta jo jainiyoMkI saMkhyA dI gaI hai, vaha karIba bar3hI thI, isalie ukta dasa varSoM meM jaina janasaMkhyA karIba ThIka hai| usakI satyatAkA patA isase bhI bhI bar3hanI cAhie thI, vaha bar3hI na thii| For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] jainasamAjake kSayaroga para eka dRSTi / tIsare koSTakase yaha jJAta ho jAyagA ki cAhie the, yA yaha kahanA cAhie ki jainasaMyukta prAntake judA judA bhAgoMmeM san 1911, jAtiko ghaTanA hI na cAhie thaa| 1901, 1891 va 1881 I0 meM kula dasa manuSyagaNanAkI riporTake dekhanese aura sahasra janasaMkhyAmeM jainI kitane the, aura ve samIpavartI hindUsamAjakI nagaravAsI agravAla, kula janasaMkhyAkI apekSA kitane ghaTe bar3he haiN| khaMDelavAla, pallIvAla Adi vaizya jAtiyoM, gauDa, isase mAlUma ho jAyagA ki anyamatAvalambI sanADhya Adi brAhmaNa jAtiyoM, aura anya ucca kitane bar3ha gaye aura unakI apekSA hama jAtiyoMkI sthiti para dRSTi DAlanese mAlUma kitane ghaTa hotA hai ki, ina ucca jAtiyoMkA -hAsa ho rahA cauthe koSTakase yaha jJAta ho jAvegA ki hai aura inakA kSaya jainajAtiyoMse bhI adhika san 1911 I0 meM jainI kisa kisa Ayuke hai / yahA~ yaha prazna uTha sakatA hai ki jaba ye kitane the aura ve vivAhita, avivAhita yA ucca jAtiyA~ kama ho rahI haiM to hindU jAtikI ra~Duve, kaise the| isase yaha bhI jJAta ho jAyagA kamI pratizata 1.4 hI kyoM ? jaina jAtikI ki san 1911 meM kitanI vidhavAyeM kisa kisa * bhA~ti 10 pratizata yA usase bhI adhika kyoM avasthA kI thii| nahIM ? yaha pratizata 1-4 kI kamI isa lie san 1902 I0 meM yuktaprAntakI jo jaina- hai ki hindU jAtimeM grAmavAsI jATa, dhIvara, janasaMkhyA 84,582 thI vaha 1911 I0 meM camAra, bhaMgI Adi nIca jAtiyA~ bhI sammilita 75,795 raha gaI / arthAt 10 pratizata kama haiM jinakI saMkhyA sadaiva bar3hA karatI hai aura ho gaI / ina varSoM meM hinda prati saikaDe 1.4 unake sammilita honeke kAraNa hindU jAtimeM aura musalamAna 1.1 ghtte| IsAI 73.7 bar3he adhika kamI nahIM mAlUma hotI / aura AryasamAjI dUne ho gaye / ___ yadyapi jainI AryasamAjiyoM aura IsAiyoM- kAkathana hai ki jAvita, nirogI aura dhanavAn sampattizAstrake vettAoM aura bar3e bar3e vidvAnoMke samAna bar3hane na cAhie the; kyoMki ye Arya jAtikI janasaMkhyA 30 varSameM dugunI ho jAtI samAjiyoM aura IsAiyoMke samAna anyadharmA hai, arthAt prati dasa varSameM 25 pratizata bar3ha valambiyoMko jainI nahIM banAte, to bhI ye jAtI hai| para hamAre isa yuktaprAntakI jainahinduoM aura musalamAnoMkI apekSA Adhika mAli ' jAtikI vRddhikI to bAta hI kyA yaha to kadApi na ghaTane cAhie the / yadi ye ghaTate to / ulaTI dasa varSoM meM 10 pratizata ghaTa gaI, arthAt "hinduoM aura musalamAnoMkI bhA~ti prati saikar3e / hai isakI 25 pratizatakI svAbhAvika vRddhi rukI 1.4 aura 1.1 hI ghaTate; parantu ye ghaTe haiM / aura 10 prati zata ghaTotarI huI, isa taraha isakA 10 prati saikar3e / yuktaprAntakI janasaMkhyAke kula hrAsa 35 pratizata huaa| hAsakA mukhya kAraNa plega hai / jaina jAti anya jAtiyoMkI apekSA Adhika dhanavAna hai, isa lie ukta bAtoMse patA lagatA hai ki, jainajAti yaha jAti apanI isa kAlarUpa plegake mu~hase aneka rogoMse pIr3ita hai / jabataka rogoMkA anya jAtiyoMkI apekSA Adhika rakSA kara sakatI anusaMdhAna na kiyA jAvegA, tabataka na ye roga yI, isa hetuse jainI musalamAna aura hinduoMkI dara kiye jA sakate haiM aura na rogoMse bacaneke bhA~ti 1.1 aura 1.4 pratizata kama na hone upAya soce jA sakate haiN| For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - [ bhAga 13 jaina samAja ke nAza honeke mukhya mukhya hAhAkArase AkAza bhI gU~ja uThA hai| nirdhanatA ke kAraNa ye haiM: 1. plega Adi roga, honese samAjako puSTakArI bhojana nahIM milatA / dUdha aura ghI jina para ki pUrvakAla meM bhAratavAsiyoMkA jIvana nirbhara thA, Ajakala bhAratavarSase 2 nirdhanatA, yA daridratA, 3 svAsthya ( tandurustI ) kI orase udA- bidA ho rahe haiN| inake na milane se strI puruSa sInatA, 4 bAlyavivAha, 5 vRddhavivAha, 6 vyabhicAra, 7 puruSoMkA avivAhita raha jAnA, 8 choTI choTI jAtiyoMkA honA aura apanI jAtike atirikta anya jAtimeM vivAha na karanA, 9 vivAha ke samaya bahuta se gotroMkA TAlanA 10 eka hI jAtimaM U~ca nIca ghara aura 11 AryasamAjI ho jAnA mila jAnA / durbala ho gaye hai aura durbalatA ke kAraNa ye zIghra rogoM ke paMjoM meM par3a jAte haiM / nirdhana honese rogoMkA ilAja nahIM kiyA jA sakatA, apaneko mRtyu ke hAthameM tatkAla hI sauMpa denA par3atA hai| yahI kAraNa hai ki bhAratavAsI yUropa Adi dezo kI taraha saMkhyA meM nahIM bar3hate / jainI hinduoM aura musalamAnoMkI apekSA adhika dhanavAna haiM, isase nirdhanatAkA prabhAva jainiyoM para kucha kama par3A hogA / aba rahA yaha ki, phira hamArI hindU musalamAnoM kI apekSA adhika ghaTI kyoM huI, isakA uttara yaha hai ki, adhika ghaTIke kAraNa dUsare hI haiM / tathA hindUoMmeM jainajAti kisI samaya dhanavAn zrI, para aba nahIM hai| aba to yaha dina para dina nirdhana hotI jAtI haiN| isa nirdhanatAse bacane ke lie Abazyaka hai ki ise byAha zAdiyAMkI, jyonAroMkI, nuktoMkI tathA aura bhI taraha tarahakI phiz2ala kharciyoMko ekadama uThA denA caahie| ina duHkhake dinoM meM ye bAteM zobhA nahIM detI / nirdhanatAkA dUsarA kAraNa vyApArakI durdazA hai| so isake lie naye naye vyApAroMkI ora najara DAlanA cAhie / naye DhaMgake vyApAra purAne vyApAroM ko miTAte jA rahe haiN| isake lie dezavidezoM meM ghUmakara aura anubhava prApta karake naye vyApAroMko hastagata karanA cAhie / jAtika dhaniyA~ko aisI saMsthAyeM kholanI cAhie~ jinameM nirdhanoM aura nirudyogiyAMkAM taraha tarahake zilpa, vyApAra, kRSi Adike kArya sikhalAye jAya~ aura unheM jIvikA ke mArga sugama kara diye jaayeN| 3 svAsthya kI orase udAsInatA 444 1 plega Adi roga / jitanI kSati yukta prAnta meM jaina aura ajaina saMkhyA kI sana 1909 I0 se 1999 I0 taka dasa varSoMmeM isa sparza aura vAyuke dvArA bar3hanevAle plegase huI hai, utanI kisI aura kAraNase nahIM huii| kitane hI gharoMkA to nAma taka nahIM rahA / isa bhayAnaka rogake paMje meM bUr3he adhika nahIM pha~se isane adhikatara una yuvA puruSoM aura striyoM para hAtha sApha kiyA hai jinase santAna utpanna hotI hai aura janasaMkhyA bar3hatI hai| yuvaka aura yuvatiyoM meM bhI isane yuvatiyoMko adhika satAyA hai / saikar3e pIche 45 puruSa aura 55 striyA~ mRtyuko prApta huI haiN| eka to striyA~ puruSoMse yoM hI kama thI; phira plegane aura adhika kama kara dIM / cecaka (zItalA) rogameM bahuta se bacce pIDita hue aura unameM se bahutase mara gye| inake atirikta anya rogoM se bhI samAjako hAni pahu~cI hai / 2 nirdhanatA / isase yuktaprAnta ke jainI hI kyA sAre bhAratavAsI pIDita haiM / yahA~ke bhUkhoM ke For Personal & Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] jainasamAjake kSayaroga para eka dRsstti| manuSyagaNanAkI riporTase mAlUma hotA hai ki nahIM milatI aura inake zarIrakA vyAyAma nahIM hindUsamAjakI gauDa, kAnyakubja, 'agravAla, hotaa| yahI dazA inake gharakI striyoMkI rahatI pallIvAla, rAjavaMzI, lohiye Adi ucca jAtiyA~ hai| ye sadaiva hI gharake andara banda rahatI haiN| jinakA ki khAna-pAna, rahana-sahana, jIvikA svaccha vAyu to inake bhAgya meM hI nahIM likhI / ' Adi jainajAtiyoM ke hI samAna hai-1901 se yA to ye rasoI banAne, bartana malane aura 1911 takake daza varSoMmeM jainiyoMse bhI adhika baccoMke pAlana poSaNameM lagI rahatI haiM, yA palaMgaghaTI hai / nagaroMmeM rahanevAle ucca jAtike hindu- para baiThI huI dUsaroM para AjJA calAyA karatI haiN| oMko dhyAnapUrvaka dekhanase bhI mAlUma hotA hai pahale prakArakI striyA~ kucha parizrama karatI haiM, ki grAmINa-parizramazIla kisAnoMkI apekSA isa kAraNa ve to kisI kadara acchI bhI rahatI unameM santAnotpati kama hotI hai aura naI umarake haiM; parantu dUsare prakArakI amIroMkI bahU-beTiyA~ strI-puruSoMkI mRtyu adhika hotI hai| isakA to sadA hI bImAra rahatI haiM / prasavakAla to kAraNa unakA vyavasAya hai| inake lie bahuta hI bhayAnaka hotA hai / isase hinduoMmeM saikar3e pIche 75.6 khetI karane- yadi ye baca gaI, to samajho ki inakA dUsarA vAle, 10 khetoMmeM majadUrI karanevAle aura zeSa janma huaa| Ajakala gharU kAmakAja karanA saba aura aura kAma karanevAle haiM / musalamAnoMmeM bhI burA samajhA jAne lagA hai / parizramase ghRNA 50 khetI karanevAle, 25 majadUrI karanevAle honA bahuta hI burI bAta hai| aura 25 zilpa tathA vyApArAdi karanevAle haiN| grAmavAsI kisAnoM aura unakI striyoMkI idhara jainiyoMmeM 22 khetI karanevAle, 66 vANi- dazA inase ThIka ulaTI hai| ye bar3e parizramI jya karanevAle aura zeSa 12 dIgara kAma karane hote haiM aura khetokI svaccha vAyukA sevana karate vAle haiM / jainiyoM meM ye jo 22 khetI karanevAle rahate haiN| isI kAraNa ye kama puSTa bhojana pAne para haiM unameM ve loga nahIM haiM, jo khetoMmeM khar3e hokara bhI ucca zreNIke logoMkI apekSA adhika balavAn hala calAte haiM yA svayaM khetI karate haiM / inameM aura hRSTa puSTa hote haiN| inakA svAsthya bahuta acchA adhikAMza jamIMdAra haiM, jo khetoMdvArA utpanna rahatA hai| inakI striyA~ gharakA sArA kAmakAja harA dhanake dvArA jIvita rahate haiM / kRSijIvI karatI haiM. pAnI bharakara lAtI haiM, ATA pAsatA hai, 'hinduoM aura musalamAnoMmeM isa prakArake jamIM- bhojana banAtI haiM, khetoM para jAtI haiM, aura isa dAra adhikase adhika 5 prati saikar3A hI hoMge, taraha parizrama karate rahanese khUba haDDI kaTTI rahatI zeSa parizramI kisAna aura majadUra hI hoMge / hindU haiN| na ye svayaM bImAra rahatI haiM aura inakI aura musalamAnoM meM vANijya aura jamIMdArI kara- santAna nagaravAsiyoMkI taraha durbala, pIlI nevAloMkI ausata thor3I hai, para jo hai usakI aura alpAyu hotI hai / dazA jainiyoMkI sI hI hai| prAcIna kAlameM nAgarikoMkI aisI dazA na ucca jAtike hindU aura jainI prAtaHkAlase thii| unheM parizramase itanI ghRNA na thii| tIsa lekara sAyaMkAla taka yA to dukAna para baiThe cAlIsa varSa pahale isa dezameM hara jagaha saikar3oM rahate haiM, yA gharoMke mulAyama gaddoMpara ArAmase akhAr3e the| dUkAnoM para baiThanevAle vaizya loga par3e rahate haiM, yA eka sthAna para baiThe hue likhA- rAtake samaya ina akhAr3oMmeM jAkara daMDa lagAte, par3hIkA kAma kiyA karate haiM / inheM svaccha havA baiThakeM karateM, mudgara ghumAte aura kuztI khelate the| For Personal & Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 jainahitaiSI [bhAga 13 una logoMke lie sera do sera dUdha eka sA~sameM AraMbha kara deM,vyAyAma kareM, aura taraha taraha ke pI jAnA koI bAta hI na thii| usa samayakI pArizramake kAma kareM, to jainiyoMkAkSaya bahuta kucha striyA~ bhI aisI hI thiiN| ve gharake sAre kAmakAja ruka jAvegA / balavAna dIrghAyu santAna hogI,mRtyu karatI thIM / Aja kalakI taraha nAjuka na thiiN| kama hoMgI, roga kama satAveMge aura striyoMkI saMkhyA isa samaya bhI usa samayake utpanna hue.60-70 puruSoMse kama na rhegii| varSake bUDhe vaha zakti rakhate haiM, jo Ajakalake jaisA ki Age batalAyA jAyagA jainasamAjameM nau javAnoMmeM bhI nahIM hotii| striyoMkI saMkhyA kama hai aura isakA kAraNa yaha jainasamAjako nAzase bacAneke lie sabase hai ki, hamAre yahA~ lar3akiyA~ aura striyA~ lar3akoM pahale parizrama karane aura. vyAyAma karanekI zikSA aura puruSoMkI apekSA adhika maratI haiN| mareM kyoM milanI cAhie / ina kAmoMko choTA yA nahIM ? unake svAsthyakI ora dhyAna hI kahA~ diyA asammAnakA sUcaka na samajhanA cAhie / Aro- jAtA hai / unake sAtha burA vartAva kiyA jAtA gyatA honese-svasthatA honese hI dharmasAdhana ho hai, ve svAsthyanAzaka pardameM rakkhI jAtI haiM, sakatA hai / ataeva isa viSayakI zikSA khAsa bacapanameM mAtA banA dI jAtI haiM aura bImAra taurase pracalita kI jAnI cAhie / svAsthya- hone para unakI davAdArUkA yatheSTa prayatna nahIM rakSAke moTe moTe niyamoMkA jJAna sabako karA kiyA jAtA / manuSya jAti ke lie yaha bahuta denA caahie| koI roga aisA nahIM, jo ucita hI lajjAkI bAta hai ki vaha apane eka aMgako upAya karanese rokA na jA ske| yUropavAsi- itanA tuccha samajhatA hai aura dUsare aMga para apayoMne plega, haijA, cecaka Adi rogoMko apane nA sarvasva nyochAvara karake bhI santuSTa nahIM hotaa| dezase sarvathA nikAla diyA hai / nirbalatA taraha 4 bAlya-vivAha / prAcIna samayameM isa tarahake rogoMko bulAnekI nimaMtraNapatrikA hai| dezameM vivAha usa samaya hotA thA, jaba vara DAkTara loga kahate haiM ki kSayaroga ( tape- kanyA donoM yauvanAvasthAko prApta ho jAte the dika) ke kIr3e sabhI manuSyoM ke zarIrameM praveza aura vivAhake uddezyako samajhane lagate the / kara jAte haiM, parantu ve tabataka hAni nahIM pahu~cA idhara dezakI paristhitiyoM meM bar3e bar3e parivartana sakate, jabataka zarIra balavAn rahatA hai| manuSya honese koI 400-500 varSase yaha bAlyadurbala huA ki, inhoMne use yamalokako bheja vivAhakI prathA cala par3I hai| isa prathAne dezako denekA prayatna kiyaa| anya rogoMke kIr3oM- bar3I bhArI hAni pahu~cAI hai / yadi yaha na hotI kA bhI yahI hAla hai / bAlyavivAha kAdi kupra- to Aja yukta prAntameM pandraha varSa se kama umrakI thAyeM bhI nirbala manuSyoM para adhika hAni- 1,259 jainavidhavAoMkI hRdayavidAriNI saMkhyA kAraka prabhAva DAlatI haiM / yahI kAraNa hai, jo sunanekA dina na AtA / 1901 se 1911 taka daza varSoMmeM bAlya- cauthe koSTakako dekhanese mAlUma hogA ki vivAhoMke kucha kama ho jAne para bhI jaini- yuktaprAntameM san 1911 meM 5 varSase kama yoMkA kSaya pahalese bhI adhika huA hai| kyoMki ina umrakI vivAhitA jaina lar3akiyA~ 28, pA~case daza varSoMmeM loga pahalese adhika durbala aura 10 varSa takakI 252 aura 10 se 15 taka kI vIryahIna ho gaye haiM / lekhakako vizvAsa hai ki 1393 thIM / isI tarahase 5 varSase kamake yadi loga apane svAsthyakI ora dhyAna denA vivAhita lar3ake 15, pA~case 10 takake 181, For Personal & Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10]. jainasamAjake kSayaroga para eka dRSTi / Am dazase 15 takake 762 aura 15 se 20 rukAvaTa DAlatA hai / lar3akiyoMkA vivAha huA takake 1705 the| ki unakA par3hanA likhanA samApta ho gayA / ___ isa bAlyavivAhase jo hAni hotI hai, usakA idhara gharameM bahU AI ki lar3akekA mana par3hanese patA ilAhAbAda, kAnapura, banArasa Adi nagaroMkI haTane lgaa| donoMkA hI jJAna adhUrA raha jAtA jainajanasaMkhyAkI ghaTIse-jo 1901 se 1911 hai| na vaha saMsAra calAneke yogya hotI hai taka daza varSoM meM huI hai-lagegA / jainiyoMkI aura na yahI apanI yatheSTa unnati kara sakatA hai| saMkhyA kama ho jAnekA kAraNa plega bhI hai, parantu san 1911 kI gaNanAke anusAra sArI jainaplegane jainiyoMko hinduoM aura musalamAnoMkI vidhavAoMkI saMkhyA 1,53,297 aura yuktaapekSA adhika satAyA hogA, yaha bAta dhyAnameM prAntakI vidhavAoMkI 8,012 hai| ye saba umrakI nahIM A sakatI / kyoMki jainI anya logoMkI vidhavAyeM haiN| inameMse 15 varSase kama umrakI apekSA adhika dhanI haiM, isa kAraNa ye apanI sAre dezameM 1,259 aura yukta prAntameM 64 haiM / rakSA bhI adhika kara sakate haiM / jainI aura yaha una vidhavAoMkI saMkhyA hai, jinakI umra logoMkI apekSA bahuta hI ghaTe haiN| isake manuSyagaNanAke samaya 15 varSase kama thI; para kAraNa avazya hI kucha aura haiM / ina nagaroMke 15 varSase kama umrameM vidhavA honevAlI striyoMkI jainiyoMmeM vivAhake samaya kanyAkI Ayu daza saMkhyA isase bahuta adhika hogii| hamArI samagyAraha varSakI aura varakI teraha caudaha varSakI jhameM sArI vidhavAoMkA sAtavA~ hissA aisA hogA, hotI hai / vivAhake pazcAta prAya eka hI varSake jise isa umrake pahale vaidhavya prApta ho gayA hai| bhItara donoMkA saMyoga hone lagatA hai / meraTha arthAt sAre bhAratameM 20 hajArase adhika aura kamiznarIkI hAlata kucha acchI hai / vahA~ sAdhA- yukta prAntameM eka hajArase adhika jaina vidhavAyeM raNataH vivAhake samaya kanyAkI Ayu 12 varSakI aisI haiM, jo 15 varSase pahale vidhavA ho gaI haiN| aura varakI 15-16 varSakI hotI hai| vivAha- sAdhAraNataH kanyAoMkA vivAha 10-12 ke 2-3 varSa bAda gonA hotA hai aura taba varSake bhItara ho jAtA hai / isa vayameM aura 15 donoMkA saMyoga hotA hai / isase vahA~ bAlya- varSameM lagabhaga 4 varSakA antara hogA / bhAratavivAhane kama hAni pahu~cAI hai| varSakI AyukA parimANa sAdhAraNataH (ausata * bAlyavivAhase strI-puruSa durbala, zaktihIna, darjA ) 22 varSa hai / isameM choTe choTe baccoMkI nisteja, rogI aura sukhahIna ho jAte haiN| Ayu bhI zAmila hai / yadi hama 11 varSase inako bahuta hI thor3I Ayu prApta hotI hai| adhika umrake manuSyoMkI umrakA hisAba lagA35-40 varSakI umra meM hI ye bUr3he ho jAte haiN| kara ausata umra nikAleM to vaha 27 yA 28 isa dezameM kSaya rogakI vRddhi isI kAraNase varSa AvegI / isa lie 15 varSase kama umra meM ho rahI hai / lar3akiyoMko bAlyavivAhase bahuta vidhavA honevAlI striyoMkI saMkhyA samasta bhArahI hAni hotI hai / ve thor3I hI umrameM garbha dhAraNa takI jaina vidhavAoMkI saMkhyAkA arthAt sAtavA~ kara letI haiM aura prasavake samaya yA to mara bhAga hogI aura isI lie hamane Uparake pairemeM jAtI haiM, yA kaThinAIse bacakara jIvana bhara yaha bAta kahI hai| . dukha bhogatI haiN| yaha saMkhyA bar3I hI bhayAnaka hai| ina bAla-- bAlyavivAha zikSApracArake mArgameM bhI bar3I vidhavAoMkI dazAkA vicAra karake hameM jaise For Personal & Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 jainahitaiSI [bhAga 13 bane taise bAlyavivAha banda kara denA cAhie / paMjese bAhara nahIM haiM / yahA~ke bAlaka 7-8 varSayadi kanyAoMkA vivAha 15 varSase kamakI ke hote hI azlIla zabdoMko suna sunakara unake AyumeM na hotA to jainiyoMmeM 20 hajAra vidha- uccAraNa karanemeM paTu ho jAte haiN| pahale to ve vAyeM na hotiiN| ve sadhavA rahakara kamase kama unakA bhAva samajhe binA hI uccAraNa karate 40 hajAra manuSya utpanna karatIM, jisase jaini- rahate haiM, pIche 12-13 varSake lagabhaga pahu~cane, yoMkA nAza bahuta kucha ruka jaataa| lar3akiyoMkA para una azlIla zabdoMke dvArA utpanna hue vivAha 15 varSase pahale aura lar3akoMkA 20 bhAvoMko prayogameM lAnekI ceSTA karane laga jAte. varSase pahale kabhI mata kro| isake pahale donoMmeM haiM / unakI yaha ceSTA anaMgakrIr3A, hastahI uttama santAna utpanna karanekI yogyatA nahIM maithuna Adi duSTa doSoMke rUpameM prakaTa hotI aatii| hai / vyabhicArakI yaha pahalI sIr3hI hai / .. 5 vRddhavivAha / jainasamAjameM kanyAoMkI bAlyAvasthAmeM ye bhAva anaMgakrIr3A Adike saMkhyA bahuta hI kama hai / isase hajAroM navayuva- rUpameM aura yuvAvasthAmeM parastrIsevana, vezyAgamana koMko yoM hI ku~ArA rahanA par3atA hai| usa para Adike rUpameM prakaTa hote haiM / jahA~ ye bhAva ye bUr3he loga apanI kaI kaI zAdiyA~ karake aura hRdayameM aMkita ho pAye ki phira nikAle nahIM bhI unakA haka mAra dete haiM / jo kanyA kisI nikalate / ye unheM sadAke lie vyAbhacArI banA yuvakase zAdI karake sukhapUrvaka jIvana vyatIta gAmI yA vezyAgAmI banA haA dekhatI haiM, apane dete haiM / striyA~ bhI jaba apane puruSoMko parastrIkaratI, aura aneka putra kanyAoMkI mAtA hotI, pAtivratyase zithila hone lagatI haiM aura antameM . vahI eka bUr3he khUsaTake paMjemeM pha~sakara duHkhoMke durAcAriNI bana jAtI haiN| pAle par3atI hai, santAnahIna yA rogI santAnakI yaha vyabhicAra bhI hamArI saMkhyAke kSayakA mAtA hotI hai aura zIghra hI vidhavA banakara bar3A bhArI kAraNa hai / ilAhAbAda, alIgar3ha, samAjamai durAcAroMkI vRddhi karatI hai / isa lie sahAranapura, Adi nagaroMkI saMkhyA 1901 se buddhavivAhakI duSprathAko zIghra hI banda karanA 1911 takake daza varSoMmeM bahuta kama gaI hai| cAhie / isake lie paMcAyatiyoMko yatna karanA vAstavameM inakI saMkhyA bar3hanI cAhie thii| cAhie / paMcAyatiyoMkI zaktiko bar3hAnA hama kyoMki logoMkI pravRtti gA~voM aura kasboMko chor3a logoMke hAthameM hai| choDakara zaharoMmeM jA basanekI ora bar3ha rahI hai / 6 vyabhicAra / yuktaprAntake anya samA- vyApArAdike nimittase jainI loga zaharAma hA joMkI taraha jainasamAjameM bhI vyabhicArakA be- Adhika basate jAte haiM / parantu vyabhicArane zumAra pracAra ho rahA hai / jJAta hotA hai ki saMkhyAko bar3hAneke badale ghaTAyA hai / yaha zIlavata isa samAjase bidA le cukA hai aura sabhI jAnate haiM ki, vyabhicArI strIpuruSoMke eka jainadharmakA prabhAva. isake hRdayase bilakula uTha to saMtAna hI nahIM hotI aura yadi hotI hai to gayA hai / yaha samAja kevala Uparase jainadharma- nirbala, rogI aura alpAyu hotI hai / vyabhicArI kA aMgA pahane hue hai; jisake bhItara isakA puruSa svayaM bhI nirbala, nisteja, sAhasahIna, hRdaya chupA huA hai / isakI bhItarI hAlata bar3I rogI aura alpAyu ho jAte haiM / mUtra roga to hI gaMdI hai / isa vyabhicArake rogameM yahA~ke yuvA unheM ghere hI rahate haiM / striyoM kI bhI yahI dazA hI grasita nahIM haiM, bAlaka aura bUr3he bhI isake hotI hai| For Personal & Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] jainasamAjake kSayaroga para eka dRSTi / isa bar3he hue vyabhicArako rokanekI ora kama umrake puruSoMkI saMkhyA 21,700 hai, ataH zIghra hI dhyAna denA caahie| baccoMke caritra para inameM bhI prati zata 18.5 ke hisAbase koI cAra chuTapanase hI balki unake garbhameM Aneke hajAra puruSa avivAhita raha jAyeMge / isa taraha samayase hI dRSTi rakhanI cAhie / bacce jaba kula 40,895 puruSoMmeMse 7,500 puruSa aise haiM, mAtAke garbha meM Ate haiM, tabhIse unapara mAtAke jinakA vivAha nahIM huA aura na honekI bure bhale vicAroMkA prabhAva par3atA hai / yadi AzA hai / ye ve puruSa nahIM haiM jinhoMne brahmamAtAke vicAra acche hoMge to bacce unheM apanI caryavrata dhAraNa karake avivAhita rahanA svIkAra prakRti banAkara janma leNge| isake bAda una para kiyA hai; kintu ye ve haiM, jinake vivAha ho acche saMskAra DAle jAya~ge, unake kAnoMmeM sadeva nahIM sakate / isa taraha jainasamAjake puruSoMkA acche vicAra par3ate raheMge, unakI dRSTipathameM pA~cavA~ hissA avivAhita raha jAtA hai / yadi sadaiva acche kArya par3ate raheMge aura ve acche inakA vivAha ho gayA hotA aura inake santAna AdarzokI ora jhukAye jAyeMge, to unake sadA- utpanna hotI to yukta prAntake jainiyoMmeM san cArI honemeM koI sandeha nahIM / Age unheM 1911 meM jo 9 hajAra manuSyoMkI kamI huI vidyAdhyayana karAyA jAya, naitika zikSA dI hai vaha na hotI; ulaTI kucha vRddhi hI hotii| jAya, aura kartavyazIla banAyA jAya, to unakA jainasamAjake eka paMcamAMza puruSoMke avijIvana bar3I uttamatAse vyatIta hogaa| vAhita rahane ke nIce likhe kAraNa haiM: vyabhicArI strIpuruSoM ko sadAcArI banAneke striyoMkI kmii| yukta prAntameM san 1911 lie suzikSAkA pracAra, acchA upadeza, acche kI gaNanAke anusAra puruSoM kI saMkhyA 40,895 acche granthoMkA adhyayana, acchI saMgati, sAmA- aura striyoMkI 34,592 thI / arthAt striyA~ jika zAsana Adi aneka upAya haiM, jinakA puruSoMse 6300 kama thIM / inameM kucha ajaina varNana isa choTese lekhameM nahIM ho sktaa| striyA~ bhI sammilita haiM / kyoM ki bahutase. unakI ora bhI dhyAna denA caahie| sthAnoM meM agravAla Adi jAtiyoMke loga ajaiba' 7 puruSokA avivAhita raha jAnA lar3akiyoMko byAha to lAte haiM; para apanI lar3a.. bhaura kanyAoMkI kmii| cauthe koSTakako kiyoMko ajainoM meM nahIM dete / yadi ye ajaina dekhanese mAlUma hogA ki san 1911 meM yukta- striyA~ jainoM meM sammilita na hotI to yaha li. prAntameM 25 barSase adhika umrake puruSoMkI yoMkI kamI 7000 ke lagabhaga ho jaatii| saMkhyA 19,108 thI aura unameM 3,536 puruSa aba prazna hotA hai ki striyA~ puruSoMse kama kyoM aise the, jo avivAhita the / jainasamAjameM puru- haiM ? kyA lar3akiyA~ lar3akoMse kama utpanna hotI ghoMkA byAha 25 varSase kamakI hI umrameM ho haiM, yA lar3akoMse Adhika mara jAtI haiM ? aura jAtA hai; ataeva 25 varSase adhika umrake yadi adhika maratI haiM to kyoM ? . . ku~Are puruSa ve hI hote haiM, jinake byAhe jA- cIna, jApAna, bhAratavarSa, amerikA Adi nekI bahuta hI kama AzA hotI hai| ina avi- pUrvIya dezoMmeM lar3akiyA~ lar3akoMkI apekSA kucha vAhita puruSoMkI ausata prati saikar3e 18.5 kama utpanna hotI haiM; ( iMglaiNDa, phrAnsa, jarmanI par3atI hai / lagabhaga yahI ausata 25 varSase kama Adi pazcimIya dezoMmeM adhika utpanna hotI umrake puruSoM meM bhI avivAhitoMkI hogii|25vrssse haiN| ) parantu yaha kamI hajAra pIche 15 ke For Personal & Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 jainahitaiSI [ bhAga 13 lagabhaga hI hotI hai / isa hisAbase jaba yukta pahalA kAraNa nahIM mAnA jA sakatA, dUsarA hI prAntameM 40,900 puruSa haiM, taba striyoMkI saMkhyA hogA / arthAt ra~Due dobArA zAdI kara lete haiN| 40,300 honI cAhie thI; parantu vaha hai aura vivAhitoMmeM gina liye jAte haiN| 34,595, arthAt pUrvIya dezoMkI prakRtike lihAjase bhI yahA~ 5,700 striyA kama haiM, isa prAntameM ra~Due 4,769 aura vidhavAyeM 8,012 haiM, arthAt ra~Due vidhavAoMse 3,343 jisake ki kAraNa kucha aura hI haiN| kama haiM / ra~Due vidhavAoMse adhika hone cAhie , yahA~ puruSoMkI apekSA striyA~ maratI adhika the, kyoMki striyA~ puruSoMse adhika maratA haiM, haiN| manuSyagaNanAkI riporTameM likhA hai ki, ataeva yaha kamI vAstavameM 3,500 ke lagabhaga puruSoM kI apekSA striyoMkI adhika mRtyuke hogI / arthAt yahA~ke 3,500 ra~DuoMne dobArA kAraNa unase burA vartAva karanA, adhika kAma byAha kara liyA hai aura ve vivAhita gine lenA, unakA anAdara, unameM svAsthyanAzaka jAte haiN| pardekA honA, unakA bAlakapanameM vivAha honA aura bacapanameM hI garbhavatI ho jAnA, Adi haiN| yadi ye 3,500 ra~Due dUsarI bAra byAha na vicAra karake dekhA jAya, to ye kAraNa bahuta karate to 3,500 kanyAyeM bacajAtI aMzoMmeM saca haiM / sthAnasaMkocake kAraNa ina saba aura inakA byAha 3,500 avivAhita puruSoM ke * kAraNoM para vistArase nahIM likhA jA sktaa| sAtha hotA / dobArA vivAha karanevAle adhika2 puruSoMkA bAravAra vibAha karanA aura tara dhanavAn puruSa hI hote haiM / nirdhanoMkA eka hI 'vivAha kaThinatAse hotA hai, phira dUsare vyAhakI vidhavAvivAhakA na honA / cauthe koSTakako ! to AzA hI kyA kI jA sakatI hai / ina dodekhanase mAlUma hogA ki, san 1911 meM yukta bArA byAha karanevAle dhanavAnoMmeM bahutase puruSa prAntameM 4,769 ra~Due aura 8,012 vidhvaayeN| aise hoMge jinheM vivAhake sarvathA ayogya thIM / yahA~ prazna yaha uThatA hai ki, vidhavAoMse . samajhanA cAhie / unase santAnotpattikI AzA ra~Due itane kama kyoM ? donoMkI saMkhyA barAbara kadApi nahIM kI jA sakatI / isa taraha inheM * honI cAhie thI / isake do kAraNa ho sakate haiM-eka to yaha ki puruSa striyoMkI apekSA adhika anasaMkhyA ghaTAneke bahuta bar3e kAraNa ginanA marate hoM / aisA honese paralovAsI puruSoMkI caahie| striyA~ (vidhavAyeM) paralokavAsinI striyoMke yuktaprAntameM 8,012 vidhavAyeM haiM / yadi patiyoM ( ra~DuoM) se adhika hoNgii| dUsarA yaha inameMse ve vidhavAyeM jo vivAha karaneke yogya haiM, ki ra~Due dobArA vivAha kara lete hoM aura punarvivAha kara leM to itane adhika puruSa avira~DuoMkI zreNImeMse nikalakara vivAhitoMkI vAhita na raheM aura janasaMkhyAkA hrAsa aneka zreNImeM A jAte hoM aura isa taraha ra~DuoMkI aMzoMmeM ruka jAve / para prazna yaha hai ki, kyA saMkhyA kama ho jAtI ho / sarakArI riporTa meM yaha jainasamAjake lie vidhavAvivAhakA pracAra karanA acchI tarahase dikhA diyA gayA hai ki, isa zreyaskara hogA ? bhaya hai ki isake jArI honese prAntameM striyA~ hI adhika maratI haiM, ataeva strIsamAjake sAmanese eka ucca Adarza jAtA vidhavAoMkI apekSA ra~DuoMkI kamIkA ukta rhegaa| .. For Personal & Private Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] vRddhavivAha, kanyAvikraya aura dhanakAM dAsatva bhI adhika puruSoMke avivAhita rahaneke kAraNa haiM / inake kAraNa ayogyoM aura dhani yoMke to aneka vivAha ho jAte haiM, para bahutase suyogyoM aura nirdhanoMkA eka bhI nahIM hone pAtA / dhanake lobhase loga striyoMke asalI sukha suyogya pati' ke mahattvako bhUla gaye haiM / ( jAti yukta prAnta khaMDelavAla agravAla jaisavAra paravAra padmAvatI paravAra pallavAla golAlAre vinaikayA osavAla gaMgeravAla baDele vaireyA phatahapuriyA porabADha bur3ele lohiyA golasiMghAre kharauA lameca golApUrava 3752 2095 jainasamAjake kSayaroga para eka dRSTi / 3562 1293 53132 27652. 393 13503 3300 86 5912 9545 235'19 9681 8744 146 2297 57 422 1562 422 122 6 18 136 16. 59. 135 125 558 550 329 980 1622 718 rAja sI. pI. pUtAnA mAlavA 1900 3225 0 636. 0 24 0 218 | 9476 1512 0 0 52 258 720 100 376 isa koSTakameM pAThaka dekheMge ki, yukta prAntameM gaMgeravAla, bar3ele, baraiyA, porabAla Adi kitanI hI jaina jAtiyA~ aisI haiM jinakI saMkhyA 500 se kama hai aura jo samagra bhAratameM bhI 1000 se. kama haiM / digambara jaina DAyarekTarIse vidita hotA hai, kevala digambara sampradAyameM jAtiyA~ aisI haiM; jinakI janasaMkhyA 500 se kama hai; 12 aisI haiM, jinakI saMkhyA 500 se 1000 taka hai; 20 aisI haiM, jinakI 1000 41 451 8 jainasamAja meM choTI choTI jAti-. yoMkA honA aura apanI jAtike atirikta anya jAtiyAM ke sAtha byAha na karanA / jainasamAjameM aisI bahuta sI jAtiyA~ haiM, jinakI janasaMkhyA 500 se bhI kama hai / nIce likhe koSTakako dekhie / yaha ' digambara jaina DirekTarI' se uddhRta kiyA gayA hai: paMjAba bambaI 616 4814 23346 596 203 1058 10 188 353 12 0 179 0 383 baMgAla mudrAsa vihAra | maisUra For Personal & Private Use Only 1308 1731 321 134 30 11 20 13 kula 1 64726 O 67121 115 11089 59 41996 9 11591 4272 5582 3605. 702 772. 16 1584 135 125 566 602 629 1750 1977 10640 se 5000 taka hai aura 12 jAtiyA~ aisI haiM, jinakI saMkhyA 5000 se adhika hai / inake atirikta aisI bhI kaI jAtiyA~ haiM, jinakI saMkhyA 20 se lekara 200 takake bIca meM hai / aisI jAtiyA~ bar3e begase kama ho rahI haiM / ye daza varSameM AdhI yA ekatihAI ho jAtI haiM / kucha jAtiyoMkA patA sarakArI riporTase uddhRta kiye hue nIce likhe koSTaka se lagegA:
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 jAti khaMDelavAla osavAla agravAla jainahitaiSI - puruSa isasase mAlUma hogA ki 20 varSameM khaMDela - vAla Adhe ho gaye, osavAla aura bhI kama ho aura agravAla prati zata 12 kama ho gaye agravAla jAtikI janasaMkhyA adhika hai, isa kAraNa usakI kamI saikar3A pIche kevala . 12 huI jaba ki osavAloM aura khaMDelavAloMkI kSati bahuta adhika huI hai / kyoMki inakI saMkhyA yuktaprAntameM bahuta kama hai / ina jAtiyoMkI adhika kSatikA kAraNa yaha hai ki inameM vivAha bar3I kaThinAIse hote haiM / vivAhakA kSetra choTA honese aura gotra AdikI adhika jhuMjhaToM se prAyaH bemela vivAha karanA par3ate haiM aura isa prakArake vivAhoM se janasaMkhyAkI vRddhimeM kitanI rukAvaTa par3atI hai, yaha batalAnekI jarUrata nahIM hai / / 1048 683 21116 bar3I jAtiyA~ dhIre dhIre ghaTatI jAtI haiM aura ghaTate ghaTate choTI ho jAtI haiM / isake bAda unakA kSaya honA zurU hotA hai aura antameM ve nAmazeSa ho jAtI haiM / jo jAti jitanI choTI hai, vivAhasaMbandha karane meM vaha utanA hI adhika kaSTa bhogatI hai aura nAzake sanmukha bhI utane hI zIghra jAtI hai / san 1891 hamArI samajhameM idhara kI tamAma jainajAtiyoMmeM pArasparika vivAha hone laganA bahuta kalyANakara hogA / isameM na to dhArmika dRSTise koI hAni hai aura na sAmAjika dRSTise / jainazAstra isakA niSedha nahIM karate, varan unameM to brAhmaNa kSatriya aura vaizya jaise judA judA varNoMmeM bhI beTIvyavahAra karanekI AjJA hai / idhara jitanI jaina jAtiyA~ haiM, ve saba vaizya varNakI haiM / unameM pahale bhale hI koI kSatriya rahI hoM, parantu isa samaya to vyavasAya ke kAraNa ve sabhI strI 937 544 17400 san 1911 puruSa For Personal & Private Use Only [ bhAga 13 473 224 18650 strI 63 20 1514 vaizya haiN| ina eka varNakI jAtiyoMke pArasparika sambadhako koI bhI dharmazAstra burA nahIM batalA sakatA / jina jAtiyoMmeM ekasA vyavasAya hotA hai, jinakA khAnApInA rahanasahana ekasA hai aura jinake dhArmika sAMsArika vicAra ekase haiM, unake pArasparika sambandhameM sAmAjika dRSTise bhI koI hAni saMbhava nahIM ho sakatI lAbha avazya hI agaNita hoMge / vivAha karanA bahuta sugama ho jAyagA, kanyAoMke lie yogya vara milane lageMge, kisIko apanI kanyAyeM lAcAra hokara rogI, durbala, bUr3he puruSoMko na denI par3egI, anamela aura anucita vivAhase honevAlI mauteM na hoMgI, Arogya aura dIrghajIvI santAna adhika utpanna hogI aura choTI choTI jAtiyA~ nAzase bacakara phira apane samUhako bar3hAne meM samartha hoMgI / kucha samaya pahale malakApurake poravAr3oMne mAlavA aura nImAr3a ke poravAr3oM ko eka patra likhA thA / ye donoM eka hI poravAr3a jAtikI zAkhAyeM haiM, jinakA vivAhasambandha dezabhedake kAraNa kisI samayameM banda ho gayA hai / patrakA sArAMza yaha hai ki hamArI saMkhyA itanI kama ho gaI hai ki, aba hamako apanI putriyoMko ThikAne lagAnA kaThina ho gayA hai / aba yA to hamArI kanyAyeM ku~ArI raheMgI, yA unakA sambandha hameM apane samIpake riztedAroMke sAtha anucita rItise karanA hogA aura yA unheM ajainoM ko denA hogA / yadi Apa loga hamAre sAtha vivAhasambandha zurU kara deM to hamArA uddhAra ho jAya / yahI dazA hamArI aura bhI aneka jAtiyoMkI ho rahI hai / unheM nAzase bacAnake lie isa pArasparika vivA hase bar3hakara aura koI upAya nahIM hai / ( zeSa Age / )
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ koSTaka pahalA / saMyukta prAnta meraTha kamizrarI 1 deharAdUna 2 sahAranapura 3 mujaphpharanagara 4 meraTha 5 bulandazahara 6 alIgar3ha AgarA kamizrarI 7 mathurA 8 AgarA 9 pharrukhAbAda 10 mainapurI 11 iTAvA 12 eTA 13 barelI 14 bijanaura 15. badAyU~ 16. murAdAbAda 17 zahAjahA~pura 18 pIlIbhIta 19 kAnapura 20 phatehapura 21 bA~dA 22 hamIrapura 23] ilAhAbAda jilA ruhelakhaMDa kamizrarI 26 banArasa 27 mirjApura 28 jaunapura saMyuktaprAntakI jilevAra jaina saMkhyA / 1901 puruSa striyA~ dw 39 " 33 23 jilA " d. dr " " jilA 33 ilAhAbAda kamiznarI " 23 " "" z2ilA "" " jhA~sI 24 33 va lalitapura " 25 jAlauna "" banArasa kamizrarI dr dr jilA ?!., 21 | 1891 puruSa 44334 19722 161 3325 5255 -8993 671 1317 16165 1292 7306. 537 3188 1178 2664 1213 526 129 532 20 | 6940 245 45 134 55 272 1334 4765 90 241 86 134 striyA~ 37800 44217 16163 20578 2281 1067 | 2 472 100 470 73 190 113 188 2759 3089 2599 2388 4141 5617 4517 4469 7387 9118 7812 9330 613 94 758 714 1190 1781 1548. 1564 13570 | 15338 12867 | 13122 1111 1371 1147 6156 7019 5934 511 379 362 2572 2958 2360. 839 -1256 1081 2355 1989 1096 67 561 44 361 17 2 16 6 uu 6752 170 150 52 296 1187 4781 6778 389 >> 32 177 35 593 5504 78 78 211 |. 320 52 147 2 198 1.16 For Personal & Private Use Only 37990 39950 33760 17363 18653 15388 31 ** 73 796 6100 272 2569 1064 2321 920 | 1028 332 14 1911 2 6462 | 219 42 185 24 671 5256 55 * 295 puruSa 182 109 476 121 410 15 3 6828 .260. 4.1. 141 41 321. 5881 143 248 453 170 70 striyA~ 132 2063. 3694 7605 637 1267 10875 661 5110 228 2036 869 1971 912 ** 76 375 12 163 40 159 44 316 5488 123 197 131 61
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 1891 .. puruSa striyA~ 1901 puruSa striyA~ 1911 puruSa striyA~ 26 18 18 55 68 32 27 . 29 gAjIpura 30 baliyA gorakhapura kamiznarI / 31 gorakhapura . jilA | 32 bastI 33. Ajamagar3ha kamAyU kamiznanarI / 34 nainItAla jilA 35 alamor3A' .. 36 gar3havAla 16 14 772 avadha prAnta lakhanaU kamiznarI 1290 1177 | 1123 I 575510 / 534 1031 / 485 | 945 485 371 z2ilA 419 378 243 11 .37 lakhanaU 4-38 unnAva 36 sayabarelI 24. sItApura 1-haradoI 42 kherI 126 1.8 1 phaiz2AbAda kamiznarI 43 phaijAbAda jilA 44 goMDA 45 baharAyaca 46 sulatAnapura 47 pastAvagar3ha, " 48 bArAbaMkI dezI riyAsateM. rAmapura riyAsata 504 318 284 A . 99 103 75 278 149 29 110 20 TeharI , 12 . 8 saMyukta deza AgarA va .. avadha va dezIya riyAsateM | 45723 39080 | 45443 39139 | 41073 34722 pakta prAnta hindU musalamAna EE IsAI 32,43,922 31,02,729 34,39,897 32,91,137 34,66,287 31,92,058. 37,294 21,147 59,555 42,914 1,00,818 7,131 / 12,164 9,889 36,155 29,120 73,202 57,952 "- AryasamAjI For Personal & Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ meraTha " saMyukta prAntake mukhya mukhya nagaroMkI jaina tathA hindU jana-saMkhyA / 455 koSTaka duusraa| 1901 jaina 1911 1901 hindU 1911 jilA nagara puruSa striyA~ puruSa striyA~ puruSa striyA~ puruSa striyA~ deharAdUna deharAdUna 103 71 76 58 / 8590 5857 11606 7412 sahAranapura sahAranapura 792. 740759 673 | 14689 11689 14818 10232 devabanda 189 183 165 151 4269 3689 3821 3103 rUDakI 67 3069 32, 4496 3542 4412 3090. meraTha 412 319 436 337 |21959 17680 20892 16350 saradhanA 458 397 406 330 | 2789 2561 2099 1745 bar3auta 533 499 680 498 2480 1962 2481 1772 bAgapata 189 133 224 187 2030 1563 1819 1315 mujaphpharanagara mujaphpharanagara 450 294 421 306 7599 5248 7603 5192 kairanA 246 189 238 221 3906 3685 35.3 2755 kAMdhalA 325 299 146 131 2831 2569 2036 1753 . bulaMdazahara khurjA 162 145 106 111 | 8416 7462 7816 6669 sikandarAbAda 214 203 244 215 | 5505 5095 5804 4903 alIgar3ha koyala (alIgaDha) 324 295 228 150 22554 18522 19755 15256 hAtharasa 316 294 316 250 19550 16583 | 17563 13627 AgarA AgarA 1952 1538 1515 1239 56657 50772 56772 56769 phirojAbAda 406 398 336 295 5210 4687 4006 3486 mathurA mathurA |122 74 113 58 23640 20734 23045 19188 kosI 252 218 167 131 | 298125152297 1904 pharrukhAbAda pharrukhAbAda 71 48 107 98 20759 17570 22895 21056 (phatahagaDha) menapurI menapurI 200 155 , 7580 6365 6531 5155 iTAvA iTAvA 476 406 528 448 | 15458 13095 15382 13162 eTA jalesara 128 95 4308 3568 3969 3329 paTA 294 229 126 105 2802 2039 2296 1665 bijanaura najIbAbAda 99 108 67 64 | 4670 4665 4154 3518 bijanaura 28 17 36 32 4239 3539 4328 3558 badAyU~ bilasI 88 70 76 62 - 2417 2104 2241 17.3 murAdAbAda murAdAbAda 125 117/146 117 16514 14472 16724 13216kAnapura kAnapura 328 217 212 13872426 56131 64216 47143 bA~dA . 123 127 99 110 / 8001 8127 759327 ilAhAbAda ilAhAbAda 250 304 153 146 55772 50539 5861845216 sA~sI jhA~sI 109 98.151120 19122 18035/ 22499 2.988 mAnarAmapura 146 162 50 47 7519 7738 5785 5709 lalitapura 16056.1688 677 - 4201 4105 46544110 jAlauna kAlapI 36 2026 13 3533 3562. 3680 3610 banArasa. banArasa |177 166 175 137 78154 73334 191615 102281 mirjApura mirjApura 71 2 30 32 32686 33328 | 12956 12056 gorakhapura porakhapura 40 51 25 2721018 19942 20395 17197 lakhanaU lakhanaU 278 232 |74917 65260 75555 58826 baharAyaca baharAyaca 6973 5860 6802 5403 sItApura sItApura 6582 4360 7757 5091 bArAbaMkI bArAbaMkI 17 4438 3663 4506 1343 rAmapara sTeTa rAmapura .... 57 50 72 61 / 9139 8232/ 7667 6757 bA~dA For Personal & Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 koSTaka tIsarA / yuktaprAnta meM prati daza hajAra manuSyoM meM jainI kitane the aura unameM prati saikar3A kitanI hAnivRddhi huI / r3havAla / vibhAga pazcimI himAlaya | deharAdUna almoDA nainItAla, ga 377 * himAlayakI pazcimI tarAI // sahAranapura, barelI, bijanaura, pI- 5393 lIbhIta, kherI / gaMgAkA pazcimI maidAna / mujaphpharanagara, meraTha, bulandazahara, vartamAna saM khyA san 1911 I. san gaMgAkA madhya maidAna / kAnapura, phatahapura, ilAhAbAda, lakhanaU, unnAva, rAyabarelI, sItA-2728 pura, haradoI, phaijAbAda, sultAnapura, atAbagar3ha, bArAbaMkI madhya bhArata / bA~dA, jhA~sI, hamIrapura, jaalaun| pUrvIya satapurA mirjApura / himAlayakI pUrvIya tarAI / gorakhapura, bastI, goMDA, baharAyacA gaMgAkA pUrvIya maidAna / jaunapura, gAjIpura, bali yA, Ajamagar3ha TeharI gar3havAla riyAsata rAmapura riyAsata / hindU musalamAna IsAI Arya alIgar3ha, mathurA, AgarA, pharrukhA 54286 49 52 46 bAda, mainapurI, eTA, iTAvA, badA yU~ murAdAbAda, zAhajahA~pura , prati dasa hajAra manuSyoM meM jainI kitane haiN| // 178 | 314 1881 se 1891-1909 - 1881 se 1881 1891 1901 1911 1891 taka 1901 1911 1911 taka 42 245 12020 58 | 55 | 54 131 | 2 2 / 2 I ga 0 18 | 17 | 16 2 3 2 3 3 0 0 0 g OM 3 pr W 2 2 5 12 42 54 1 1 | 2/4 1 | 40121238 |8627|8610 | 812 8504| prati saikar3A hAnivRddhi kitanI huI +13.9 +4604 -8.0 +59.0 - 10.4+6.2. 5.5 1+2005 - 19.1-41.7 - 34.5 2 | +148.7 | +120 4 -11. 9 |+381.1 -3.9 For Personal & Private Use Only +5.8 ? +65.9 +14.2 - 31.2+30.2 0 | - 3-7-21-1 - 27.1 +2342-8 +133.5-21*4 +42857 0 - 8.0 -4.0 -5.2 +61 *O -70 +78313+145 6658373 1343 1353 | 1411 | 1411+7.2 +6.5 1.1 +12-3 |1942 |11| 19 / 1411/ |GUS48|9 131154 +48 +40 +.77 - 1.4 11 | 12 | 21 21 | 38 | + 21.6 | +7501 +72.7/ +203.1 | 14 | 28 | 2 -5.4 +99-6+100.9 0.9 +494.7
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0-5 181 koSTaka cauthaa| saMyuktaprAntakI umravAra jaina jnsNkhyaa| 1911 / 457 Ayu janasaMkhyA | avivAhita | vivAhita / jana puruSa strI | puruSa strI | puruSa strI |vidhura vidhavAyeM sampUrNa. 75,427 40,895 34,592/19,999 10,473/16,127 16,04764,769 8,012 0-1 varSa 2,228 1,159 1,069 1,157 1,065 2 2 . . 838 414 424 413 423 1,697 953 744 952 845 771/ 839 1,626 897 729 - 891 8,005 4,268 3,737 4,252 ,3, 5-10, 8,591 4,407 4,1844,217 3,91 10-15, 8,733 5,017 3,716, 4,224 2,277 ___762 1,38, 31 46 15-20, 5,159 4,059 3,100 2,269 326 1,705 2,592/ 85 20-25, 7,498 4,036 3,462/ 1,501 95 2,334 2,942/ 2011 25-30, 6,451 3,592 2,806 1,089 49/2,196 2,300/- 307 30-35, 6,031 3,763 2,866 40 213 2,038 405 35-40,, 4,379 2,439 1,940 41} 14 1,614 1,339/ 414 40-45,, 5,283 2,740 2,543 20 1,683 1,350 45-50,, 3,203 1,888 1,315 50-55, 4,060 2,118 1,942 .. 13/ 1,075 55-60, 1,745 991 74 6 381 576 6- 2,492, 1,212 1,28 94 1,093 521 553 70 varSase 11,074 bhadhika AyuSAle For Personal & Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 . virarmawww AAMANAMAVAAAAP jainahitaiSI [bhAga 13 golamAlakAriNI sabhAke klorkA nAkoM dama hai / patroMke uttara bhI bar3I muzkilase diye jA sakate haiM / madhyapradezake samAcAra / eka dhanI mAnI siMgaIjIkA abhI hAlahImeM eka patra AyA thA / usakA. sArAMza yaha hai ki " maiM vRddha ho gayA huuN| merI jindagIkA sabase golamAlakAriNI sabhAke adhivezana honekI bar3A tajarubA yaha hai ki mandira banavAne aura abhI taka koI ummIda nahIM / kAraNa ! nakada rathapratiSThAyeM karAnese hI jainadharmakI vAstavika nArAyaNoMkI akRpaa| inakI kRpAke binA koI unnati hotI hai / maiMne isI prakArake hI puNyakAma nahIM hotA / ve dina cale gaye, jaba kArya karavAke paravAra jAtiko unnatike zikharasabhAoMke pleTaphArma para apIla huI ki rupayoMkI para car3hA diyA hai / mere dvArA bIsoM paravAra jhar3I laga gii| aba to adhivezanake kharcake 'siMgaI ' aura 'savAI siMgaI ' padase vibhUSita rupaye bhI muzkilase vasUla hote haiM / eka to kiye gaye haiM / ye padaviyA~ ' rAya sAhaba ' aba koI samajhadAra sabhApati bananeko taiyAra tathA ' rAyabahAdura' ke khitAboMse jarA bhI nahIM hotA / kyoMki kucha logoMne isa padakI kama nhiiN| maiM cAhatA thA ki paravAroMmeM eka pratiSThA bahuta bar3hA dI hai| amuka seThajI amuka bhI kuTumba aisA na bace jo siMgaIke padase vibhUjaina sabhAke sabhApati hue, isakA artha hI loga Sita na ho / para aba apane vRddha zarIrakI tarapha yaha karane lage haiM ki amuka 'bholA zikAra ' amuka dekhanese yaha vizvAsa nahIM hotA ki, merI yaha prAntavAloMke paMjemeM jA phNsaa| dUsare, sabhApatiyoMse icchA pUrI hogI / kyA Apa koI aisI tarakIba rupaye mA~ge jAte haiM / unake svAgata AdimeM jo batalA sakate haiM, jisase merI ukta sAdha pUrI ho rupayA kharca hotA hai, kamase kama utanA pAnekI jAya?" yaha patra bahuta hI mahattvakA samajhA gayA; AzA to unase loga karate hI haiM / yadi koI isa kAraNa isakA uttara svayaM golamAlAnandajI kaMjUsa huA aura kucha na de gayA, athavA kama samApatine apanI kalama zarIphase likhA hai| de gayA to phira usakI miTTI palAMda kI jAtI hai| usakA sArAMza yaha hai ki, "jabalapurameM eka bar3I aisI eka do ghaTanAyeM to abhI hAlahImeM ho bhArI rathapratiSThA kIjie aura patroMdvArA sUcanA gaI haiM / eka sabhApati mahAzayake svAgatameM kara dIjie ki, jo loga siMgaI bananA cAheM lagamaga 500 rupaye kharca kiye gaye; parantu ve ve yaha avasara na cUkeM / yaha gajaratha paravAracandA likha gaye kula 101 rupaye ! isa para maNDalIkI Arase calanevAlA hai| isake phaNDameM logoMne unheM khUba hI kosA / aisI dazAmeM jo mAI kamase kama pacAsa rupaye deMge, ve siMgaI adhivezanake honekI AzA kosoM taka najara banA diye jAyeMge / rathakI dhurI bahuta hI bar3I nahIM aatii| phira bhI phande lagA rakkhe haiM / banavAI gaI hai jisako saba loga pakar3a yadi koI caMDUla pha~sa gayA to dekhA jaaygaa| skeNge| jo loga pahaleke si~gaI aura savAI siMgaI haiM unheM dhurI pakar3anekA adhikAra adhivezanakA to abhItaka koI prabandha nahIM nahIM hogA / isa tarahase Apa ekahI varSamai huA, para yaha sunakara loga khuza hoMge ki sabhA- hajAroM siMgaI banA sakeMge / AzA hai ki ke AphisakA kAma joroM para hai / kAmake mAre Apako yaha yukti pasanda AyagI / " sunate haiM, For Personal & Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] golamAlakAriNI sabhAke samAcAra / 459 . siMgaIjI isa uttarase bahuta hI khuza hue haiN| goloMkI sarAhanA kara rahe haiM / maiMne svayaM kaI unhoMne sUcanA bhI nikAlaM dI hai / sUcanAse paNDitoMke mu~hase sunA hai ki, bhadrabAhusaMhitA paravAra samAjameM bar3I khalabalI macI hai| jo jAlI grantha hai, usakI samAlocanA ucita hI siMgaI, savAI siMgaI Adi haiM, unakI badahavAsIkA kI gaI hai aura trivarNAcArAdi dhUrta bhaTTArakoMke to kucha ThikAnA nahIM hai| sunate haiM, ve isakA banAye hue haiN| isase jAna par3atA hai ki zatrukI prativAda kreNge| koI koI to adAlatatakakI bhedanIti kAma kara gaI / aba vaha dina dUra nahIM zaraNa lenA cAhate haiN| hai, jaba Apa logoMmeM bhI rUsa sarIkhI phUTa phUTa nikalegI aura yaha sukomala andhazraddhAkA rAjya eka bilakula hI prAiveTa samAcAra hai| aise kaThora 'parIkSA' ke paMjemeM jA pha~segA / " isakA samAcAroMko sarvasAdhAraNameM prakaTa karanA sabhya- uttara kyA AyA hai, so mujhe par3haneko nahIM tAke khilApha hai| isalie maiM jainahitaiSIke pATha- milA / itanA sunA hai ki zAstrIya pariSat . koMko acchI taraha aura bArabAra sAvadhAna kiye apanI 'sAre dinameM DhAI kosa' vAlI raphtArako detA hU~ ki ve isa khabarako bilakula hI gupta kucha tez2a karanevAlI hai| rakkheM-yahA~ taka ki koI gaira AdamI par3hakara . 4 sunAneke lie bhI kahe, to na sunAveM / sabhApati vilAyatameM jo yogyatA vRddha senApati lArDamahAzaya zAstrIya pariSatke sAtha ina dinoM eka kicanarakI samajhI jAtI thI, vahI jainiyoMke bahuta jarUrI mAmale meM patravyavahAra kara rahe purAne dalameM saranauvAle paM0 raghunAthadAsajIkI haiM / eka patrameM likhA gayA hai-" Apa loga hai| yadi yuddhake prAraMbhameM lArDa kicanara na hote to bahuta hI susta haiM / sAlabhara honeko AyA, isa samaya phrAnsakA nakazA hI badala gayA hotA / para ApakI pariSatne koI bhI kAma nahIM paM0raghunAthadAsajI bhI yadi jainagaTake sampAdaka na kiyA / zatrudala dina para dina prabala hotA jA hote to Aja bAbU logoMne janasamAjako nesta rahA hai| para Apako isakI jarA bhI cintA nAbUda kara diyA hotA / Apane apane purAne nahIM hai / eka mukhtAra sAhabake lekha hI gajaba DhA jamAneke bhadde, beDhaMge, besilasile, para bhayaMkara rahe the ki aba eka vakIla sAhaba aura maidAnameM lekhoMkI mArase apane pratipakSiyoMke chakke chur3A A DaTe haiM / rUsake -ajeya kiloM para jarmanI diye / Apake raubIle cehare aura prajvalita netrI aura AsTriyAkI bhayaMkara topoMne jo kAma ne bhI bar3A kAma kiyaa| kisIko Apake sAmane kiyA thA, vahI inake lekha kara rahe haiN| yadi khar3e rahanekA bhI sAhase na huaa| isI samaya ApakI dazA rUsake hI samAna rahI, to ina logoMne sunA ki, Apane apane padase istIphA peza andhazraddhAhI dIvAloMkA patA bhI nahIM lagegA kiyA hai ! isase ve ghabar3Aye aura lage mahAsabhAke ki kahA~ gaI / eka to rUsakI prajA jisa maMtrI aura jainamajaTake prakAzakake viruddha taraha z2Arake zAsanase asantuSTa thI, usI taraha Andolana karane / yaha ThaharA AndolanakA Apa logoMkI, 'isa kuMbhakaraNa jaisI cheha chaha jamAnA; isase indrakA siMhAsana Dola utthaa| golamahInekI nIMda aura ArAma talabIse loga prasanna mAlakAriNI sabhAke sabhApatine usI samaya mahAnahIM haiM; dUsare Apake membaroMmeM bhI matabheda hone sabhAke maMtrIko eka patra likhA ki lArDa kicalagA hai / kaI membara to khullamakhullA zatruke - narake atala jalameM DUba jAnese jo hAni briTiza For Personal & Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 empAyara kI huI hai, vahI isa mahAvIrake istIphA denese ApakI hogI / duniyAko AzcaryameM DubAnevAle inake purAne hathakhaNDe phira kisse kahAniyoM meM hI raha jAya~ge / samaya para ceta jAie, nahIM to Apako pachatAnA hogA / aura Azcarya nahIM jo Apa bhI isa ' anArI' padase alaga kara diye jAya~ / maMtrI mahAzaya saTapaTAye aura lage khuzAmada karane | sampAdaka mahAzaya Akhira bUr3he hI to Thahare, khuzAmada kI jarA sI garmI se pighalakara pAnI ho gaye / case likha baiThe- maiM apanA istIphA bar3I khuzIse vApasa letA hU~ / naujavAna prakAzakako ha~sI A gaI / usane tatkAla hI isa anokhe istIpheko prakAzita kara diyaa| jhagar3A tai ho gyaa| purAne dalameM khuziyA~ manAI jAne lagIM aura bAbU logoM kI nAnI mara gaI / - zrIgar3abar3Anamda zAstrI / jainahitaiSI - zAstra - prAmANya | i parokSa pramANake pA~ca maidoMmeM Agama yA zAstra bhI eka pramANa hai / yaha bhI vastu ke sacce svarUpa ko jAnanekA eka sAdhana hai / parantu isako eka maryAdA ke bhItara hI pramANatA hai / zAstraprAmANyakA yaha matalaba nahIM hai ki, isake mAnanevAle apanI sadasadvivekabuddhiko --- kharA khoTA pahacAnanekI zaktiko sarvathA hI tilAjjuli de deveM aura zAstra ke nAmase ve cAhe jisakI AjJAko sirapara car3hAne lageM / zAstroM ke Age mastaka jhukAne ke lie hama sadA prastuta haiM, parantu pahale hameM yaha jAna lenA hogA, isa bAtakI parIkSA kara lenI hogI ki ve vAstavameM zAstra haiM - zAstroMke AptapraNIta Adi lakSaNoMse yukta haiM; kahIM zAstroMke nAmase andhazraddhAluoMke bAjArameM calanevAle nakalI sikke to nahIM haiN| zAstroM ke [ bhAga 13 prati janasAdhAraNakI jo bhakti aura zraddhA hai, vaha itanI bahumUlya aura lubhAnevAlI hai ki usako prApta karaneko cAhe jisakA mana macala sakatA hai-- cAhe jisakI icchA ho sakatI hai ki hama inake dvArA logoM kI zraddhA aura bhaktikA upabhoga kareM aura apanA svArtha sAdhana kareM / ataeva hameM isa viSaya meM bahuta hI sAvadhAna rahane kI AvazyakatA hai / hameM smaraNa rakhanA cAhie ki isa samaya isa prakArake na jAne kitane pothe zAstroMkA nAma dhAraNa karake hamAre yahA~ke sarasvatI - bhaNDAroM ke bahumUlya veSTanoMke paradoM meMse hamArI vivekabuddhi para tIvra kaTAkSapAta kara rahe haiM-vyaMgyakI ha~sI ha~sa rahe haiM / jaba taka hamameM zraddhA aura bhaktike sAtha sAtha vivekabuddhi bhI rahI, tabataka isa AgamapramANatA se hameM yatheSTa lAbha hotA rahA; parantu jyoM hI hamArI zraddhA aura bhaktine vivekakA sAtha chor3A - vaha andhazraddhA yA andhabhaktike rUpa meM pariNata ho gaI, tyoM hI isase hamArI durdazA honA zurU huI / jahA~ hama pahale jJAnake upAsaka the, satyake anuyAyI the, vahA~ zAstranAmadhArI jar3a vAkyoMke bhakta bana gaye | amuka padArthaka svarUpa vAstavameM kyA hai, isake sthAna meM amuka zAstrameM vaha kaisA batalAyA gayA hai, hama isakI cintAmeM rahane lge| zAstroMko vaha adhikAra prApta ho gayA, jo thor3e samaya pahale rUsa-samrAT jArako prApta thA / unake vAkya hI sarvopari zAsaka bana gaye / idhara acche jJAniyoM aura adhikAriyoMkI kamI ho rahI thI / phira kyA - thA, andhAdhundhI zurU ho gii| zAsanakA lobha sAdhAraNa nahIM hotaa| jo apAtra aura ayogya the unhoMne bhI isa lobhake phera meM par3akara zAstroM kI racanA karanI zurU kara dI aura unheM bahumUlya veSTanA se veSTita karake sarasvatImandiroM meM sthApita kara diyA / For Personal & Private Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10 ] vividha prsngg| 461 ___ aisI dazA meM hameM kevala zAstra yA AgamakA aura 31 (?) navaMbarataka sabhApati zrI AtmAnAma sunate hI hathiyAra na pheMka denA cAhie / nanda jaina TraikTa sosAyaTI ambAlA zaharako yadi aisA karoge to yAda rakkho, mithyAtvakI bhejanA cAhie / sarvottama lekhako chapavAne aura cuMgalameM pha~se vinA na rahoge / tuma apaneko svAdhIna rakhanekA sarva haka sosAyaTIko hogaa|' samajhate bhale hI samyagdRSTiyoMke ziromaNi raho, isa noTisako par3hakara zAyada kucha bhole bhAIyoMne para vAstavameM ghora mithyAdRSTi ho jAoge / yaha samajhA ho ki ukta sosAyaTIne vidvAnoMkI jisane vivekabuddhiko AlemeM rakha diyA hai, khare kadara karanA prAraMbha kiyA hai aura vaha jarUra aura khoTekI pahicAna bhulA dI hai aura jo uttamottama lekhakoMdvArA acche acche nibandha jaDa vAkyoMkA gulAma bana gayA hai vahI yadi tayyAra karAkara unheM prakAzita karanemeM zIghra samyagdRSTi hai, to phira samyagdRSTitvakI mahimA samartha hogI / parantu yaha nirI bhUla aura korA hI kyA rahI ? aisA samyagdarzana kyA koI bar3A khvAba khayAla hai / sosAyaTIke isa AcaraNase mArI prArthanIya guNa ho sakatA hai ! zAstroMko usase aisI AzA rakhanA bilakula phijUla mAno, mastaka para car3hAo, pUjo, isake binA aura nirmUla hai| usake isa AcaraNako kadara AtmakalyANa nahIM ho sakatA, samyagdarzanakI nahIM, vidyA aura vidvAnoMkA, eka prakArase prAptike lie ye bahuta hI acche sAdhana haiM; parantu apamAna kahanA cAhie / parantu apamAna ho yA yaha dhyAnameM rakho ki kAgaja yA tADapatra para sammAna, isameM saMdeha nahIM ki, sosAyaTIne yaha likhA huA saba hI kucha zAstra nahIM hai / bhagavAn noTisa nikAlakara apanI yogyatAkA khAsA samantabhadrane zAstrakA lakSaNa yaha kiyA hai:- paricaya diyA hai / usakI dRSTi kitanI aaptopjnymnullnymdRssttessttvirodhkm| saMkIrNa aura kitanI anubhavazanya hai, isakA tattvopadezakRt sArva zAstraM kApathaghaTTanam // patA bhI isa noTisase bhale prakAra laga jAtA hai / jAna par3atA hai ki, sosAyaTIko abhItaka vividha prsNg| yaha bhI mAlUma nahIM ki ' rahasya ' kahate kise haiM; aura vaha kitane gahare adhyayana, manana, anu- : bhava aura parizramase sambandha rakhatA hai / zAyada 1 vidvAnoMkI kdr| usane kahIMse rahasyakA sirpha nAma suna liyA 'digambara jaina' ke gAMka naM0 11 meM, hai aura isa lie vaha use baccoMkA eka khela 'zrIAtmAnaMda jaina TraikTa sosAyaTI ambAlA' samajhatI hai| tabhI usane kisI vidvAnase vinaya, kI orase, eka noTisa prakAzita huA hai, anunaya, aura prArthanA Adi karanekI jarUrata jisakA zIrSaka hai vidvAnoMko inAmakI sUcanA' na samajhakara, uttamase uttama nibaMdhake lie ekaaura vaha noTisa isa prakAra hai- dama dasa rupayekI bhArI rakamakA inAma nikAla __'jo sajjana " jainasaMdhyA (pratikramaNa ) kA diyA hai ! hamArI samajhameM yadi sosAyaTI rahasya" isa viSaya para hindI bhASAmeM lekha mUlya dekara pA~casau rupayemeM bhI aisA eka sAMgolikhakara bhejeMge. unameMse jisakA lekha uttama pAMga rahasya tayyAra karA sake, jise vAstavameM hogA usako yaha sosAyaTI 10) inAma degii| jainasaMdhyAvaMdanakA rahasya kahanA cAhie, to lekha phulsakepa kAgajake 20 pRSThase kama na ho use apaneko bhAgyazAlinI samajhanA cAhie / For Personal & Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 jainahitaiSI [bhAga 13 parantu pA~casau rupayekI balA to bahuta dUra hai, noMse milakara patravyavahAra karake aura sarva prakAsosAyaTIkI saMkucita dRSTimeM, aise nibandhake rakI sAmagrIkI sahAyatAkA pUrNa prabaMdha karake unheM lie, yaha dasa rupayekA inAma bhI Adhika jAna una kAmoMmeM lagAnA cAhie aura isa bAtakA par3atA hai; aura isa lie vaha ina dasa rupayoMmeM khAsa khayAla rakhanA cAhie ki ve vidvAna yahA~taka haka prApta karanA cAhatI hai ki svayaM nirAkulatApUrvaka apane kAryoMkA saMpAdana karate lekhakako usa nibandhake chapavAne yA chapavAneke rheN| aisA prayatna hone para yatheccha nibaMdha likhe lie kisI dUsareko ijAjata denekA bhI adhi- jA sakate haiM, aura samAja tathA dezameM eka prakArase kAra na rahegA ! ! aisI hAlatameM kahanA na hogA Thosa kAmoMkI nIva par3a sakatI hai / AzA hai ki sosAyaTIkI vivekadRSTimeM lekha lekha saba ki, ukta sosAyaTI tathA isa prakArakI dUsarI samAna haiM-eka kahAnI aura tAtvika-vivecana- jainasaMsthAyeM bhI isa noTase kucha zikSA grahaNa meM paraspara koI bheda nahIM-jaisA pahAr3a khodakara kareMgI aura apane kAmoMkA mArga mAlUma kreNgii| nahara nikAlanA vaisA hI eka rAjabAhemeMse kUla _ -jugalakizora mukhtAra / ( nAlI ) nikAla denA donoM barAbara haiM !!! jisa samAjakI sabhA sosAyaTiyA~ bhI aisI 2 khAdya padArthoM meM milAvaTa / aisI kadaradAna aura guNagrAhaka hoM usake saMsArake sabhI dezoMmeM khAdya padArthokI uddhArameM phira bhalA vilambakA kyA kAma ! rakSAke lie bar3e kar3e niyama haiM / hindU dharmahamArI rAyameM acchA ho yadi ukta sosAyaTI zAstroMmeM khAdyAkhAyavicAra para bahuta kucha apanI aisI udAratA aura kadaradAnIkI vicAra- likhA gayA hai aura bahuta acchA likhA gayA taraMgoMko gupta hI rakkhA kare, jisase unheM pepa- hai| kucha samaya pahale a~garejI par3he likhe loga roMmeM prakAzita karake, use vyartha hI vidvatsamA- apane dharmagranthoMkI una sArapUrNa bAtoMkA jake sammukha ha~sI aura lajjAkA pAtra to na majAka ur3AyA karate the| kintu bhalA ho banAnA bar3e / isameM saMdeha nahIM ki Ajakala yorapake vijJAnAcAryoMkA ki jinhoMne nitya rahasya, mImAMsA, parIkSA aura tAttvika vivecanA* naye siddhAnta nikAla kara kITANuvAda Adi smaka nibaMdhoMke likhe jAnekI bahuta bar3I jarU- aneka tathyapUrNa siddhAntoMkA AviSkAra kara rata hai| aise nibaMdhoMse na sirpha jainasamAja balki diyA / bAjArakI cIjeM khAnA, jate aura kapaDe samUcA bhAratadeza prAyaH zUnya hai| jisa samaya pahane bhojana karanA aba vijJAnadvArA bhI anudezameM AjJApradhAnatAkA yuga pravartita thA, usa cita ThaharA diyA gayA hai| becAre smRtikAroM samaya vinA aise nibaMdhoMke bhI kAma cala jAtA aura AcAryoMkI ijjata raha gii| caukekI thA / parantu aba isa parIkSApradhAnI yugameM aisA naSTaprAya prathA aba phira apane asalI rUpameM honA eka prakArase asaMbhava hai / isa lie aise prakaTa hone lagI hai| nibaMdhoMke likhAye jAnekI bahuta bar3I jarUrata kintu aba taka khAneke una padArthoM ke hai| parantu unake likhAnekA yaha mArga nahIM hai| viSayameM jinameM dhUrta aura svArthAndha vyavasAyI itane bhArI kAma aise aise kSudra noTisoM dvArA anya anAvazyaka hI nahIM svAsthyanAzaka padArthoM kabhI sAdhya nahIM ho skte| unake lie baDe bar3e kI milAvaTa karake dezake svAsthyakA nAza AyojanoMkI jarUrata haiN| khAsa khAsa vidvA- kara rahe the hamArA dhyAna AkRSTa nahIM huA thaa| For Personal & Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] vividha prsngg| hamArI gavarnamenTa ne bhI usa ora vizeSa dhyAna zAlicUrNa vA " kI taraha usa zuddha cIjase nahIM diyA thaa| kintu harSakI bAta hai ki apanA kAma nikAla leM; tabhI ina dhUrta vyavahamAre dezake kucha samajhadAra logoMne isa sAyiyoMkA mu~ha kAlA aura peTa patalA hogaa| atyanta Avazyaka Andolanako uThAyA hai ghI hI nahIM, aura bhI khAnekI jina jina cIaura yathAniyama gavarnamenTane unakA sAtha diyA joMmeM milAvaTa hotI hai usake pratIkArake lie hameM hai / jo loga samAcArapatra par3hanA pApa nahIM sama- saceSTa honA cAhie / tabhI alpAyu bhAratavAsiyoM jhate unheM yaha vidita hI hogA ki kalakattemeM kI rakSA hogii| -jvAlAdatta zarmA / (vaidyase) mizrita ghIke viSayameM kaisA Andolana huA hai / hama cAhate haiM ki isa tarahakA Andolana 3 ghatake badale dUsare padArtha / / hara prAnta, hara zahara, hara gA~va aura hara gharameM isa samaya jaba ki zuddha ghRtakA milanA bar3A ho / jina cIjoM para hamArA svAsthya duSprApya ho gayA hai aura aneka prakArake hAninirbhara hai, jo hamAre raktako banAtI haiM, unameM kAraka aura abhakSya padArthoM ke dvArA banAyA huA yadi koI milAvaTa karatA hai-nahIM, viSa milAtA ghRta nAmaka viSAkta padArtha sarvatra pracalita ho hai to hameM usake isa AcaraNa para jitanA krodha rahA hai, aisI avasthAmeM ghRtakA sarvathA tyAga Aye thor3A hai / hameM usake pratIkArake lie kara denA hI ucita jAna par3atA hai / ghRtake koI bAta uThA na rakhanI caahie| yadi acchI badale dUsare padArthoM se bhI kAma cala sakatA hai| taraha Andolana kiyA jAya, hindU musalamAnoM- tilIkA tela, mUMgaphalIkA tela, nAriyalakA ko batA diyA jAya ki ghImeM carbI milatI tela, Adi kaI tela ghRtake badale kAmameM lAye hai, gAya bhaiMsakI hI nahIM suara aura sA~pa taka- jA sakate haiM / yadyapi milAvaTI ghRtameM bhI ye kI carbIkA usameM sapiNDana hotA hai to koI padArtha milAye jAte haiM, paraMtu usameM kaI padArthoMkAraNa nahIM ki bhAratakI ye dharmaprANa pradhAna kA viruddha saMyoga honese vaha viSake samAna jAtiyA~ isa tarahake ghI yA kisI anya padArtha- ho jAtA hai / uparyukta tela pRthak pRthak rUpameM ko na chor3eM / para isake lie kucha svArthatyAga- hI acchA guNa karate haiM / tilIkA tela ghRtakI AvazyakatA hai| usase bhI adhika svAda- kI apekSA adhika balakAraka hai / isa lie tyAgakI hai / jo loga bAjArakI miThAiyA~ loga isa telakA vyavahAra adhikatAse karate haiN| khAte haiM unheM cAhie ki apanI isa burI Adata- tathApi tela adhika uSNa aura ugravIryya honeko ThIka kareM tabhI to U~cI dUkAnadhArI hula. ke kAraNa saba prakRtike manuSyoMke anukUla vAiyoMko phIkI miThAiyA~ banAnekI dhUrtatA nahIM pdd'taa| sarasoMkA tela bhI khAnemeM acchA chor3anA pdd'egii| hameM cAhie ki utsava yA hai, para yaha tilake telase bhI adhika tIkSNa tyauhAroMko khUba sAdagIse sampanna kara leM / vRthA aura uSNa hai; isa kAraNa saba loga isakA upaADambarake cakrameM par3a kara dharmakI hAni na yoga nahIM kara sakate / dhule tilaukA tela kreN| dezake vaijJAnikoMkA karttavya hai ki ve sAdhAraNa tiloMke telakI apekSA adhika saumya ghIke jor3akI koI cIja batAveM / jinheM zuddha hai| isa lie yaha vaisI uSNatA, dAha Adi ghI milatA hai ve Anandase use khAyeM, kintu vikAra paidA nahIM krtaa| bahuta loga telako jo use nahIM kharIda sakate haiM ve " abhAve namaka, kSAra, haladI Adi padArthoke dvArA phAr3a For Personal & Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jI isa li jainahitaiSI - kara ghRtakI samAna svaccha banAte haiM / phaTe hue tela meM telakI gaMdha nahIM rahatI aura sAmAnya telakI apekSA yaha kucha halakA bhI ho jAtA hai, isa lie ghRtake badale meM vyavahAra kiyA jA sakatA hai / ghRtake abhAva meM mU~gaphalIkA tela bhI vyavahAra kiyA jA sakatA hai / mU~gaphalIkA tela pauSTika hai aura isameM vaisI tIkSNatA yA uSNatA bhI nahIM hai / mU~gaphalI kA tela, khasakhasa aura kharabUjoMkI girIke telase atizaya zreSTha hai| binaulekA tela atyaMta puSTikAraka aura jaTharAgni balakI vRddhi karatA hai / binauleke tela meM bhI mU~gaphalaki telakI samAna pauSTika tatva adhika hai aura yaha mU~gaphalI kI samAna sastA par3atA hai| nAriyalakA tela atyaMta bala vIryyavarddhaka aura puSTikAraka hai / yaha anya teloMkI apekSA nirdoSa hai aura ugravIrya bhI nahIM hai lie isakA saba loga maje meM vyavahAra kara * sakate haiN| kitane hI DAkTara isako kArDa livara Ayala ke samAna pauSTika aura balavarddhaka mAnate haiN| dAla, zAkAdi vyaMjana aura saba prakArake pakavAna, miThAI vagairaha padArtha isake dvArA acche prakAra tayAra kiye jA sakate haiM / yadyapi nAriyalake teloM eka prakArakI nAriyalakI kucha gaMdha AtI hai, parantu vaha usake tAje tayAra kiye hue padArthoMmeM nahIM AtI / duHkha hai ki yaha tela roTI ke sAtha yA dAlameM DAla kara nahIM khAyA / jA sakatA / - ( vaidyase uddhRta / ) 4 brahmacArIjI aura punarjammakA siddhAnta / jainAmitrameM tA0 8 agastake jayAjI pratApase eka punarjanma vistRta thA uddhRta kI gaI hai jisakA saMkSipta sAra yaha hai- " bhiNDa ( gvAliyara ) se 7 mIlakI dUrI para nunahaTA eka choTAsA gA~va hai / vahA~ke kAzIrAma paTa [ bhAga 13. vArIkI choTelAla ThAkurase zatrutA ho gaI / kAzIrAmane jamIMdArIke kAgajoM meM kucha aisI likhA par3hI kara dI thI jisase choTelAlako bahuta hAni pahu~cI thI / eka dina maukA pAkara choTelAlane kAzIrAmakA kAma tamAma kara diyA aura vaha bhAga gayA / kAzIrAma ghor3I para savAra hokara kahIMko jA rahA thA / ekaM papilake per3ake pAsa pahu~cane para choTelAlane use golI mArI, aura jaba vaha nIce gira par3A, taba usakI dAhine hAthakI u~galiyA~ kATa DAlIM jinakI sahAyatAse likhakara usane use hAni pahu~cAI thI / 6 navambara 1908 ko kAzIrAma mArA gayA / isake do mahIne aura 25 dinake bAda bIsalapurA meM jo nunahaTAse 6-7 kosa dUra haimihIlAla brAhmaNake sukhalAla nAmakA eka lar3akA paidA huA | isake dAhine hAtha choTI u~galI AdhI, a~gUThA eka cauthAI aura bAkI u~galiyA~ bilakula nahIM haiM / chAtI meM eka golI jaisA nizAna hai aura vahA~kI kucha haDDiyA~ bhItarakI orako mu~r3I huI haiN| jaba yaha lar3akA tIna varSakA huA aura bolane lagA, taba usake bApane eka dina pUchA ki vidhAtA kyA terI u~galiyoMko banAnA bhUla gaye ? usane kahA ki nunahaTAke choTelAla ThAkurane merI u~galiyA~ kATI thIM / maiM pahale janma meM kAyastha thA aura kAzIrAma merA nAma thA / maiM ghor3I para savAra thA, taba mujhe bandUka mArI thI aura phira merA hAtha kATA thaa| pIpala ke per3ake pAsa merI jAna lI gaI thI / isa samaya yaha lar3akA 8- 9 varSakA hai | gvAliyara sTeTake kisI rAjakarmacArIne isa mAmale kI jA~ca karake ye saba bAteM prakAzita karAI haiM / unhoMne lar3ake mA bApake tathA dUsare kaI AdamiyoM ke bayAna liye haiM aura una sabase yaha natIjA nikAlA haiM ki yaha mAmalA banAvaTI nahIM hai| kyoMki isa For Personal & Private Use Only -
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10] vividha prasaGga / taraha jhUThA kissA gar3ha lenekA koI kAraNa nahIM carcinAm ' siddhAntake mAnanevAle haiM / UparakA mAlUma hotA / jo loga punarjanmale siddhAntakA noTa isa bAtakA bahuta bar3A pramANa hai / adhyayana karanevAle haiM, unake lie yaha vicAra Apane uThAI kalama aura likha diyA ki karane yogya ghaTanA hai|" kAzIrAmake jIvane 25 roja taka koI pazuisa uddhRta lekhake nIce brahmacArI zItala- paryAya dhAraNa kara lI hogii| yaha nahIM socA ki prasAdajIkA eka noTa lagA huA hai| usako manuSyoM aura pazuoMko kucha samayataka garbhameM hama yahA~ akSarazaH uddhRta karate haiM-" UparakA bhI rahanA par3atA hai / jisa samaya kisIkA janma bayAna asatya nahIM mAlUma hotA; yaha saMbhava hai hotA hai, ThIka usI samaya vaha dUsare sthAnase ki 2 mahIne 25 roja taka isake jIvane koI cyuta hokara AyA huA nahIM hotA; kintu pazuparyAya dhAraNa kara lI ho / jainasiddhAntase usake kucha mahInoM pahalese vaha garbhameM A gayA aisA honA va jAtismaraNadvArA pUrva bAta yAda hotA hai| aura pazuparyAyakI to eka hI khii| AnA pramANita hai|" ___eka hI paryAyako dhAraNa karaneke lie to dina ___ isa noTake par3ha cukane para pAThakoMko vicAra pUre nahIM haiM, para Ape bIcameM eka pazuparyAya karanA cAhie ki jainadharmake punarjanmake siddhA- aura bhI dhAraNa karA dete haiM / hama yaha nahIM ntase ukta ghaTanA kahA~ taka mela khAtI hai / sukha- kahate haiM ki brahmacArIjI punarjanma-sambandhI ina lAlakA janma 31 janavarI san 1909 ko moTI moTI bAtoMko jAnate nahIM haiM; nahIM ve.. huA hai aura jaisA ki usakI mA~ne kahA hai, mainadharmake isa siddhAntase acchI taraha paricita vaha 9 mahIne pUre hone para 10 veM mahIne meM paidA hoMge; parantu eka to unheM adhika vicAra karahuA hai / arthAt 1 maI san 1908 ke lagabhaga nekA abhyAsa nahIM hai, dUsare ve isa prakArake pramA vaha apanI mAtAke garbha meM AyA hogaa| jaina- goMse-jinapara vartamAnakI janatA kucha adhika siddhAntake anusAra garbhAdhAna honeke sAtha hI vizvAsa karatI hai-bharapUra lAbha uThA lenA mAtAke garbhasthAnameM jIvakI sthiti ho jAtI hai| cAhate haiM aura isa lAbhake lobhameM ve kisI caraka, suzruta Adi Ayurvedake granthoMkA bhI 'DhIle-DhAle / ThIka na baiThate hue pramANako bhI yahI siddhAnta hai| aba dekhie ki kAzIrAmakI vyartha nahIM jAne denA cAhate / jainamitrameM isa hatyA kaba huI thI ? vaha 6 navambara 1908 ko prakArake noTa akasara nikalA karate haiM aura arthAt sukhalAlake garbha meM Aneke koI 6 mahIneke AzA hai ki Age bhI nikalate rheNge| bAda mArA gayA hai / taba kyA vaha maraneke pahale hI garbhameM A gayA thA ? brahmacArIjI jaina- 5 rIti-ravAjoMkI gulaamgirii| mitrakA sampAdana itanI jaldI karate haiM, aura manuSya dharmakI utanI paravA nahIM karatA, unheM jainasiddhAnta para calatA-malinatA-agAr3hatA- jitanI ki rIti-ravAjoMkI karatA hai / vaha rahita aisA -- bhayaMkara ' vizvAsa hai ki unheM dharmakA nahIM kintu. rIti-ravAjoMkA gulAma hai| kisI viSaya para adhika vicAra karanekI Ava- saMsArameM dharmake nAmase jitane kAma hue haiM, yA zyakatA hI nahIM mAlUma hotI / viSayake bhItara hote haiM, mata samajho ki ve saba dharmake hI lie praveza karanA-kucha gahare paiThanA-unakI samajhameM hue haiM / nahIM, yadi vivekadRSTi se dekhoge, to vyartha hai / ve paM0 AzAdharake 'kutaH zreyo'ti- unameMse adhikAMzake bhItara yaha rIti-ravAjoMkI For Personal & Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 jainahitaiSI [bhAga 13 gulAmagIrI hI dikhalAI degI / kyA Apa isa kharciyA~ banda kara deMge / hama eka aisI bAtarphI samaya jitane jainiyoMko dekhate haiM, una sabako ora pAThakoMkA dhyAna AkarSita karanA cAhate jainadharmake anuyAyI samajhate haiM ? yadi Apa aisA haiM jisakA usa dharmase sambandha hai jisa samajhate haiM to kahanA hogA ki Apa rIti-ravA- dharmake ye loga apaneko svAbhAvika 'rakSaka' jAke anusaraNako hI dharma samajhate haiN| vAstavameM samajhate haiM / svargIya seThajI digambara sampradAyake ye loga jainadharmake nahIM; kintu una rIti-ravA- zuddhAmnAyI terahapaMthI jainI the aura jahA~ taka joMkA anusaraNa kara rahe haiM, jo jainI kahalAne- hama jAnate haiM unake uttarAdhikArI putra seTha vAloMkI jAtimeM bahuta samayase cale A rahe haiN| TIkamacandajI bhI isI AnAyake mAnanevAle ve yaha nahIM socate aura socanA pasanda bhI nahIM haiM / yaha vaha AmnAya hai, jisako bAta bAtameM karate ki ye saba rIti-ravAja jainadharmake ana- mithyAtvake anumodanakA aura dharmake jAnekA kUla haiM yA nhiiN| yahI kAraNa hai jo unameM aise Dara lagA rahatA hai aura jise kevala jainetaroMkI bIsoM rIti-ravAja cala rahe haiM, jo jainadharmase hI nahIM zvetAmbarAdi jainiyoMkI zikSA saMsthAsarvathA pratikUla haiM; para aise naye rIti-ravAja oMmeM bhI kucha denemeM AgA pIchA socanA par3atA nahIM cala sakate jo jainadharmake anakala haiM aura hai / isI AmnAyake ague seThajIke isa nuktemeM saba tarahase Avazyaka haiN| rIti-ravAjoMkA yaha brAhmaNoM ko bhojana karAyA gayA aura unheM calAnA aura banda karanA jIvita samAjoMmeM hotA lagabhaga pA~ca hajAra rupayA dakSiNAmeM diyA gyaa| . hai; para hamAre samAjakI jIvanI zakti marjita brAhmaNoMke sahasrAvadhi AzIrvAdoMse AzA hai ki ho rahI hai| vaha eka kuMbhArake cakrake samAna seThajIkI paralokagata AtmAko bahuta zAnti pUrva prerita zaktise kevala eka hI milegI ! sunate haiM, khaMDelavAla samAjake aura jA rahA hai| usameM apanI dizA badalanekI bhI kaI dhaniyoMne isa prakArake AzIrvAda sampAdana zakti nahIM hai / samAjake zubhaciMtakoMko apane ' kiye haiM / unameM yaha rIti paramparAse calI prayatnoMkA carama uddezya ' isI zaktiko prApta - A rahI hai| mApta rIti-ravAjoMkI-gulAmagIrIkA yaha eka noTa karA denA' banAnA caahie| _ karane lAyaka udAharaNa hai| bambaImeM abhI thor3e hI dina pahale ajamerake svargavAsI dhanika rAya bahAdura seTha nemIcandajIkA 6 upavAsoMkA mUlya / nuktA (terahIM) huA thaa| seThajIkI bambaImeM bambaIma bambaImeM jayapurakI taraphake eka brahmacArI bhI eka dUkAna hai, isa kAraNa yahA~ bhI isa prativarSa AyA karate haiM / ApakA nAma paM0 'kAja' kA karanA Avazyaka samajhA gayA / malacandajI hai| Apa kisI bhaTTArakake ziSya zAyada kalakattA, AgarA AdisthAnoMmeM bhI- haiM zAyada isI lie 'paNDita' kahalAte haiM / jahA~ jahA~ seThajIkI bar3I dUkAneM haiM-isI tarahake bhadArakoMke ziSyoMkA yaha eka maurUsI pada ' hai| nukte kiye gaye hoNge| para inake viSayameM hama yoM 'paMDitAI' se ApakA jarA bhI sambandha kucha nahIM kahanA cAhate / dezakI vartamAna dari- nahIM hai| Apa yahA~ke gulAlabAr3Ike bIsapaMthI dratAse sarvathA aparicita aura dhanakI upayo- mandirameM ThaharA karate haiM aura solaha kAraNake 32 gitAko na samajhanevAle ina dhaniyoMse hameM abhI upavAsa kiyA karate haiM / para ina upavAsoMke AzA bhI nahIM hai ki, ye isa prakAra kI phijUla- phalako Apa apane pAsa nahIM rakhate, udAratApUrvaka For Personal & Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 9-10]. . . vividha prsngg| . 467 kisI dhanI zrAvakake lie utsarga kara diyA karate 7 mahAtmA gA~dhIkA hindI haiM / isa phalake lenevAleko pAraNeke dina thor3I pustakAlaya / sI cA~dI bheTa karanI par3atI hai / pahale varSa seTha / ___hamAre pAThaka mahAtmA gA~dhI aura unake cannIlAla hemacanda jarIvAlene 1001) dekara ahamadAbAdake 'satyAgrahAzrama' se paricita aura dUsare varSa svargIya seTha mANikacandajIke haiN| gA~dhIjI isa samaya hindIko rASTrabhASA parivAravAloMne 501) ru0 dekara yaha puNyasampAdana banAne aura usakA pracAra karanekA Andolana kiyA thaa| gatavarSa jaba koI taiyAra na huA to kara rahe haiN| gujarAtake bhinna bhinna sthAnoMmeM seTha cunnIlAlajIne hI phira 501) ru0 bheTa kiye| ve hindIkI pAThazAlAyeM kholanA cAhate haiM, jinaisa varSa unake bhAI seTha prabhudAsajIne 101 ) ke dvArA sarvasAdhAraNako hindIkI zikSA dI ru0 dekara mahArAjako pAraNA karAyA hai| jAyagI / Apane apane Azramake pratyeka vidyAisake sivAya paMcAyatakI orase bhI kucha candA / ke lie hindIkA par3hanA Avazyaka kara diyA karA diyA gayA hai| vinA kucha bheTa liye Apa hai / ApakI icchA hai ki, AzramameM hindIkA 'eka acchA pustakAlaya bhI sthApita kiyA 'pAraNA nahIM karate / karanA bhI na cAhie; jAya / isa pustakAlayase anya prAntavAsiyoMkA nahIM to phira itane bar3e tapakA mahattva hI kyA dhyAna hindIkI ora vizeSa rUpase AkarSita rahe ! sunate haiM, Apa apane nivAsasthAnake pAsa hogA aura ve hindIkI acchI acchI pustakoMse eka mandira banavA rahe haiM aura ye rupaye usIke thor3e bahuta paricita avazya ho jAyA kareMge / lie saMgraha kara rahe haiM / yadyapi isa bAta para dUsare prAntoMke loga gA~dhIjIse milaneke lie vizvAsa karanekA koI kAraNa nahIM hai; abhItaka nirantara hI AyA karate haiM / unake kAraNa isa kisIne bhI yaha talAza nahIM kiyA hai ki mandira samaya Azrama eka tIrthasthAna bana rahA hai / hama bana rahA hai yA nahIM, aura yadi mandira bana rahA apane hindIpremI pAThakoM aura pustakaprakAzakokA hai, to usameM kitane rupaye lage haiM sarasA aura paMDita- . dhyAna isa ora AkarSita karate haiM / AzA jIke udara-mandirameM kitane samA gaye haiM, phira bhI hai ki, ve ukta pustakAlayake lie hindIkI acchI acchI pustakeM bhejanekI udAratA dikhalA yadi mAna liyA jAya ki saba rupayA maMdira, veMge aura isa hindIpracArake kAryameM avazya hI lageMge, to prazna yaha hai ki mandirake nimitta sahAyaka hoNge| bhI isa taraha 'mu~DaciriyoM' ke samAna jabardastI radarzanasArakI racanAkA smy| rupayA vasUla karanemeM kaunasA dharma hai ? isakA sA dharma hai / isakA darzanasArakI 50 vIM gAthAke arthameM hamane anumodana to hamArI samajhameM koI bhI dharmajJa usake bananekA samaya vikrama saMvat 909 likhA nahIM kara sakatA / yaha koI zreSTha AcAra nahIM, hai; parantu usakI vacanikAke kartA paM0 zivajIkintu atyAcAra hai / para isameM hama paNDitajIkA lAlane saMvata 990 likhA hai / gAthAke 'Navasae koI doSa nahIM dekhate / unheM prApti hotI hai, Navae' padakI chAyA 'navazate navake / na karake isalie ve aisA karate haiM / doSa hai hamAre bhole 'navazate navatau / karane se yaha artha ThIka baiTha. bhAiyoMkA-zraddhAlu zrAvakoMkA, jo isa jAtA hai| vAstavameM honA mI yahI caahie| tarahake dAnameM puNya samajhate haiM aura aise logoMko saMvat 990 mAna lenese mAthura saMghakI utpatti isa tarahake atyAcAra karaneke lie aura bhI Adike sambandhameM jo zaMkAyeM kI gaI haiM unakA adhika utsAhita karate haiN| bhI samAdhAna ho jAtA hai / mAthura saMghakI utpatti For Personal & Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 vikrama saMvat 953 meM batalAI gaI hai| saMvat 909 ke bane hue granthameM usakI utpattikA likhA jAnA asaMgata mAlUma hotA thA, parantu jaba darzanasAra 990 meM banA hai, taba isa zaMkAke lie koI sthAna nahIM rahatA / vacanikAmeM eka bAta aura bhI likhI hai / vaha yaha ki devasena muni vi0 saMvat 959 meM hue haiN| mAlUma nahIM yaha samaya devasenake janmakA hai yA unake muni honekA, aura isake lie AdhAra kyA hai / 9 bairisTara sAhaba kA patra | haradoI, tA. 19 - 8 - 17 pyAre premIjI, jainahitaiSI ke vartamAna aMkakI bAbata maiM ApakA AbhArI hU~, aura usake lie Apako dhanyavAda detA hU~ / 'darzana sAravivecanA' nAmakA ApakA lekha bar3A hI cittAkarSaka hai / isa lekha ke aMtameM Apane usa bhaviSyavANI para azraddhA pragaTa kI hai jo paMcamakAlake aMta meM agnikA nAza ho jAne ke sambaMdha meM hai / kucha samaya bItA jaba maiMne kahIM para isa bhaviSyadvANIko par3hA thA, taba mujhe bhI Azcarya huA thA, parantu aba maiM isa natIje para pahu~ca gayA hU~ ki isa kathanameM koI bhI bAta behUdA yA asaMbhava nahIM hai / saMbhavataH isa kathanakA jo kucha abhi'prAya hai vaha yaha hai ki koI IMdhana yA lakar3I nahIM bacegI, isa vAste agni jalAnA asaMbhava ho jAyagA / aisA mAlUma hotA hai ki isa 'kAlake aMta meM vanaspatike abhAva meM manuSyoM ko aura jo kucha milegA vaha khAnA par3egA, aura isa lie saba loga mAMsAhArI ho jAya~ge / unako kapAsa bhI nahIM milegA aura isa vAste naMge hI raheMge / aura jahA~ taka dharma aura rAjAse sambaMdha hai unakA hAsa abhIse hotA jAtA hai / mere khayAla meM hama aba bhI yaha bAta spaSTarUpase dekha sakate haiM ki duniyA nikRSTatama avasthAkI ora tejIse jArahI hai aura aba kucha thor3IsI hI aura aisI dAvAnaloMkI jarUrata raha jainahitaiSI - [ bhAga 13 gaI hai, jaisA ki yorupakA varttamAna yuddha, jisase hama rasAtalako pahu~ca jAya~ / yadi Apa merI isa rAyako chApanA pasaMda kareM to Apa isakA samucita hindI zabdoMmeM anuvAda karake use hitaiSIke AgAmI aMka meM prakAzita kara deveM / maiM AzA karatA hU~ ki Apa trilokasArakA hindI anuvAda zIghra hI prakAzita kreNge| maiM usake darzanoM ke lie bar3A hI utkaMThita hU~ / ApakA - campatarAya jaina, bairiSTara-eTa-lA / bairisTara sAhabakI AjJAnusAra unake patrakA hindI anuvAda prakAzita kara diyA jAtA hai| yaha bAta samajhameM nahIM AtI ki isa kAlake antameM vanaspatikA sarvathA nAza kaise ho jAyagA / isakA artha yaha hogA ki vanaspatijIvoMkI sRSTikA hI abhAva ho jAyagA / ha nahIM / isake sivAya trailokyasArakI adbhutakI vanaspatikA nahIM / AzA hai ki bairisTara sAhaba huI gAthAoM kA nAza ho jAnA likhA hai, nekI kRpA kareMge / isa viSaya meM kucha vistArase aura sapramANa likha jarUrata / eka aise catura vidyArthIkI jarUrata hai jo zrIyuta bAbU jugala kizorajI mukhtAra devabanda ji0 sahAranapura ke pAsa rahakara unase jainadharma ke graMthoMko par3hane kI icchA rakhatA ho aura sAtha hI pabalika sevA karanekA jisakA bhAva ho / aise vidyArthIko sAta rupaye mAsika vajIphA ( skAlarzipa ) diyA jAyagA / dharmagraMthoM kA adhyayana karAneke sAtha sAtha usase likhane par3hanesambandhI kucha pabalika sevAkA kAma bhI liyA jA jo vidyArthI jAnA cAhe use apanI yogyatA AdikA paricaya dete hue ukta bAbU sAhaba se patravyavahAra karanA cAhie / For Personal & Private Use Only -sampAdaka /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAre chapAye hue naye grantha / ___ vRndAvana kRta cauvIsI pATha / yaha grantha bambaIke sundara TAipameM acche kAgajoM para phirase chapAyA gayA hai| chapA bhI zuddhatApUrvaka hai / jinheM aura kahIMkI chapAI pasanda nahIM unheM aba isa vambaIke chape hue vidhAnako yA pUjA pAThako avazya ma~gA lenA cAhie / mUlya 10) jainapadasaMgraha / kavivara daulatarAma kRta pahalA bhAga aura bhAgacandajI kRta dUsarA bhAga padasaMgraha phirase chapAye gaye haiM / bahuta dinoMse ye milate nahIM the / mUlya pahale / bhAgakA / ) dUsarekA / ) / ___ budhajana satasaI / arthAt budhajanajIke upadeza, nIti, subhASita Adi sambandhI 700 dohe| yaha pustaka dubArA chapAI gaI hai / mUlya chaha Ane / jainabAlabodhakake donoM bhaag| zrIyuta paM0 pannAlAla jIke ye donoM bhAga jainapAThazAlAoMmeM bahuta hI pracalita rahe haiN| bahuta dinoMse samApta ho gaye the, aba phirase chapAye gaye haiN| pahale bhAmasa asaMyukta aura saMyukta akSaroMke zabdoMkA zuddha zuddha likhanA par3hanA acchI taraha A jAtA hai / dUsare bhAgameM dhArmika kathAoMke aura dharmatattvoMke acche acche pATha haiM / mUlya pahale bhAgakA / ) aura dUsare bhAgakA // / manoraMjana kahAniyA~ / isameM choTe choTe baccoM ko ha~sAne aura khuza karanevAlI 13 kahAniyoM kA saMgraha hai / jo baccA par3hegA yA sunegA vahI khuza hogaa| kisI kisI kahAnIko sunakara to bacce loTapoTa ho jAte haiN| mUlya ) ratnakaraNDazrAvakAcAra padyAnuvAda / paM0 giridhara zarmAkRta / khar3I bolIke sundara padyoMmeM ratnakaraNDakA sundara sarala anuvAda / jainapAThazAlAoMmeM par3hAye jAne yogya / mUlya =) mANikacanda granthamAlAke grantha / saba grantha ThIka lAganake mUlya para bece jAte haiN| sabase saste haiM / pratyeka maMdirameM inakI eka eka prati avazya rakhanA cAhie aura saMskRtake paNDitoMko vitaraNa karanA cAhie: For Personal & Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 sAgAradharmAmRta saTIka AzAdhara kRta / ) 6 pradyumnacarita mahAsenAcAryakRta 2 laghIyastrayAdisaMgraha akalaMbhaTTakRta ) 7 ArAdhanAsAra saTIka devasenAcArya kRta / ) / 3 pAzvanAthacarita vAdirAjasUri kRta . // ) 8 jinadattacaritra, guNabhadra kRta ) / 4 vikrAnta kauravIya nATaka hastimalla kRt|) 9 cAritrasAra cAmuNDarAya kRta 5 maithila pariNaya nATaka / ) 10 pramANanirNaya vAdirAjasUri kRta ). - baccoMke sudhAraneke upAya / . isameM baccoMkI AdateM sudhArane, unheM sadAcArI aura vinayazIla banAne, burese bure svabhAvake lar3akoMko acche banAne, upadraviyoM aura cir3agir3oMko zAnta ziSTa banAne ke amogha upAya batalAye gaye haiM / pratyeka mAtA pitAko ise par3ha DAlanA cAhie / isake anusAra calane se unakA ghara svarga bana jAyagA / mU0 // ) kolmbs| * amerikA khaNDakA patA lagAnevAle asama sAhasI karmavIra kolambasakA Azcaryajanaka aura zikSAprada jIvanacarita / abhI hAla hI chapakara taiyAra huA hai / navayuvAoMko avazya par3hanA cAhie / mUlya / / / mAnavajIvana / sadAcAra aura caritrasambandhI aneka a~garejI, marAThI, gujarAtI, baMgalA pustakoMke AdhArase yaha grandha racA gayA hai / sadAcArako zikSA dene ke lie aura sacce manuSyoMkI sRSTi karaneke lie yaha grantha bahuta acchA hai / isa granthaka vinA koI ghara, koI pustakAlaya, aura koI mandira na rahanA cAhie / bhASA bahuta hI sarala aura spaSTa hai / mUlya 1-) kapar3ekI jiladakA 1 // usa pAra / prasiddha nATakakAra dvijendralAlarAyake eka sAmAjika nATaka kA anurAda / sTejapara khelanela yaka apUrva nATaka hai / hindI meM isakI jor3akA eka bhI nATaka nahIM hai / prAraM bhane ekatti bhUmikAka dvArA isa nATakake pratyeka pAtrake caritrakI khUdhiyAM dikhalAI gaI haiM / mUlya savA rupayA / granthaparIkSA prathama bhAga aura dvitIya bhAga / lekhaka, zrIyuta bAbU jugalakizorajI mukhtAra / pahale bhAgameM jisanatriNIcAra, umAsvAmitrAvakAcAra aura kundakundazrAvakAcAra ina tIna granthoM kI aura dUsare bhAgane bhadrabAhusaMhitAkI samAlocanA prakAzita kI gaI hai| ye saba lekha janahiteSAmeM nikala cuke haiM / inakA khUba pracAra honA caahie| mUlya lAgata mAtra rakkhA gayA hai| pahale bhAgakA / -, aura dUsare bhAgakA / ) __ mokSamArgakI kahAniyAM / ratnakaraNDazrAvakAcAra meM jina jina strI puruSoM ke udAharaNa Aye haiM, una sabakI 23 kathAoMkA saMgraha / yaha hAla hI chapI hai / mUlya sAta Ane / ' mainejara, jainagrantharatnAkara kAryAlaya, giragAMva-cambaI. For Personal & Private Use Only