Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ deh-mheshhr 22 sbii hindu, o, sh| 12. ss : mey'e kaan billaal hy'e == maa| 14 | aajb premiike gunyjlaa belaa| hy' my' bhikssaa i3000 md i yaaghiigraangk dbiaansiii kaangi dbii ' eit : phiinyjl ghnntth| hn ephnaa jaaguy'aaghl , dujii dbidhaabhii, pr'aajii i(r) (r) 4 nE
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIec. DI. prabaMdha * viSaya * saMskRta - prAkRta * zIrSaka * jaina darzanAtIla bhAvanA saMkalpanA Azaya ANi abhivyaktI bhAga - 2 *saMzodhaka vidyArthinI sAdhvI puNyazIlA * mArgadarzaka ja. ra. jozI * saMzodhana sthala saMskRta pragata adhyayana keMdra, puNe vidyApITha, puNe 2004
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ada galA *AnaMda maMgala nADAsAraDAlapurI, nAzika. 01-53-244092/244252 bhAga 2
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ "anyatvabhAvanA se nikale mamatA kA kATA kAlA, Arta zairdra kudhyAna miTe jhaTa pI samatA rasa pyAlA / / 113 jyAlA zarIrAcI AsaktI nAhI, mamatva nAhI. paraMtu anyatvabhAva Ahe tyAcyAvara bAhyavastUcA suddhA prabhAva paData nAhI. viSAne mRtyU hoto paraMtu mIrAlA viSa mArU zakale nAhI. jyAcyA ekA phutkArAne manuSya rAkhecA DhIga banato azA caMDakauzika sarpAna tInatIna veLA mahAvIrAMnA DaMkha kelA paraMtu mahAvIrAMvara tyAcA kAhIca pariNAma jhAlA nAhI. zarIrAcI pakaDa jitakI majabUta asela titakA bAhyavastUcA prabhAva paDato. caitanyApratI jAgRtI vADhalyAne zarIra asatAnA suddhA tyAlA kAhI jhAle asatA caitanyAvara tyAcA prabhAva paData nAhI. anyatva bhAvanecyA ciMtanAne sUkSma bheda vikalpAnehI vegaLyA AtmyAcA anubhava hoto ANi saMyogarahita siddha pada prApta hote mhaNUna caitanyApratI jAgRta hoUna anyatva bhAvanece satata ciMtana kele pAhije. jJAna darzanamaya 'sva' svabhAvAzivAya jJAnAvaraNiya ityAdI dravyakarma, rAga-dveSa ityAdI bhAvakarma ANi zarIra parigraha ityAdI nokarma he sarva AtmyAhUna bhinna Aheta. AtmasvabhAva puNya-pApa yAMhUna vegaLe Ahe. azAprakAre anyatvAce ciMtana kelyAne vastUce mamatva naSTa hoUna karmAcA baMdha hoNAra nAhI. Atmajyoti prakaTa hoIla ANi anirvacanIya paramAnaMdAcI prAptI hoIla. azucI bhAvanA hyApUrvI zarIra ANi AtmA vegaLA Ahe hyAviSayAvara vistRta vivecana kele Ahe. paraMtu tarI suddhA mamatvAmuLe saMpUrNataH AsaktI suTata nAhI. mokSamArgAcyA ArAdhakAce lakSya vizuddha AtmasvarUpAlA prApta karaNyAce asate. tyAta svajanamoha, parijanamoha, dhanAsaktI ANi dehAsaktI he avarodhaka tattva asalyAne 'sva' svarUpAcA bodha hota nAhI. mhaNUna hyAcyA pUrva bhAvanedvAre svajana, parijana, dhana ANi dehAcI anityatA azaraNatA dAkhavUna saMsArAcyA vicitratece digdarzana kele Ahe ANi ekatva va anyatva bhAvanedvAre hyAcI AsaktI toDaNyAce upAya darzavile. paraMtu pratyeka prANyAlA sarvAta jAsta AsaktI zarIrAcI asate. ___manuSya jevhA saMsArAtUna virakta hoto tevhA svajana, parijana yAMcA to tyAga karato. dhana, vaibhavAcA tyAga karato. paraMtu zarIra tara tyAcyA barobaraca rAhate. sAdhU. mahAtmA, varupI, maharSI yAMce jIvanasuddhA zarIrAbarobaraca asate. te suddhA zarIrAcA tyAga karU zakata
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAhI. zarIrAcyA barobara rAhAyace ANi zarIrAcI AsaktI ThevAyacI nAhI he kAma phAra kaThINa Ahe. mhaNUna vizeSataH azucI bhAvanece ciMtana karaNyAsa sAMgitalele Ahe. hyA azacI bhAvanene dehasaktI zarIrAcA moha soDAyacA Ahe. 'azucI' zabda 'ghANa' yA arthI ghetalelA Ahe. zucI mhaNaje vimala, vizuddha, svaccha ityAdI. azucI zucIcyA ulaTa malIna, azuddha asvaccha ityAdI arthAne ghetalA jAto. ithe zarIrAcyA azucItece varNana karaNyAce kAraNa he Ahe kI manuSya nehamI malIna, ghANa, asvacchatecA tiraskAra karato. ghANeraDyA padArthAMpratI tyAlA prema rAhata nAhI, rAga nirmANa hota nAhI. hyA zarIrAbaddala manuSyAlA sarvAdhika prema Ahe. to rAga kiMvA prema naSTa karaNyAsAThI jJAnI puruSAMnI zarIrAcyA AMtarIka vibhatsatelA ghANIlA, azucilA dAkhaviNyAcA prayatna kelA Ahe. jyAlA pAhana manapyAlA zarIrAbaddala ghaNA nirmANa hote ANi dehAsaktI naSTa hote. manuSyAlA sauMdarya atipriya Ahe. maga te sauMdarya svataHce aso kiMvA dusar2yAce. kavijanAMnI sauMdaryAce kAvya lihile Ahe. lekhakAMnI zarIrAce zRMgArIka varNaka kele Ahe. zilpakArAMnI dagaDAMmadhye kASThAmadhye suMdara sauMdaryAlA mUrtimaMta utaravale Ahe. saMsArAta sarva ajJAnI jIvAMnA jitakA moha ApalyA zarIrAcA hoto titakyA dusar2yA kazAcAhI hota nAhI. ApalyA zarIrAlA sAMbhALaNyAsAThI pratyeka vyaktI ApalyA priya vastUcI suddhA upekSA karUna TAkato. ajJAnI vyaktIlA jyA zarIrAcA evaDhA moha asato jJAnI tyAcIca asAratA prakaTa karUna mohI jIvAMcA anurAga kamI karaNyAsAThI sAMgatAta kI - 'aMto aMto pUti dehAtarANi, pAsati puDho bi savaMtAiM paDite paDilehAe 198 hyA zarIrAcyA Ata azucI bharalelI Ahe. sAdhakAne tyAlA pAhAve. dehAne hAraNAr2yA aneka azucI srotAlA suddhA pAhAve. azAprakAre paMDitAne zarIrAcyA azucitece cAMgalyAprakAre nirIkSaNa kele pAhije. jase DaoNkTara anAtha, mRtaka zarIrAlA gavatAmadhye guMDALUna sAta divasa pANyAta ThevatAta ANi jevhA tyAce cAmaDe haLUhaLU saDate, gaLate tevhA tyA cAmaDyAlA tyAcyAvarUna dUra karato. dUra karUna tyAcyA asthi piMjarAlA dAkhavUna sAMgato kI, pahA ! he zarIra jase Ata Ahe tase bAhera Ahe. ati azucimaya, durgaMdhayukta bibhatsa padArthAcA piMDa Ahe mhaNUna hyAcA moha karaNe ajJAna Ahe. jJAnI puruSAMnI zarIrAcyA bAhya sauMdaryAcI kSaNikatA, roga ityAdI dAkhavUna zarIra SSCRANSWISHEHARSINHAPRASHARASWERVERTISHIDARS SURASARotiVARADICIUNINS a /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (397) sauMdaryAlA anarthAce mULa sAMgitale Ahe. tyAtalyA tyAtahI strIcyA sauMdaryAkaDe AkarSita na hoNyAsAThI hajAro graMtha lihile Aheta. jyAcyA mAyAjAlAmadhye phasUna manuSya aneka anartha, bhAMDaNa, yuddha, paraspara IrSA, zaMkA ityAdIMnA janma deto azA sauMdaryAcI ajJAnI ANi mohAMdha lokAMnI prazaMsA kelI Ahe tara jJAnI, virAgI lokAMnI azucI ANi ghANecA AvAsa sAMgUna ghora niMdA kelI Ahe. hyA zarIrAcyA apavitratece varNana karatAnA AcArya kuMdakuMda yAMnI lihile Ahe 'he zarIra hADAMnI banalele Ahe, mAMsAne veSTita Ahe, cAmaDyAne jhAkalele Ahe, kRmikiTakAMnI bharalele Ahe. mhaNUna nehamI maLakaTa Ahe, durgaMdhayukta, ghRNAspada, ghANeraDyA padArthAMnI bharalelA, acetana mUrtika Ahe ANi saDaNAre, gaLaNAre azA svabhAvAce Ahe. rasa, rudhira, mAMsa, meda, hADe, majjA ityAdI dhAtUMnI vyApta Ahe. mUtra, zleSma ityAdI durgaMdhita apavitra padArthAce ghara Ahe. 195 jyA zarIrAlA manuSya sajavato, susaMvRtta Thevato, tyAcyA suMdaratevara mohita hoto vAstavika te kAya Ahe hyAviSayI yA bhAvanemadhye nirUpaNa kelele Ahe. tvacecyAkhAlI kitI ghRNita padArtha bharalele Aheta yAcI mAnavAlA suddhA kalpanA nAhI ANi mhaNUnaca to zarIrAlA sarvasva mAnUna tyAcyA paricaryemadhye jIvana vyartha ghAlavito. "hyA zarIrAmadhye pavitra padArthAlA suddhA apavitra karaNyAcI zaktI Ahe. mhaNUna pratyeka ThikANI tyAcyA apavitratecA vicAra kelA pAhije. 196 AcArya umAsvAtIne uparokta gAthemadhye thoDakyAta zarIrAcyA azucitece rahasya prakaTa kele Ahe. hyA zarIrAvara loka kApUra, caMdana, agara, kezara ityAdI sugaMdhita dravye lAvatAta. paraMtu zarIrAcyA saMparkAne te durgaMdhita hotAta. zarIrAcyA puSTIsAThI aneka prakArace pauSTika padArtha, miSTAnna, meve, pharasANa ityAdIMce sevana kele jAte. paraMtu tyAce rUpAMtara viSTemadhye hoUna jAte. je vastra kapATAmadhye varSAnuvarSe ghANa hota nAhI tyAMnA zarIrAvara dhAraNa kelyAne kAhI tAsAta athavA divasAta tyAtUna ghAmAcA durgaMdha yeU lAgato. sarva pavitra ANi mUlyavAna vastUMce mUlya kamI karaNyAce kAma he zarIra karato. zarIrAce AdI kAraNa raja ANi vIrya Ahe kAraNa prAraMbhI tyAcyAca milanAne zarIrAcI racanA surU hote. naMtara mAtA jo AhAra grahaNa karate tyA AhArAcyA rasAne zarIrAcI nirmitI hote. mhaNUna zarIrAce AraMbhika kAraNa suddhA ghRNAspada Ahe. uttarakAraNa
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ (398) suddhA ghRNAspada Ahe. hyA kAraNAne DokyApAsUna pAyAparyaMta pratyeka aMgAta azucI Ahe. hyA zarIrAlA divasAtUna dona-dona veLA snAna ghAtale tarI te zuddha rAhU zakata nAhI. pavitra ANi nirmaLa rAhU zakata nAhI. bhaTTa akalaMkadevAne azucI bhAvanece vivecana vegaLyAprakAre kele Ahe. tyAMnI prathama zucIce dona bheda sAMgUna spaSTa kele Ahe kI hyAne suddhA zarIrAcI azucI naSTa hoU zakata nAhI. tyAMnI lihile Ahe kI, "laukika ANi lokottara yAMcyA bhedAne zucitva dona prakArace Ahe. karmakalaMkAlA dhuvUna AtmyAce AtmyAmadhye avasthAna lokottara zucitva Ahe. hyAce sAdhana samyagdarzana, samyaka jJAna ANi samyaka cAritryarUpI ratnatraya Ahe. ratnatrayadhArI sAdhU ANi tyAdvAre adhiSThita nirvANabhUmI ityAdI mokSa prAptIce upAya asalyAne zucI Ahe. kALa, agnI, bhasma, mRttikA, zeNa, pANI, jJAna ANi nirvicikitsA azAprakAre ATha prakArace laukika zucitva jagaprasiddha Ahe. hyA donhI prakAracyA zucitvAmadhUna koNateca upAya hyA zarIrAlA pavitra karU zakata nAhI kAraNa he atyaMta azucimaya Ahe. hyAMnI AdI ANi uttara donhI kAraNAMcyA azucIce varNana karatAnA lihile Ahe kI zarIrAce AdI kAraNa vIrya, raja he Ahe. te atyaMta azucI Ahe he tara pUrvavataca Ahe. paraMtu uttara kAraNAce vistRta varNana kelele Ahe. te lihitAta kI, uttara kAraNa AhArAcA pariNAma ityAdI Ahe. kavala AhAra-kavala mhaNaje ghAsa gheUna khAllele bhojana zlepmAzayAmadhye pohacUna zleSmAsArakhA pAtaLa ANi azucI hoto. naMtara pittAzayAta jAUna Amla hoto. naMtara vAtAzayAmadhye jAUna tethe bAyUpAsUna vibhakta hoUna khala ANi rasarUpAta vibhakta hoto. khala-bhAga mUtra, maLa, ghAma ityAdI maLavikArarUpAta ANi kAhI bhAga zoNita, mAMsa, bheda, hADe, majjA ANi zukrarUpAta pariNata hoto. hyA sarva avasthA atyaMta apavitra Aheta. hyA sarvAMce nivAsasthAna je zarIra te mailAghara kacarApeTIsArakhe Ahe. he zarIra vistavApramANe ApalyA saMsargAta AlelyA padArthAlA ApalyAsArakheca karato. hyAcyA azucIlA dUra karaNyAsAThI kAhIca upAya nAhI. samyagdarzana ityAdIne punhA punhA bhAvita jhAle asatA hyA jIvAcI AtyaMtika zuddhI prakaTa hote. azAprakAre smaraNa, anuciMtana kelyAne zarIrAbaddala vairAgya nirmANa hote. ANi nirviNNa hoUna bhavasAgara pAra karaNyAsAThI citta tayAra hote.197 hyAmadhye lokottara zucIce varNana karatAnA ratnatrayadhArI sAdhUjana ANi tyAdvAre
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ H anuary adhiSThita nirvANabhUmI ityAdIMnA zucI mhaNUna sAMgitale Ahe. kAraNa paraMparene mokSaprAptIce te sAdhana Ahe. sAdhUcyA satsaMgatIne bhAvadhArA badalalyAne ANi jethUna tIrthaMkara, arihaMta ityAdIMnA nirvANa prApta jhAle azA nirvANabhUmIta tIrthaMkarAMcyA guNAMce smaraNa karUna te guNa svataHmadhye ANaNyAce bhAva yeNe athavA samyagdarzana ityAdIMcyA bhAvanene AtmyAcyA pavitrateta vRddhI hoU zakate. hyAca bhAvanemadhye zarIrAcI azucitA ANi AtmyAcyA zuddhatece jJAna karavUna gheUna zarIrAcyA mamatvAcA va rAgAcA tyAga karaNyAsAThI ANi AtmyAvara lakSa keMdrita karaNyAsAThI niraMtara ciMtana karAyace Ahe. AcArya vaTTakera yAMnI bArA anuprekSemadhye azucI yAaivajI 'azubha' ase nAva dilele Ahe. hyAta azucI bhAvanepramANe zarIra ityAdIMcyA apavitrateviSayI tara lihileca Ahe. paraMtu tyAcabarobara sarva azubha duHkhadAyaka vastUcyA azubhatecA suddhA vicAra kelelA Ahe. azubha anuprekSece varNana karatAnA lihilele Ahe kI narakAmadhye ekAMtataH nehamIsAThI azubhaca Ahe. tiryaMcamadhye baMdhana, rodhana ityAdI. manuSyAmadhye roga, zoka ityAdI ANi manAsaMbaMdhI azubha Ahe.198 nArakIya jIvAMnA paramAdhAmI deva daMDIta karatAta, mAratAta tevhA te raDatAta, oraDatAta. he sarva azubhagarbhita upadrava Aheta. tiryaMcemadhye baMdhana, rodhana, tADana, damana ANi manuSyAmadhye aneka prakArace saMkaTa roga, zoka ityAdI azubha duHkhe asatAta. svargAmadhye dusar2yA devAMdvAre prerita hoUna bhRtyakarme karAvI lAgatAta, dusar2yAMce vAhana vhAve lAgate. devatAMce zarIra asalyAmuLe uccakoTIMcyA devAMcyA AjJene lahAna devAMnI hattI, ghoDe, azI rUpe ghyAvI lAgatAta. anya devAMcI mahAna baruddhI, siddhI pAhUna lahAna devAMce mana khinna hote. azAprakAre devAMnA suddhA mAnasika duHkha hote. te azubha Ahe. he cAra gatIMcyA jIvAMce duHkha sAMgitale. graMthakArAne dhanAlA sarva anarthAMce mULa kAraNa sAMgitale Ahe. tyAta zrama, duHkha, vaira, bhaya, zoka, kalaha, rAga, dveSa, moha he sarva azubha dhanAmuLe hotAta.199 arthArjana karaNyAsAThI manuSyAlA ghora parizrama karAve lAgatAta, duHkha sahana karAvI lAgatAta. maraNAta dveSAAlA vaira mhaNatAta. hyA arthAmuLe paraspara vairAcA, zatrutvAcA baMdha hoto. hA baMdha dusar2yA janmI suddhA bhogAvA lAgatoca. karmAcyA udayAne jo trAsa hoto te bhaya Ahe. jyAcyAjavaLa
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ (400) jAsta dhana asate. tyAlA tyAcyA rakSaNAce bhaya asate. iSTa viyogAne utpanna jhAlelA saMtApa zoka Ahe. jevhA cora dhana coratAta tevhA tyAcyA viyogAne suddhA manuSya zoka karato. vacana - prativacanarUpa dvaMdva kalaha he Ahe. arthAta paraspara bhAMDaNe kalaha Ahe. dhanAsAThI bhAvAbhAvAMmadhye, pitA-putrAMmadhyehI kalaha hoto. ratikarmAmuLe utpanna hoNArI prItI rAga Ahe. aratikarmAne utpanna hoNArI aprItI dveSa Ahe. mithyAtva asaMyama ityAdIcA pariNAma moha Ahe. hyA sarvAMnA azubha mhaNatAta. dhanAmuLeca he azubha pariNAma hotAta. dhana, strI ityAdI padArthAMmuLe je kAhI sukha prApta jhAlele disate te sukha nAhI. paraMtu sukhAbhAsa Ahe. saMsArI bhogamaya sukha azubha Ahe kAraNa sarvaprathama hyAMnA prApta karaNyAsAThIca phAra saMkaTe sahana karAve lAgatAta. aneka dhokyAtUna pAra paDAve lAgate. jarI bhogasukha miLAle tarI te dIrghakALAparyaMta Tikata nAhI. te tuccha ANi pariNAma virasa Ahe. taM suddhA azubha Ahe. 200 iMdriya viSayAce sevana pApajanaka Ahe. mhaNUna te sarva azubha Ahe. hA azubhAcA pariNAma Ahe. azucIne vyApta azA mAtRgarbhAta jIva rAhato. jarAyu paTalAne veSTita rAhatA. mAtecyA kapha, lALa ANi azubha padArthAMce sevana karato, je azucitvAne paripUrNa Ahe. mAMsa, asthI, kapha, vasA, rudhira, carma, pitta, AtaDe, mUtra ityAdI apavitra azucI padArthAMca nivAsa Ahe. aneka duHkhAce pAtra Ahe. vAstavika sarva azubha Ahe. 201 he samajUna tyAce ciMtana kele pAhije. itake varNana jhAlyAnaMtara AcArya puDhe sAMgatAta - dhana, kAmabhoga, zarIra ityAdI sarvakAhI azubha Ahe. ase ciMtana karatA karatA manuSyAne nirvedAlA - vairAgya bhAvanelA ApalyAta jAgavUna azI bhAvanA kelI pAhije kI, 'malA azA avasthelA prApta karAyace Ahe kI jyAmuLe hyA azucimaya zarIrAcA saMbaMdha suTela. janma maraNAcyA cakrAta yAve lAgaNAra nAhI.' hyA anuprekSece vivecana karUna zevaTI te lihitAta kI sura-asura, naraka-tiryaMca ANi manuSyAne saMyukta azA hyA saMsArAmadhye vItarAga prabhUdvAre pratipAdita dharmAzivAya anya kAhIca zubha nAhI. 202 karAcAryAMnI azubha anuprekSemadhye jyA sthitIce varNana kele Ahe. tyAta azucitvAcA suddhA sahajatene samAveza hoUna jAto. kAraNa te azubhajanitaca Ahe. mhaNUna tyAMnI azucI anuprekSelA azubha anuprekSecyA rUpAta grahaNa kele Ahe. tyAMnI atyaMta
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ (401 ) kholAta jAUna azucitecAhI saMketa kelA Ahe. AcArya zivArya yAMnI suddhA 'azucI' yAaivajI azubhatvAcA prayoga kelA Ahe. javaLajavaLa sarva zvetAMbara AcArya ANi digaMbara AcArya kuMdakuMda dvArA racita dvAdazAnuprekSemadhyehI azucI bhAvanecA saMbaMdha deha ityAdIMcI azucitA, apavitratA ANi dehagata rudhira, mAMsa, mala, mUtra viSayaka malinatebarobara joDalelA Ahe. bhagavatI ArAdhanA ANi mUlAcArAmadhye hyA bhAvanece ekA navyA rUpAta varNana kele Ahe. tyAMnI artha, dhana, kAma - viSayavAsanA ANi samasta manuSyadehAlA azubha sAMgitale Ahe. 'duHkhAcI khANa ' mhaNUna sAMgitale Ahe. eka dharmaca tyAMcyA matAnusAra zubha Ahe anya sarva sAMsArIka padArtha azubha Aheta. 203 bhagavatI ArAdhanA ANi mUlAcAra yAMcyA lekhakAce he maulika ciMtana Ahe. donhI ThikANI varNana kramAmadhye kAhI bhinnatA dRSTIgocara hote. paraMtu tethe tAtparya bheda nAhI. bhagavatI ArAdhanemadhye dhanAlA ihaloka va paralokasaMbaMdhI doSAMnA ANaNArA ase sAMgitale Ahe va te manuSyAlA nehamI niMdesa pAtra banavite. artha anarthAce mULa Ahe. te manuSyAkaritA bhayarUpa asUna mokSamArgAsAThI argalA - sAkhaLIrUpa Ahe. yethe zarIrAlA kuTI arthAta lahAnazA gharAcI upamA dilI Ahe. tI hAMDerUpI parNAnI banalelI Ahe, zIrArUpI valkalAMnI (sAlapaTAMnI) bAMdhalelI Ahe, mAMsarUpI mAtIne lipalelI Ahe ANi aneka apavitra vastUMnI bharalelI Ahe. azAprakAre he zarIrarUpI ghara ghRNAspada Ahe. jyApramANe koLazAlA pANyAne dhutale tarIsuddhA to sapheda hota nAhI tyAcapramANe jala ityAdIne dhutale tarIhI zarIrazuddhI hota nAhI. paraMtu te pANyAlA suddhA apavitra karUna TAkate. eka dharmaca pavitra Ahe kAraNa ratnatrayAtmaka dharmAmadhye sthita jIvAlA devatA suddhA namaskAra karatAta. pavitra dharmAcyA saMbaMdhAne AtmA suddhA pavitra Ahe. ratnatrayarUpa dharmAcI sAdhanA kelyAne sAdhucyA zarIrAcA maLa ityAdI azucisuddhA auSadhI rUpa hote. 204 avasarpiNIkALAce cauthe cakravartI sanatkumAra jyAMnI anya cakravartIpramANe sahA khaMDAMvara digvijaya prApta karUna pUrNa sAmrAjya prApta kele hote. tyAMce rUpa lAvaNya tAruNyAmuLe adhikaca camakata hote. ekadA devasabheta iMdrAne tyAMcyA sauMdaryAcI khUpa prazaMsA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ (402) kelI. azucIne utpanna jhAlele. tyAMce itake suMdara sauMdarya asU zakate kA ? azI zaMkA dona devAMcyA manAta utpanna jhAlI tyAmuLe zaMkece nivAraNa karaNyAsAThI tyA donhI devAMnI brAhmaNAce rUpa ghetale ANi prAtaHkALI rAjadarabArAta pohacale. tyAveLI rAjAcyA snAnAcI veLa hotI mhaNUna rAjAcyA zarIrAlA uTaNe ityAdIMce mardana kele hote. donhI brAhmaNa sanatkumArAMjavaLa gele ANi mhaNAle, 'AmhI tumacyA sauMdaryAcI khUpa prazaMsA aikalI hotI mhaNUna darzana karaNyAsAThI Alo Ahota. kharokharaca tumhI tyA prazaMsecyA yogyaca AhAta. svAbhimAnAne sanatkumAra mhaNAle tevhA tara tumhI cUka kelI. jara tumhAlA mAjhe rUpaca pAhAyace hote tara jevhA mI snAnAdI urakUna ApalyA rAjakIya poSAkhAta siMhAsanAvara basato ANi vara chatra, bAjUlA cAvaya ityAdI asatAta tevhA pAhAyalA pAhije hote. donhI brAhmaNAMnI sAMgitale kI jara ApalI kRpA asela tara tI saMdhI AtAhI AmhAlA miLU zakela. sanatkumAra cakravartInI madhura hAsyAsaha sAMgitale, "hoya, tumhI thAMbA ANi mI AtAca tAsa-dona tAsAta rAjasabheta yeto. sanatkumAra cakravartI tyAnaMtara snAnAdI urakUna tvaritaca bahumUlya vastrAbhUSaNa dhAraNa karUna rAjasabheta Ale. garvAne donhI brAhmaNAMnA mhaNAle, "kAya, AtA pAhile mAjhe sauMdarya ? pahilyA ANi AtAcyA sauMdaryAta vAstavika kitI aMtara Ahe ? donhI brAhmaNa nakArArthI mAna halavUna mhaNAle, "samrATa ! te sauMdarya AtA rAhIle nAhI. sarva sthitIca badalalI Ahe. cakravartInI sAzcarya ANi khedAne vicArale, 'te kase bare ?' brAhmaNAMnI sAMgitale, mahArAja ! tyAveLI ApaNa pUrNa nirogI hotA. paraMtu AtA tumacyA zarIrAta eka navhe, dona navhe tara soLA-soLA rogAMce aMkura phuTalele Aheta. te thoDyAca veLAta ApalA prabhAva dAkhavatIla. jara tumhAlA zaMkA asela tara tumhI tumacyA pAnAcyA picakArImadhye pahA, ma tyAta kitI kiTANU utpanna jhAlele Aheta. allowa cakravartInI taseca kele. sarva vastUsthitI brAhmaNAMnI sAMgitalyApramANe samora AlI. samrATace hRdayaparirvatana jhAle. te ApalyA sauMdaryAMcI vikRtI pAhUna vicAra karU lAgale. kSaNAta sonyAsArakhI amRtamaya kAyA viSamaya jhAlI ? zarIrAce ase azucimaya svarUpa samajUna cakravartI virakta jhAle. sahA khaMDAMce rAjya soDUna ayodhyAnagarItUna nighUna gele.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (403) soLA rogAMcI cikitsA na karatA saMyamAcA aMgikAra kelA. ApalyA jIvanAlA tyAMnI tapa, dhyAna ANi sAdhanemadhye lAvale. ekIkaDe soLA rogAMnI gherale Ahe ANi dusarIkaDe saMyamAcA kaThora mArga Ahe. sanatkumAra munIMcyA manAta rogAbaddala aratI, tiraskAra navhatA kiMvA zarIrAbaddala ratI- AsaktI navhatI. tyAMnA azI anubhUtI hota hotI kI, jaNUkAhI zarIra nAhIca. iMdrAne punhA ekadA ApalyA sabheta sanatkumAra munIMcyA kaSTa sahiSNutecI prazaMsA kelI. iMdrAne sAMgitale kI bhayaMkara rogAne trasta asUnahI te auSadhopacAra karIta nAhIta. hA tyAMcA aTala nizcaya Ahe. tyAMcyA dRDhatecI kasoTI pAhaNyAsAThI eka deva vaidyAcA veSa gheUna sanatkumArAjavaLa Ale ANi sAMgU lAgale, "mI eka kuzala vaidya Ahe, Apale zarIra rogagrasta disata Ahe. jara ApaNa AjJA dilI tara mI tumhAlA rogamukta karIna.' munIrAja mhaNAle he vaidyarAjA karmarUpI bhavaroga naSTa karaNyAcI zaktI jara tumacyAta asela tara AnaMdAne mAjhe bhavaroga naSTa karA. jara bhavarogaca naSTa jhAle tara zArIrika, roga naSTa karaNyAcI kAya AvazyakatA ? asAtAvedanIya karmAcA kSaya hotAca te roga ApoApa naSTa hotIla. - " vaidyAce rUpa gheUna AlelyA devAne bhavaroga naSTa karaNyAcI svataHcI asamarthatA dAkhavilI. tevhA munirAjAMnI ApalI thuMka boTAvara lAvalI titakA bhAga rogamukta jhAlA. tyAMcyAjavaLa itakI tapolabdhI asatAnAhI rogAcI ANi vedanecI tyAMnI upekSA kelI. tyAMnI devAlA sAMgitale kI he roga zarIrAce Aheta, AtmyAce navhate. zarIra azucimaya Ahe, rogAce ghara Ahe, vyAdhIce sthAna Ahe. he jJAnI puruSa jANatAta mhaNUna tyAcA karIta tyAcI sAjasajjA nAhIta. AcArya zivAryAMnI 1814 vyA gAtheta lihile Ahe kI ratnatrayarUpI dharmAcI sAdhanA karaNAr2yA sAdhUcyA zarIrAcA maLasuddhA auSadhirUpI asato. sanatkumAra cakravartIcyA udAharaNAvarUna he spaSTa hote kI tyAMcyA thuMkIta saMpUrNa roga naSTa karaNyAcI zaktI hotI. paraMtu tyAMce lakSya zarIra navhate tara AtmA hotA. AtmA he jyAce lakSya asate tyAlA hyA azucimaya zarIrAcA moha rAhata nAhI. jara tyAMcI icchA asatI tara te moThe moThe vaidya hakIma ityAdIMkaDUna cikitsA karavUna svastha jhAle asate. ANi rAjyabhoga gheta rAhIle asate. paraMtu zarIrAta rogAMcA prAdurbhAva jhAlA Ahe ase samajatAca zarIrAcI nazvaratA, azucitA pAhUna tyAMce mana badalale ANi te pravrajita jhAle. roga naSTa karaNyAcI labdhI asatAnA suddhA tyAMnI zarIra svAsthyAsAThI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAya na karatA AtmazAMtI, AtmazuddhI ANi AtmazucitA yAvara lakSa keMdrita karUna AtmasiddhI prApta kelI. tyAMce jIvana sarvAMsAThI preraNAsrota Ahe. vairAgyAcA uttamabodha deNAre Ahe. zrImad rAjacaMdrajI yAMnI azucI bhAvanemadhye caturtha cakravartIcA ullekha kelA Ahe.205 yAta sanatkumAra cakravartIcyA jIvanAce vivecana kelele Ahe. svAmIkumAra viracita kArtikayAnuprekSemadhye azucI bhAvanece varNana karatAnA lihile Ahe kI saMsArAta suMdaratA ANi kurUpatA, AkarSaNa ANi anAkarSaNAce keMdra asaNAre je zarIra Ahe tyAcA moha jIvAlA aghogatIcyA mArgAvara neto. AcArya zubhacaMdrAMnI kArtikeyAnuprekSecyA Tikemadhye azucI bhAvanece atyaMta vistRta vivecana kele Ahe. tyAta zarIrAcyA AMtarika vibhatsatece digdarzana kele Ahe. tyAta lihile Ahe kI zarIrAce avayava azA prakAre Aheta. hyA zarIrAta tInaze hADe Aheta. te sarva majjAdhAtUMnI bharalele Aheta. sAMdhesuddhA tInaze Aheta, naUze snAyU Aheta, sAtaze zIrA Aheta. pAcaze mAMsapezI Aheta, zIrece cAra samUha Aheta, raktAne bharalelyA soLA mahAzIrA Aheta, zIrece sahA mULa Aheta, pATha ANi poTAjavaLa dona mAMsarajjU Aheta, camaDIce sAta paTa mhaNaje paTala Aheta. sAta kAleyaka arthAta mAMsakhaMDa Aheta, lAkho-karoDo roma Aheta, AmAzayAmadhye soLA AtaDI Aheta, sAta durgaMdhAcI Azraye Aheta, tIna sthUNA Aheta, arthAta vAta, pitta, ANi kaphAcyA sthUNA, ekaze sAta marmasthAne Aheta, naU maLadvAre Aheta, yAtUna nehamI maLa vAhata rAhate. eka oMjaLIpramANa mastiSka Ahe, eka oMjaLI pramANa meda Ahe, eka oMjaLI pramANa oja Ahe. eka oMjaLI pramANa vIrya Ahe, tIna oMjaLI pramANa vasA Ahe, tIna oMjaLI pramANa pitta Ahe. ATha zera rudhira Ahe, soLA zera mUtra Ahe, covIsa zera viSThA Ahe, vIsa nakhaM Aheta. battIsa dAta Aheta. he zarIra kamI jIvAne bharalele Ahe. rasa. rudhira. mAMsa meda hADe, majjA ANi vIrya hyA sAta dhAtUMpAsUna banalelA Ahe mhaNUna zarIra atyaMta azucitece ghara Ahe.206 ___ hyAta suMdaratecyA AvaraNAkhAlI jhAkalelI kurUpatA, malInatA, dUSitatA, ghRNAspadatA ityAdIMce vivecana kele Ahe. bAhyarUpAne iMdriyAMnA je AkarSaka vATate te AMtarIka rUpAne kitI bhayAnaka, kaluSita Ahe he samajaNyAsAThI jIvAlA jAgRta kele Ahe. tyAmuLe to bhautika, daihika avasthe barobara juLalelyA mamatene vimukta hoIla. tyAcI dRSTI dehApAsUna dUra hoUna AtmyAvara lAgela. "azucI bhAvanecyA ciMtanAcI sArthakatA 1200
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ (405) tevhAca hoIla jevhA prANI sva kiMvA para zarIrAmadhye anurakta na hotA AtmabhAvaneta lIna hoIla.207 AcArya hemacaMdrAMnI lihile Ahe kI azucIne paripUrNa azA yA dehAta zaucya arthAta pavitratecI saMkalpanA karaNe mahAmohamaya pravaMcanAzivAya dusare kAya Ahe ?208 mohAmuLeca mAnava azA azucimaya zarIrAta Asakta hoto. jIvanAcA amUlya veLa kevaLa hyA zarIrAlA sajaviNyAta, pAlanapoSaNa karaNyAta ANi puSTa karaNyAtaca vyartha naSTa karato. zrI somadevasUrI mhaNatAta - he jIvA ! jara ekhAdyAcyA zarIrAcA AMtarIka bhAga saMyogavaza zarIrAbAhera AlA tara tyAveLI tyA zarIrAlA pAhUna hAca vicAra yeto kI, hA dUra rAhilA tara cAMgale hoIla. tyAveLI tyAcyA azucitemuLe tyAlA pAhaNyAcI icchA karIta nAhI. zarIrAcI hI vAstavikatA Ahe mhaNUna jJAnIjana hyA zarIrAcyA mAdhyamAne anaMta sukharUpI dhAnya utpanna karAyalA sAMgatAta.209 paraMtu itake pratyakSa pAhata asatAnAhI manuSya jAgRta hota nAhI. to azucimaya zarIrAlA sarva tIrthAMcyA sugaMdhI pANyAne dhuvUna ase mAnato kI, AtA he zuddha jhAle Ahe. ase kadhIca hoU zakata nAhI. hyA goSTIlA samajaNyAsAThI upAdhyAya vinayavijaya yAMnI khUpaca thoDakyA zabdAta eka udA. detAnA lihile Ahe ekA dArUcyA ghaDyAlA eka chidra Ahe ANi tyAtUna gaLaNAr2yA madirecyA theMbAne tyAcA bAhyabhAga apavitra jhAlA Ahe. tyAcyA bAhyabhAgAlA mAtIne cAMgalyAprakAre mardana kele ANi gaMgecyA pANyAne anekaveLA dhutale tarI to ghaDA jasA pavitra hota nAhI. tyAcapramANe ghANeraDI hADe, mAMsa, malamUtra, camaDI ANi raktAne bharalele he manuSyAce zarIrasuddhA pavitra hoU zakata nAhI. manuSya punhA punhA snAna karUna zarIrAlA zuddha mAnato, caMdanAcA lepa karUna svataHlA svaccha mAnato. paraMtu hA tyAMcA bhrama Ahe. ukiraDyAlA zuddha karU zakata nAhI.210 jara zuddha jhAlA tara tyAlA ukIraDA kase mhaNU zakaNAra ? tyAcapramANe zarIrAlA kitIhI svaccha ThevaNyAcA prayatna kelA tarI to kadhIhI zuddha hoNAra nAhI. caMdana ityAdIMcyA lepAviSayI hyA gAtheta sAMgitale Ahe. paraMtu Aja aneka prakArace seMTa/attara loka ApalyA kapaDyAvara TAkAtata, tyAne te ApalyA zarIrAcyA durgaMdhatelA dAbaNyAcA prayatna karatAta. Vasailitnewsniysise / Postale nted
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ (406) paraMtu jyApramANe phuTabaoNlalA jitakyA jorAta dAbale jAte, titakyAca jorAta to uMca uDato, tyAcapramANe zarIrAlA jitake svaccha kele jAte. titakeca te punhA punhA ghANa hote. azucI bhAvanecyA ciMtanAne sujJa manuSya jyA bAhyazuddhIsAThI jIvanAcyA amUlya veLelA ANi dhanAlA naSTa karIta Ahe. tyAcyA anarthatece tyAlA jJAna hoIla ANi AMtarIka zuddhImuLe veLece mUlya, sArthakatA samajUna AtmazuddhIcyA dizene agresara hoIla. puDhe vinayavijayajIMnI gitIketa hyA bhAvanelA spaSTa karatAnA svataHlA saMbodhita karatAnA mhaTale Ahe kI, 'he vinaya ! he zarIra ghANa Ahe, malIna Ahe, hyA goSTIlA tU cAMgalyAprakAre samajUna ApalyA kamaLarUpI manAlA vikasita kara ANi je AtmatattvarUpI paramAtmA Ahe, jo vibhU Ahe, kalyANakArI Ahe, prakAzamaya paramavivekayukta Ahe tyAce ciMtana kara. toMDAcA cAMgalA sugaMdha yeNyAsAThI pAnAmadhye sugaMdhI padArtha TAkUna khAtAta paraMtu toMDa svataHca durgaMdhIyukta lALene bharalele Ahe. tyAta kRtrima sugaMdha kitI veLa rAhaNAra ? hyA zarIrAcI dazA atyaMta tiraskaraNIya Ahe. te pavitra hoNAra nAhI. mahApavitra AgamarUpI jalAzayAlA prApta karUna tU zAMtasudhArasAce pAna kara. tyAne mana pavitra hoIla. 211 hyAta vinayavijayajIMnI atyaMta suMdara sAMgitale Ahe kI, hyA apavitra zarIrAta eka mahApavitra, sarvajJa, sarvadarzI, sarvavyApI, prakAzamAna tejasvI, vivekI vibhU basalA Ahe. tyAce ciMtana kara. jyAcyA saMsargAne pavitra padArtha paNa mahAna azucimaya hotAta, te zarIra nehemI upadrava yukta asate. arthAta azA zarIrAlA cAMgale ThevaNyAsAThI bhogopabhogAcyA vastUMcI icchA karaNe nirarthaka Ahe. 212 zrI jayasomamunIcyA sAMgaNyAcA bhAvArtha hA Ahe kI jIva hyA zarIrAcI azucitA pratyakSa pAhato, anubhavato tarIsuddhA mohavaza zarIrAcyA azucitecehI tyA madonmatta mAnavAlA bhAna rAhata nAhI. jase madirecyA nazeta vyaktIlA satyAsatya, arthAnartha, sArthakatA - nirarthakatA yAce bhAna rAhata nAhI. taseca jIvAtmyAlA suddhA moharUpI madirecyA nazeta zucitva - azucitva yAMce bhAna rAhata nAhI. mohAcI nazA utaraviNyAsAThI jJAnI puruSa bhAvanece ciMtana karatAta ANi zarIrAcI azuddhatA ANi AtmyAcI zuddhatA samajUna AtmyAta sthita hotAta. AtmA karmAmuLe baddha hoto. 213 paraMtu khANItIla mAtIta rAhilele suvarNa jase prakriyene zuddha kele jAU zakate taseca AtmyAlA suddhA zuddha, pavitra karaNyAsAThI sAdhanA, ArAdhanA karUna zuddha karatA yete. paraMtu zarIrAlA lAkho prayatnAMnI suddhA zuddha karatA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ (407) yeta nAhI. pUjya tilokaRSI mahArAja lihitAta sAgara jala karI jo nita dhove to paNa zuci nahIM thAve // hADa karaMDiyA bhaMDa mahIkI, iNe para kyoM tu bharamAve re prANI ||6|| sahasra dinAra ko eka kavo levo, jIme ema sadAhI / to paNa de dago eka pala meM kADhe jIva ne sAhI re... prANI ||7|| 214 samudrAevaDhyA pANyAne roja hyA zarIrAlA dhutale tarIhI te zucitvAlA prApta hota nAhI. hA hADAMcA piMjarA Ahe. hyA mAtIne lipta jhAlelyA pAtrAmadhye jIva kA bhramita hoto ? hyA zarIrAcI zetIsuddhA vegaLyA prakAracI Ahe. hyAta perato eka ANi ugavate dusareca. jase hyAce roja paMcAmRtarasAne poSaNa kele jAte ANi tyAce rakta ANi mAMsAta rUpAMtara hote. anya zetAta tara jase bI perAve tazI phaLe prApta hotAta. paraMtu hyA zarIrAcI goSTaca vegaLI Ahe. he zarIra annApAsUna viSThA banaviNyAcA kArakhAnAca Ahe. Eagles gard Pradyo Committ paraMtu jyApramANe jJAnI khAr2yA samudrAtUna ratne prApta karatAta, taseca miLAlelyA dehAcA mokSaphaladAyI dharmArAdhanA karaNyAsAThI upayoga karaNe hIca kharI buddhimattA Ahe. hyA dehAcyA dona pakSAMce varNana karatAnA zrI gaNezamunI zAstrI lihitAta - jara hA deha 14nasatA tara saMsArAcI khaTapaTa nasatI, kuTuMba nasate, koNI vyApAra karU zakale nasate, bhaMDAra bharale nasate, he zarIra nasate tara koNI khoTe bolale nasate, koNAlA luTale gele nasate, saMgrAma jhAlA nasatA, kAmakrodhAne ApalyAlA satAvale nasate, pratizodha gheNyAcI bhAvanA jhAlI nasatI, mAyAjALa pasarale gele nasate, koNI vAkaDI cAla cAlale nasate, koNI koNAcA apamAna karU zakale nasate, koNAlA abhimAna jhAlA nasatA, zarIra nasate tara kAhIca pApa nasate ANi tumhI va AmhIsuddhA rAhilo nasato. hyA zarIrAmuLeca hI sarva oDhAtANa Ahe. paraMtu he dehAce eka niSedhAtmaka svarUpa jhAle. pratyeka nANAcyA dona bAjU asatAta. tyAcapramANe pratyeka vastUmadhye dona guNa asatAta. dehamAtra heya arthAta upekSece pAtraca nAhI paraMtu upAdeya suddhA Ahe. hyA saMsArAta jara hA manuSyadeha nasatA tara jagAta dharma-satkarma kase kele asate ? upavAsa ANi zAstrAbhyAsa nasatA, jJAna va jJAnI yAMcA sanmAna nasatA, paropakAra ANi satyAcA pracAra jhAlA nasatA, dAna ANi kalyANAcI kAryesuddhA jhAlI nasatI, vyAkhyAna jhAle nasate, guNavAna disale nasate. arihaMta nasate, AcArya mahanta nasate, gurU, Izvara nasate, sAdhusaMta nasate, saMgha ANi samAja nasatA, tara Registrar Jo Acid
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ A (408) Aja ApaNa he sarva kase kAya lihU zakatalo asato ?215 azAprakAre durlabha manuSyadehAdvAre dharmArAdhanA kelI jAU zakate. jarI he zarIra azucimaya asale tarI zucipUrNa AtmA hyA zarIrAcyA Ata Ahe. tyAlA prApta karaNyAsAThI dehAcI mAyA soDUna hyA dehAcyA madatIne kitI sArthaka kArye kelI jAU zakatAta hyAce satata ciMtana kele pAhije. kavI umezamunI yAMnI ApalyA racaneta lihile Ahe kI hA deha "ghRNita vastu se hI upajA hai, ghRNita vastu upajAye / bhare padArtha bhI aise hI dekha unheM ghabarAye / ise kahe durlabha jina bola ki bAta jarA hirade se tola // 216 hyA azucimaya zarIrAlAhI durlabha sAMgaNyAce kAraNa he Ahe kI hyAdvAre muktI prApta hote. - azucI bhAvanecyA ciMtanAne hyA dehAcA rAga naSTa hoto, vairAgya bhAvanA utpanna hote, prazama bhAvanene anAsaktI yete ANi AtmA paramAtmadazelA prApta karaNyAcyA dizene puDhe jAto. jara hyA janmAta paramAtmadazA prApta karaNyAce lakSya Thevale nAhI tara punhA punhA hyApekSA suddhA ghRNAspada azucimaya kRmI- kiTaka ityAdIMnI bharalelyA aneka bhavAMmadhye jAve lAgela. mallinAtha bhagavAnAMnI ApalyA zarIrAsArakhAca putaLA karUna sahA mohAMdha rAjAMnA azucI bhAvanedvArA vairAgI banavUna saMyama mArgAvara puDhe jANyAcI preraNA dilI. he zarIra jyApramANe mohAMdhAlA saMsArAmadhye bhaTakavato tyAcapramANe vairAgyAlA anaMta sukha deNyAta hI sahAyaka hote. uparokta sarva lekhakAMcyA sAMgaNyAcA sArAMza hAca Ahe kI svabhAvAne azucimaya dehAcyA mamatvAta durlabha manuSya janma vyartha ghAlaviNe yogya nAhI. anitya bhAvanepAsUna azucI bhAvaneparyaMtace saMpUrNa ciMtana saMyogI padArthAMcyA cahUkaDe phirata Ahe. uparokta sarva ciMtanAce dhyeya saMyogI padArthApAsUna dRSTI dUra karUna svabhAvonmukha hoNe he Ahe. sarva AtmArthI zarIra ityAdI saMyogI padArthAcI azucitA ANi sva svabhAvAcI zucitA cAMgalyA prakAre samajUna ANi saMyogApAsUna virakta hoUna 'sva' svabhAvAta ramamANa jhAle tara anaMta sukha prApta hote.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jara kadhI vAsanAmaya vicArAne mana vikRta jhAle tara azA avastheta prathama azucI bhAvanene manAlA bhAvayukta kele pAhije. hyA ciMtanAne saMsArarUpI kArAgArAcyA baMdhanAtUna muktI miLela. hyAsAThIca vartamAna tIrthaMkara mallInAtha svAmI yAMcyA kumAra avasthetIla zarIrAMcyA sauMdaryAcI vAstavika sthitI dAkhaviNAre eka mArmika udAharaNa Ahe. bhagavAna mallInAtha yAMnA pUrvajanmAta kelelyA kapaTAmuLe strIgatIcA baMdha paDalA ANi kuMbharAjAcyA gharI putrIrUpAta janma ghetalA. tyA tyAca bhavAta tIrthaMkara hoNAra hotyA. khIce zarIra svabhAvataH komala ANi suMdara asate, tyAta tIrthaMkara deva tara anaMtapuNyAce puMja asalyAne tyAMcI suMdaratA tara advitIya asate. mallIkumArIcI sukumAratA bharatakSetrAcyA cahUdizeta AkarSaNAce keMdra banalI. aneka rAjA ANi rAjakumAra mallIkumArIbarobara lagna karaNyAsAThI utsuka jhAle. tyAta sahA dezAMcyA rAjAMnI mallIkumArIbarobara lagnAcA prastAva gheUna dUta pAThavile. te ekAca veLI, ekAca divazI mithilA nagarIcyA kuMbharAjAcyA rAjasabheta yeUna pohacale. eka kanyA ANi sahA patI ? kase saMbhava hoIla ? sarvAMnA he mAhIta hote kI mallIkumArI vairAgya gheNArI, saMsArAtUna virakta asaNArI hyAca bhavAta tIrthaMkara hoNAra Ahe. kuMbharAjAne sahA dUtAMnAhI rikAmyA hAtIca pAThavile. tyAmuLe te sahAhI rAje, hA ApalA apamAna Ahe ase samajana kraddha jhAle ANi kaMbharAjAcyA rAjyAvara tyAMnI AkramaNa kele. ekAcaveLI tyA sarva rAjAMnI vegavegaLyA dizene AkramaNa karuna mithilelA gherUna TAkale. kuMbharAjA kSatriyatvAcyA nAtyAne senA gheUna yuddha karaNyAsAThI tayAra jhAle. mallIkumArI mhaNAlI, "pitAzrI ! mAjhyAsAThI narasaMhAra hoNe malA yogya vATata nAhI. mI dusar2yA upAyAne hyA rAjAMnA samajAvUna sAMgena. tumhI yuddhAta kSatriyAMcyA raktAcI AhutI deU nakA. ___ mallIkumArIlA janmApAsUna avadhijJAna hote. he sarvakAhI ghaDaNAra Ahe hyAce tyAMnA jJAna hote. mhaNUna tyAMnI AdhIpAsUnaca azI eka yojanA ke lI kI azokavATikemadhye eka atyaMta ramaNIya bhavana banavile. tyAlA 'mohanagRha' ase mhaNata hote. tyAcyA madhyabhAgI sahA ratnajaDIta garbhagRha hote ANi tyAcyA madhomadha cArIbAjUMnA jALI asalele jALIgRha hote. tyAmuLe AtIla vyaktI bAherace pAhu zakata hotI. tyA jALIgRhAcyA madhyabhAgI eka maNimaya piThikA tayAra kelI hotI. tyA piThikevara svataHcyA cAmaDyApramANe cAmaDe asaNArI, svataHcyA vayAcI disaNArI, svataHsArakhe rUpa lAvaNya, yauvana ANi guNAMnI yukta eka suvarNAcI pratimA tayAra kelI hotI. tyA pratimecyA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ HASEENET Novemsaniindian FIRST A DokyAvara chidra hote ANi tyAvara kamaLAce jhAkaNa hote. azAprakAracI pratimA karUna te vipula azana-anna, pAna-peya padArtha, khAdya-mevA miSTAnna, svAdya-mukhavAsa lavaMga, vilAyacI, supArI i. manojJa padArtha je tI svataH roja khAta hotI. tyAtalA eka-eka ghAsa tyA svarNamaya mastakAta chidra asaNAr2yA pratimeta TAkata hotI ANi jhAkaNa baMda karUna Thevata hotI. malIka mArIne vaDilAMnA samajAvana tyA sahAhI rAjAMnA AmaMtrita kele. mallIkumArIlA bheTaNyAsAThI sahAhI rAje utsuka hote. sarvajaNa vegavegaLyA rastyAne azokavATIketa Ale. te sarvajaNa ratnajaDIta garbhagRhAta vegavegaLyA dvArAne yeUna basale. sagaLyAMcI dRSTI madhyabhAgI sthita mallIkumArIcyA pratimevara lAgalI hotI. sarvAMnA ase vATale kI mallIkumArI sAkSAta ubhI Ahe. tice anupama sauMdarya pAhUna sarvajaNa mugdha jhAle hote ANi vicAra karIta hote kI azI strI prApta jhAlI tara Apale jIvana saphala hoIla. ANi tyAcaveLI mallIkumArIne ApalyA putaLyAcyA DokyAce jhAkaNa ughaDale. jhAkaNa ughaDatAca saDalelyA annAcA durgaMdha yeU lAgalA. sarva rAjAMnI nAkAvara rUmAla dharalA tarI durgadhatemuLe tyAMce Doke phirata hote. jIva ghAbarU lAgalA ANi te vyAkULa jhAle. tyAcaveLI mallIkumArI tyAMcyAsamora AlI ANi mhaNAlI, he rAjAMno, tumhI jyA rUpAvara mohIta jhAlA hotA, jyA sauMdaryAcA amRtApramANe AsvAda gheta hotA, tyA zarIrAcyA durgaMdhAlA kA ghAbaratA ? tyAcI ghRNA kA karatA ? sarva rAje mhaNAle, hyA zarIrAtUna bhayaMkara durgaMdha yeta Ahe. hI durgaMdha AmhAlA sahana hota nAhI. mallIkumArI mhaNAlI - mAjhyA hyA zarIrAcI suddhA hIca sthitI Ahe. jyA bAhyasauMdaryAvara tumhI veDe jhAle AhAta tyAcyA mAge durgaMdhamaya piMDa Ahe. pratyeka zarIrAta maLamUtrAcA asAca durgaMdha Ahe. hA tara pratyeka zarIrAcA svabhAva Ahe. tumhI bAhyasvarUpAvara mugdha jhAlAta paratuM thoDe AMtarika svarUpa suddhA pahA. hyA putaLyAmadhye mI eka-eka ghAsa annAcA TAkIta hote tyAne jara itakI durgaMdhI pasaralI asela tara maga hyA zarIrAta dararoja battIsa ghAsa TAkale jAtAta tyAta kitI durgaMdhI asela ? zlepma, pitta, mala, mUtra ityAdI saNAr2yA padArthAMce bhAMDAra asaNAre he zarIra kitI azucI, durgadhine bharalele asela ? tumhI azA durgaMdhayukta zarIrAvara Asakta hoU nakA. mugdha banU nakA. mallIkumArIcyA pratibodhAne sahAhI rAjAMnA jAtirammaraNa jJAna jhAle. pUrvabhavAmadhye N TRAMERAMA NANDHIANARMINSAINAARINASONIRIRSTARAKSHARMONISTRARIRAMAMAANTARRAININGARORISMAHARISHMAHINARRIMASALAIMISASTERESERMORMATERMINISONSTRIANBARIHARANE
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAni sahAhI jaNa mallIkumArIce mitra hote. ekAbarobara dikSA gheUna sAdhanA kelI hotI. tI smRtI jAgRta jhAlI ANi jitazatrU ityAdI sahAhI rAje prabuddha jhAle. 217 hyA manuSya zarIrAta ekAboTAitakyA jAgeta 96 roga Aheta. tara tyA pramANAta saMpUrNa zarIrAta kitI roga asatIla ? tyAcA vicAra karA. ANi vicAra karuna zarIrAbaddala jo moha, mamatva Ahe tyAcA tyAga karUna janma, jarA, roga ityAdIpAsUna mukta asaNAr2yA, zuddha, sahajAtmasvarUpI caitanyarUpI, AnaMdadhAma asaNAr2yA azA ApalyA AtmyAcI niraMtara bhAvanA karA.218 'zarIraM vyAdhi maMdiram' arthAta zarIra vyAdhIMce maMdira Ahe, ghara Ahe. vartamAnAta suMdara ANi svastha disate paraMtu dusar2yAca kSaNI kitI vyAdhI jaDatIla yAcI ApaNa kalpanA karU zakata nAhI. hyA azucimaya zarIrAce ciMtana kelyAne zarIrAce mamatva kamI hoIla. daihika suMdaratece AkarSaNa kamI hoIla ANi mAnavAmadhye ApalyA Atmika sauMdaryAce darzana karaNyAcI bhAvanA jAgRta hoIla. zarIrAce samyagdarzana kelyAne jo AtmyAcA zarIrAbarobara ekAtmabhAva jhAlA Ahe to dUra hoIla. zarIrAcI mamatA suTalyAzivAya sAdhaneta pragatI hoU zakaNAra nAhI. azucI bhAvanA tyA zarIrAcyA baMdhanAlA toDate. zArIrika baMdhana toDUna ApalyA svarUpAta ramaNa karAyace Ahe. mAtra zarIrAcyA azucIce darzana karUna, zarIrApratI ghRNA TheUna, prayojana siddha hota nAhI. paNa he zarIra paramAtmyAce maMdira Ahe, tyAta paramazuddha sanAtanaziva AtmyAce paNa darzana karAyalA pAhije. hAca azucI bhAvanecA Azaya Ahe. Asrava bhAvanA bArA bhAvanAMcyA ciMtanAcA mULa prayojana ANi vikArAne bhinna azA svaAtma svarUpAmadhye ramaNatecI tIvra rucI utpanna karaNe Ahe, tyAcyAta vizeSa puruSArtha jAgRta karaNe Ahe. hyAca prayojanAcyA siddhIsAThI Anava bhAvanemadhye vibhAvAcyA viparitatece ciMtana mukhya Ahe. paracyA lakSyAne utpanna hoNAre moha, rAga, dveSarUpI AranavabhAva vibhAva Ahe, Atma svabhAvAne viparIta Ahe. hyAlA samajaNyAsAThI AgnavabhAvanecyA pUrvI sahA, bhAvanemadhye AtmA ANi anya saMyogI padArthAcI nazvaratA, azaraNatA, saMsArAta aneka janma maraNa kele tarI paNa koNatyAhI dehAcyA saMyogAta sukhAcI aprApyatA, janma-maraNa roga ityAdI duHkhAMnA ekaTeca bhogaNyAcI vivazatA, AtmyAne pRthaka padArthAMcI bhinnatA ANi sva-para
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ (412) zarIrAcI azucitA ityAdI viSayAce vistRta vivecana kele Ahe. hyA sarva ciMtana prakriyece prayojana dRSTIlA dehAdI saMyogAne dUra karaNe Ahe. anAdikALApAsUna jyA AtmyAne ajJAnAmuLe dehAdI padArthAta ekatva ANi mamatva sthApita kele Ahe, te sarva anitya Ahe, azaraNa Ahe. asAra Ahe. sukha duHkhAta sahArA deNAre nAhIta mAjhyAne atyaMta bhinna Ahe, azucI Ahe mI hyA saMyoga bhAvanene bhinna Ahe, mI ananta guNAcA dhAma, ananta ananta zaktIcA saMgrahAlaya Ahe, jJAnAcA puMja ANi AnandAcA kanda Ahe. ase ciMtana kelyAne dehAdI saMyogAcA anurAga kamI hoto ANi eka veLa azI yete kI jevhA AtmA hyA ciMtanadhArelApaNa pAra karUna AtmAnubhava karU lAgato. tevhA mithyAtva graMthIlA bhedUna samyagdarzana ANi samyagjJAnAne saMpanna hoto. paraMtu samyagadarzana ANi samyagjJAna, jhAle tarI paNa anAdikALAcyA abhyAsAmuLe saMkalpa vikalpAcyA taraMga punhA uThU lAgatAta. tyAlA ciMtanadhArecyA prabaLatene upazamita kele jAU zakate, tarI punhA samAdhI bhaMga hote. hAca krama cAlU rAhAto. AtmyAmadhye jyA rAga dveSa rUpI vikalpa taraMga utpanna hotAta heca bhAva Anava Ahe, ANi hyAca bhAvAnavAcyA nimittAne kArmaNa vargaNece karmarUpAta pariNamita hoNe dravyAnava Ahe. AtmyAmadhye karmAlA AkRSTa karaNyAcI zaktI Ahe. jyAcyA pariNAmasvarUpI AtmA AsravadvArA karma pravAhAlA khecUna AtmapradezA barobara ekarUpa karUna TAkato ase ciMtana karaNe AmnavabhAvanA Ahe. jase lohacuMbaka ApalyAjavaLa asalelyA lokhaMDAlA AkarSita karato ANi ApalyA barobara joDato taseca AtmyAmadhye rAga dveSa moha ityAdI uThaNAr2yA vRttyA dvArA caudA rAjulokAmadhye sarvatra asalelyA kArmaNa vargaNecyA pudgala paramANucyA AgamanAce nAva Asrava Ahe. bhAvAnava ANi dravya AsravAcI ANakhI eka vyAkhyA jaina siddhAMta kozAmadhye dilI Ahe jIvAdvArA mana vacana kAyenejI kAhI paNa zubha athavA azubha pravRttI hote tyAlA jIvAcA bhAvAnava mhaNatAta. tyAcyA nimittAne kAhI vizeSa prakArace jaDa pudgala vargaNA AkarSita hoUna tyAcyA pradezAta praveza karatAta te dravyAnava Ahe. ___ AnavAmuLe pApakarmAce Agamana hote. mithyAtva ityAdI baMdhace hetU Ahe tyAlA Asrava mhaNatAta. ithe prazna hoNe svAbhAvika Ahe kI Asrava ANi baMdhamadhye kAya pharaka Ahe. tyAce samAdhAna he Ahe kI prathamakSaNAta karmAcA jo Agamana hoto to Asava
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (413) Ahe ANi karma skaMdhAcyA AgamanAnaMtara dusar2yA kSaNAta tyA karmaskandhAce jIva pradezAmadhye sthita hoNe baMdha Ahe. hA Asrava ANi baMdhamadhye pharaka Ahe. 219 Asrava zabdAcI vyutpattI karatAnA pUjya AcArya ghAlIlAlajI mahArAja lihitAta A samantAt sravati pravizyatyArthAdAtmani jJAnAvaraNIyAddhaSTavidhaM karma yena saH AsravaH 220 arthAta jyAcyA dvArAjJAnAvaraNa ityAdI ATha prakArace karma AtmyAmadhye sagaLIkaDUna yetAta tyAlA Agrava mhaNatAta. arthAta jyAcyA dvArA karmAce upArjana hote tyAlA Anava mhaNatAta. - Asravace sAmAnyataH dona bheda Ahe 1) sAmparAyika Agrava 2) iyapatha Asava kapAya sahita jIvAlA sAmparAyika Asrava hoto ANi kapAcarahita vIrAgI jIvAlA iryApatha Asrava hoto. 221 - jo saMsAra vADhavato to sAMparAyika Asrava Ahe - sAMparAyaH saMsAraH samparAya saMsArAcA paryAyavAcI Ahe, tatprayojana karma sAmparAyikam jo karma saMsArAcA prayojaka Ahe to sAmparAyika Ahe. 222 daryApatha AnavAmadhye karmAcA Anaya arthAta Agamana hoto ANi yeUna kAhIca phaLa na detA karmAcA kSaya hoto. iryAcI vyutpattI "IraNaM" hote, hyAcA artha gatI asA hoto. he karma kaSAyAcyA abhAvAne mAtra iryA arthAta gamanAgamana ityAdI kriyecyA dvArA baddha hoto. paraMtu kaSAya nasalyAne upArjita karmAta sthitI athavA rasacA baMdha hota nAhI. mohAcA sarvathA upazama athavA kSaya jhAlA taraca azI sthitI hote. joparyaMta kaSAyAcA kiMcita paNa sadabhAva Ahe to paryaMta IryApatha Asrava hoU zakata nAhI. midhyAdRSTI pAsUna sUkSma sAmparAya arthAta dahAvyA guNasthAnAparyaMta kaSAyAcA udaya asalyAne yogadvArA Alele karma olyA camaDyAvara dhuLIpramANe ciTakUna jAte. tyAta sthitI baMdha hoto te sAmparAyika karmAgrava Ahe. iyapatha Anava, upazAMta kaSAya, kSINa kaSAya ANi sayoga kevaLIcyA yogAne Alele karma, kapAyAcyA abhAvAne sukyA bhiMtIvara paDalelyA dagaDApramANe dusar2yA kSaNAtaca jhaDUna jAtAta baddha hota nAhI. hyAlA iryApatha Asrava mhaNatAta. 223 AcArya | kundakunda samayasAracyA 168vyA gAthemadhye udAharaNAdvArA samajavatAta kI jase pikalele phaLa jhADAvarUna ApoApa khAlI paDate ANi punhA kadhIca te jhADAlA ciTakata nAhI, taseca kaSAyamukta jhAlyAnaMtara jIva karma mukta hoto. tyAce karma kadhI uyAta yeta nAhI.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ (414) Asravace prakAra AgamAmadhye Asavace pAca prakAra Ahe 1) midhyAtva 2) avirati 3) pramAda 4) kapAsa 5) yoga 224 tattvArtha sUtrAmadhye baMdhace heca pAca hetU mAnale gele Ahe. 225 prazamarati prakaraNamadhye paNa hyAca pAca bhedAne karmAcA Asrava hoto asA ullekha kelA Ahe. 226 AcArya kuMdakuMdAcyA matAnusAra Asrava cAra Aheta, tyAMnI uparokta bhedAmadhUna pramAda ghetale nAhI jyAce puDhe vivecana kele jAIla. pramAda eka prakAracA asaMyama Ahe, mhaNUna tyAcA aviratI athavA kapAyAcyA aMtargataca samAveza hoU zakato. mhaNUna kundakundAcAryAMnI pAcacyA ThikANI cAra ArAva ghetale asatIla ase pratIta hote. Aja jyA bhAvanene karmAcA Asrava hoto te bhAva pUrvI bAMdhalelyA karmAcyA udayAne hoto. mhaNUna Ajace Asrava pUrva baMdhace kArya Ahe ANi taseca puDhe hoNAre karma baMdhAce kAraNa Ahe, azA prakAre baMdhace pUrva Asrava kArya kAraNa bhAva yukta Ahe. jase je bI Aja ApaNa perato te prathama vRkSAce kAma karatAta ANi puDhe phuTaNAr2yA aMkuracyA kAraNa rUpa Ahe. taseca Amravamadhye bI ANi aMkurApramANe kArya kAraNa bhAva Ahe, anAdI kALApAsUna pUrva baMdhAmuLe Asrava ANi tyAcyAne uttara baMdha hoto. jyApramANe Ajace bI pUrvavRkSAce ANi to vRkSa tyA bIyAMcyA azI paraMparA anAdikALApAsUna cAlata Ahe tyAcapramANe AjacA Azraya pUrva baMdhAne ANi to baMdha pUrvIcyA AsavAne ANi to Anava tyAcyA pUrvIcyA baMdhAne azA prakAre Asava ANi baMdhAcA saMbaMdha anAdi kALApAsUna akhaNDa rUpAne Ahe. 227 naU tattvAMmadhye baMdhatattva paNa Ahe. Asrava dvArAne Alele karma je Atma pradezAlA AvRtta karatAta tyAlA ApaNa karmAcA baMdha hoto ase mhaNato. thoDakyAta AnavacI vyAkhyA detAnA paMDita vijayamunizAnI lihitAta jyA kriyene jyA vicArAne ANi jyA bhAvanene karmabargaNece (karma samUhAce) pudagala yetAta te Asava Ahe. 228 Ava tattvAlA AsravadvArapaNa mhaNatAta. AtmapradezAta karma pravezAcyA dvArAlA AnavadvAra mhaNatAta. 14
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyApramANe vihirIta pANI yeNyAcA mArga tyAce ananta nota Ahe, nAveta pANI bharaNyAce kAraNa tyAce chidra Aheta, gharAta praveza karaNyAce sAdhana tyAce dAra Ahe. tyAcapramANe jIvapradezAta karmAcyA AgamanAcyA mArga Asrava Ahe. karmAcyA pravezAcA hetU sAdhana, nimitta Asrava Ahe mhaNUna hyAlA AranavadvAra paNa mhaNatAta. 229 Agnava ANi karma vegavegaLe Ahe - jyApramANe daravAjA ANi tyAta praveza karaNAre prANI eka nasatAta, gharAce dAra he pravezadvAra Ahe tyAcapramANe Anava ANi karma vegaLe Ahe. ANi jo karma pudgalAlA grahaNa karaNyAcA hetU Ahe to Anava Ahe ANi jyAlA grahaNa kele jAte te jJAnAvaraNIya ityAdI ATha karma Ahe.230 Agnavace vegavegaLyA ThikANI begavegaLe bheda disUna yetAta. je saMkSipta rUci ANi vistArarucI asaNAr2yAMcyA dRSTIne Ahe. hyAta jaghanya (kamIta kamI) AgnavAce dona bheda Ahe- dravyAnava, bhAvAnava naMtara pAca ANi naMtara vIsa bheda prApta hotAta. jyAcyAta AdhI pAhile te mithyAtva ityAdI pAca bheda, taseca prANAtipAta pAsUna parigrahaparyaMtace pAca Aranava, pAca indriyAce pAca Agnava, mana, vacana, kAyecyA yogAce tIna, ANi bhaNDopakaraNa Agnava va zucI kuzAgrAcA Asrava azA prakAre vIsa hotAta.231 umAsvAtIne tattvArtha sUtrAcyA sahAvyA adhyAyAcyA sahAvyA sUtrAta AgnavacyA 42 bhedAcA ullekha kelA Ahe. jyAcyAta pAca indriya, cAra kaSAya, pAca avata, tIna yoga ANi paMcavIsa kriyA ghetalyA Aheta. jainAcArya amolakaRSijI mahArAjAMnI paMcavIsa kaSAya paMdharA yoga bArA avrata, pAca mithyAtva ase karmabaMdhAce sattAvana hetU sAMgitale Ahe.232 zatAvadhAnI paMDitamunI zrI ratnacandrajI mahArAjAMnI Asravace 82 bheda sAMgitale Ahe. hyAcyAta bhedAMcI alpAdhikatA asatAnA paNa pratipAdita viSayAta vizeSa pharaka nAhI. tase tara Apravace asaMkhya bheda paNa hoU zakatAta. jitake paNa karma yeNyAce mArga Aheta sagaLe AnavacyA bhedAta samAviSTa hoU zakatAta. paNa suvyavasthitarUpAne pratipAdana karaNyAsAThI AcAryAMnI, graMthakArAMnI ApalyA ApalyA dRSTIne bhedAMcI saMkhyA nirdhArita kelI Ahe. hyA sarva bhedAnamadhye sarvAdhika bheda paM. ratnacaMdrajI mahArAjadvArA prarUpita 82 bheda Aheta. anya sthAnAvara je bheda Aheta tyAta 82 bhedAtale je bheda nAhIta te miLavale gele tara bhedAMcI saMkhyA AjUna jAsta hote.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ (416 ) jase paM. ratnacaMdrajI mahArAjAMnI 25 mithyAtva 12 avrata, pAca pramAda, paMcavIsa kaSAya ANi 15 yoga azA prakAre ekUNa 82 bheda ghetale Aheta. AcArya umAsvAtIcyA 42 bhedAta hyA 82 bhedAMzivAya 25 kriyelA ghetale Ahe, tattvArtha bhASyAmadhye ANi tattvArthavArtika madhye pAca iMdriyAMnA navadvAra mhaTale Ahe. AcArya banakara yAMnI rAga, dveSa, moha, cAra saMjJA, gaurava he bheda paNa 82 bhedAne vegaLeca Ahe. jara hyA sarvAMnA miLavale tara 122 bheda hotAta. hyA sarva dvArAne AyacA Agamana AtmyAmadhe hoto jyAcyA bhArAmuLe AtmA jaDa banUna saMsAra sAgarAta buDU lAgato. hyAcyAne vAcaNyAsAThI hyA Asrava dvArAlA samajUna hyAlA rokaNyAcA jo puruSArtha karato to saMsAra sAgarAne pAra hoU zakato. pratyeka mumukSU jIvAtmyAcA hAca lakSya asAyalA pAhije kI Asava dvAra baMda karAve, ANi mhaNUnaca Asrava bhAvanece vivecana karatAnA aneka AcArya, kavI, lekhakAMnI hyA bheda prabhedAce vegavegaLyA dRSTIne vivecana kele Ahe. jyAcA vistAra puDhe kelA jAIla. AcArya kundakundAMcyA matAnusAra mithyAtva pAca, avirata pAca kaSAya cAra, ANi yoga tIna ase Asravace bheda mAnale gele Ahe. jyAcyAta mithyAtvAcyA nAvAmadhye thoDA zabdabheda Ahe, arthAcyA dRSTIne vizeSa kAhI pharaka nAhI, tyAcI nAve ANi arthakhAtIla pramANe Ahe. 1) ekAnta "he aseca Ahe" azA Agraha buddhIne dharmAviSayI ekAnta abhiprAya ThevaNe mithyAtva Ahe. 2) viparIta saparigraha paNa nirgrantha asU zakatAta, ityAdI viparIta abhiprAya ThevaNe viparIta mithyAtva Ahe. 3) saMzaya " samyagdarzana, jJAna, cAritra mokSa mArga hoU zakato kI nAhI " azI DolAyamAna cittavRttI hoNe saMzayika mithyAtva Ahe. 4) vinaya sarva devAta, sarva zAkhAta ANi gurujanAmadhye vinayarahita samabhAva ThevaNe vaiyanika mithyAtva Ahe. 5) ajJAna hita ANi ahitAcyA parIkSeta asamartha hoNe ajJAna midhyAtva Ahe. he sarva Asayace kAraNa Ahe. avirata ahiMsA ityAdI pAca vratAMce pAlana na karaNe avirata Ahe. -
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa sUtrAmadhye hiMsA, asatya, adattAdAna, abrahma ANi parigrahAlA anAdI Anava mhaTale Ahe.233 Anava ANi saMvara ase dona dvAra praznavyAkaraNa sUtrAta Ahe. praznavyAkaraNa sUtrAcyA upasahArAmadhye lihile Ahe kI uparokta pAca AsavAne jIva pratikSaNa karma rUpI rajakaNAMcA saMcaya karUna cAra gatirUpa saMsArAta paribhramaNa karata rAhato. krodha, mAna, mAyA, lobha he cAra kaSAya Aheta. mana, vacana, kAyA he tIna yoga Aheta. kaSAyace mULa dona bheda Aheta - rAga ANi dveSa. dravyAne raMjita bhAvAlA rAga mhaNatAta ANi araMjita bhAvAlA dveSa mhaNatAta. rAga kaSAyace dona bheda Aheta mAyA ANi lobha. dvepa kapAyace dona bheda Aheta- krodha, mAna. rAga dveSAmuLe karmAcA baMdha hoto. mithyAtva, avirata, ANi kaSAyacyA naMtara yogace varNana karatAnA lihile Ahe hyA jIvAcI sagaLI pravRttI mana, vacana, kAyAcyA yogAne hote ase mhaNatAta. pratyeka yoga zubha ANi azubhacyA bhedAne dona prakArace Aheta. AhAra saMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA, parigrahasaMjJA azubha manAcAca pariNAma Ahe. ANi kRSNa, nIla kApota hyA tIna lezyA ANi iMdriyAne prApta sukhAta tRpNA, irSyA ANi viSAda ityAdI bhAva paNa azubha manAcA pariNAma Ahe ase jineMdradeva mhaNatAta. sarva prakArace sthUla ANi sUkSma rAga, dveSa, moha, hAsya ityAdI naU kaSAya rUpa pariNAma paNa azubha manaca Ahe. bhojana-kathA, strI-kathA, rAja-kathA ANi deza kathA hyA cAracI kathA karaNe azubha vacana Ahe. bAMdhaNe, chedana karaNe, mAraNe ityAdI kriyA karaNe azubha kAyA samajale pAhije. hyA azubha bhAvAne jIva kaluSita, AtmaviparIta bhAvAne juLalelA rAhAto.. puDhe hyA azubha bhAvAne viparIta zubha mana, vacana, kAyAcI carcA kelI Ahe. vrata, samIti, zIla ANi saMyamarUpa pariNAma hoNe zubha mana Ahe. je vacana saMsArarUpI baMdhanAlA kApaNyAta kAraNarUpa Ahe tyA vacanAlA jinadevAne zubha vacana mhaTale Ahe. jinadeva, jinavANI ANi zubha kAryAsAThI jI ceSTA kelI jAte to zubha kAyA Ahe.234 57 vyA gAthemadhye AcArya kundakundAnI karmAzravAcI carcA kelI Ahe. tyAta sAMgitale Ahe kI tyAcyAne jIva dhora saMsArasamudrAta nimajjIta hoto - buDUna jAto. RAKESHOLES
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ (418) jJAnapUrvaka jI kriyA kelI jAte tI paramparene (Indirectly) mokSAcI hetU rUpa banate. paramparene mokSAcA tAtparya hA Ahe kI kriyA-pravRttI asalyAne mokSAcA saraLa kAraNa tara hoU zakata nAhI, paNa tyAcyAne karmAcA nirodha ANi nirjaraNAcI preraNA miLate, jo mokSAcA saraLa (Directly) hetU Ahe. kriyecyA saMbaMdhI spaSTIkaraNa karatAnA AcArya mhaNatAta kI jIva kAnavA muLeca janmamaraNAcyA sAgaropama pravAhAta bhaTakatAta. kriyA tara Agnava Ahe mhaNUna tI mokSAcI hetU rUpa hoU zakata nAhI, kAraNa Asrava tara bhavabhramaNAcA hetu Ahe mhaNUna tyAjya Ahe. graMthakArAcyA sAMgaNyAcA bhAvArtha hA Ahe kI nizcaya nayAne koNatIca kriyA mokSAcA koNatyAhI prakAre kAraNa hoU zakata nAhI, azA sthitIta prazna hoto kI graMthakArAce te kathana jethe jJAnapUrvaka kriyelA paraMparene mokSAce kAraNa mhaTale Ahe, te kase phalita hoIla ? graMthakArAcA sAMgaNyAcA matitArtha hAca Ahe kI jithe jJAnamaya bhAva asato tethe vyavahAra navyAne kriyA nirAnava mhaTalI jAU zakate, jyAcA pratiphaLa viratImadhye hoto. mhaNUna vyavahAra bhASeta tyAlA paraMparene mokSAce kAraNa mhaTale gele tara ayogya hoNAra nAhI. zevaTI sATha 60 vyA gAthemadhye mhaTale Ahe kI pUrvI je Agnavace bheda sAMgitale gele Ahe te nizcaya dRSTIne jIvAce nAhIta. AtmA ApalyA zuddha svarUpAcyA dRSTIne zubha ANi azubha karmAcyA AgnavAne, dravyAnava ANi bhAvAnavAne mukta Ahe ase ciMtana kele pAhije. yA kathanAcA tAtparya hA Ahe kI jJAnI samagra rAgAlA heca mAnato. to rAga bhAvAne suTaNyAsAThI udyama karato tase karaNyAta tyAlA Anava bhAva nAhI mhaNUna tyAcI tI avasthA nirAnava mhaTalI jAte. AcArya kundakundAMnI samayasAramadhye sAMgitale Ahe kI samyagadRSTIlA Agnaba - jo baMdhacA heturUpa Ahe asA baMdha hota nAhI.235 rAga doSa moha - he bhAvAnava mhaTale jAtAta. jevhA bhAvanava hota nAhI tara dravyAgnava paNa hota nAhI. rAga dveSa moha ityAdI bhAvakarmAmuLe udbhUta hotAta mhaNUna vastutaH he jIvAne sambaddha nAhIta. jIva cetana Ahe, karma acetana Ahe. acetanane prakaTa hoNAre bhAva cetana kase hotIta ? cetana nehamI cetana rAhAtAta mhaNUna dravyArthika nayAcyA apekSene sagaLe jIva zuddha Aheta. AcArya kundakundAMcA Tim Mahat i rmireonlinERMINORIEWERS Jeepinionisilandisleadisian
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ (810) Matajist hA dRSTikoNa nizcaya nayAne juDalelA Ahe. bhAvasravAbhAvamayaM prapanno, dravyAnavebhyaH svataH eva bhinnH| jJAnI sadA jJAnamayaika bhAvo nirAnavo jJAyaka eka eva / / 236 bhAvAnavAcyA sarvathA abhAvAlA prApta jhAlele ANi dravyAnavAne tara svabhAvAneca bhinna, ase jJAnI je nehemI eka jJAnamaya bhAvAne yukta Ahe, te nirAnava Ahe, eka mAtra jJAyaka Ahe. jJAnImadhye bhAvAnavAcA abhAva ANi dravyAgnavAcI paNa bhinnatA, aspaSTatA asate. kAraNa dravyAnava pudgala pariNAma svarUpa Ahe ANi jJAnI caitanya svarUpa Ahe. azA prakAre jJAnIlA bhAvAnava ANi dravyAnavAcA abhAva asalyAne nirAnava Ahe. mhaNUna jJAnamaya kriyelA mokSAce pAraMparika kAraNa mhaTale Ahe. tyAlA tyAca dRSTikoNAta samajaNe Avazyaka Ahe. kAraNa to tattvataH karmagata Agnava bhAva nAhI. Asrava zabdAcA artha vAhAtyA padArthAce yeNe asA hoto, jyApramANe jharokhyAtUna vAyU ANi nAlyAne vAhAte jala yete tyAcapramANe karmavargaNece yeNe Asrava Ahe, jase pANyAta zevALe pANyAcyA maLAcyA rUpAta upalabdha hote taseca AgnavabhAva paNa AtmyAta maLAcyA rUpAta upalabdha hoto. AsravAlA iMglizamadhye Infolw of karmic matter mhaTale jAU zakate. tattvArtha sUtrAta AnavAce dona prakAra sAMgitale Ahe - 1) puNyAgnava 2) pApAnava. zubha yogAlA puNyAcA Asrava ANi azubha yogAlA pApAcA Asrava mhaTale Ahe.237 navatattvAmadhye Anava tattva eka Ahe. tyAce aneka bheda prabheda Ahe. Aranava mhaNaje karma yeNyAce kAraNa tyAce ciMtana karUna tyAlA tyAgaNyAyogya samajUna tyAce tyAga karaNe Avazyaka Ahe. __puNya ANi pApa yA dona tattvAMcA navatattvAMmadhye varNana Ahe. ithe AmravacyA rUpAta hyAMce varNana Ahe. jyAMcA rAga prazasta Ahe. aMtaHkaraNAta anukaMpecI vRttI Ahe ANi manAta kAlupya nAhI. tyA jIvAlA puNyAcA Agnava hoto.238 pramAda bahula caryA, manAcI kaluSitatA, viSayAMcyA pratI lolupatA, para-paritI arthAta dusar2yAMnA trAsa deNe, ANi paraniMdA hyAcyAne pApAsavAce Agamana hote.239
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ (420) tattvArthavArtikamadhye akalaMkadeva lihitAta kI AsavAcyA doSAMcA vicAra karaNe sAgavAnapekSA Ahe. Asrava ihalokAta ANi paralokAta apAyayakta Ahe. indriya ityAdIcA unmAda mahAnadIcyA pravAhApramANe tIkSNa Ahe.240 jyApramANe mahAnadIcyA pravAhAcA vega atI tIkSNa asato ANi akuzalacyA AgamanAcA ANi kuzalacyA nirgamanAcA heturUpa asato tyAcapramANe hyA iMdriyaityAdI Agnava paNa jIvAlA akalyANAne yukta karaNyAsAThI ANi kalyANAne vaMcita ThevaNyAsAThI mArgarUpa Ahe. iMdriye pAca Aheta. tyAtalyA pratyekacA vicAra karaNyAyogya Ahe, tyAce svarUpa tattvArtha vArtika ANi tattvArtha bhASyAta javaLa javaLa sArakheca dile Ahe. doghAMcyA sAMgaNyAcA tAtparya sArakhAca Ahe. sparzendriya - vanavihArI madAndha hattI kRtrima hattINIlA pAhUna sparzandriyAcyA jvArAne matta hoUna khaDDayAta paDUna manuSyAcyA AdhIna hoto ANi vadha, baMdhana, vAhana, aMkuza, tADana, mahAvata AghAta ityAdIcyA tIvra duHkhAMnA bhogato. ANi pUrvI ApalyA samUhAbarobara svacchadatene phiraNyAcyA sukhAce smaraNa karUna kSaNokSaNI bhayaMkara duHkhI hoto. rasendriya - jivhecyA vazIbhUta jhAlele prANI donhI bhavAMmadhye klezAlAca prApta hoto, jyApramANe melelyA hattIcyA zarIrAvara basalelA, paNa nadIcyA vegAta paDalelA kAvaLA atI kleza athavA maraNAlA prApta hoto, mAMsakhaNDAcyA bhakSaNAcI atizaya lubdhatA ThevaNAr2yA macchacI jI dazA hote, tIca dazA rasendriyacyA vazIbhUta jhAlelyA sarva prANyAMcI SAREE hote. ghrANendriya - sarpAlA pakaDaNAre azI auSadhI sarpAcyA nivAsa sthAnAjavaLa ThevatAta kI tyAcA vAsa tyAMnA atizaya priya vATato, tyAcyA lobhAne sarpa tithe yetAta ANi pakaDale jAtAta. tazIca avasthA nAsikA indriyAcyA vazIbhUta jhAlelyA prANyAcI hote. cakSurindriya - divyAcyA prakAzAlA pAhUna caMcaLa hoNAr2yA phulapAkharAcI jazI patita dazA hote, cakSurindriyAcyA viSayAta Asakta prANyAcIpaNa tIca dazA hote. zrotendriya - zrotendriyacyA vazIbhUta jhAlelyA prANyAcI sthitI gAyanAcA dhvanI aikUna zikAr2yAcyA jALyAta phasaNAr2yA haraNAsArakhI hote.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ azA prakAre AnavAcyA doSAMcA vicAra kelyAne uttama kSamA ityAdI dharmAta buddhI TikUna rAhate. 241 AcArya umAsvAtI ANi akaMlakadeva yAMnI AsravabhAvanemadhye indriya viSayAcyA ciMtanAce je vivecana kele Ahe te atyaMta mArmika Ahe. ekaca indriyAcA bhoga bhogaNAr2yAcA akAlI mRtyU hoto tara jo roja pAca iMdriyAMcyA viSayAlA bhogato tyAcI kAya dazA hoIla he vicAra karaNyAsArakhe Ahe. Agnava bhAvaneta heca ciMtana karAyace Ahe kI Aja kitI iMdriya viSayAMcA bhoga kelA ? mAjhI kAya sthitI hoIla ? jo azA prakAre ciMtana karato to apAya arthAta nAzace kAraNIbhUta hyA AranavAcA nirodha karaNyAcA puruSArtha karato. sabhASyatattvArthAdhigama sUtrAmadhye umAsvAtIMnI karma yeNyAcyA mArgAlA Anava sAMgUna iMdriya ityAdIce svarUpa dAkhavUna iMdriyAMnA AsravadvAra mhaTalele Ahe ANi tyA iMdriyAMcyA nikRSTatecA vicAra, ciMtana niraMtara karaNyAce sAMgitale Ahe. jyAcyAne AgnavacA nirodha hoU zakela umAsvAtIpramANe akalaMkadevAne paNa iMdriyAMnAca AranavadvAra sAMgitale Ahe. AcArya vaTTakerAMnI rAga, dveSa, moha, iMdriyAM, saMjJA, gaurava, kapAya, ANi mana, vacana kAyA dvArA karmAce Arasava hote ase sAMgitale Ahe. 242 rAga - jo azubha - kutsita athavA doSamaya kAryAta anurakta karato. dveSa - jo aprItijanaka Ahe, prazasta samyagdarzana ityAdIMmadhye aprItI karato. moha - hA tara mahAzatru Ahe jo nizcita jIvAlA vimUDha banavato. jyAcyAmuLe satpadArthAta ANi satkAryAta gatI hota nAhI, paramArtha dUra rahAto, to moha dhikkAraNyA yogya Ahe. jo hRdayAta sthita hoUna jIvAlA mokSamArgAne dUra neto jyAlA jinendra prabhUne vyAkhyAta kele Ahe. Guicialists AMINAERRISHTRura LEARTHAVIORUMARIGOROUNNAWADAWUNE rAga-dveSa niMdanIya Ahe. parityAjya Ahe ase darzavatAMnA lihile Ahe kI "jina vacanAmadhye zraddhA ThevaNArA jIva paNa tIvra azubha gatIce hetU rUpa azA rAga dveSAne grasta rAhAto, azA rAga dveSAlA dhikkAra Ahe. iMdriya nigrahAcI kaThInatA AzIviSa jAtIcyA sarpAlA vaza karaNyAsArakhI kaThINa
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ (422) KANDHAanishulion Ahe. iMdriyAne hoNAr2yA pApAmuLe caturgatitabhramaNAce duHkha prApta hote. 243 AhAra, bhaya, maithuna ANi parigraha mUlaka saMjJA, tIna gaurava (traraddhI, rasa, sAtA) krodha, mAna, mAyA ANi lobharUpI kaSAya ityAdI Anava dvArAne pApAcA Agamana hoto to vinAzakAraka Ahe. jyApramANe nAveta jara chidra jhAle tara tI pANyAne bharUna samudrAta buDUna jAte, tyAcapramANe Asrava bhava sAgarAta buDavaNArA Ahe. AgnavAcyA svarUpAce, duHkhamaya pariNAma ityAdIce punhA punhA ciMtana karatA karatA tyAcyA parityAgAcI preraNA jAgRta hote... bhagavatI ArAdhanAmadhye AcArya zivAryAMnI Asrava bhAvanece varNana karatAnA kundakundAcAryApramANeca mithyAtva, asaMyama, kaSAya ANi yogAlA Aranava mhaTale Ahe. telAne mAkhalelyA zarIrAlA lAgalelI dhuLa maLararUpa hote tyAcapramANe jIvAcyA mithyAtva ityAdI pariNAmAne loka madhye sarvatra prasaralele karma pudagala AkRSTa hoUna AtmyAvara lipta hotAta. va puDhe AcArya zivAryAMnI iMdriya bhogAcI tucchatA ANi manuSya bhavAcI zreSThatA dAkhavatAnA lihile Ahe kI jase kuNI manuSya rAkha ityAdIsAThI bahumUlya caMdanAce lAkUDa jALUna TAkato taseca manuSya atI tuccha viSayAcyA lobhAta bhava naSTa karato. vAstavika hyA manuSya dehAdvArA tara atindriya anantasukha paNa prApta hoU zakate. hyAcyAta AnavAlA pU (pasa, pIba)cI upamA dilI Ahe. ase apathya sevana kelyAne jakhamemadhye pU yeto taseca mana, vacana, kAyecyA pravRttIne karmAcA Asrava hoto. anukampA ANi zuddha prayogAne viparIta pariNAma azubha karmAcyA AsravAce dvAra Ahe.244 svAmI samantabhadra yAMnI paropakAra, dayA ityAdIlA puNyAnava ANi parigraha, anyAya pravRttI, sapta vyasana, ityAdIlA pApAnava mhaTale Ahe. 281 kArtikeyAnuprekSemadhye 88 te 94 gAthAparyaMta AnabAnuprekSece vivecana kele gele Ahe. jIvAcyA pradezAcyA halana-calanAlA yoga mhaNatAta, he yoga mohanIya karmAcyA udayAne yuktapaNa asatAta ANi ayuktapaNa asatAta. arthAta mohanIya karmAcyA udayAvasthetapaNa tyAMcI pravRttI hote va tyAcyAzivAyahI tyAMcI pravRttI hote. yoga terAvyA guNasthAnAparyaMta rAhAtAta ANi mohanIya karmAcA udaya dahAvyA guNasthAnAparyaMta hoto. mhaNaje
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ SimriHIMIRE dahavyA guNasthAnAparyaMta yoga mohanIya karmAne yukta asato paNa puDhe akarAvyA bArAvyA va terAvyA guNasthAnAta jo yoga asato to mohanIya karmAne asaMyukta asato. mohanIya karmAmuLe jIvAlA je mithyAtva ityAdI aneka prakArace pariNAma hotAta te Agnaba Aheta. puDhe TIkemadhye zubhacandrajI lihitAta kI baMdha AnavapUrvakaca hoto. mithyAtva, avirati, pramoda, kaSAya, yoga hI baMdhace pAca kAraNe Aheta. yoga soDUna cArAMcA mohanIya karmAcyA udayAbarobara saMbaMdha Ahe, jo dahAvyA guNasthAnAparyaMta rAhato, mhaNUna dahAvyAnaMtara akarAvyAcyA puDhe sAtAvedanIyacAca baMdha hoto. jarI AmravacA hetU yoga Ahe paNa yogAvarovara rAhANAre mohanIya karmajanIta mithyAtva ityAdI bhAva asale taraca Aranava hoto. puNyakarmAce kAraNa zubhaAnava ANi pApakarmAce kAraNa azubhaAsrava va cAra kapAya Ahe. anaMtAnubaMdhI ANi apratyAkhyAnAvaraNalA tIvra kaSAya ANi pratyAkhyAnAvaraNa ANi saMjvalanalA maMda kapAya mhaNatAta. kaSAyasahita yogadvArA Asrava hoto. to azubha ANi zabha dona prakAre hoto. maMda kaSAyI jIva priyabhASI. kSamAzIla ANi tIvra kaSAyI doSa dRSTIyukta dIrghakALAparyaMta vairabhAvanA ThevaNArA asato. graMthakAra mhaNatAta kI AgnavAcyA svarUpAlA samajUna paNa soDaNyAyogya mithyAtva kaSAya ityAdIlA jo soData nAhI tyAcI Asava anuprekSA nirarthaka Ahe ANi jo munI sAmya bhAvaneta lIna hoUna moha karmAcyA udayAne hoNAr2yA mithyAtva ityAdI bhAvAlA soDato tyAMcI AsavAnuprekSA sArthaka Ahe.246 / / ___ ithe graMthakArAne bhara deUna sAMgitale Ahe kI bhAvAnecA abhyAsa karaNAr2yA sAdhakAne AtmabalapUrvaka tyA doSAcA avazya parihAra kelA pAhije. jyAcyA pariheyatece sAdhaka punhA punhA ciMtana karato jara aMtaHkaraNapUrvaka khar2yA hRdayAne ciMtana anubhAva kele tara doSa apahata hotAtaca. vRhadadravya saMgrahAcyA TIkemadhye zrI brahmadeva, yAMnI mUlAcArapramANeca chidrayukta naukece udAharaNa dile Ahe. paNa brahmadevAMnI viziSTa vizleSaNa karatAnA lihile Ahe kI jase samudrAta aneka ratnAMcyA pAtrAne bharalelyA chidrasahita jahAjAce, pANyAta praveza jhAlyAvara patana hote ANi te jahAja samudra kinArI je nagara Ahe tyAlA pohacu zakata nAhI, tyAcapramANe samyagadarzana jJAna ANi cAritrarUpI amUlya ratnAcyA pAtrAne yukta hyA jIvarUpI jahAjAmadhye pUrvI sAMgitalelyA iMdriya, kaSAya, ityAdI AnavAMdvArA jevhA karmarupI
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ anowsksimirsiandiarionindiidos m nosie i Mathuraishind usAcA praveza hoto tevhA saMsArarUpI samudrAta patana hote ANi kevalajJAna, avyAvAdha sukha ityAdI anantaguNa ratnAne pUrNa jo muktI svarUpa velA pattana (muvatI nagara) Ahe tyAlA hA jIva prApta karU zakata nAhI.247 anyatra AgnavAce mithyAtva ityAdI kAraNa sAMgitale Ahe, paNa yogazAkhAmadhye mana, bacana ANi zarIradvArA gRhIta pudagalAcyA nimittAne AtmA cAMgale vAITa manana, bhASaNa ANi vIrya pariNamana karato. hyA tIna yogAlA zubhAzubha karmAce janaka sAMgitale Ahe.248 yoga pravRttIcA sUcaka Ahe, tyAcyAne zubhAzubha karmAcA baMdha kasA hoto he dAkhavatAnA AcArya lihitAta kI - maitrI, pramoda ityAdI zubhabhAvanene bhAvita manoyoga zubhakarmAcA arthAta sAtavedanIya samyaktya, zubha AyuSya, nAma, gotrAcA janaka asato ANi teca mana jevhA krodha ityAdI kaSAya ANi iMdriya viSayAta AkrAMta asate tevhA azubha karmAcA janaka hote. zubhakarmAcyA upArjanAsAThI mithyA vivarjita zrutajJAnAzrita vacana asatAta ANi tyAcyA ulaTa mithyA va zAkhaviparIta vacana azubhakarmAce kAraNarUpa hotAta. hIca goSTa zarIrAbarobara joDalelI Ahe. jevhA zarIra sugupta mhaNaje samyaka prakAre gopana kelelA arthAta kuceSTene rahita asato tevhA to zubhakarmAce upArjana karato. va satata AraMbha samAraMbha yukta prANI ghAtaka hiMsA ityAdI pravRttI karaNyAta pravRtta hoto tevhA to azubhakarmAcA baMdha karato. ithe eka goSTa vizeSataH vivecanIya Ahe - yogace zubha-azubha donhI bheda je kramazaH bhautika sukha ANi duHkhaprada Ahe, tattvataH anupAdeya Aheta. kAraNa donhImadhye baMdhAtmakatA Ahe. jyApramANe lohabaMdhAne baddha vyaktI duHkhI hote tyAcapramANe sonyAcyA baMdhanAne baddha vyaktI paNa duHkhI hoteca. pAhANyAsAThI suvarNa jarI suMdara asale tarI duHkhotpattita tara lokhaMDApramANeca asato. mhaNUna zubhapaNa zevaTI baMdhanaca Ahe. paraMtu itake Avazya Ahe kI sAdhanA kALAta puDhe bADhaNyAta zubha puNyAtmaka vRttIlA bAdhaka mAnale jAta nAhI, yadyapi tyA pravRttIlA apravRttIta pariNata karAve lAgate, paNa sAdhakAcyA sAdhaneta tasA tAtkAlika badala hota nAhI. he zrama sAdhya Ahe paNa eka mumukSU tyA sthitIparyaMta bhAvanecyA baLAne pohacU zakato. zubhAramnava janita puNyAcyA saMbaMdhI ANakhI vizeSa jANaNyAsArakhe Ahe. gavhAcI zetI karatAta tevhA gavhAcyA dAvyAbarobara bhusA athavA ghAsapaNa utpanna hoto. mukhya prAptavya S
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (425) SIKONMineJAVLY hiristiatuRAISBE tara gaha Ahe paNa bhusA dekhIla pazUcyA khAdyAsAThI upayukta Ahe, mhaNUna upAdeya Ahe. AtmyAcyA svanmukhI adhyavasAyAne jI AMtarIka nirmalatA, ujjvalatA utpanna hote tI karma nirjaracI hetU rUpa banate. te tapazcaraNAce rUpa Ahe paNa tethe jI anugata baMdhAcI prakriyA hote tI zubhAtmakatA gheUna cAlate. digambara parampareta azubha, zubha ANi zuddha - hyA tIna prakriyAMcA ullekha jhAlA Ahe. azubha pApAnava mUlaka, zubha puNyAgnava mUlaka Ahe, paNa zuddha anAgnava avasthA Ahe tI baMdha rUpa nAhI. kAraNa tethe AtmyAcA svarUponmukha udyama athavA puruSArtha Ahe. jase ekhAdI vyaktI bAherUna yeUna gharAta praveza karate tara tI gharAta pohocato. gallI rastA ApoApa suTatAta paNa gharAparyaMta pohocaNyAta tara tyAMce sahAyya Aheca. dharmAcA saMbaMdhapaNa puNyAgnavA barobara tasAca Ahe, jo mokSAparyaMta pohacavaNyAsAThI naukepramANe Ahe. hyA tAttvika mahAnatecA satata bhAvanA praNava hoUna anubhava kelA jAU zakato. zrI somadevasUrIMnI azubha yogAne karmabaMdha karaNAr2yA sthitIce varNana karatAnA lihile Ahe kI hA jIva AMtarIka kaSAyAne kaluSita hoUna azabha yogAne karmabaMdha karato. tyAcI dazA tyA hattIsArakhI Ahe. jo hattINImadhye laMpaTa athavA Asakta hoUna dorIcyA baMdhanAta bAMdhalA jAto. mhaNUna hyA kharAba kAryAlA soDA. graMthakArAne kAvyAtmaka zailIta AsravAcA phAra suMdara paricara karUna dilA Ahe. saMkalparUpI kalpavRkSAcA Azraya gheUna sAdhakAce citta manorathAcyA sAgarAta buData Ahe. vAstavika te kAhIca tathyAtmaka nAhI. tyAcyAmuLe tara pApAcA saMcayaca hoto. ___ jyAce mana nirdhanatene dhAyaLa Ahe, tyAMce citta jase khANyAcyA mAtra kalpanene ullasita hoU lAgate taseca tumhI moThyA moThyA manorathAcyA utkaTa manokAmanA karUna harSita hota AhAta. jara tumhI paramAtma svarUpAce ciMtana karUna harSita jhAle asatA tara janma vyartha kA gelA asatA ?250 ithe sAdhakAlA jAgRta karaNyAcA prayatna kelA Ahe ANi sAMgitale Ahe kI tumhI karmapravAhAta vahAta jAta AhAta. to pravAha athavA Aranaba tevhAca thAMbela jevhA svataHlA paramAtma bhAvanebarobara joDAla. ApalyA AtmyAjavaLa naisargika AdhyAtmalakSmI, Ahe, paNa tI karmAcyA saghana sadhanatara AvaraNAta haravalI Ahe. Anava jIvAlA kitI apakAraka Ahe he samajaNe ANi anubhavita karaNe eka sAdhakAsAThI parama Avazyaka Ahe.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ BioleriKMAMdianRDAasad AcArya zubhacandrAMnI zubha Asrava ANi azubha AgnavAce vivecana karatAnA lihile Ahe. yama arthAta aNuvrata, mahAvrata ityAdI, prazama-kaSAyAcI maMdatA, nirvedasaMsArAne vairAgya ANi tattvAce ciMtana ityAdIce AlaMbana asale pAhije ANi maitrI, pramoda, kAruNya ANi mAdhyastha hyA cAra bhAvanAMcI jyAcyA manAta bhAvanA asate toca zubhAnavAlA utpanna karato ANi kaSAyarUpI agnIne prajvalita va iMdriyAMcyA viSayAne vyAkuLa mana saMsArabaMdhanAce sUcaka azubha karmAcA saMcaya karato.251 zrI jayasomunIMnI AgamAcyA AdhArAvara Asrava bhAvanece varNana kele Ahe. tyAta lihile Ahe kI AcArAMga sUtrAcyA dusar2yA adhyayanAmadhe saMsArAce mULa kapAya Ahe, asA ullekha kelA Ahe ANi jIvAlA saMbodhana karUna mhaTale Ahe kI he jIva saMsAra mahAvRkSAce sarjana karaNAr2yA kaSAyAce sevana kA karato ? jinezvara bhagavAna ApalyAlA jJAnarUpI divyAne kaSAyAcyA bhayaMkara naraka ityAdIce duHkha samajAvUna sAMgatAta. mhaNUna he prANI ! AgnavAcA tyAga kara. hyA AgnavAcyA duSTa vipAkAce vistRta varNana praznavyAkaraNa sUtrAta Ahe jyAcA pUrvI ullekha kelA gelA Ahe. kaSAya hiMsA ityAdI pApa Asrava Ahe, hiMsA atyaMta kaTukarmaphaLa deNArI Ahe ase vipAka sUtrAta varNana Ahe. hiMsepramANe asatya, corI ityAdI AsavAMcepaNa bhayaMkara pariNAma bhogAve lAgatAta, tyAce udAharaNa deUna tyAMnI lihile Ahe kI vasurAjA satyAlA cAMgalyAprakAre jANata hote. garUnI "ajacA homa karAvA" ase sAMgitale. vAstavika ajacA artha june java asA Ahe he jANata asatAnA paNa aja mhaNaje bakarA ase khoTe artha tyAMnI sAMgitale. te asatya vacana tyAMnA ase duHkharUpa nivaDale kI tyAca bhavAta devAMcyA lAthAMnI to khAlI ApaTalA gelA ANi marUna narakAta gelA. taseca maMDIka cora parakyAce dhana corata hotA ANi ekadA rAjAcyA jALyAta to pakaDalA gelA ANi atyaMta duHkhI jhAlA. abrahmacyA sevanAne tara kityeka manuSya ANi devAMcI hAlata bighaDalI. mahAAraMbha mahAparigrahAne brahmadatta cakravartI sAtavyA narakAta gele. mhaNUna jJAnI mhaNatAta kI jo AsavAcA sevana karato to zatrUce kAma karato. azA prakAre jIvAlA durgatImadhye gheUna jANAre Agnava durgatIce dUta Ahe. ekendriya jIva je pratyakSarUpAta ekA paNa pAparathAnAce AcaraNa karata nAhI tarI vrata na ghetalyAmuLe aTharA pApasthAnAMcyA aviratIce pApa ANi kAyikI ityAdI pAca kriyece pApa tara lAgatAtaca. ase bhagavatI sUtrAmadhye lihile Ahe. suyagaDAMga sUtrAta varNana Ahe kI paMcavIsa kriyAsthAnAMcyA sevanAne jIvAlA kaTU
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ (427) phaLa bhogAve lAgato jyAcyAne azI bhayaMkara vedanA jIvAlA bhogAvI lAgate kI tyAce varNana karatAnA hRdaya kaMpita hote. naMtara eka eka iMdriya viSayAcyA Asava vipAkAce varNana Ahe jyAce varNana pUrvI jhAle Ahe. hAsya, mazkarI, niMdA, dusar2yAcA vAITapaNA, vikathA ityAdI moThe duHkharUpa Ahe. hyAcyA vaza jhAlele jIva naraka ANi nigodaparyaMta jAtAta, hyA AsavAcyA paMcAta phasUna pUrvavara sArakhe mahAvidvAna munIdekhIla Apale zikalele Agama jJAna visarale tara dusar2yAMcI kAya kathA ? alpajJa jIva hAsya ityAdIcyA vaza hoUna dharma visarale tara tyAta kAya moThI goSTa ? pariNAma svarUpI naraka nigoda sArakhyA ekadama adhama durgatIcyA kaidemadhye dIrghakALAparyaMta rAhAve lAgate. AsavAcyA azA bhayAnaka sthitIlA samajUna Anavasevana kase kele jAU zakela. 252 - kavivara budhajanajI lihitAta kuNI cAMgale athavA vAITa nAhI. vastUcA vegavegaLA svabhAva Ahe. manuSya vyartha ApalyA manAta saMkalpa-vikalpa karUna rAga dveSAne bhAvAsrava ANi dravyAnavAcA baMdha karato jyAcyAne karmAmuLe jIva vyathita hoto. dusare kuNI kuNAlA vyathita athavA du:khI karata nAhI. 253 hyAcyAta kavI budhajanajI yAMnI phAraca mahattvAcI goSTa sAMgitalI Ahe kI manupya ApalyA saMkalpa-vikalpAne anarthacyA pApa AmravAce sevana karata jAto ANi karma bAMdhata jAto, jitake karma anarthacyA kAmAne bAMdhale jAtAta titake ekhAdyA arthapUrNa kAryAnepaNa bAMdhale jAta nAhI. manAta dusar2yAMcyA pratI jo anumAna lAvalA jAto, tI vyaktI athavA vastU kAhI cAMgalI vAITa nasate jI vastU athavA vyaktI ekAlA cAMgalI vATate tIca dusar2yAlA cAMgalI vATata nAhI. hA dRSTIcA doSa Ahe. jyAcyAne rAga-dveSa vADhata jAtAta ANi manuSya karmAne bhArI hota jAto. jyAcI kAhIca AvazyakatA nAhI. azA kAryAna jIva ajJAnAmuLe phasata jAto tyAlA samajUna tyAcyApAsUna suTaNyAcA prayatna kelA pAhije. je kAma karaNe anivArya Ahe tyAcyAne suTaNyAta trAsa hoto paNa anAvazyaka pApAne suTaNe kaThINa nAhI. phakta tyA dizene dhyAna ThevaNe Avazyaka Ahe. zarIrAta vADhaNArI nakhe ANi kesAMnA kApUna TAkale jAte. taseca hyA anarthacyA AgravAlA soDaNyAcA satata puruSArtha kelA pAhije ANi anarthacyA pApasravAcA saMbaMdha toDUna TAkalA pAhije.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ (428) samudrapAlamunI saMsAra avastheta asatAnA rAjamahalAcyA jharokhyAtUna nagaracaryA pahAta hote. tevhA tyAMnI pAhile kI ekA corAlA beDyAne bAMdhUna neta Ahe. he dRzya pAhuna te vicAra kararU lAgale - are ! hyAlA koNa pakaDUna neta Ahe kA ? nAhI ! tyAce svataHce kelele azubha karma udayAta Ale Ahe tyAce he phaLa Ahe. "aho asubhANa kammANaM nijjANaM pAvagaM imaM / / " are ! jIvA, tU suddhA ase karma karazIla tara tujhIpaNa hIca avasthA hoIla. saMsArAta bhramaNa karUna duHkhI vhAve lAgela. azAprakAre karmAnavAce ciMtana karatA-karatA samudrapAlAMnA jAtismaraNa jJAna prApta jhAle. maga saMsArAcyA sukhAMnA tilAMjalI deUna samadapAlamanI jhAle. AsravAcA nirodha karUna saMbarAce svAmI banale.254 ___ azAprakAre AsravamArgAce uttama jJAna prApta karUna, tyAcyA mULarUpAlA samajUna gherUna, ciMtana manana karUna Agnava bhAvanAne aMta:karaNa bhAvita karUna Anava bhAvApAsUna dUra rAhaNyAcA prayatna karAyalA pAhije. ANi Asrava nirodharUpa saMvarabhAvanece AcaraNa kele pAhije. Agnava caturgatImadhye bharakaTAyalA lAvato. mohAcyA nidretUna jAgRta jhAlyAzivAya, karmAnavAlA aDavilyAvinA AtmazAMtI prApta hoU zakaNAra nAhI. AtmazAMtI prApta karaNyAsAThI mohAce baMdhana toDAve lAgatIla ANi AnavadvAra avaruddha karAve lAgatIla. chAza Aranava bhAvanA ase mukhya va mULa dvAra Ahe kI tyA ciMtanAne AtmA paramocca sthitIparyaMta pohocU zakato. hyAce ciMtana kelyAne AtmA malina na hotA parama zuddha siddha rasthAna prApta kararU zakato. saMpUrNa AsravAMcA nirodha saMvara hoUna jAto. ANi toca parinirvANa kiMvA mokSAce kAraNa banato. mhaNUnaca Asrava bhAvanece ciMtana atyaMta mahattvapUrNa Ahe. AsravabhAvanece varNana karatAnA bhAvanA zatakamadhye mithyAtva, avrata, pramAda, kaSAya, ANi yoga yA pAca AsavAMce 82 bheda Aheta. yAcA ullekha kelelA Ahe.255 yAcA pUrvI ullekha jhAlA Ahe. mithyAtvAce vivecana karatAnA pUjya ratnacandrajI mahArAjAMnI phAra suMdara udAharaNa dile Ahe. jyApramANe paTa-vasa nirmitImadhye taMtUMce samUha asaNe mukhya kAraNa Ahe, ghaTa banaviNyAsAThI mAtI mukhya kAraNa Ahe. jaminIta asaMkhya tRNa ugavatAta tyAce mULa kAraNa bI Ahe, tyAcapramANe jJAnAvaraNIya ityAdI ATha karmAcI utpattI ANi tyAcA vistAra / mukhya kAraNa 'mithyAtva' mhaTale Ahe. te Agnava pAca Aheta. tyAdvAre
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSIKARSERICORNERasaili AtmapradezAta karmAce Agamana hote. tyAta prathama kramAMka Ahe mithyAtvAcA.256 mithyAtvAce sthAna pramukha Ahe. jithe mithyAtva asela tithe aviratI ityAdI paDhIla cAra kAraNa asaNAraca. paraMtu aviratI, pramAda bagaire puDhIla AsavAta mAgace Anava asUhI zakatAta kiMvA nasUhI zakatAta. paNa puDhIla avazya asatAtaca. anya graMthakArAMnI mithyAtvAce pAca bheda phakta ghetale Aheta. paM. ratnacandrajI mahArAjAMnI Agama anusAra paMcavIsa bheda ghetale Aheta. te khAlIla pramANe Aheta. 1) abhigrahika mithyAtva - khoTyA pakSAlA samajUna kiMvA na samajUna haTTAne dhAraNa karaNe, kudeva, kugurU ANi kudharmA pratI kadAgraha ThevaNe, ANi mhaNAyace kI he tara AmhI kadhIca soDaNAra nAhI AmacA hA piDhIjAta dharma Ahe. asA haThAgraha karaNe mhaNaje abhigrahika mithyAtva hoya. PRERNA 2) anabhigraha mithyAtva - guNa-avaguNa jANalyAzivAya asatyAlA satya samAna mAnaNe, satya kAya asatya kAya yAcA nirNaya karAyacA nAhI. ase he anabhigraha mithyAtva hoya. 3) abhinivezika mithyAtva - svataHcI goSTa satya siddha karaNyAsAThI sUtrAce artha ulaTasulaTa lAvUna kuyukticA upayoga karaNe. 4) saMzayika mithyAtva - jina vacanAta zaMkA jhAlI tara zaMkAnirasana karaNyAta kamIpaNA vATaNe. ApalI ijjata jAIla yA bhItIne saMzaya tasAca manAta ThevaNe. tyAce samAdhAna miLaviNyAcA prayatna na karaNe he saMzayika mithyAtva hoya. azA saMzayAta rAhilyAne mAnava samyaktvApAsUna vimukha hoto. 5) anAbhoga mithyAtva - ekAnta jaDa ANi mUDha avasthA. nazemadhye bebhAna jhAlelyA mANasAsArakhI avasthA, kuThalAhI sArAsAra vicAra nAhI jIvAjIva, puNya-pApa yAce koNatehI jJAna nAhI. 6) laukika mithyAtva - laukika parva, laukika tIrtha, laukika devI-devatA yAta vizvAsa ThevaNe. 7) lokottara mithyAtva - lokottara 'mokSa mArgAce dAtA' deva, gurU dharma yAMce navasa bolaNe, bhautika sukhAcyA lAlasene tapa japa ityAdI karaNe. 8) kuprAvacana mithyAtva - pAkhaMDI zAstrAMnA mAnaNe.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9) jinamArgAhUna nyUna sAMgaNe mithyAtva - bItarAga bhagavatAMnI jo mArga dAkhavalA tyAlA nyUna (tuccha) mAnaNe. 10) jinamArgApekSA adhika sAMgaNe (prarupaNA karaNe) mithyAtva - arthAta jinezvara bhagavanAMnI jitake va jase sAMgitale Ahe hyAta adhika manAce jor3ana sAMgaNe mhaNaje mithyAtva. 11) jinamArgAcyA viparIta prarUpaNA kelI tara mithyAtva. 12) dharmAlA adharma mAnale tara mithyAtva. 13) adharmAlA dharma mAnaNe mithyAtva. 14) jIvAlA ajIva mAnaNe mithyAtva. 15) ajIvAlA jIva mAnale tara mithyAtva. 16) jinamArgAzivAya anya mArga svIkAraNe mithyAtva. 17) anyamArgAlA jinamArga mAnaNe mithyAtva. 18) sAdhUlA kusAdhU mAnaNe - mithyAtva. 19) kusAdhUlA sAdhU mAnaNe - mithyAtva. 20) muktajIvAMnA amukta mAnaNe - mithyAtva. 21) amuktajIvAMnA mukta mAnaNe - mithyAtva. 22) avinaya mithyAtva - vinaya karaNyAsa yogya asalelyAMcA vinaya na karaNe. 23) akriyA mithyAtva - karaNyAyogya kriyA na karaNe ANi na karaNyAyogya kriyA karaNe. duSTa kriyA karaNe. 24) ajJAna mithyAtva - jJAna prApta karaNyAcA prayatnaca karAyacA nAhI. ajJAnAtaca sukha mAnAyace. 25) azAtanA mithyAtva - gurU ityAdIMcA apamAna (AzAtanA) karaNe. AdhyAtmika dRSTIne pAhilyAsa mithyAtva sarvAdhika nimnastarAcI dazA Ahe. kAraNa kI mithyAtva avastheta jIvAlA svasvarUpAce jJAnaca nasate. aviratI avrata avrata AnavAcA dusarA bheda Ahe. jyApramANe AjobA, paNajobAMnI kamavalelI sh Samabe
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1831) panI tyAMcyA mulAMnA tyAMcyA nAtavaMDAMnA miLate. jyAMnI ApalyA AjobA paNajobAMnA pAhilelI nAhI tarI vArasAhakkAne tI saMpattI tyAMnA miLate. agadI tyAcapramANe prAraMbhI anaMta janmAta yA jIvAne pApakarme karaNyAcI sAdhane tayAra karUna AlA, tyA karmAzI ajUna pratyakSa saMbaMdha AlA nAhI tarI paNa joparyaMta azA pApa-sthAnAMcA mana, vacana, kAyA yA tIna yogAne tyAga kelA nAhI ANi avratAlA avaruddha karUna vratadhAraNa kele nAhI tara toparyaMta pUrvI anaMta kALAta kelelyA pApakarmAcA sUkSma pravAha aviratIdvAre jIvAlA vArasA rUpAne miLata rAhato. udAharaNArtha koNyA ekA jIvAne, jIvAMcI hatyA karaNyAcI sAdhane pUrvajanmAta jamavilI. tyAcyA mRtyUnaMtarahI tyAca sAdhanAMcA upayoga jIvahatyA karaNyAta kelA jAta rAhilA jase talavAra vagaire tayAra karaNArA kuThalyA dasar2yA yonIta janmalA tyAlA tyA hatyArAsaMbaMdhI hyA janmAta kAhIhI mAhita nAhI. AThavaNa nAhI. kAraNa gata janmAcI yA janmAta koNatIca smRtI nasateca. tarIhI tI zakhe tyAne mAgacyA kuThalyAtarI janmAta nirmANa kelI hotI. tyA hatyArAMcA upayoga puDhe koNI tarI karItaca rAhile. tyA hatyArAMcA upayoga karUna jevaDhI jIva hiMsA hota rAhilI tyA sarvAMcyA pApAcA bhAgIdAra to nirmANa kartA jIva jithe kuThe asela tithe tyAlA te pApa lAgate. kAraNa tyAcyA manAtana tyA hatyArAMcA saMbaMdha tuTalA nAhI. joparyaMta zastre vAparalI jAtIla toparyaMta hiMsA hota rAhIla, toparyaMta pApAcA bhAgIdAra mukhya banavaNAr2yAlA vhAve lAgela. yApramANe anaMta janmAcA niyojita pApAcA sUkSma pravAha AtmyAta praveza karIta asato mhaNUnaca aviratIlA avaruddha karaNAre jI vrate Aheta tyAMcA svIkAra karAyalA havA. aviratI (avrata) ce bArA prakAra Aheta. / 1) zrotrendriya avirati - kAnAce azubha viSayApAsUna nivRtta na hoNe. (2) cakSundriya - DoLe (3) ghrANendriya - nAka, (4) rasanendriya jIbha (5) sparzendriya - sparza yA pAMcAMcyA azubha viSayApAsUna nivRtta na hoNe. (6) mana avirati - viSayAta bhaTakaNAr2yA manAlA na rokaNe. (7) pRthvIkAya - pRthvIce jIva, (8) apakAya - pANyAce jIva, (9) teUkAya - agnIce jIva, (10) vAUkAya - havece jIva (11) vanaspatikAya - banaspatice jIva (12) trasakAya- beindriya teindriya, caurindriya ANi paMcendriya jIvAMce rakSaNa na karaNe. manuSya pAca indriya, ANi sahAve mana yAMcyA poSaNAsAThI, vrata, maryAdA l itsuisines. Da
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ SH (432) pratyAkhyAna (vrata) karIta nAhI, va pRthvI i. SaSTakAya saMbaMdhI Arambha samArambha karato hI avatIcI avasthA Ahe. vrata niyama, pratibaMdha jo paryaMta kele jAta nAhIta to paryaMta nirantara karmabaMdha hota rAhatAta. ciMtanAtUna ase spaSTa pratIta hote kI bhojana, AbhUSaNa, vastra, ghara ityAdI sAmagrI miLaviNyAsAThI kitI pApAMce pUMja goLA karAve lAgatAta. hyA pApAMcyA puMjAcA vicAra karatAnA hRdaya romAMcita hote. vicArAMcyA pravAhAne mastaka cakrAvUna jAte kI hA saMsAra kitI bhayaMkara pApAMnI bharalelA Ahe. sAMsArika pratyeka kAryAta julUma nirdayatA disUna yete. sAMsArika kityeka pApa jJAta avastheta Aheta tara kityeka mahAghora pApa ApalyA ajJAta avastheta utpanna hota Aheta. ApaNa mayadita mhaNaje vrata pratyAkhyAnAta nasalyAmaLe tyA sarva pApakriyA AtmyAta yeta rAhatAta. jyApramANe gharAce dAra jara baMda kele nasela tara ughaDyA dArAtUna dhULa, kacarA yetaca rAhila maga ApalI icchA aso vA naso, dAra ughaDe Ahe maga dhULa kacarA yeNyAsa ApaNa pratibaMdha kase karaNAra ? tyAcapramANe AtmyAcA daravAjA vrata, niyama, pratyAkhyAna yAne baMda kelA nAhI tara karmarUpI kacarA Ata praveza karItaca rAhaNAra. pApasamUha AtmyAkaDe AkarSita hotaca rAhaNAra. mhaNUna mumukSujIvAMnI ciMtanazIla banAve va avatApAsUna dUra rahAve. pAca pramAda See 'bheda - visaya - kasAya - nidrA. vikahA yA paMcamA bhaNiyA / ee paMca pamAyA, jIvA pADaMti saMsAre / / mada, viSaya, kaSAya, nidrA, vikathA he pAca prakArace pramAda Aheta. heca jIvAlA saMsArAta buDavata rAhatAta. jyApramANe khiDakItUna havA gharAta yete. nAlyAce pANI talAvAta yete, ghazAcyA dvAre anna pANI jaTharAta jAte, tyAcapramANe mada, viSaya, kaSAya, nidrA ANi vikathA rUpI pramAdAMcyA dvAre karmAcA pravAha niraMtara AtmyAta yeta rAhato. karmAMnA AtmyAta praveza karU dyAyacA nasela tara mumukSujIvAMnI pramAdAce dvAra baMda karAyalA pAhije. 1) mada - jAtI, kuLa, baLa, rUpa, zAstra (jJAna) lAbha tapa ANi aizvarya yA AThAMce svAmitva prApta hotAca ahaMkAra, mada yAta vRddhI hote. varIla ATha guNAMcA upayoga sayama, vrata, paropakAra i. zubha kAryAta na kelyAmuLe ahaMkAra posalA jAto, pariNAmasvarUpa durgatIcI prAptI hote. abhimAna bALagaNAr2yA vyaktIsa ApalyAtIla agadI sAmAnya guNa suddhA marUparvatAevaDhA bhAsato. va dusar2yAMcyA mahAna guNAMnA taseca ApalyAtIla durguNAMnA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ overRRORIYARACTRAHASYAME moharIcyA dANyAitake kamI samajato. azA vicArapravRttImuLe tyAcA uddhAra hota nAhI. mada, ahaMkAra, abhimAna, sarva durguNAMcI khANa Ahe. mhaNUnaca mada ANi madirA ekA jAtIce mAnale jAtAta. 2) viSaya - zabda, rUpa, gaMdha, rasa va sparza yA pAca indriyAMcyA viSayAta mazagUla hoNe. yAMcA upayoga jara guNI lokAMce guNagANa karaNyAta, saMtadarzana, tapa, ityAdI satkAryAta na lAvatA bIbhatsa zabdoccAraNa, rUpa avalokana gaMdha, grahaNa, abhakSya bhakSaNa ANi bhoga-vilAsAsAThI kelA tara tyAcA janmaca vAyA gelA. loka-paraloka donhImadhye bhayaMkara duHkhAzivAya kAhI miLaNAra nAhI. mhaNUnaca tara viSayAlA viSa mhaTale Ahe. 3) kaSAya - pramAdAtaca kaSAyAcA antarbhAva kelA Ahe. AgnavAce mukhya pAca dvAra, tyAta suddhA kaSAya Aheca. mhaNUna ithe saMkSipta madhya itakeca sAMgate kI rAgadveSAcyA unmAdAta unmatta hoNe mhaNaje kaSAya Ahe. kapAyace vistRta varNana azubha bhAvanecyA prakaraNAtaca jhAle Ahe. 4) niMdA kiMvA nidrA - prAkRta zabda "nidA'cA niMdrA ANi niMdA donhI artha gheUna vivecana kele jAte. paM. ratnacaMdrajI mahArAjAMnI nidrecA artha ALasa, susta paDUna rAhaNe kelA Ahe. hA suddhA pramAda Ahe. zAstroddhAraka pUjya amolakabarapIjI mahArAjAMnI nidrA ANi niMdA donhI pramAdAce kAraNa mhaTale Ahe. mhaNUna donhI artha gheU zakato. jita dazavaikAlika sUtrAta "piTThimaMsaM na khAijjA / " arthAta koNAcI hI tyAcyA anupasthita niMdA karU naye. azA prakAracI niMdA karaNe mhaNaje mAMsa bhakSaNa karaNyAsArakhe Ahe. niMdA karaNArA tyA vyaktImadhye asalelyA anya guNAMnA jhAkaNyAcA prayatna karato. doSa nasatAnA tyAcyAta doSAropaNa karato. bhoLa-bhAbaDyA lokAMcI koNAbaddala bhaktI asela tara ApalyA kutarkAne khoTI siddha karaNyAcA prayatna karato. pUjya amolakatrarupIjI ma. nI. niMdA vara savaiyA kelI tyAta spaSTa zabdAta lihitAta - naraka nigoda bhame niMdA kA karaNahAra, caMDAla samAna jisakI saMgati nahIM kAma kI / Apa kI baDAI. para hAni meM magana mUDha /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ (434) tAkatA parAye chidra nIti hai harAmakI || para kI niMdA suna kAna khuzI nahIM honA kabhI / pIche se karegA jara, bar3hI tere nAma kI / tiloka kahata niMdaka / tere mAhe doSa hai, yahA~ se para jAya Age, gati yama dhAma kI | 257 dusar2yAMce doSa pAhUna tyAMnA aparAdhI ghoSita karatAta. azAprakAracyA vyavahArAne svataHce mana malina karatAta va azA bhAvanemuLe ase saMskAra niMdakAcyA manAvara hotAta kI kAhI kALAtaca to svataH tyA doSAMnI grAsalA jAto. pariNAmasvarUpa yA pApapaMkAta rutatA jAto. dusar2yAMnA sudhAraNyAcyA bhramAta svataHca niMdanIya ANi dhikkArAlA pAtra banato. niMdA karaNyAcA svabhAva asalelI vyaktI haLUhaLU phAra vAITa banata jAto. eka laukika dRSTAMta Ahe ekA rAjAne eka ratnajaDita sundara manohara mahala bAMdhalA, to mahAla pAhaNyAsAThI aneka loka Ale. sarvAMnI tyAcI khUpa prazaMsA kelI. paraMtu eka cAMDAlAne tyA mahAlAcyA cArI bAjUne pAhilyAnaMtara mhaNAlA, kI yA mahAlAta saMDAsa tara bAMdhaleca nAhI. azAca prakAracI niMdakAcI nehamI nIca buddhI asate. doSadRSTI asaNAr2yAlA cAMgale kadhI disataca nAhI. sadaguNa pAhaNyAaivajI phakta durguNaca pAhato. niMdA karaNAr2yAne vicAra karAyalA pAhije kI mAjhyAta koNatAca doSa nAhI kA 2 eka hI avaguNa nAhI kA ? mI sarvaguNasaMpanna Ahe kAya ? mahattvAcI goSTa azI kI niMdakAcyA manAta niMdA karaNe hA durguNa ghara karUna basalelA asato, yAvarUna sahaja spaSTa hote kI niMdaka svataH niMdece pAtra Ahe. 4) nidrA - niMdepramANe nidrAsuddhA satkAryAta vighna nirmANa karaNArA mahAna zatrU Ahe. dharmakAryAtasuddhA yA nidrArUpI pramAdAmuLe ihaloka va paraloka donhI bhava duHkhamaya banatAta. 5) vikathA nirarthaka ANi pApakArI goSTIta vyartha veLa ghAlaviNe mhaNaje vikathA hoya. vikathA cAra prakAracyA Aheta - dezakathA (2) rAjakathA ( 3 ) strIkathA (4) bhojanakathA azA kathA vArtA madhye manuSya ApalA amUlya veLa, Apale kiMmatI jIvana pUrNa karato. hA ApalyA jIvanAvara anyAyaca nAhI kA ? -
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ he pAca pramAda phAraca durgatidAyaka Aheta. zrI bhagavatIsUtrAcyA AThavyA zatakAta varNana Ahe kI cAra jJAna jyAMnA prApta jhAlele Aheta je caudApUrvadhArI Aheta, AhArakalabdhI jyAMnA prApta jhAlalI Ahe, ase munirAja jara yA pAca pramAdAMcyA pher2yAta aDakale tara AyuSya pUrNa jhAlyAnaMtara adhogatIlAca pohocatAta. ase he pramAda je jIvana naSTa karaNyAsa kAraNIbhUta Aheta. azA duSTa pramAdAcyA sthitIlA jANUnaca paramapitA prabhU mahAvIrAMnI spaSTa Adeza dilA Ahe kI eka samayamAtrAcA pramAda karU nakA. pramAdapUrNacaryA manAcI kaluSatA, viSayAMcyA prati lolupatA. para paritApa (parapIDA) ANi niMdA yAMcyAmuLe pApa AnavAMce Agamana hote.258 karmabaMdha hoNyAce mULa kAraNa pramAda Ahe.259 mhaNUna satata apramata bhAvanene sAdhaneta prayatnazIla rahAve.260 jIvanAcA dhAgA tUTalA tara punhA joDalA jAta nAhI. te asaMskRta Ahe mhaNUna pramAda karU naye.261 pramAdI mANUsa dhanAnesuddhA ApalI rakSA karU zakata nAhI.262 sAdhakAne nehamI bhAraNDa pakSyApramANe apramatta rAhUna vicaraNa karAyalA pAhije. prabuddha sAdhaka jhopalelyAMcyAmadhye suddhA nehamI jAgRta, apramatta asatAta.263 zramaNa bhagavAna mahAvIrAMnI ThikaThikANI sAdhakAlA apramatta rAhaNyAcA saMdeza dilA Ahe. uttarAdhyayana sUtrAta aneka ThikANI sUtra rUpAta varNana Ale Ahe. tyAcabarobara dahAvyA adhyAyAta gaNadhara gautamasvAmIMnA uddezyUna chattIsaveLA mhaTale Ahe. "samayaM goyam mA pabhAyae" kAraNa pramAdaca mRtyUcyA mArga Ahe. jo mANUsa ALazI va pramAdI Ahe, tyAcI prajJA (buddhI) hI vADhata nAhI ANi tyAce zruta (zAstrajJAna) hI vADhata nAhI. mI jI vyaktI pramAdI Ahe, koNatyAhI prakArAne tyAcyA hAtUna prANyAcI hatyA jhAlI tara nizcita to tyAMcA hiMsaka Tharato. paraMtu je prANI mele nAhIta tarI hI pramAdI tyAMcA hI hiMsaka Tharato. kAraNa tyAcyA aMta:karaNAta sarvatobhAvana hiMsaka vRttI Ahe. to pApAtmA Ahe. (odhaniyuktI gAthA 752-753) jara mANasAne vicAra kelA kI Aja divasabhara mAjhyA hAtUna koNakoNatyA cukA ghaDalyA, tyA cukAMnA punazca na karaNyAcA prayatna kelA tara pramAda dUra hoU zakato. - dharma na karaNe he yogya nAhI ANi dharma karUna abhimAna karaNe tara muLIca yogya nAhA. saMsArAta kelyA jANAr2yA kAmAtasuddhA pAtratA lAgate. striyA gharAtIla kAme karatAta tyAta hI yogyatA lAgate. ekhAdI strI poLyA karate tevhA taLyAvaratI poLI jaLUhI deta nAhI ana kaccIhI Thevata nAhI. tyApramANe apramatta rAhuna tapa karaNe cAMgale Ahe. tapa HISHE
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ (436) karUna abhimAna karaNe kadApi yogya nAhI. ALasa mANasAcA sarvAta moThA zatrU Ahe. ALazI mANUsa jivaMta asUnahI melyAsArakhA Ahe. ALasa narakAce dvAra Ahe. paMcavIsa kaSAya - corI karaNAre cora rAtrIcyA veLI jevhA sagaLIkaDe sAmasUma jhAlelI asate, tevhA corI karatAta ANi zrImaMtAMcyA gharI DAkA ghAlatAta. jithehI kamIta kamI mANase asatIla. paraMtu kaSAyarUpI cora tara rAtra aso kI divasa, jaMgalAta aso kI zaharAta nirbhayapUrvaka tIvra rasa asaNAre azubhakarmarUpI zastra phekUna AtmyAcI saMpattI jJAna, darzana, cAritrarUpI saMpattI luTatAta. mhaNUna kapAyarUpI corApAsUna sAvadha rAhile pAhije. kaSAyAcyA prakArAMce varNana cauthyA prakaraNAta azubhabhAvaneta jhAle Ahe. mhaNUna ithe bistAra na karatA mAtra kaSAyAcA ullekha kelA Ahe. paMcavIsa kaSAyAMcyA saMyogAne karmAta anubhAga zaktI ANi sthitI zaktI nirmANa hota asate. mhaNUna kaSAyarUpI AnavadvAra baMda ThevaNyAsAThI kSamA, mRdutA, saralatA ANi saMtoSa yAMcA killA majabUta bAMdhalA pAhije. jyA yoge kaSAyAMnA parAjita karU zakU. paMdharA yoga mana, vacana kAyAcyA pravRttIMnA yoga mhaNatAta. nadIcyA ugamAzI musaLadhAra pAUsa paData asela azAveLI nadIcyA pravAhAlA thAMbavaNe zakya nAhI. tyAcapramANe ApalI vyAvahArika pravRttI jevhA cAlate tyAveLI cittavRttIMnA thAMbavaNe phAra kaThINa hote. tyAcapramANe joparyaMta mana, vacana, kAyA yAMcyA duSTa yogAMcyA pravRttI cAlatAta toparyaMta karmAcI nivRttI hoU zakata nAhI. AtmyAzI karmAcA saMyoga hoNe mhaNaje AtmA karmAzI jyAmuLe joDato tyAlA yoga mhaNatAta. tI pravRttI mana, bacana, kAyA yAMcyAdvAre ghaDate. yA tighAMcA pravAha pracaMDa pramANAta cAlata asato, tevhA te daMDa rUpAta mAnale jAtAta. daMDa tIna prakArace Aheta. manadaMDa, vacanadaMDa, kAyAdaMDa, gunhegAra gunhayAmuLe daMDita hoto. taseca AtmAsuddhA mana, vacana, kAyA yAMcyA duSTa pravRttImuLe daMDita hoto. mhaNUna duSTa yogAMnA daMDarUpa mhaTalele Ahe. jevhA mana, vacana kAyecA pravAha jyeSTha mahinyAta saMtha vAhaNAr2yA nadIpramANe maMda hAtA, tevhA yogAcyA sthAnI guptIcI niSpattI hote. guptI tIna prakAracyA AhetamanaguptI, vacanaguptI, kAyaguptI. sAmAnya jIva yogAlA sarvathA avaruddha karU zakata nAhI. kAraNa kevalajJAnAcyA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ (437) RESED PageONHSSMA prAptInaMtarasuddhA terAvyA guNasthAnAta yoga asatAtaca. caudAvyA guNarasthAnAta ayoga avasthA prApta hote. tevhAca sarvathA karmabaMdha avaruddha hotAta. bacana ANi kAyayogApekSA manoyogAce bala phAra adhika Ahe. manAne agadI thoDyA kSaNAta khUpa jAsta pramANAta karma bAMdhalI jAtAta, tyAcapramANe te suTUhI zakatAta. tuMdaliyAmatsa magarImatsacyA DoLyAMcyA pApaNIvara janmato. taMdula mhaNaje tAMduLa, tAMdaLAcyA dANyAitake lahAna tyAce zarIra asate. kevaLa eka aMtamuhurta tyAce AyuSya asate, to vacana ANi kAyAcI pravRttI tara karIta nAhI. phakta manAta hiMsecA vicAra karato, kI magarIcyA itakA jara mI moThA asato tara magarIcyA poTAta jANAr2yA jIvAMpaikI ekAlAhI parata bAhera jAU dile nasate. khAUna phasta karUna TAkale asate. paraMtu hI magara kitI mUrkha Ahe. toMDAta jANAr2yA kityeka mAzAMnA, jalajaMtUMnA pANyAbarobara parata bAhera TAkate. taMduliyA matsane phakta manAne ase vAITa hiMsAtmaka vicAra kelA, duSTa mAnasikatAcyA ciMtanAne ApalyA eka muhurtAce AyuSya pUrNa karUna to sAtavyA narakAta tehatIsa sAgaropamace AyuSya prApta karato. prasannacaMdra rAjAce udAharaNa ApaNa agodara pAhile Ahe. tyAMcyAta ekA tAsAta kitI parivartana jhAle. he sarva manAtIla vaicArika parivartanAmuLeca. manAneca khare jAsta karmabaMdha hotAta mhaNUna manAcyA dUSaNAMnA prathama dUra karaNyAcA puruSArtha karAyalA pAhije. he kAma atizaya kaThINa Ahe, tarI azakya nAhI. "abhyAsa vairAgyAbhyAM tannirodhaH' yogazAkhAta maharSI paMtajalI mhaNatAta, abhyAsa ANi vairAgyAne cittavRttIcA nirodha hoU zakato. AgnavAMvara vijaya miLavAyacA asela tara dRDha prayatnAne mana nigraha karaNyAcA puruSArtha karUna vacana va kAyAcI pravRttI sudhArUna kramazaH AsavAMcA nirodha kelA pAhije. tase mana, vacana, kAyAce tIna yoga Aheta. paraMtu vistRtarUpAne yoga paMdharA Aheta. he vivecana samajUna ghetale tara sUkSmAtisUkSma AnavAMcA nirodha karaNyAta madata miLela. mhaNUna yethe paMdharA yogAMcA ullekha karaNe yogya hoIla. tyAMce vivecana zatAvadhAnI zrI ratnacandrajI mahArAjAMnI kele Ahe. 1) satya manayoga - satya viSayI mAnasika pravRttI. 2) asatya manayoga - asatyAviSayI mAnasika pravRttI. 3) mizra manayoga - thoDI satya, thoDI asatya mAnasika pravRttI. RATHI PRESIDE HOONALSORDSMEEN SeeindiaHindi
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4) vyavahAra manayoga vyavahArika mAnasika pravRttI satyahI nAhI, asatya hI nAhI, donhI pAsUna rahita ase vyavahAra manayoga Ahe. udA. ApaNa koNyA gAvAlA jAyalA nighAlo. gAva disU lAgale tara ApaNa vicAra karato 'gAva Ale' hI vyavahArIkatA Ahe. tela va divA tevata asato ANi mhaNato divA jaLata Ahe. he vyAvahArIka rUpa jhAle. 5) satya vacanayoga satya bolaNe. 6 ) asatya vacanayoga 7) mizra vacanayoga mizra vacana bolaNe. (438) - asatya vacana bolaNe. thoDe satya, thoDe asatya. 'naro vA kuMjaro vA' pramANe 8) vyavahAra vacanayoga vyAvahArIka bhASA bolaNe. udA. gAva Ale, gAva yeta nasate. paraMtu vyavahArAta ase bolale jAte. 9) audArika kAyayoga sAta dhAtUMnI banalele asate tyAsa audArika kAya mhaNatAta. ase zarIra manuSya, tiryaMca gatItIla jIvAMce asate. 10) audArika mizra kAyayoga audArIka zarIrAcyA utpattIcyA veLI ANi uttara vaikriyacyA veLI jI mizra sthitI hote te audArika mizra kAya yoga hoya. 11) vaikriya kAyayoga vaikriya zarIra deva va nArakIya jIvAMce asate. zubhAzubha pudgalAMnI nirmita zarIra pravRttI. (12) vaikriya mizra kAyayoga vaikriya zarIra utpattI samaya athavA uttara vaikriya karato tyAveLacI vizeSa zArIrika pravRttI. - 13) AhAraka kAyayoga pUrvadhArI munIMnA jara koNatI zaMkA nirmANa jhAlI tara AtmapradezAMcyA dvAre kelI jANArI vizeSa prakriyA, 14) AhAraka mizra kAyayoga - Atma pradezAsaMbaMdhI prakriyAMnA ekatrita karUna punhA Atmastha karatAnAcI vizeSa zArIrika prakriyA. 15) kArmaNa kAyayoga Atma pradezAbarobara saMbaMdhita karma pradezAMcI vizeSa sthitI. he paMdharA prakArace yoga karmAnA AkarSita karatAta. 265 Asrava bhAvanAMce 82 prakArAMce varNana dusar2yA kityeka AcAryAMnI kele. tyAta puSkaLazA prakArAMce varNana yete. paraMtu AnavAMcyA 42 bhedAMmadhye jyA 25 kriyAMce varNana Ale Ahe, tyAMce saMkSepAta
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivecana karU yA. kriyAMce dona prakAra Aheta. (1) IryApathika kriyA 2) sAMparAyika kriyA paMcavIsa kriyA - hI kriyA lAgate. - 1) kAyika kriyA 2) adhikaraNI kI kriyA (439) jI ekAca prakAracI Ahe. yAce 25 prakAra Aheta. 266 duSTa bhAvanene ayatanApUrvaka kAyecI pravRttI karaNe. hiMsAkArI sAdhanAMcA upayoga karaNe. ase karaNyAne 3) prAdveSika kriyA - krodhAcyA AvezAta hoNArI kriyA. IrSA, dveSa karaNyAne, matsarabhAba kelyAne, dusar2yAMce vAITa vhAve azI bhAvanA kelyAne, dusar2yAMce du:kha pAhUna khuza hoNyAne hI kriyA lAgate. (4) pAritApanikI kriyA 5) prANatipAtikI kriyA prANAce hanana kelyAne kriyA lAgate. AyuSya. prANyAMnA pIDA deNe, satAvaNe, mAraNe, trAsa deNe. prANyAMcyA asalelyA dahA paikI koNatyAhI ekAhI dahA prANa- pAca indriye, tIna yoga, zvAsozvAsa va - 6) AraMbhika kriyA kApaNe mAraNe va ghAta karaNyAcyA kriyeta svataH mazagula rAhaNe. sahAkAya jIvAMcA AraMbha karaNe. ANi itara lokAta azI pravRttI pAhUna prasanna hoNe. 7) parigrahIkI kriyA parigraha, saMgraha karaNyAta va tyAcI rakSA karaNyAsAThI kelI jANArI kriyA. 8) mAyA kriyA ( mAyA pratyayA kriyA) kapaTa kelyAmuLe lAgaNArI kriyA. jJAna, darzana i. viSayAta dusar2yAMnA ThagaNe. 9) mithyAdarzana kriyA - kudeva, kugurU, kudharmAta zraddhA ThevaNe. ANi tazI zraddhA ThevaNAr2yAMcI prazaMsA karaNyAne hI kriyA lAgate. 10) apratyAkhyAna kriyA - saMyamAcA ghAta karaNAre karmAcyA prabhAvAmuLe pApayukta vyApArApAsUna nivRtta na hoNe. 11) dRSTI kriyA - koNatyAhI vastUkaDe pAhilyAmuLe rAga-dveSayukta pariNAmamuLe lAgaNArI kriyA.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rai | 12) spaSTI kriyA - rAga dveSAne koNatyAhI vastUlA sparza karaNyAmuLe lAgaNArI kriyA. 13) pADuciyA (pratItyikI) kriyA - jIva va ajIva yA bAhya vastUcyA nimittAne je rAga dveSa nirmANa hotAta. tyAmuLe lAgaNArI kriyA. 14) sAmantopanipAtikI kriyA - jIva va ajIva vastUce je saMgraha kele Ahe. tyA saMgrahAlA pAhUna lokAMnI prazaMsA karAvI. prazaMsA aikUna AnaMdita vhAve ase kelyAne hI kriyA lAgate. sAmantopanipAtikI kriyece bareca artha kele gele Aheta. rastyAvara kuThehI malamUtra visarjana karaNe. dhuMkaNe azAprakAre yeNAr2yA jANyAcyA rastyAvara ghANa karaNe kiMvA telAtupAcI bhAMDI ughaDI ThevaNe. jhAkaNa na ThevaNyAne tyAta jIvajaMtU paDatAta tyAcA doSa lAgato. 15) svahastikI kriyA - eka-dusar2yAta bhAMDaNa lAvUna deNyAmuLe lAgaNArI kriyA. ApaNa svata: koNatyAhI jIvAlA mAraNe kiMvA kuNAkaDUna mAra deNe. 16) naisRSTikI kriyA - koNatyAhI vastUlA avyavasthitapaNe ThevaNe kiMvA phekaNe yAmuLe lAgaNArI kriyA. udA. DhekUNa, uvA yAMnA mAraNe kiMvA uMcAvarUna phekaNe. bANa, lAkUDa, lAkaDI i. vastUMnA phekaNyAmuLe lAgaNArI kriyA. 17) AjJApanikA - itara kuNAlA AjJA deUna kriyA karavUna gheNe. kiMvA tIrthaMkarAcyA AjJeviruddha upadeza, kathana karaNyAne hI kriyA lAgate. 18) vaidAraNikA kriyA - jIva kiMvA ajIva vastUMcI toDa-phoDa ciraphADa karaNyAne lAgaNArI kriyA. 19) anAbhoga pratyayA kriyA - asAvadhanatene, upayoga zUnyatAmuLe hoNArI kriyA. vastra-pAtra i. gheNe, ThevaNe kiMvA pratilekhana asAvadhAnatene kelyAmuLe lAgaNArI kriyA. 20) anavakAMkSapratyayA kriyA - hitAhitAcI upekSA kelyAmuLe lAgaNArI kriyA athavA dhUrtatAcyA AzrayAne ihaloka paralokAcI parvA na kelyAmuLe donhI loka bigaDaNe. dharmAcyA viruddha kAma karaNyAne hI kriyA lAgate. 21) premapratyayA kriyA - premabhAvanemuLe lAgaNArI kriyA. hI kriyA mAyAcAra ANi lobha kelyAmuLe lAgate. 22) dveSa pratyayA kriyA - dveSabhAvanemuLe lAgaNArI kriyA. hI kriyA krodha kelyAne RombihaDDNeGyellosinilaygyan
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ (441) ANi mAna (ahaM) kelyAmuLe lAgate. 23) prayoga kriyA athavA prAyogika kriyA mana, vacana, kAyA yAMcyA duSprayogAne azubha prayoga karaNyAne lAgaNArI kriyA. 24) sAmudAnikI kriyA puSkaLase loka ekatrita hoUna ekAca prakAracI kriyA karaNyAne cAMgale-vAITa dRzya ekatritapaNe pAhaNyAne. AraMbha samAraMbhAce kArya ekatra miLUna kelyAne sAmudAnikI kriyA lAgate. - 25) IryAvahiyA kriyA (IryApathikI kriyA) jANyAyeNyAcI ( gamanAgamana) kriyA mhaNaje IryAvahiyA hoya. hyA kriyelA IryApatha kriyA paNa mhaNatAta. hI chadmastha akapAyI sAdhUnA tathA sayogI kevalI arihaMtAnA lAgaNArI kriyA. iryApathikI kriyA vItarAgI akarAvyA, bArAvyA, terAvyA guNasthAnavAlyA mANasAlAca asate. varIla paMcavIsa kriyA yA karmabaMdhAcyA kAraNa Aheta. mhaNUna samyakadRSTI jIvAMnI yAMcyApAsUna dUra rAhaNyAcA prayatna kelA pAhije. 267 jithe jithe Asrava Ahe tithe tithe baMdha Ahe. ANi tyAmuLeca saMsArAcA pravAhasuddhA gatizIla rAhato. kAraNa joparyaMta Asrava karma AgamanAce dAra baMda hota nAhI toparyaMta karmAce baMdhana hotaca rAhate. ANi karmAce baMdhana cAlU rAhaNe mhaNajeca saMsAra hoya. Asrava bhAvaneta sAdhakAne ase ciMtana karAve kI saMsArAta utthAna va patana je kAhI hota Ahe te vyaktIne svataHca bAMdhalelyA karmAnusAra hote. rAga-dveSAcyA pariNatImuLe AtmA AnavadvArA saMgrahita karmAnA bAMdhato. saMsArAta mukhyataH dona tattve Aheta - cetana ANi jaDa (ajIva). yA jagAta jitake prANI Aheta te ekAMtarUpAne cetana nAhI ANi ekAMtataH jaDa (ajIva) nAhIta. paraMtu jIva va pudgalAcyA saMyogAne banalele Aheta. jara yA jaDa zarIrAta cetana tattvAce astitva nasate tara koNatIca kriyA kadhIca jhAlI nasatI. ApaNa pAhato kI yA zarIrAtUna AtmA nighUna gelyAnaMtara je kalevara rAhate te koNatIca kriyA karU zakata nAhI. spaMdanarahita te mAtra zava asate. jIvAcA jaDAzI saMbaMdha nasela tara sRSTIce astitva rAhaNAra nAhI. jevhA AtmA sAdhanA karUna karma baMdhAnApAsUna pUrNataH mukta hoto maga to yA saMsArAta punhA yeta nAhI. kAraNa saMsAra toparyaMtaca Ahe joparyaMta jIvAcA jaDAzI saMyoga Ahe. yAvarUna spaSTa hote kI, vastU va padArtha vyaktIlA baddha karIta nAhI. rAga-dveSa
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAce kAraNa Aheta. joparyaMta vara ullekhalele AnabAce bheda-prabheda jANUna gheUna tyApAsUna mukta hoNyAsAThI tyAMcA tyAga kelA nAhI tara mukta hoNe zakya nAhI. Asrava tyAga karaNyAyogya Aheta he, jANalyAzivAya tyAcA tyAga hoU zakaNAra nAhI. tyAsAThI AsavAMce yathArtha svarUpa yathArthapaNe samajUna gheUna tyAce pariNAma samajUna gheUna soDaNyAyogya AnavAMcA sApa jazI ApalI kAta sahajapaNe TAkato tyApramANe soDAyalA pAhije. ANi satata ciMtana karAyalA pAhije kI yA karmAMcyA AgamanAlA thAMbavUna karmarUpI karjApAsUna kasA bacAva karU ? jyAkSaNI tyA karjApAsUna mukta hoU to kSaNa kharokhara dhanya hoIla. ___ dazavaikAlika sUtrAta ayatanApUrvaka gamana karaNe, ubhe rAhaNe, basaNe, jhopaNe, bhojana karaNe va bolaNe he pApakarmAce baMdhana karaNAre Aheta, ase sAMgitale Ahe. kaTU phala deNAre Aheta. tyAcapramANe puDhe asehI varNana Ahe kI, yatanApUrvaka khANe, bolaNe, cAlaNe i. kriyA kelyAsa karmabaMdha hota nAhIta. ( yAta yatanA va ayatanA he zabda zAstrIya pAribhASika Aheta. ayatanAcA artha Ahe upayogazUnyatA, asAvadhAnI, aviveka, ajAgRtI, pramAda. jo sarva jIvAMnA ApalyA AtmyApramANe mAnato, jo sarva jIvAMnA samyaka dRSTIne pAhato va jyAne AtravAcA nirodha kelA Ahe. jo dAMta Ahe - tyAce pApakarma bAMdhale jAta nAhIta.268 63 vyA gAthAmadhye zayaMbhava svAmIMnI spaSTa kele Ahe kI, AgnavadvAra baMda kele tara pApakarmAce baMdha hota nAhIta. azAprakAre AgamagraMthAmadhye tathA Agamottara graMthAta AnavAMce bheda, tyAmuLe lAgaNAre doSa hAnI-lAbha i. jANale. jANaNyAce phala tyAga Ahe. "NAbharavatava phalaM virai" ANi to tyAga paNa dRDha asalA pAhije jyAcyAne Atma vikAsa karaNyAcI paripUrNatA yete va tI sAdhanA upalabdha karUna janmamaraNa rUpa saMsArApAsUna mukta hoUna nirvANa prApta hoU zakate. jIvAce paramalakSya Ahe nirvANa prApta karaNe. nirvANa prAptIsAThI nirAgnava hoNe Avazyaka Ahe. nirAnava hoNyAcI paddhatI-gaNadhara gautamasvAmIMnI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIMnA vicArale - "bhagavan ! jIva nirAgnava kasA hoU zakato ?" bhagavAna mahAvIra svAmIMnI uttara dile - he gautama ! prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, rAtribhojana yAMcA tyAga karaNe i. maLe jIva nirAnava hoto. jo pAca samitInI .....5 . THIS VIDHASHR
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ yakta, tIna guptIMnI gupta; kaSAya rahita jitendriya garva rahita va niHzalya (zalya rahita) asato to jIva nirAmrava hoto."269 gautamasvAmI punaH bhagavanAMnA prazna vicAratAta - bhagavan / pratyAkhyAna karaNyAne jIvAlA koNatA lAbha hoto ? bhagavatAMnI uttara dile he gautama pratyAkhyAna (sAMsArika viSaya vAsanAMcA tyAga) karaNyAne jIva Agnava dvAra baMda karU zakato. icchA nirodha karaNyAne jIva sarva paradravyAcyA tRSNAne rahita hoU zakato. ANi pariNAmasvarUpa zAMta banato.270 tAtparya - apratyAkhyAna Agnava Ahe. jyAmuLe karmAce Agamana hote. jo pratyAkhyAna (niyamabaddha) karato tyAcyA AtmyAta navIna karma praveza karU zakata nAhIta. navIna karmAce Agamana hota nAhI. navIna karmAcyA AgamanAcA nirodha karaNe athavA AsravAlA aDaviNe he karmApAsUna mukta hoNyAce prathama caraNa Ahe. mhaNUna Agnava bhAvanece yathArtha jJAna asaNe Avazyaka Ahe. AtmyAta karma kase praveza karatAta, karmAce baMdha kase hotAta, AsravAmuLe saMsArAta kase paribhramaNa karAve lAgate. yAce jJAna asela taraca AsavAMpAsUna parAvRtta hoUna nirAnava rAhaNyAcA prayatna kelA jAIla. phakta AsavAMcyA kAraNAMcA. bheda-prabhedAMcA vicAra karIta rAhaNe mhaNaje Asrava bhAvanA navhe. yAta AsavAMcyA svarUpAbarobara jyA AtmyAcyA paryAyAta moha-krodha, rAgadveSa rUpa Asrava bhAva utpanna hotAta tarIhI AtmA yA moha, rAga dveSa i. bhAvanehUna bhinna Ahe, pavitra Ahe, dhruva Ahe, azAprakAre tyA AtmyAcAhI vicAra karAyalA pAhije. tyAcapramANe AsravabhAvanece ciMtana azAprakAre paNa karAve kI, jyAmuLe AmravabhAvAMpAsUna viraktI va AtmasvabhAvAta anuraktI utpanna vhAvI. Agnava bhAvanAMcyA ciMtanAcA uddezya Ahe, AsavAMcA nirodha karaNe. Asrava bhAvAcA abhAva karaNe ANi tyAlA jaDamULApAsUna naSTa karaNe. AraMbhI mithyAtvAdI Asrava-bhedAMce varNana kele Ahe. tyApAsUna mAjhA AtmA sarvathA bhinna Ahe. ase ciMtana karaNe mhaNaje AnavabhAvanA hoya. bArA bhAvaneta naU tattva - bArA bhAvanApaikI prathama sahA anityAdi bhAvanA vairAgyamaya Aheta. naMtaracyA sahA bhAvanA tAttvika Aheta. Agnava bhAvaneta Asrava tattva bagha tattva, puNyatattva va pApatattvAcI carcA sahaja hoUna jAte. pahilyA sahA bhAvanAMta jAvAcI anityatA ANi jIva ajIvAcyA bhinnatebaddalace varNana kele gele Ahe. jIva Na ajIvAlA jANaNe mhaNajeca zarIra va AtmA bhinna Ahe he jANaNe. hIca anyatva
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ (444) Dasakaseem bhAvanA hoya. yAlAca bhedajJAna mhaNatAta. saMvara va nirjarA bhAvanA svataMtra Aheta. saMvara va nirjarA bhAvanA mokSamArgadarzaka Aheta. tyAce varNana yathAsthAna yeIlaca. yA tAtparya heca kI, jaina darzanAta naU tattva kiMvA naU padArtha yAce ananyaasAdhAraNa mahattva Ahe. tyAcA hyA bArA bhAvanAMmadhye samAveza hoto. naU tattvAta puNya va pApa yA dona tattvAMcA samAveza Aranava tattvAta hoto AcArya umAsvAtIMnI sAta tatvAMcAca ullekha kelA Ahe.271 Anava bhAvanetaca puNyAnava va pApAnava yAMcA samAveza kelA Ahe. ma jainadarzanAta puNya he sukhaprApta karUna deNAre tattva va pApa he duHkha prApta karUna deNAre Ahe. sukha deNAre aso kiMvA duHkha deNAre zevaTI donhI karmaca Aheta. Aranava dvArAneca te AtmyAta praveza karatAta. mhaNUna donhI tattvAMcA AsavAta samAveza kelA gelA Ahe. prazna asA yeto kI sukha tara sarvAMnA priya Ahe maga tyAlA Asrava tattvAta kA samAviSTa kele ? tyAce samAdhAna ase Ahe kI, puNyAmuLe svarga prApta hoto tara pApAmuLe narka, tiryaMca gatIce baMdha hote ANi jevhA puNyAcA khajinA rikAmA hoto, maga punhA caturgatI saMsArAta bhramaNa surU hote. svargaprAptI mhaNaje kAhI zAzvata sthAna nAhI. jaina darzanAta mumukSUce dhyeya zAzvata dhAma prApta karaNe Ahe. tyAcyAsAThIca sarva sAdhanA, ArAdhanA va upAsanA karAyacI Ahe. mokSa dhyeya prApta karaNyAta puNyasuddhA baMdhana kAraka Ahe. puNya ANi pApa donhI Anava Aheta. ithe eka bAba ciMtanIya Ahe - _ pApa he Aranaba Ahe va puNyasuddhA Asrava Ahe tarI suddhA joparyaMta pApAnavAcA pUrNapaNe tyAga kelA jAta nAhI, toparyaMta puNyAcA tyAga karUna cAlaNAra nAhI. Aja ApaNa pAhato kI- mANUsa pApa tara satata karIta asato ANi puNya kAryAce nAva ghetAca mhaNatAta, puNya he eka prakArace baMdhanaca Ahe tara maga adhikaca nukasAna hoIla. kAraNa zAzvata sukha prApta karaNyAsAThI pApa tara cAlaNAraca nAhI. puNyAcA mokSAbarobara saraLa saMbadhana nAhI. paNa puNyAcyA mAdhyamAneca tithaparyaMta pohocatA yeIla. puNyakarmAmuLeca manuSya janma, AryakSetra, yogya samaja prApta hoU zakate. mhaNUna puNyatattvAlA heya ANi upAdeya donhI rUpAta svIkAra kele gele Ahe. jyApramANe samudrAcyA ekA kinAr2yApAsUna dusar2yA kinAr2yAparyaMta jANyAsAThI jahAjAcA upayoga karAvA lAgato, ANi kinAr2yAvara pohocatAca jahAja soDUna deNe Avazyaka asate. donhI goSTI kelyAzivAya ApalyA gaMtavya sthAnAparyaMta jANe saMbhava nAhI. tyAcapramANe prathamAvastheta puNyatattva atyAvazyaka Ahe. naMtara Shashaurasisatanisit: Cinsaste
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ (445) AtmavikAsAcyA sImAparyaMta pohocalyAvara tyAcA tyAga karaNe hI Avazyaka Ahe. paNa jo prAraMbhApAsUna puNyAlA tyAjya mAnUna tyAga karatAta, tyAMcI sthitI kinAr2yAparyaMta jahAja pohocaNyApUrvI madhyeca tI soDUna deNAr2yA sArakhI hote. madhyeca nAva soDUna deNArA samudrAta buDUna maraNAraca. madhyeca puNya tyAga karaNArA saMsAra sAgarAta buDaNAraca. 272 azAprakAre puNya heya ANi upodaya donhI Ahe. Asrava bhAvaneta jJAniyAMnI puNyatattvAlA Anava azAsAThI mhaTale Ahe kI, jevhA sAdhaka jaga anitya Ahe, azaraNa rUpa Ahe he jANato tevhA tyAcA darjA itakA ucca prakAracA hoto kI mokSa prAptIcyA ciMtanAprata pohocato. tyAveLI puNyAcI kAhIca AvazyakatA urata nAhI. tyAveLI te baMdhanarUpaca Ahe. puNya hI zevaTI soDAveca lAgate. mhaNUna pApa AgravApramANe puNyAlA hI Asava mhaTale Ahe. paraMtu jI vyaktI ajUna dharmAcA ka, kha, ga, suddhA jANata nAhI, pApApAsUna kiMcita mAtra suddhA dUra rahAta nAhI, to puNyAlA Asrava mAnUna puNya pravRttI karIta nAhI. pApapravRttI soDIta nAhI azAne tyAMcI kAya dazA hoNAra 7 jaina paraMpareta eka prasiddha loka Ahe. Asavo baMdha hetuzva saMvara mokSa kAraNam / itIyamarhati dRSTiraNyada sarva prapaMcaNam || 273 Antage - OM arthAta Asava baMdhAce kAraNa Ahe va saMvara mokSAce kAraNa Ahe. sarvajJAcyA dRSTIta itakIca goSTa mahattvAcI Ale tyAcyAzivAya jI kAhI carcA vicAraNA Ahe, tI prapaMca mAtra Ahe. AnavAce vistArapUrvaka vivecana kele Ahe. AtA saMvara bhAvanece vizleSaNa karU yA. Asava tattvAlA vyavasthita jANUna tyAcA pratipakSa saMvara yA tattvAlA cAMgalyA prakAre samajUna gheUna Asrava dvAra baMda kele jAU zakatAta. saMvara bhAvanA jaina darzanAta dona tattve atyaMta mahattvAcI Aheta Asava va saMcara yA dona tattvAvara saMsAra va muktIcA samagra vistAra acalaMvilA Ahe. samasta jAgatika prapaMca AnavAcyA zrRMkhaleta joDalele Aheta. sarva sAdhanA, ArAdhanAce je upakrama vrata, saMyama, saMvarAzI juDalele Aheta. yA dona tattvAMnA va tyAtIla vAstavika satyAlA jI samajato tyAlA jaina tattva va dharmAce sAra samajale. mithyAtva aviratI, pramAda, kapAya ANi mana, 16.43//
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ (446 ) vacana, kAyA yA yogAMmuLe AtmapradezAta jI caMcalatA nirmANa hote. tyAmuLeca karmAMce "niruddhAsa 'Agamana hote. hI caMcalatA Asava Ahe. saMbarAcI vyAkhyA azI Ahe saMbarI 274 AgravAlA aDaviNe mhaNaje saMvara, tattvArtha sUtrAta mhaTale Ahe Asrava nirodhaH saMvaraH 275 arthAta AnavAcA nirodha mhaNaje saMvara AsravAcA nirodha karaNe mhaNaje AnevAlA pratibaMdha ghAlaNe. ApaNa agodara AsavAcyA jyA bheda-prabhedAMce varNana kele Ahe tyAMcA jitakyA jitakyA pramANAta nirodha hoIla, tevaDhyA tevaDhyA pramANAta to saMvara jhAlA. AdhyAtmika vikAsAcA krama Ava nirodhAcyA vikAsAvara AdhArita Ahe. jasa jasA AsravAcA nirodha vikasita hoIla tasatazI guNasthAnAcI paNa vRddhI hoIla. AsravabhAvaneta AtmyAce patana koNatyA kAraNAmuLe hote tyAcA vicAra kelA, AtA saMvara bhAvaneta AtmautthAna koNatyA kAraNAmuLe hoto, yeNAr2yA karmAcA kasA pratibaMdha karAyacA yAce mArgadarzana prApta karUyA. - saMvara zabda sam + vR yA dhAtune banalA Ahe. 'sama' upasarga Ahe. 'vR' dhAtU Ahe. 'va' mhaNaje aDaviNe, (dhAMbavaNe) avaruddha karaNe, Asava pravAhAce dAra Ahe tyAlA baMda karaNe saMvara hoya. jyAne ApalyA AtmyAlA saMyamita kele, vaza kele Ahe tyAlA saMvara prApta jhAle. Asava he karmarUpI pANyAcA pravAhAsArakhA Ahe. tyA pravAhAlA aDavUna karmarUpI pANI Ata yeNyAcA rastA baMda karaNe mhaNaje saMvara. arthAta karmAcyA AgamanAce dAra baMda karaNe mhaNaje saMvara. 276 saMvara mhaNaje kAya ? karmAcyA AgamanAlA thAMbaviNyAsAThI kAya karAyace ? tara tIna guptI, pAca samitI, daza dharma, bArA bhAvanA, bAvIsa parisaha ANi pAca prakArace cAritrya yAMcyA AcaraNAne saMvara hoto, 277 saMvara bhAvanA va saMvara tattva yAta kAryakAraNa saMbaMdha Ahe. kAraNa vara ullekhalelyA bArA bhAvaneta saMvara kase karAve yAce varNana kele Ahe ANi saMvara bhAvanAhI paNa bArA bhAvanAMpaikI eka Ahe. bArA bhAvanAMce vistArAne svataMtrapaNe jyAMnI vivecana kele Ahe. tyAMcyA zivAya jyA koNI mahaMtAMnI bhAvanecA vicAra kelA Ahe tyAMnI saMvara tatyAcyA aMtargataca bArA bhAvanAMce vivecana kele Ahe. mhaNUna saMvara bhAvanA phAra mahattvapUrNa Ahe. agodara sAMgitalyApramANe jasa jase AnavAcA nirodha vADhata jAIla tasa-tase
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ('447) guNasthAnAcI vRddhI hote. guNasthAna hA jaina dharmAcA pAribhASika zabda Ahe. AtmyAcyA guNAMcA kramazaH vikAsa jithe hoto tyA sthAnAlA jainadharmAta 'guNasthAna' mhaNatAta. ANi AtmaguNAMcA vikAsa bhAvanevara AdhArita Ahe. AtmA jyA-jyA veLI cAMgalyA vicArAMnI bhAvita asela tyA-tyA veLI tyAta sadguNAMcI vRddhI hote ANi jitake manAta vicAra vAITa yetIla tasatase durguNAMcIca vRddhI hota jAte. manAta cAMgalyA vAITa vicArAMcI jI zrRMkhalA cAlate tyA vicArAMcyA zrRMkhalelA sthitIlA guNasthAna mhaNatAta. yA guNasthAnAmuLe AtmyAmadhye koNatA sthAyI bhAva Ahe he samajate ANi AtmyAcI yogyatA kAya Ahe he hI samajU zakate. ase guNasthAna 14 Aheta. cauda guNasthAna he mokSa prAptIcyA caudA pAyar2yA Aheta. Asrava bhAvaneta mithyAtva aviratI, pramAda, kaSAya ANi yoga yAMnA Amrava mhaTale Ahe. guNasthAnAta jasajase vara caDhata jAto tasatase ekaeka AsravAcA nirodha hoUna saMbara hota jAto. udA. cabadhyA guNasthAnAta samyaktvAcI prAptI jhAlyAvara mithyAtva AsavAcA nirodha hoUna jAto. pAcavyA guNasthAnAta pAca aNuvrata, tIna guNavrata ANi cAra zikSAvrata ase bArA vratarUpa deza ( kAhI pramANAta) saMyama hoto va aviraticA eka deza (kAhI aMzAne) abhAva hoto. sahAvyA guNasthAnAmadhye ahiMsA i. pAca mahAvratAMcA aMgikAra kelA jAto mhaNUna avirati guNasthAnAcA pUrNapaNe abhAva hoto. sAtavA guNasthAna apramAdI guNasthAna tyA avastheta pramAda rahAtaca nAhI. akarAvyA guNasthAnAta 25 prakAracyA kaSAyAMcA udaya hota nAhI. ApoApa kaSAyAMvara saMvara hoUna jAto. ANi cavadAvyA guNasthAnAta yoga (mana, vacana, kAyA) yAMcA nirodha jhAlyAmuLe yogAcA abhAva hoto. mhaNUna mithyAtva, aviratI, pramAda, kaSAya ANi yoga yAMcyA nirodhAmuLe samyaktva, dezavrata, mahAvrata, kaSAyAvara jaya va yogAbhAva he saMvarAce kAraNa Ahe. mhaNUna tyAMnA saMvara mhaTale Ahe. 278 AcArya kuMdakuMdAMnI samayasAra graMthAta saMvara kazAmuLe hoto he sAMgatAnA mhaTale Ahe- jo jIva prathama rAga, dveSa moha yAne yukta asato, paNa mana, vacana, kAyA yAMcyA zubhAzubha yogAne ApalyA AtmyAlA bhedajJAnAcyA zaktIne caMcala hoU deta nAhI, naMtara AtmyAlA zuddha darzana jJAnamaya AtmasvarUpAta sthira karUna anya sarva bAhya abhyaMtara parigrahAne rahita hoUna karma nokarmApAsUna vegaLe ApalyA svarUpAta ekAgra hoUna tyAcAca
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ (448) anubhava karata arthAta tyAcyAtaca ramamANa rAhato, to jIva AtmadhyAnAne darzana, jJAnamaya hoUna paradravyamaya buddhIlA olAMDUna agadI alpakALAta sarva karmApAsUna mukta hotI hI saMvarAcI rIta Ahe. 279 "vArasANuvekkhA " madhye 61 te 65 gAthAMparyaMta saMvara anuprekSAce varNana kele Ahe. tyAta suMdara prakAre vivecana kele Ahe- saMvara avasthemadhye caMcala matina, cala, mala, agADha doSAMne rahita samyaktvarUpI dRDha kapATAdvAre mithyAtva rUpI Anava dvArAMcA nirodha hoto, ase jineMdra bhagavAnAMnI nirdezita kele Ahe. mithyAtva eka pravAha Ahe. tyAdvAre yeNAre karma AtmyAta saMzliSTa hotAta. maga asA pravAha anavarata cAlU rAhato. tyA pravAhAlA aDaviNyAce kArya samyaktva rUpI daravAjA karU zakato. dAra baMda karaNyAne AsravAce Ata yeNe thAMbate. yAlAca Asrava nirodha mhaNatAta. kramAnusAra AnavAcA nirodha karaNyAce vizleSaNa karatAnA puDhe kundakundAcArya mhaNatAta - manAne pAca mahAvratAMce pAlana karaNyAne, avirati ( hiMsAdi pAca pApa rUpa) muLe yeNAre karma nizcitapaNe thAMbatAtaca. krodha i. kapAyarUpa AsavAce dAra kapAvarahita kapATAne baMda hotAta. jIva zubha yogAta pravRtta hoto. ANi azubha yogAmuLe yeNAre karma avaruddha hotAta. AtmasvarUpAcA sAkSAtkAra karaNyAcyA dizene vATacAla karaNArA jIva zuddhopayogAta pravRtta hoto. jIva zuddha yogAta pravRtta jhAlyAmuLe yeNAre karma samUha ApoApa thAMbatAta.280 pravacanasAra yA graMthAta yAce khUpaca spaSTa rUpAta vivecana kelele Ahe. zubha pariNAma puNya, azubha pariNAma pApAce va zuddhapariNAma jJAnagata, jJAnAzrita jJAyaka rUpa rAga varjita asalyAmuLe mokSAce kAraNa Ahe. 281 zuddhopayogAmuLe jIvAta dharmadhyAna zukladhyAna yAMcA prAdurbhAva hoto. azAprakAre saMvara dhyAnAcA hetU Ahe. yAcA vizeSa prakAre ciMtana, vimarza karAyalA pAhije. 282 AlyAce nizcaya nayAcyA dRSTIne vivecana karatAnA AcArya kuMdakuMda mhaNatAta- zuddha nizcayAne jIva saMvara karU zakata nAhI. kAraNa kI, to sadaiva zuddhabhAva yuktaca Ahe. AtmyAcyA zuddhabhAvAtmaka dRSTikonAne ase ciMtana karAyalA have kI, AtmA saMvarAtmaka vikalpa rahita Ahe. kAraNa saMvara kazAce karAyace ? zuddhabhAvAtmaka AtmyAta Asava hotaca nAhIta tara nirodha kazAcA ? Asrava pravAharUpa Ahe. karma caitanya rahita Aheta. ANi jIva tara caitanyamaya Ahe. caitanya va acaitanyAcA meLa kasA hoNAra ? hI kuMdakuMdAcAryAcI dRSTI Ahe. Lasa Prasad
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra kalaza yAta mhaTale Ahe- jIvAlA jevhA bheda-jJAna prApta hote. arthAta jIva jevhA AtmA ANi karma yAMnA yathArtha rUpAne bhinna samajato tevhA to zuddha AtmyAcA anubhava karato. zuddha AtmyAcyA anubhavAne AsravabhAva yeNyAce thAMbatAta. anukramAne sarvata-hene saMvara hoUnaca jAto. saMvara hoNyAcyA kramAta sarvAta mahattvAce kAraNa Ahebheda-vijJAna. ekadA bheda-vijJAna pakke jhAle kI karmAnava thAMbaleca mhaNUna samajAve. mhaNUnaca yA bhAvanelA atizaya mahattvapUrNa mhaTale Ahe. va tyAcA upadeza dilA Ahe. yA bheda vijJAnAlA akhaMDitapaNe bhAvita karIta rahAve. joparyaMta parabhAvApAsUna alipta hoUna AtmA ApalyA jJAnamaya svabhAvAta pUrNapaNe sthirAvata nAhI toparyaMta yA bhAvanecA satata abhyAsa karAyalA pAhije. bhedajJAna dRDha karaNyAcyA abhyAsAne zuddha tattvAcI upalabdhi hote. zuddha tattvAcyA upalabdhimuLe rAgAce samUha vilaya pAvatAta va karmAce saMvara hote. ANi karmAcyA saMvarAmuLe jJAnAtaca sthira jhAlele jJAna udita hote. je jJAna parama saMtoSa pradAna karaNAre Ahe tyAcA prakAza nirmala Ahe. arthAta rAgAdimuLe jI malInatA AlelI asate tI dUra hote. amlAna hote. sarva lokAlokAMce spaSTa jJAna hote. ekamAtra zuddha jJAnamaya AtmA banato. AtA kSayopakSamamuLe je bheda hotAta te hota nAhIta. tyAcA prakAza avinazvara Ahe.283 - saMvarAcI vyAkhyA prazamarati prakaraNAta azA prakAre dilI Ahe- mana, vacana, kAyA yAMcyA vyApArAne puNyakarmAcA Asrava hota nAhI va pApa karmAcA hI Anava hota nAhI. AtmyAta cAMgalyAprakAre dhAraNa kele gelelyA vyApArAlA tIrthakara bhagavAnAMnI hitakAraka saMvara mhaTale Ahe.284 saMvara sarvaprakAre pUrNatayA kalyANakAraka Ahe. mhaNUna saMvarAcI guNavattA mahattA jANUna gheUna tyAce ciMtana, manana va AcaraNa kele pAhije. vicAra karIta rahAve kI, AsravAce je doSa Aheta te saMvarayukta jIvAta kadhIca yeU zakata nAhIta. jo saMbarAcyA guNavattelA samajato, tyAcA vicAra karato, saMvarAta rAhaNyAcA satata prayatna karIta rAhato tyA jIvAcI buddhI saMvara, siddha karaNyAsAThI va anubhavaNyAsAThI satata prayatnazIla rAhate.85 saMvarAcI sArthakatA sAMgatAnA iSTopadezamadhye phAra suMdara varNana kele Ahe varaM vrataiH padaM daivaM nAvratairvata nArakaM / chAyAtaparathayobheda: pratipAlayatormahAn // 286 vrata dvAra deva pada prApta karaNe cAMgale paNa avrata dvArA naraka pada prApta karaNa
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ (450) cAMgale nAhI. jyApramANe sAvalI ANi unhAta basUna mitrAcI vATa baghaNAr2yAMmadhye pharaka Ahe, tyAcapramANe vrata va avratAce AcaraNa karaNAr2yA donhI puruSAta moThe pharaka Ahe. ithe AcAryAcA sAMgaNyAcA abhiprAya hA Ahe kI jyApramANe sAvalIta basUna svataHcyA mitrAcI vATa baghaNArA yAtrI sukhI hoto ANi unhAta basUna vATa baghaNArA dusarA yAtrI duHkhI hoto, tyAcapramANe samyag dRSTI jIva jevhA nirvikalpabhAvAta rAhU zakata nAhI tevhA tyAlA vrata ityAdI pAlana karaNyAce zubha bhAva utpanna hotAta, ANi tyA zubha bhAvanene to svarga ityAdIce sukha bhogato. mithyAdRSTI jIva hiMsA abrata i. cyA azubha bhAvAne narakAdI sthAnAta du:kha bhogavato mhaNUna narakAcyA duHkhApekSA vrata ityAdIcyA AcaraNAne svargAce sukha cAMgale. mhaNUna joparyaMta nirvikalpadazA yeta nAhI toparyaMta vrata ityAdIcI upAdeyatA Ahe. saMvara bhAvaneta vrata pratyAkhyAna Adine ApalyA AtmAlA pApa kriyetUna saMvRta karaNyAce ciMtana kele jAte. zevaTI lakSa tara mokSa prAptIcA asato. paraMtu joparyaMta AsavAcA nirodha rUpa saMvara dazeta jIva yeta nAhI toparyaMta pUrNa nirNaya paNa hoU zakata nAhI. AMtarIka svacchatesAThI prathama bAhya karma yeNyAce thAMbaleca pAhije. mhaNUna saMvara bhAvaneta samitI, guptI, vrata, ityAdIce ciMtana va ciMtanAnu rUpa AcaraNAce bhAva vyakta kele Ahe. saMvarAce sattAvana bheda guptI tattvArthavArtikAta guptI samitI i. sattAvana bhedAMcA artha spaSTa karatAnA mhaTale Ahe kI, jyA kAraNAMmuLe AtmA saMsArAta bhramaNa karato tyA kAraNAne AtmyAce gopana arthAta rakSaNa karaNe mhaNaje gupti 287 - AcArya umAsvAtIMnI tattvArtha sUtrAta guptIcI vyAkhyA azAprakAre kelI Ahe kI, tIna yogAMcA yogyaprakAre nigraha karaNe mhaNaje guptI 288 guptI tIna 1) mana guptI 2 ) vacana guptI 3) kAyaguptI. 1) mana guptI - sarva prakAracyA kalpanA vilAsApAsUna dUra, samabhAvAta satata sthita AtmasvarUpAcyA ciMtanAta magna asalelyA manAlA jJAnI 'managuptI' mhaNatAta. saMketa vagaire na karatA, mauna dhAraNa karaNe, athavA vacana 2) vacana guptI vRttIlA vaza karaNe, kAbUta ThevaNe mhaNaje vacanaguptI. 3) kAyaguptI kAyotsarga dhyAnAta sthira asalele munI kitIhI upasarga Ale
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarI kiMcita mAtrahI na DaLamaLatA agadI sthira samabhAvAta rAhatAta, yAlAca kAyaguptI mhaNatAta. zArIrika kriyeta niyamitatA ThevaNe, svacchadatecA tyAga karaNe mhaNaje kAyaguptI hoya. 289 samitI anya prANyAMcI rakSA karaNyAcI bhAvanA asaNe azA samyaka pravRttIlA samitI mhaNatAta. 290 (451) koNatyAhI prANyAcI pIDA dUra karaNyAsAThI samyakaprakAre kriyA karaNe mhaNaje samitI 291 nizcaya nayAcyA dRSTIne ananta jJAnAdI svabhAvAcA dhAraka jo nija AtmA Ahe tyAta 'sama' arthAta cAMgalyAprakAre samasta roga i. vibhAvAMcA tyAga karUna AtmyAta lIna hoNe, AtmadhyAnAta ramamANa hoUna jANe mhaNaje samitI. 292 gamana i. kriyeta AgamAta jazI pravRttI sAMgitalI Ahe tyApramANe pravRttI karaNe samitI 293 samitI pAca prakAracI Ahe. 1. irSyA 2 bhASA, 3 eSaNA 4. adAna nikSepanA, 5. uccAra 294 yA pAca samitI Aheta. 1) iryAsamitI jIvasthAna ANi vidhI jANaNAre dharmAta prayatnazIla sAdhU sUryodaya jhAlyAvara cakSurindriyAne disaNAre ANi manuSya vagaireMcyA AvAgamanAmuLe kSudra jaMtU 6. ne rahita mArgAta sAvadhAna cittAne zarIrAcyA avayavAMnA saMkocUna sAvakAza cAra hAta jamIna puDhe pAhUna gamana karaNe iryAsamitI hoya. - yAta jIvasthAna mhaNaje sUkSma ekendriya, bAdara ekendriya, dvindriya, trindriya, caturindriya ANi sannipaMcandriya va asannipaMcendriya yAsAtAMce paryApta aparyApta azI caudA jIvasthAne Aheta. (2) bhASA samiti sva ANi para yAMnA mokSAcyA mArgAvara neNAre svapara hitakAraka nirarthaka baTabaTa rahita, mitabhASI, spaSTa arthayukta asaMdigdha vacana bolaNe mhaNaje bhASAsamitI. - (3) eSaNA samiti zarIrarUpI gADI tyAtIla AtmA guNaratnAMcI khANa yA zarIrAcyA mAdhyamAne samAdhImArgAkaDe jANyAcI icchA asalele sAdhU ApalyA jaTharAgnIcA -
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAha zamana karaNyAsAThI jyApramANe gADI vyavasthita cAlAvI mhaNUna cAkAlA vaMgaNa lAvatAta, agadI tyAcapramANe zarIradharma TikavaNyAsAThI svAdarahita hoUna anna grahaNa karaNe yAlA epaNA samiti mhaNatAta. 4) AdAnanikSepaNa samitI AdAna nikSepaNa samitI mhaNatAta. (452) - - 5) uccAra utsarga samitI sthAvara kiMvA jaMgama jIvAMcI virAdhanA hoNAra nAhI azA nirjantuka jAgI mala-mUtra i. bisarjana karaNe uccAra utsarga samitI hoya. 295 dharma upakaraNa yatnApUrvaka gheNe va ThevaNe yAlA tIna guptI, pAca samitI yAMcA jo sAdhaka samyak prakArAne pAlana karato to saMsAra paribhramaNAtUna lavakarAta lavakara mukta hoto. pAca samiti va tIna guptI yAMnA aSTapravacana mAtA mhaNatAta. 296 tattvArthavArtikAta jI pAca samitI va tIna guptI yAMcI vyAkhyA dilI Ahe. tyAta va uttarAdhyayana sUtrAta varNita pAca samitI, tIna guptiMcI vyAkhyA yAta phAra pharaka Ahe. bhAvArtha samAna Ahe. paraMtu uttarAdhyayana sUtrAta vistRta vivecana Ahe. udA. iryAsamitIce AlaMbana, kALa, mArga va yatanA yA cAra kAraNAMnI parizuddha irSyA arthAta gatI karaNe, vicaraNa karaNe naMtara Alambana vagaire kAya Ahe tyAce hI varNana Ahe. yAce vistRta vizleSaNa ithe karaNe saMbhava nAhI. 297 - jaina darzanAcyA sAdhaneta samitI, guptI yAMce phAra mahattva Ahe. kAraNa cAritryAcyA zubhapravRtIsAThI samitI Ahe ANi azubhapravRttIpAsUna nivRtta hoNyAsAThI tIna guptI Aheta. 298 saMvarAcyA sattAvanna bhedAMta puDhe dahAprakArace dharma yetAta. uttamakSamAmArdavArjavazaucasatya saMyamatapamastyAgAkiMcana brahmacaryANidharmaH | 299 1) kSamA- duSTa vyaktIMkaDUna zivyA, ceSTene hasaNe, avajJA, ghRNA, zarIra, chedana, vagaire krodha vyakta karaNyAce asahaya nimitta samora upasthita asUnasuddhA manAta kiMcitamAtra suddhA kaluSitatA nasaNe hI kharI uttama kSamA hoya. 2) mArdava uttama jAti, kula, rUpa, vijJAna, aizvarya, zrutalAbha va zaktIne mukta asUna suddhA tyAcA abhimAna garva na karaNe, mAnahArI mArdava Ahe. 5 Avazyaka sUtrAta ATha mada sAMgitale Aheta. tyAta varIla madAMzivAya eka
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANakhI mada sAMgitalA Ahe ANi to mhaNaje tapa mada 3) Arjava Arjava mhaNaje saraLatA. jo RjubhUta (saraLa) asato tyAcI zuddhI lavakara hote. ANi jo mana, vacana, kAyAne zuddha, asato azAMcyAca hRdayAta dharma TikUna rAhato. jo dharmAta sthira asato, to tupAne yukta (tupAne nirmita) agnipramANe parama nirvANa padAlA prApta hoto. 4) zauca akalaMkadeva yAMnI zauca (pavitra) yAcI vyAkhyA karatAnA mhaTale Ahe kI, atyaMtika lobha nivRttIlA zauca mhaNatAta. zauca zabdAcA artha zucibhAva mhaNaje bhAvAMcI vizuddhI. lobha cAra prakArace 1) sva-va paraviSayI jIvana lobha, 2) Arogya lobha 3) indriya lobha 4) upabhoga lobha yA cArAMpAsUna nivRtta hoNe zauca dharma Ahe. zIca mhaNaje pavitratA. - - (453) 800 5) satya - hita, mita ANi yathArtha vacanAMcA upayoga karaNe mhaNaje satyadharma. 6) saMyama IryAsamitI i. madhye pravRttimAna munIMnA tyAMcyA niyamAMce pAlana karatAnA koNatyAhI prANyAlA kiMcitahI pIDA hoNAra nAhI ANi iMdriyAMce saMyama hoIla azA prakArace cAritra asaNe mhaNaje saMyama aikandriya i. jIvAMcI hiMsA hoU na deNe mhaNaje prANI saMyama ANi zabda ityAdI viSayAMcI viraktIlA iMdriya saMyama mhaNatAta. - mana, vacana, kAyA yAta kuTilatA nasaNe mhaNaje Arjava ANi 7) tapa - karma kSaya karaNyAsAThI je tapa kele jAte te tapa Ahe. 8) tyAga sacetana kiMvA acetana parigrahApAsUna nivRtta hoNyAsa tyAga mhaNatAta. parigraha soDaNe mhaNajeca tyAga saMyamAsa yogya ase jJAna i. dAna deNe mhaNaje suddhA tyAga. 9) akiMcanya - zarIra ityAdita saMskAra va rAga i. cyA nivRttIsAThI "mamemm" he mAjhe Ahe. kiMvA koNAtyAhI vastUta, padArtha, vyaktiyAMcyAta AsaktI pAsUna parAvRtta hoNe mhaNaje akiMcanya hoya. brahmacarya - kalAguNAMnI yukta suMdara strIlA bhogale hote. azAprakAre bhUtakALAtalyA kAmuka goSTIMcI AThavaNa karaNe, strIkathA zravaNa karaNe. vAsanA udvelita karaNAre sugaMdhI drava padArthAMcA upayoga karaNe, strI saMsakta zayyA Asana sthAna yA va azAca brahmacarya naSTa karaNAr2yA goSTIMpAsUna parAvRtta hoNe mhaNaje brahmacarya Ahe. brahma mhaNaje gurU. tyAcyA AdhIna
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApalyA vRttI ThevaNe brahmacarya Ahe. ApalyA pAca hI iMdriyAMvara saMyama ThevaNe brahmacarya hoya. gurucyA AjJepramANe vAgaNe mhaNaje suddhA brahmacarya Ahe.302 bArA anuprekSA bAla prastuta viSaya vArA bhAvanA yA anuprekSAca Aheta. saMvara bhAvaneta bArA bhAvanAMce ciMtana karAve asA ullekha Ahe. mhaNUna ithe bArA bhAvanAMce vivecana Avazyaka nAhI. bAvIsa parisaha jaya duHkha jhAle tarI duHkhI vhAyace nAhI he parisahajaya Ahe.303 bAhya va abhyantara dravyAMce pariNamana rUpa zArIrika va mAnasika pIDA deNArI kSudhA i. jiMkaNe, tyAvara saMyama ThevaNe parisahajaya Ahe.304 bAvIsa parisahAMce vistRta varNana uttarAdhyayana sUtrAcyA dusar2yA adhyayanAta dile Ahe. ithe phakta bAvIsa parisahAMcA sAmAnya artha deta Ahota. 1) kSudhA - bhUka sahana karaNe, bhUka lAgalyAvara dhairya ANi zAMtIne tI sahana karaNe mhaNaje kSudhA parisahAvara vijaya. 2) tRSA - atizaya tahAna lAgalyAvara suddhA vyAkuLa na hoNe mhaNaje tRSA parisahAvara vijaya. 3) zIta - bhayaMkara thaMDIta suddhA pratikAra na karatA zAMtine tI sahana karaNe. 4) uSNa - grISmaRtU i. kAraNAMmuLe unhALyAcyA dAhAmuLe manAta caMcala udvigna na hotA zAMtatene sahana karaNe. 5) daMzamazaka - DAsa, macchara, mAzyA, pisU i. cAvale tarI zAMtIne sahana karAve. liabita i fickinesistiansroesd 6) acela - vastrarahita rAhaNyAcI veLa AlI tarI lajjA vATUna gheU naye. lahAna bAlakApramANe nirvikAra bhAva ThevUna iMdriyAMce vikAra utpanna na hoU deNe he acela pariSaha jaya Ahe. 7) aratI - kitI hI kaSTa sahana karAve lAgale tarI saMyama soDU naye. tase pAhile tara sarva parisaha aratI utpanna karaNAre asatAta. tarIhI dhairya soDU naye. 8) strI - striyAMce hAvabhAva pAhUna mana vicalita hoU deU naye. 9) caryA - gAvogAvI vicaraNa karaNyAce kaSTa sahana karaNe. bhayaMkara jaMgalAta HE SHEREncre
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ suddhA siMhApramANe nirbhaya rahAve. 10) niSadhA - zmazAna, zUnyasthAnI, giriguMphA azA jAgI dhyAna AdI karatAnA jyA AsanAta basalele asAla tyAveLI koNatehI upasarga Ale tara tyA AsanAta sthira rahAve. (450) 11) zayyA zAstrAnusAra ekA kuzIvara, obaDadhobaDa bhUmIvara jhopAve lAgale tarI vicalita hoU naye. te kaSTapaNa zAMtIne sahana karAve. atyaMta kaThora zabda aikUna hI zAMta rAhaNe, krodha karU naye 12) Akroza hA Akroza parisaha jaya Ahe. 13) badha - pUrvIce zatrutva, dveSabhAvAmuLe koNI tiraskRta kele, bAMdhUna TAkale, athavA zastrAne mArale tarI vairabhAva na ThevatA ulaTa kSamAamRtAne mAraNAr2yAcyA prati maitrIbhAva ThevaNe badha parisaha jaya Ahe. 14) yAcanA Agama vidhIpramANe bhikSA gheNAre sAdhU atI kSINa jhAle itakeca navhe tara prANa jANyAcI veLa AlI tarI kadhIhI dInatene avidhIne AhAra i.cI yAcanA na karaNe. 15) alAbha aneka gharAgharAMta jAUna bhikSA miLAlI nAhI tara manAta kiMcitahI kleza hoU na deNe alAbha vijaya Ahe. - 16) roga pariSaha - he zarIra vyAdhIMce ghara Ahe. samajA zarIrAta koNatyAhI rogAne praveza kelAca tara yAsa pUrvajanmIcyA pApAce phaLa Ahe ase samajUna tyA paristhitIlA zAMtapaNe bhogUna gheNe hAca uRNa hoNyAcA mArga Ahe. azAprakAre vicAra karUna manasvAsthya TikavUna ThevaNe avaghaDa kArya Ahe mhaNUnaca yAlA roga parisaha jaya mhaTale Ahe. 17) tRNa sparza ghAsa (tRNa) kASTa va bArIka dagaDa yAMcA avarodha AlA duHkha na mAnatA nizcala rAhaNe tRNasparza pariSaha jaya Ahe. tarI 18) mala zarIra malIna jhAle tarI tyAcI ghRNA na karaNe, paraMtu karmamata dUra kase hotIla yAceca ciMtana karaNe prayatna karaNe mhaNaje mala pariSad jaya hoya. 19) satkAra puraskAra - mAna-apamAna yAta samacittavRttI ThevaNe satkAra puraskArAcI AkAMkSAca ThevAyacI nAhI. phakta zreya mArgAcA vicAra karAvA, yAsa satkAra puraskAra pariSaha jaya mhaTale Ahe.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20) prajJA pariSaha - ApalyA jJAnAcA, pAMDityAcA yatkiMcitahI garva nasAvA. 21) ajJAna pariSaha - adhyayana abhyAsa apramatta (ALasa kelA nAhI) rAhUna saddhA mI jJAna prApta karU zakata nAhI. pazUsArakhA mUrkha Ahe. kasaleca jJAna nAhI, asale AkSepa, vacanAMnA zAMtipUrvaka sahana karUnahI adyApa jJAnAtizaya jhAle nAhI. azAprakAre svataHlA hIna lekhU naye. duHkhI na hotA prayatnazIla rahAve ase ajJAna paripaha sahana karaNe mhaNaje tyAsa ajJAna pariSaha jaya mhaNAve. ma 22) adarzana - saMyamapradhAna duSkara tapa karUnahI malA ajUnaparyaMta jJAna prApta hota nAhI, mhaNUna saMyama, tapa dIkSA sagaLe vyartha Ahe. azA prakArace ciMtana karUna manAta azraddhA utpanna karU naye. ulaTa ApalyA samyagdarzanAlA dRDha kArAve. he adarzana pariSaha jaya Ahe. ra azAprakAre bAvIsa pariSaha zAMtatApUrvaka sahana karaNyAne saMvara hoto. koNatyAhI prakAracI vedanA utpanna jhAlI tara AtmasvarUpAce ciMtana karAve. vyAkuLa na hotA sarva pariSaha sahajatene sahana karaNe yAsa pariSaha jaya mhaNatAta.305 pAca cAritrya saMvarAcyA sattAvanna bhedAMmadhye pariSahace varNana kelyAnaMtara cAritryAce varNana yete. cAritryAce pAca prakAra Aheta. 1) sAmAyika 2) chedopasthApanA 3) parihAra vizuddhI 4) sUkSma saMparAya 5) yathAkhyAta306 1) sAmAyika cAritrya - sarva sAvadya yogAMcA abheda rUpa sarvakAlika athavA nizcita veLeparyaMta tyAga karaNe sAmAyika Ahe. 2) chedopasthApanA - pramAdAmuLe svIkAralelyA niravadha kriyeta arthAta dIkSA ghetalyAnaMtara koNatAhI doSa lAgalA tara tyAcA samyaka pratikAra karAvA. daMDarUpAta agodara pAlana kelelyA dIkSecA cheda karaNe, radda karaNe ANi maga punhA mahAvrata aMgikAra karaNe yAsa chedopasthApanA cAritrya mhaNatAta. ___3) parihAravizuddhi - jyAta prANivadhAcA pUrNa parihAra va tyAcabarobara vizeSa prakAracI vizuddhI asaNe yAsa parihAravizuddhI cAritrya mhaNatAta. vizeSa prakAracyA tapAne vizuddhI hoNe yA cAritryAce vaiziSTya Ahe. yA cAritryAce dusare vaiziSTaya he kI 30 varSAcyA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARHARERA vayAce. jyAne tIna varSApAsUna naU varSAparyaMta tIrthakarAMcyA caraNAMcI sevA kelI asela pratyAkhyAna nAvAcyA pUrvAce pAraMgata, apramAdI, utkRSTa nirjarAzAlI sAdhulA parihAravizuddhI cAritrya asate. 4) sUkSmasamparAya cAritrya - sUkSma sthUla prANyAMcyA vadhApAsUna pUrNapaNe nivRtta Ahe. apramatta Ahe. atyaMta nirbAdha utsAhazIla, akhaNDita cAritra, samyagdarzana ANi samyagjJAna rUpI bhayaMkara gatimAna havecyA pravAhAta prazasta adhyavasAya rUpI agnIjvAlAmuLe karmarUpI IdhanAlA jALUna TAkale Ahe. dhyAnAcyA vizeSa kriyene kaSAyAce viSAMkura naSTa kele Ahe. sUkSma mohanIya karmAcyA bIjatvapaNa jyAMnI nAza kelA Ahe, tyA parama sUkSma lobha kaSAyavAle sAdhUMce sUkSmasaMparAya cAritra asate. 5) yathAkhyAta cAritra - jo mohAcyA saMpUrNa upazama kiMvA kSaya jhAlyAnaMtara prakaTa hoto. tyAsa yathAkhyAta mhaNatAta kAraNa kI, jasA paripUrNa zuddha AtmasvarUpa Ahe. tasAca yAta AkhyAta prApta hoto. kiMvA bha. arihaMtAMnI zAstrAta jase sAMgitale Ahe tazA cAritryAlA yathAkhyAta mhaNatAta. yAmuLe sarva karmAMcA kSaya hoto. he cAritrya pUrvAnavAcA nirodha karatAta mhaNUna parama saMvara rUpa Ahe. 307 mUlAcArAta AcArya vaTTakera yAMce hI heca mata Ahe. kI, jyA kAraNAMmuLe AnavadvArAne karma yetAta tyAcA nirodha karaNe mhaNaje saMvara hoto. iMdriya, kaSAya i. doSa tapa, jJAna, vinaya yAMcyAdvAre nigRhita hotAta jyApramANe bephAma jhAlele ghoDe lagAmAne tAbyAta Thevale jAtAta.308 iMdriyAMcA tapa kelyAne nigraha hoto. kaSAya, jJAna bhAvanAne vaza kele jAtAta ANi vinaya kriyAdvAre dveSa naSTa hoUna jAto. mana bacana kAyA dvArA iMdriyAMnA vaza karUna samitIcyA pAlanAta apramAdI jhAle tara sAdhUMce AsravadvAra baMda hotAta va navIna karma raja yeta nAhIta, Anava hota nAhI. mUlAcArAta darzana viratinigraha, nirodhAne mithyAtva aviratI, kaSAya ANi yogAcyA sAhyAne karmAce yeNe thAMbate ase sAMgUna Anava va saMvara donhIMcA ekAca padyAta samAveza kelA Ahe.309 saMvarAce phaLa nirvANa Ahe mhaNUna yAta AcAryAMnI preraNA dilI Ahe kI nehamI udyamazIla vizuddha AtmyAne yA saMvara bhAvanecI bhAvanA karAvI.310
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ (478) paramArtha svarUpAta jitake lIna hoU titakA saMvara hoIla. bharata cakravartI jevhA Da karIta hote tevhA puMDarika gaNadharAMnI bha. RSabha devAMnA vicArale, bharata cakravartIce yAveLI manAce pariNAma kase Aheta ? bhagavAna mhaNAle tujhyA sArakheca Aheta. yA yuddha karIta asatAnA suddhA bharata mahArAja akartA bhAvanene yuddha karIta hote. tyAMce mama sagaLe RSabhadeva bhagavAnAMkaDe lAgalele hote. yuddhAta te phakta zarIrAne hote manAne nAhI. jevhA RSabhadeva bhagavAnAMnI dIkSA ghetalI tevhA bharatacakravartInAsuddhA dIkSA gheNyAcI bhAvanA jhAlI hotI. paraMtu bha. araSabhadevAMnI tyAMnA sAMgitale kI yA yugaliyAvara jara yogya rAjA nasela tara ApaApasAta bhAMDatIla. mhaNUna tU rAjya kara. tujhyA prArabdhAtaca rAjA hoNyAce lihile Ahe. ANi mAjhyA nazIbAta dIkSAca Ahe. azAprakAre bharata mahArAjAMnI pitAcyA AjJelA svIkArUna sahA khaMDAce rAjya sAMbhALale. paraMtu Azcarya he kI sahA khaMDAcA mahAna rAjA asUnahI tyAMce citta mAtra paramAtmyAta ramamANa asAyace. he kAma tara cAMgalyA cAMgalyA munIMnA suddhA azakya hote te tyAMnI agadI sahajapaNe ase bhAva Thevale. mhaNUnaca saMsArAta rAhUna suddhA tyAMnI karma kSaya kele. RSabhadeva bhagavAna dIkSA ghetalyAnaMtara hajAra varSAMparyaMta chadamastha avastheta vicaraNa karIta hote. ANi bharata cakravartI gRhasthAzramAta asUna suddhA kevala jJAnI jhAle. 311 tAtparya he kI, manuSya bAhyararUpAne koNatyAhI avastheta asenA kA, paraMtu tyAce AMtarika (manAce) pariNAma jara zuddha asatIla paramAtma bhAvAta lIna asela, kazAtahI rAga (AsaktI) nasela tara jIva nizcitapaNe zuddha, dazelA prApta karU zakato. / bhagavatI ArAdhanAmadhye AcArya zivAryAMnI mUlAcAra pramANeca saMvara bhAvanece varNana kele Ahe. paraMtu tyAMnI pramAdAcyA saMvarAce hI varNana kele Ahe. iMdriya saMvarAsAThI suMdara udAharaNa dile Ahe. udA. jyAcyAjavaLa vidyA, maMtra, auSadha nAhI to sarpAlA baza karU zakata nAhI. tyAcapramANe jyAce mana caMcala Ahe to iMdriyarUpI sarpAlA vaza karU zakata nAhI. jyApramANe lAkaDAcyA choTyAzA phaLIne nAveta yeNAr2yA pANyAlA thAMbavU zakato, tyAcapramANe apramAdarUpI phaLIne azubha pariNAmarUpI AsravadvAra rokU zakato. yAca gAthecyA TIketa lihile Ahe kI satya, svAdhyAya, dhyAna, ekAgratA he vikathA nAmaka pramAdAce pratipakSI Aheta. kSamA, mArdava, Arjava kaSAya, pramAdAce virodhI Aheta. jJAnAcyAdvAre manAlA ekAgra karUna iMdriyAMcyA viSayAta rAga, dveSAmuLe utpanna hoNAre
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANa kelyAne viSayAcI upalabdhI jhAlyAvara Adara na karaNe iMdriya pramAdAcA virodhI ShTakali Ahe. jyApramANe zatrUce sainya zaharAcyA cArI bAjUlA asalelyA khAI arthAta kilyAcyA cArIbAja nALe asale tara azA surakSita nagarIlA naSTa karU zakata nAhI. tyAcapramANe karmarUpI zatrUcI senA guptI AdI khAIne yukta saMyamarUpI nagarIlA naSTa karU zakata nAhI. hI guptI saMvarAmuLe zakya hote. samitI nAvAcyA majabUta nAveta ArUDha hoUna sAdhU SaTjIvanI kAyecyA jIvAMcI hiMsecyA pAparUpI magarIpAsUna dUra rAhUna saMsAra samudrAlA pAra karato.313 yA pramANe pramAda, kaSAya, iMdriya i. AgnavAMcA kazAne nirodha hoto ase ciMtana karUna guptI ANi samitIne saMvRtta hoUna satata ciMtana karaNe saMvara bhAvanA Ahe. kArtikeyAnuprekSAta pUrva varNita saMvarAce sattAvanna bheda yAMce saMkSipta ullekha Ahe.314 puDhe guptI i. cA kAya upayoga Ahe yAce varNana karatAnA lihile Ahe kI, mana, vacana, kAyA yAcyA yogAcyA pravRttIlA ALA ghAlaNe yAsa guptI mhaNatAta. pramAdAcA tyAga karaNe mhaNaje samiti Ahe. jyAta dayA mukhya Ahe to dharma Ahe. tattvAMcyA ciMtanAlA anuprekSA mhaNatAta. bhUka vagaire sahana karaNe yAsa pariSahajaya mhaNatAta. ANi rAgAdI avaguNAMcA tyAga karUna dharmadhyAna kiMvA zukladhyAnAne AtmyAce AtmyAta lIna hoUna jANe mhaNaje cAritrya. jI vyaktI yA saMvarAcyA kAraNAMcA vicAra karUna hI jara AcaraNa karIta nAhI tI duHkhAne saMtapta hoUna cirakAlaparyaMta saMsArAta bhramaNa karate. paraMtu jI viSayApAsUna virakta hoUna manAlA AkarSita karaNAr2yA iMdriyAMcyA viSayApAsUna svataHlA nehamI dUra Thevate. tyAta pravRttI karIta nAhI. tyAca munIMce nizcayapaNe saMvara hote. 311 ithe eka goSTa vizeSa jJAtavya Ahe kI saMvara tara viratImUlaka Ahe. paraMtu saMvarAce je kAraNa sAMgitale Aheta tyAta kAhI pravRttImUlaka suddhA Aheta. pravRttI nivRttIce kAraNa kasa hoU zakela ? paraMtu ithe he samajaNyA yogya Ahe kI hyAta mukhyataH nivRttIcIca Ahe. guptI tara nivRttIce mUla kAraNa Aheca. samitImadhye jI pravRttI Ahe, tI suddhA AtmajAgarUkatA mUlaka Ahe. mhaNUna nivRttI mukhya Ahe tyA dRSTIne hilA saMvarAce kAraNa mhaTale Ahe. jo sAdhaka pravRttIlA vaza karaNyAta asamartha hotAta, tyAMnA pravRttI kazI karAvI, tyAce upAya sAMgaNyAcyA uddezAne samitIMce mahattva Ahe. zevaTI pravRttI tara thAMbavalyAca
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhije pravattI karatAnA pramAda hoU naye, yAsAThI dharma Ahe. arthAta dharmAcaraNAne asat AcaraNa hota nAhI. dharmAta dRDhatA yAvI tyAsAThI anuprekSA Aheta. atyadhika bhayAnaka vedanAMnA sahana karaNe pariSahajaya Ahe. rAgAdI doSAMpAsUna parAvRtta hoUna zubhadhyAnAta anurakta AtmasvarUpAcA sAkSAtkAra prApta karaNyAsAThI yogya puruSArtha karaNe cAritrya Ahe. azA prakAracyA ArAdhanene AtmA saMvaronmukha hoto. mhaNUna jo sAdhaka viSayAMpAsUna virakta rAhato tyAcA nizcita saMvara hoto. mhaNUna mokSAbhilASI sAdhakAne yA bhAvanece satata ciMtanamanana karAve. AcArya zubhacaMdra saMvarAce vizeSa mahattva sAMgatAnA mhaNatAta - jyApramANe yuddhAcyA samarAMgaNAta yuddha karaNArA cilakhatAne zarIrAvara kavaca ghAlato maga koNatAhI bANa tyAlA bhedU zakata nAhI. tyAcapramANe yamI mhaNaje ahiMsA i. yamAne saMvRtta surakSita yogI asaMyamamaya bANAMnI viddha hota nAhI. 316 mAtA saMvarAlA kavacAcI upamA deUna AcAryAMnI spaSTa kele kI, saMvara prApta kelyAnaMtara AsravAdvArA yeNAre karmapravAha tyAsa AkrAnta karU zakata nAhI. jyApramANe bANa zarIrAta ghusalA tara bhayaMkara vedanA hotAta. kaSTa utpanna hotAta. azAcaprakAre AsravAmuLe AtmapradezAbarobara saMzliSTa hoNAre karma AtmyAta pIDA utpanna karatAta. - eka ciMtaka sAdhakAne ApalyA manAta azAprakArace bhAvacitra nirmANa karAve kI mI saMvarAce kavaca ghAtale Ahe. ApalyAvara kaSAyarUpI zatrUcyA bANAMcA varSAva hota Ahe. paraMtu eka hI bANa zarIrAta ghusata nAhI. azA prakAracyA bhAvaciMtanAne kharokhara ase vATU lAgate kI saMvarAce kavaca jarUra aMgIkAra karAve jeNekarUna karmarUpI tIkSNa bANa AtmyAta pravezaca karU zakaNAra nAhIta. / AcArya hemacaMdrAMnI dravya va bhAva rUpAta saMvarAce dona bheda kele Aheta. yAMnI mhaTale Ahe kI, karma pudgalAMnA grahaNa karaNyAcA upakrama dravya saMvara Ahe. ANi bhavabhramaNApAsUna muktI miLAvI yAsAThI kelelyA kriyA bhAvasaMvara Aheta. tyAMnI ase mhaTala Ahe kI, jyA-jyA AsavAMnA. jyA-jyA upAyAMnI parAsta karatA yeIla tyAsAThI vicakazAlI sAdhakAne to upAya avazya amalAta ANAvA. hilAca saMvara bhAvanA mhaNatAta.317 zrIsomadevasUrI saMvarabhAvanece vivecana karatAnA lihitAta kI, jIva navIna yeNAr2yA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ cyA rAzIMnA ApalyA satatattvarUpI saMvarane ANi dhyAna rUpI hAtAne thAMbavatAta. mhaNaje vAhAlA thAMbaviNyAcI prakriyA karatAta, tattvajJAna yukta dhyAnAne AsavAMnA thopabU zakato. svataHlA puNyavAna siddha karaNyAsAThI pApanavAlA thAMbava. jo AtmyAce ciMtana karato. dhyAna karato, to iMdriyajanya krodhAcA parityAga karatoca jo manAlA viSaya kapAMnI saMkucita karato, to tU Ahesa. azAprakAracyA ciMtanAne AtmA saMvarAzI joDalA jAto. jyApramANe je jahAja vighnarahita asate. bhayaMkara vAdaLAnerahita asate te samudra pAra karU zakate. taseca jIva ApaApalyA saMcita karmAMnA dUra karato. naSTa karato. ANi AranavAMnA kSINa karato. navIna karmAsrava rahita hoto. to paramapada mokSa prApta karato.318 mA jyApramANe nartakI nRtyAce Ayojaka nATyAcAryAMcyA saMcAlakApramANe raMgabhUmIvara nAnA prakAracyA rasa va bhAva pradarzita karate va nRtya karate. paraMtu jo vijigIpujItacA icchuka vijayAcI icchA ThevaNAre kAmAcyApuDhe artha puruSArthAcyA prAptIsAThI tyA nRtya karaNAr2yA naTIlA thAMbavatAta. tyAta viziSTa hitAhita vicAra prakaTa hoto. tyAcapramANe jJAnAvaraNa i. karmAcyA vipAka vaza hoUna AtmArUpI raMgabhUmIvara aneka prakArace rasa va bhAva vyakta karUna cittazaktI spaMdana karate. mukhya puruSArtha mokSa athavA dharma prAptIsAThI je munI, tyAMnA rokatAta, tyAMcI anirvacanIya utkRSTa viveka arthAta zuddhopayogAmadhye sthitI prakaTa hote.319 zuddhopayogAta sthita rAhaNyAne saMvara hoto. kalpanAvilAsApAsUna dUra rAhUna jevhA mana AtmasvarUpAta nizcala hoto, tevhAca parama saMvara hoto. zuddha AtmasvarUpAcA ghAta karaNAre mithyAtva i. zatrUsainyAcI hiMmata vADhavatAta tyAMnA thAMbavaNyAsAThI vicArazIla mumukSu samyagdarzana i. yoddhAMnA yogya ThikANI niyukta karatAta. te naraka, tiryaMca, kumanuSya, kudeva, paryAyAta bhramaNa karAyalA lAvaNArI samasta asAtAvedanIya i. pApakarma prakRtIcyA baMdhAlA tara rokatAtaca tyAbarobara deveMdra, nareMdra i. vibhUtIcI sampadA icchA nasatAnA suddhA tyA bhAgyazAlIMnA miLate.320 paMDita AzAdharAMnI mahAkrodhIcI laDhAI mahAdhIrAzI ase varNana kele Ahe. AsravAcyA bhedAMcA saMvarAcyA bhedAMzI yuddha ase citraNa upasthita karUna satcA vijaya jhAlyAvara jI sampadA prApta hote tyAce atyaMta suMdara zabdAta varNana kele Ahe. mahAkavI raidh yAMnI 'pAsaNAhacariu' madhye saMvarAnuprekSAce varNana karatAnA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtvAcyA nirodhAsAThI samyaktva i.cA anya lekhakApramANeca varNana kele Ahe. ANi paTe lihile Ahe azubha lezyA, saMjJA ANi azubha gauravAcyA tyAgAne tathA zuddha bhAvanA ThevalyAne saMvarAcI vRddhI hote. jyApramANe majabUta bAMdhalelyA ghATAvara sarovarAce pANI yeta nAhI tyAcapramANe saMvarAne yukta jhAlyAvara AtmyAta karmamala praviSTa hoU zakata nAhI. mokSamArgAsAThI saMvara sahacara (madatanIsa) Ahe. to caturgatIcyA tApAcyA bhayApAsUna dUra ThevaNArA Ahe.321 __ saMvara bhAvanesaMbaMdhI upAdhyAya zrIvinayavijayajIMnI muktI prApta karaNyAce upAya sAMgitale Aheta. tyAta jJAna, darzana, cAritra mUlaka ArAdhanAmaya tIna utkRSTa ratnAMnA avazya ziva sukhAce uttama upAya sAMgitale Ahe. yA upAyAMcA svIkAra karaNyAsAThI viSaya vikAra va kaSAyarUpI zatrUvara vijaya miLavUna zIghra saMyama guNAcI ArAdhanA karaNyAcA upadeza dilA Ahe. te lihitAta- krodharUpI agnI vijhavaNyAsAThI DhagAsArakhe upazama bhAva yAce satata ciMtana karUna, hRdayAta jo parabhAva bharalelA Ahe to dUra karUna vairAgya bhAvAce ciMtana karA. Arta ANi raudra dhyAnAce mArjana karA. mAnasika saMkalpa-vikalpAlA jALUna TAkA. jarA mAnasika saMkalpa-vikalpAcA mArga avaruddha jhAlA tara to tattvavettAlA jo mArga miLAyalA pAhije to miLU zakaNAra nAhI. aMtarajAgRtI pUrvaka mAnasika zuddhIne yukta saMyama yogadvArA ApalyA dehAce sArthaka karA. arthAta ApalyA manAcyA yogAMnA zuddha karA. saMyata AcArAce pAlana karA. yAne ApalA mAnava deha prApta karaNe saphala hoIla. yA saMsArAta vibhinna mata-matAMtarAMce viSama jaMgala pasaralele Ahe. jo bhava aTavIta bhaTakavaNArA Ahe, tyAtUna ApalA zuddha mArga nizcita karA. saMyama va zAlArUpI puppa-saurabhane tumhI ApalyA manAcyA pariNAmAMnA, adhyavasAyAMnA khUpa surabhita karA. jJAna, cAritrya guNarUpI uttama lakSaNa yukta AtmasvarUpAcA anubhava karA. jinezvarAcyA cAritrAce satata guNagAna karA. nAmasmaraNAne ApalI jivhA pavitra karA. vinayapUrvaka zAMta sudhArasAce pAna karA ANi dirghakAlAparyaMta sukha prApta karA, AnaMda prApta karA.222 - yAta graMthakArAne saMvarAbaddala sAdhakAce mana AkarSita karUna khAlIla viSayAMce pratipAdana kele Ahe. jJAna-darzana, cAritra - yA ratnatrayIMcI parama ArAdhanA karaNe. viSaya - kaSayAMnA dUra karaNe. upazama rasAce anuzIlana karaNe.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ (463) saMsArApAsUna virakta rAhaNe. koNatyAhI prakAracA saMkalpa-vikalpa na karaNe. mAnasika bhramAMcA nirodha karaNe. niraMtara saMyamamaya pravRttIta rAhaNe. zarIrAcA sadupayoga karUna tyAcA lAbha prApta karUna gheNe. vividha paMthAtIla je je satya mArga Aheta. tyAMcA svIkAra karaNe. saMyama ANi AgamAcyA jJAnAne adhyavasAya nirmaLa karaNe. caitanyAce guNa va paryAya oLakhaNe. tIrthakarAMcyA caritrAcI stutI karAvI, guNagAna karAve. saMvarabhAvaneta tyAgAlA mahattvAce, mukhya sthAna Ahe. jyAlA ApaNa Apale mAnato tyAcA tyAga kasA karAvA hyAce vegavegaLe mArga dAkhavale Aheta. AtmavikAsa sAdhaNyAsAThI saMvarabhAvanA atizaya mahattvapUrNa Ahe. ApalA koNatyA karmAzI saMbaMdha Ahe, tyAsAThI koNatA upAya yogya Ahe he pratyeka vyaktIne zodhale pAhije. paraMtu tyA sarvAta tyAgabhAva saMsArApAsUna viraktI, upazama bhAvAcA Adara, akaSAyI vRttI, Asrava mArgAvara vijaya ANi zuddha deva, gurU, dharmAvara zraddhA athavA samyaktva asaNe atI Avazyaka Ahe. samyaktva prAptIzivAya kelelI koNatIhI sAdhanA, kriyA mhaNaje eka aMkAmAge lAvalelyA zUnyAsArakhI Ahe. ilekTrika lAITa kiMvA sUryAcA prakAza cahukaDe phailAvalA asela paraMtu te pAhaNyAsAThI DoLeca jara nasatIla tara kAya phAyadA ? bhUmI va bIja donhI uttama prakArace Aheta. paraMtu pAUsaca paDalA nAhI tara kAya upayoga ? agadI yAcapramANe samakita dRSTI jara nasela tara tapa, japa, kriyA sagaLe vyartha. samakitadRSTIzivAya icchita mokSasukha prApta hoUca zakata nAhI. jyAcyA AtmArUpI jaminIta samakita rUpI bI peralele asela tara tyAlAca saMyama mhaNatAta.323 pratyeka kriyeta samyagdRSTI asela taraca tI kriyA phaladAyaka asU zakate. mhaNUna munI ratnacaMdrajIMnI saMvara bhAvanecyA prathama gAthemadhye samakitace mahattva sAMgitale Ahe kI, AgnavAce prathama dvAra mithyAtva Ahe. tyAlA baMda karaNyAcA upAya mhaNaje saMvara hoya. munI ratnacaMdrajIcyA bhAvanAzatakAnusAra saMvarAcA prathama bheda samakita Ahe samakitAce pAca bheda
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ctGORIA a mithyAtvadvArAcA avarodha upazama, kSayopakSama athavA kSayarUpAne hoto. tyAcyA bhedAvarovara samakitace hI bheda kele gele Aheta. 1) upazama samakita - mithyAtva mohanIyacA avarodha upazama, rUpa asela tara tyAmuLe prakaTa hoNAre samakita asate tyAsa upazama samakita mhaNatAta. 2) kSayopazama samakita - mithyAtva mohanIyacA thoDA kSaya ANi thoDAupazama kSayopazama rUpa asato tyA samakitace nAva kSayopakSama samakita Ahe. 3) kSAyika samakita - mithyAtva mohanIya prakRtIcA sarvathA kSaya jhAlyAmuLe je samakita prApta hote tyAsa kSAyika samakita mhaNatAta. 4) sAsvAdAna samakita - samakita gele ANi mithyAtvamadhye jANAra tyAmadhalyA kALAta samakitacA thoDA AsvAda rAhato. yA patita avasthelA sAsvAdAna samakita mhaNatAta. 5) vedaka samakita - mithyAtva mohanIyacA sarvathA kSaya karaNyAcyA aMtima sthitIlA vedaka samakita mhaNatAta. eka samayAnaMtara lageca kSAyika samakita prakaTa hote. varIla pAca samakitAMpaikI prathama tIna samakita mukhya Aheta. tIna paikI koNatehI eka samakitAce Astitva AtmotthAnasAThI atI Avazyaka Ahe. samyagdRSTI bAherUna prApta hota nAhI. hI tara Antarika bhAvanetUna prakaTa hote. samyagdRSTI jIva gRhasthAvastheta rAhato. pratyeka sAMsArika vyavahAra vyavasthita karato. paraMtu samyagadRSTI asalelyA jIvAcI aMtaradazA azI asate samyagdRSTI jIvaDo kare kuTumba pratipAla / aMtara se nyAro rahe, jyo dhAya khilAve bAla / / - azA avastheta sAMsArika duHkha AtmyAlA sparza karIta nAhIta. yAmuLe antaHkaraNa praphullita rAhUna dharmAta nehamI magna rAhato. / saMvarAcA dusarA bheda viratIvrata Ahe. jyApramANe auSadha ghetalyAzivAya roga barA hAta nAhI. jevalyAzivAya bhUka bhAgata nAhI. pANI pyAyalyAzivAya tahAna zamata nAhI. tyAcapramANe viratIvratAzivAya karmarUpI rogajaMtu yeNyAce baMda hota nAhIta.324 mahAvrata ANi aNuvrata he vratAMce dona prakAra Aheta. mahAvratAMpekSA lahAna vratAMnA aNuvrata mhaNatAta. choTe-choTe aNuvratasuddhA pApa pravAhAlA aDavatAta, ase jinezvara ant SARS75 EPS
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAnAMnI mhaTale Ahe. tI aNuvrate bArA prakAracI Aheta, je zrAvaka dhAraNa karatAta. ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ANi aparigraha he pAca mahAvate Aheta. mahAvata sarvathA pApakriyAMpAsUna parAvRtta karatAta. aNuvratAmadhye eka deza (aMzataH) pApakriyA pAsUna parAvRtta hoU zakatAta. ANi eka deza (aMzataH) ne pApa kriyA cAlU rAhate. gRhasthAzramAta rAhata asatAnA pUrNapaNe pApakriyA pAsUna alipta rAhaNe azakya Ahe. mhaNUna aNuvratAMdvAre tyAta thoDI sUTa dilI Ahe. kityeka pApakriyA azA Aheta kI ApaNa karIta nAhI. paraMta joparyaMta pratyAkhyAna-niyama karIta nAhI toparyaMta sUkSma rUpAta pApakarma ApalyAkaDe yetaca asatAta. mhaNUna niyamavratAcyA baMdhanAta ApalyAlA ApaNa bAMdhUna ghetale tara pApakriyA yeNyAce thAMbatAta. mhaNUna jyAcyAzivAya Apale kAma cAlU zakate tazA pratyeka pApakriyAMcA nirodha karaNyAsAThI vrata dhAraNa karAyalA pAhije. jase ahiMsA i. pAca mahAvrate Aheta tazIca aNuvrate 12 Aheta. ahiMsAdI pAca vrate, dizAvrata, bhogopabhoga vrata, anartha daNDa viramaNa, sAmAyika vrata, dizAvakAzivrata, pauSadhavrata, atithi saMvibhAgavata. - Asrava bhAvaneta je avrata Aheta khare mhaNaje tyAMnAca vratAta ghyAyalA have hote. paraMtu zrIratnacandrajI mahArAjAMnI ithe te vrata na ghetA 12 aNuvrata ghetale Aheta. tase pAhile tara pAca iMdriya, sahAve mana ANi sahA kAya ase he bArA avrata tyAMnI sAMgitale Aheta. hyAMcA ahiMsAvratAta samAveza hoto. mhaNUna kadAcita zrIratnacaMdrajI ma. nI samagrarUpAne vratAMce pAlana karaNyAsAThI bArA aNuvratAMce pratipAdana kele Ahe. / saMvarAcA tisarA bheda apramAda - yAce varNana karatAnA te lihitAta kI vRddhAvastheta zarIra durbala hote. roga jhAlAca tara zarIra jhijAyalA lAgate. lobha kelyAmuLe jyApramANe kIrtIcA nAza hoto, taseca pramAda kelyAmuLe mAnasika va Atmika guNAMcA nAza hoto. mhaNUna guNa-saMpattI ANi sukha-saMpattIcI abhilASA ThevaNAr2yAMnI apramAdI rAhUna zubha puruSArtha karAyalA pAhije.325 apramAdacA krama vratAMcyA naMtara yeto. vrata gheUna pApakriyA thAMbaviNyAce sAmarthya prApta kele. paraMtu tyAMce pAlana karatAnA kiMcita mAtra zithilatA kelI tara karmAgnava thAMbavaNe kaThANa hoIla. jyApramANe auSadhAne roga tara dara jhAlA paraMtu vaidyAne je pathya sAMgitale hote tyAce pAlana kele nAhI tara roga parata udbhavaNyAcI zakyatA Ahe. kAraNa pathya pALaNyAta amAda kelA. hIca goSTa karmarogAvara lAga hote. samyakazraddhA va vratarUpI auSadhIne karmaroga
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ (466 ) dUra jhAlA kharA. paraMtu tyAnaMtara samyakaprakAre pravRttI kelI nAhI tara karmarogAce paramANU naSTa hoU zakaNAra nAhIta. pramAda roga apramAdAne dUra hoU zakato. apramAdAce mahattva bhAvanAzatakAmadhye ase sAMgitale Ahe - ekhAdyA mANasAlA tApa AlA ANi to utaralA kI tyAlA kAhI khANyAcI icchA hote, poTAta cikalelA mailA sApha jhAlA kI poTAtIla pIDA zAMta hote. tyAcapramANe jevhA pramAda dUra hoto tevhA mAnasika va AtmikaguNa utpanna hotAta. ANi jasajase guNa utpanna hota jAtAta tasatase doSAMcA vilaya hota jAto. ANi tyAbarobaraca mana ANi AtmyAcI durbalatA dUra hote. 226 saMvarAcA caturtha bheda akaSAya krodha, mAna, mAyA lobha yAMce aMnatAnubaMdhI i. bhedAMce 16 bheda ANi 9 kaSAya ase 25 kapAyAMce varNana AsravabhAvanAmadhye kele gele Ahe. akaSAyamadhye ase ciMtana karAyace Ahe kI yA kaSAya cAMDALApAsUna mI kadhI mukta hoIna, jyA kSaNI yA kapAyAMcA saMga suTela to kSaNa khar2yA sukhAcA kSaNa hoIla, 327 saMvarAcA pAcavA bheda azubha yogAcA tyAga Ahe manAne koNAce vAITa 1 karU naye. duSTa icchA karU naye. koNAcIhI IrSyA karU naye kiMvA vaira ThevU naye, ase kele tara he mAnasika azubha yoga Aheta, vAcika azubha yogAta vyaktI koNAcIhI niMdA karate. zivyA dete, khoTA Aropa Thevate, kiMvA asatya bhASaNa karate. kAyika azubha yogAta vyaktI koNAcyA hakkAcI vastu hisakAvUna ghete. corI karate. vyabhicAra karmAce sevana karate. viSayAMcI AsaktImadhye iMdriyAMcA upayoga karate. yA sarva azubha pravRttI dhArmika va Atmika zaktIMcA vinAza karatAta. mhaNUna azubha pravRttIMnA rokaNyAsAThI Atmika zaktI prakaTa karUna zubha dharmAcA Azraya gheNyAne saMvara hoto. va saMvarAmuLe muktIcA mArga miLato 328 - paMDita zrIratnacaMdrajIMnI Asrava va saMvarAce mukhya pAca bheda mukhya pAyAcyA rUpAta ThevUna vizleSaNa kele Ahe. tyAmuLe sAdhaka sahajatene samajU zakatAta. mithyAtva avrata, pramAda, kaSAya ANi azubha yoga dvArA karmAsravAce Agamana ANi samakita vrata, apramAda, * apAya va zubha yogAne karmAsavacA nirodha sAMgUna jaina darzanAcyA gahana viSayAce sopyA bhASeta pratipAdana kele Ahe hI tyAMcI eka vizeSa zailI Ahe. zrIjayasImamunI dohA chaMdAdvAre saMbara bhAvanAmadhye mana ekAgra karaNyAcI prakriyA sAMgatAnA mhaNatAta- ApalyA zubha manAlA mAnasarobara mAnUna tyAta zubha dhyAnarUpI amRtarasa
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra Ahe asA vicAra karUna maga hRdayasarovarAta navakAra maMtrAlA sthApita karUna. naU kalyA asalelyA kamaLaphulAcI kalpanA karAvI. ekA ekA pAkaLIvara navakAra maMtrAtIla eka-eka pada aMkita karAve. navakArace pada aMkita kelyAnaMtara tyA padAce dhyAna kelyAne pApa-paMka haTatIla vamana sarovarAcyA cahukaDe saMvarAcA bAMdha ghAlUna va jagAtIla sarva jaMjALAtUna mukta hoUna paramahaMsa, paramAtmapadAce dhyAna karAve. ase kelyAne he bhavI jIvA ! manarUpI mAnasa sarovarAta ramaNa karaNAr2yAMno, haMsAtUna paramahaMsa padavI prApta karA. 329 - pUDhe kAvyAta zrIjayasomamunI lihitAta kI, he bhavyAtmA, yA AThavyA saMvara bhAvanece ekAgra hoUna ciMtana kara, samiti, gupti dhAraNa karUna he sulakSaNI jIvA, tU zAMti sudhArasAcA AsvAda ghe. hA manarUpI bhramara tara viSayarUpI phaLa-phulAMvara bhaTakata rAhatoca arthAta mana vAraMvAra iMdriyAMcyA viSayAta bhaTakata Ahe. tyAlA ALA ghAlUna zAMtIupazama prazamamadhye sthira kara. AtmyAta sahajapaNe asalelI tRptI, anicchA, udAsInatAmadhye sthira kara. yAne manoguptIcA saMvara sAdhya hoto. pariSaha saMvara sAdhaNyAsAThI iSTa vastucyA prAptI kiMvA aprAptImadhye mana AnaMdita kiMvA duHkhI karU naye, samabhAvAta rahAve. jIvana-mRtyUlA samAna samajAve. arthAt jagaNyAcA lobha nAhI, maraNAce bhaya nAhI. zatrU mitrAMcyA mAna apamAnAta samabhAva ThevAvA.330 __ yA zlokAta kavIcA Azaya asA Ahe kI, iSTa lAbha kiMvA alAbha yAne AtmyAcyA jJAnAdI saMpattImadhye koNatAca pharaka paData nAhI. ANi arUpI jJAnamaya zuddha AtmasvarUpAlA jIvana maraNAne koNatIhI hAnI kiMvA lAbha hota nAhI. zatrU vA mitra AtmyAce kAhIca bighaDavU zakata nAhIta. ANi AtmyAce khare zatrU tara krodha vagaire Aheta kharA mitra dharmAta sthita AtmA Ahe. mAna-apamAnAta nArAja kiMvA rAjI hoNyAsArakhe kAhIca nAhI. kAraNa tyAne pApa-puNyAce baMdha hota nAhIta. va sadgatI, durgatIhI hota nAhI. ase satata ciMtana kelyAne pariSahAvara sahajapaNe vijaya miLU zakate. yatidharma nAvAcyA saMvara bhAvaneta zrAvakAne asA vicAra karAvA kI kadhI mI bAhya sukha-paise, kuTuMba i. parigrahApAsUna alipta hoIna ? kadhI mI saMyamI jIvana svIkAra karIna, ANi kadhI tI saMpUrNa jIvanAce sAra karaNAr2yA azA aMtima avastheta saMthArA vrata mhaNaje bhatta parijJA, iMgita maraNa tathA pAdopagamana anazana grahaNa karIna ?221 Akashatideso anya lekhakAMnI pariSahajaya yAta 22 prakAracyA paripahAMce varNana kele Ahe. parata -
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sIjayasoma manIMnI paripaha saMvara sAdhaNyAsAThI pratyeka kSaNI samabhAvAta rAhaNyAce pratipAdana Ahe. tase pAhile tara bAvIsa pariSaha jiMkaNyAsAThI saMkSipta sAraca sAMgitale Ahe. AMtarika roga naSTa karaNyAcI ekameva auSadhI mhaNaje samabhAva. hA rAmabANa upAya Ahe. yatidharmAce dahA prakAra Aheta. kiMtu tyAaivajI zrAvakAsAThI tIna manoratha karaNyAcI prarUpaNA kelI Ahe. taseca sAdhUsAThIsuddhA tIna manoratha dile Aheta. tyAta ullekha Ahe - sAdhUne azI abhilASA karAvI kI, gurUkaDUna kadhI mI zAkhAMcA, sUtrAMcA abhyAsa karIna ? ANi kadhI ekAkI pratimA (abhigraha) madhye rAhUna tyAta viziSTa saMlekhanA, kAya saMlekhanA ANi kapAya saMlekhanA karIna. arthAt kAyA ANi kaSAya yAMnA kadhI kSINa karIna.332 bArA bhAvanAMta anuprekSAcyA ciMtanAaivajI yAMnI saMvarAta sarva jIvAMce hita ciMtana karaNyAce sAMgitale Ahe. tyAta jagAtIla sarva jIvAMnA mitra mAnUna koNAzI vaira bhAva karu naye, doSa karU naye. nehamI satya vacana bolAve. paradhanAvara kudRSTI ThevU naye. ase ciMtana karaNyAsa prerita kele Ahe.333 kAma vAsanece laSkara jevhA AkramaNa karate tevhA tyAvara aMkuza lAvaNyAsAThI zIla-saMyamAce kavaca ghAtalyAne kAmavAsanene hallA kelA tarI yA kavacAmuLe bacAva hoto. ANi bhaya pariNAmasvarUpa haLUhaLU sarvaca prakAracyA vAsanA-tRpNA kSINa hota jAtAta. munizrI mhaNUnaca mhaNatAta kI saMvara bhAvaneta aseca ciMtana karAve kI kadhI mI yA vAsanAMpAsUna pUrNapaNe mukta hoIna ? kadhI bAhya-aMtara parigrahApAsUna mAjhI muktatA hoIla? he vIra prabhU ! jyApramANe 22 pariSahAMvara ApaNa vijaya miLavalA taseca mI yAvara kadhI vijaya miLavIna ? ApaNa tara deva, manuSyApAsUna miLAlele upasargAMnA dhairyAne toMDa dile. meruparvatAsArakhe nizcala rAhilAta, kiMcitahI udvignatA ApalyA manAta nirmANa jhAlI nAhI. manAcyA calabicala hoNAr2yA svabhAvAvara saMpUrNapaNe mAlakI hakkaprasthApita kelI an tyAcamuLe ApaNa akSaya mokSapadAparyaMta pohocalAta. azI dhanya veLa mAjhI kadhI yeNAra? azAprakAre saMvara bhAvaneta ciMtana kelyAne kAya miLate yAce vizada vizleSaNa kele Ahe.334 zrIjayasoma munIMnI saMvara bhAvanece anya lekhakAMpekSA vegaLeca vivecana kele Ahe. kAraNa savarAcA arthaca Ahe kI AvaraNa ghAlaNe. kazAhI prakAre yeNAr2yA karmAMnA AtmyAparyaMta yeUna dyAyace nAhI asA prayatna karAyAcA mhaNaje saMvara. kSullaka zrI manAharalAla varNI yAMnI ekA dohAmadhye sAMgitale Ahe -
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (469) karma ke kAraja vana Aya tAko bhAI eka upAya, nijAtama pariNati dekha yahI koTi zAstrani ko lekha 335 zuddha jara karmAnavAce Agamana thAMbale tara Apale sarva kAryaca siddha jhAle. ANi tyAsAThI eka upAya Ahe kI ApalyA AtmyAcI zuddha pariNatI pAhata rAhaNe. heca sarva zAkhAta sAMgitale Ahe. kAraNa "nija svarUpa me tInatA hI nizcayarUpa saMbara hai 336 vyavahAra dRSTIne Asrava nirodhAce aneka bheda-prabheda yAMnA saMvara mhaTale Ahe. 1 jJAna va vairAgyamaya ciMtana karUna mana-vacana kAyA yAMnA saMyamita karatAta ANi ApalyA AtmyAta sthira hotAta. tI saMvara bhAvanA hoya 227 paMDita daulatarAmajIMnI saMvara bhAvanA padAta lihile Ahe "jina puNya pApa nahIM kInA, Atama anubhava citta dInA / " "tina hI vidhi Avata roke, saMvara lahi sukha avaloka 338 // 10 // navasAna jyAMnI puNya arthAta zubha bhAva ANi pApa arthAta azubha bhAva ANate nAhIta, phakta AtmyAcyA anubhavAce ciMtana kele tyAtaca citta lAvale, tyAMnIca yeNAr2yA karmAMnA lagAma lAvalA ANi saMbara prApta karUna sukhAcA sAkSAtkAra kelA. ithe zubha-azubha donhI prakAracyA bhAvanelA baMdhanAce kAraNa mAnale Ahe. mhaNUna samyagdRSTI jIva svadravyAcyA AlaMbanAne jitakI zuddhatA karatAta tevaDhyA pramANAta tyAMce saMbara hote. puDhe kramazaH zuddhatA vADhavUna pUrNa zuddhatA prApta karatAta. he saMghara Ahe ase vivecana kele Ahe. AtmAnubhavAcI bhAvanA karaNe mhaNajeca bAstabika saMbara bhAvanA Ahe. varIla zlokAcA asAca bhAvArtha Ahe. AtmAnubhava jJAnAne prApta hoIla. "samayasAra kalaza" yAta 129 vyA ovImadhye AcArya amRtacaMdra yAMnI suddhA yAca bhAvanelA vyakta kele Ahe. te lihitAta, zuddhAtma tattvAcyA upalabdhImuLe sAkSAt saMvara prApta hoto. ANi zuddhAtmatattvAcI upalabdhI bheda-vijJAnAmuLeca hoU zakate, mhaNUna bheda vijJAnAcI bhAvanA karaNe yogya Ahe. bheda-vijJAna jANalyAmuLe rAgadveSa moha gaLUna jAtAta. ANi duSkarmAMce Agamana thAMbate. Adhunika lekhakAmadhye DaoN. hukumacanda bhArilla yAMnI saMvara bhAvanecyA cAra padAMmadhye bhedavijJAnAce varNana kele Ahe. tase bheda - vijJAnAce varNana anyatva bhAvaneta kele Ahe.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara bhAvaneta tara AsavAMcA pUrNataH nirodha karaNe mukhya dhyeya Ahe. te kase karAve, kase aDavAve, ase ciMtana saMvara bhAvaneta asalyAmuLe Asrava ANi saMvara bhedAMce ciMtana saMvara bhAvanesaMbaMdhI anekAMnI lihile Ahe. zevaTI pratyeka dhArmika anuSThAnAce lakSya tara bheda vijJAna Ahe. kAraNa bheda-vijJAna jhAlyAzivAya zarIra va AtmA bhinna Aheta he jJAna hoNAraca nAhI. yA bhedavijJAnAlA jANalyAzivAya dharmakriyAmadhye bhAvodraka yeNAra nAhI. bhedavijJAnasahita saMvara tattvAcyA bheda prabhedAMce ciMtana kele jAU zakate. saMvara bhAvanece vivecana karatAnA DaoN. hukamacaMda bhArilla lihitAta- "dharmAcA AraMbha saMvarAneca hoto. kAraNa kI, mithyAtva nAmaka mahApApAcA nirodhaka mithyA jJAnAMdhakArAcA nAzaka va anantAnubandhI kaSAyAcA vinAza saMvarAneca hoU zakato." bA mithyAtva ajJAna va asaMyama Amnava bhAva Ahe, rAgabhAva Ahe. tyAMcyA abhAvAne hoNArA vItarAgabhAva saMvara Ahe. saMvaraca yuktimArgAcA AraMbhika pravezadvAra Ahe. saMvarAcI prAptI bhedavijJAna jANalyAne hote. AtmAnubhUtIcyA kALAtaca hote. mhaNUna saMvara bhAvaneta bheda-vijJAna va AtmAnubhUtIcI bhAvanA mukhya Ahe.339 saMvara bhAvaneta mithyAtvAlA AvRtta karaNyAsAThI samyaktva, avratAcA nirodha karaNyAsAThI vrata i.cA aneka lekhakAMnI pratipAdana kele Ahe. yAce bheda jJAnIne AtmAnubhUtIpUrvaka ciMtana kelyAne muktIcA adhikArI banato. mhaNUnaca pU. zrItilokaRSIjI mahArAja mhaNatAta - saMvara mAraga tAraka sAMco navA karma saba TAle / hATa kapATa samAna e jANo Agama sAkha dekhAle re / 340 saMvara mArgAneca saMsArAtUna tarUNa jANe zakya Ahe. saMvara asela tara Asrava karmAce Agamana AtmyAta hoNAra nAhI. jyApramANe khiDakI ughaDI asela tara gharAta dhULa-kacarA yeIla. khiDakI baMda kelI tara karmarUpI kacarA AtmyAta yeNAra nAhI. yAta thoDIzI jarI gaphalata jhAlI tara phAra nukasAna hoIla. he adhika spaSTapaNe vyakta karaNyAsAThI Avazyaka niryuktImadhe eka gAthA Ahe aNathovaM vaNathovaM, aggIthovaM kasAyathovaMca / Nahu me vIsasiyavyaM, thovaMpihutaM bahuM hoI / / arthAt thoDAsA RNa thoDAsA vraNa (ghAva) thoDA agnI ANi thoDyA kapAyayAMcI yA upekSA karU naye. he phAra thoDyA kAlAvadhIta vistRta hota jAtAta. saMvara bhAvaneta
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ te satata ciMtana karAve kI cukUnahI AsravadvAra thoDesehI ughaDe tara rAhile nAhI nA ! yA viSayI thoDAsuddhA niSkALajIpaNA kelA tara bhavasAgarAta buDavUna TAkatAta. jara tazI dakSatA devalI tara svataH saMsArasAgara tarUna jAtAta va ApalyA satsaMgAta yeNAr2yA bhavI jIvAMnA bhavapAra karatAta. yAviSayI eka dRSTAMta Ahe- zrIvajasvAmI kaMcana, kAminIce tyAgI pUrNa vairAgI hote. eka zrImaMta seTha hotA. tyAcI mulagI rukmiNI atyaMta rUpavAna hotI. ekadA vajasvAmIMcA sadupadeza aikUna tI tyAMcyAvara mohita jhAlI. gharI AlyAvara ApalyA AIbaDilAMnI mhaNAlI. mI lagna karIna tara vajrasvAmIzIca karIna, anya kuNAzIhI lagna karaNAra nAhI. AI-vaDilAMnA tilA khUpa samajAvUna sAMgitale. munIrAja kadhI vivAha karIta nAhIta. paraMtu tI aikAyalAca tayAra navhatI. zevaTI tice vaDIla seTha dhanavAha khUpa saMpattI gheUna va rUpavAna kanyA rukmiNIlA vajrasvAmIkaDe gheUna gele. ANi munIMnA sAMgitale. mAjhyA mulIzI lagna karA ANi yA dhanasaMpattIcA khUpa upabhoga ghyA. itake sAMgUna te gharI nighUna Ale. yauvanAta padArpaNa kelelyA atirUpavAna suMdarI rukkhimINIne aneka prakArAne bhoga upabhogAcyA sukhAce tyAMcyA samora varNana kele. hAvabhAvAne tyAMnA AkarSita karaNyAcA prayatna kelA. paraMtu tice sarva prayatna vyartha gele. vajrasvAmI meruparvatAsArakhe acala aTala rAhile. azI atidRDhatA pAhUna rukkhimINIlA svataHlAca bodha prApta jhAlA. ANi tine nizcaya kelA kI, yA atI mahApavitra sAdhUlA DigavaNe asaMbhava Ahe. rukkhimaNIlA ticyA vaDalAMkaDUna jI saMpattI miLAlI hotI tI sarva zubha kSetrAta dAna karUna cAritrya grahaNa kele ANi AtmasAdhanA karUna jIvanasArthaka kele.342 yAsa jJAnI saMvara mhaNatAta. asAca saMvarAcA dRSTAMta uttarAdhyayana sUtrAcyA bArAvyA adhyayanAta harikezI munIsaMbaMdhI Ahe. jyApramANe kAsava ApalyA sarva iMdriyAMnA Ata oDhUna gheto tevhA tyAlA bAherUna koNatAhI dhokA nasato. tyAcapramANe sAdhaka jevhA sAdhaneta ramato, tyAveLesa ApalyA pApa kriyAMnA pApAnavAMNA, karmAnavAMnA rokaNyAsAThI savara bhAvanene saMvRtta vhAvayAsa pAhije. saMvara bhAvanA AtmazuddhIcA uttama mArga Ahe. cAlatyA relvelA thAMbavaNyAsAThI lAla jheMDA dAkhavalA jAto tyAcapramANe pApAlA rAkaNyAsAThI saMvara bhAvanA lAla jheMDA Ahe. sAr2yA dharmA ArAdhanAce anuSThAna saMvara bhAvaneta mAnale jAtAta. varIla saMpUrNa saMvara bhAvanece vivecana karatAnA kityeka lekhaka va kavIMnI saMvara bhAvanece ciMtana karaNyAce dona prakAra sAMgitale Aheta. ekA prakArAta saMvarAce bheda prabhedAMnA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ samajAvana gheUna AmravadvArAnA aDavaNyAsAThI ciMtana karaNyAcI preraNA miLate tara kAhI lekhakAMnI bheda-vijJAnAce vizleSaNa dvArA Sadravyamaya saMpUrNa lokAce sva-para yA dona vibhAgAta vibhakta karUna 'sva'madhye sthita rAhaNyAcI preraNA dilI Ahe saMpUrNa jagAlA sva ANi para yAne vibhAjita kelyAne 'para' pAsUna vimukha hoUna basanmakha hoNe hIca AtmAnubhUtI Ahe. saMvara Ahe. saMvara bhAvanA Ahe. saMvara bhAvanece phaLa Ahe. - AnavadvAra baMda jhAlyAvara jIvAtmyAta sthiratA yete. hRdaya svaccha hote. mhaNUna satata ciMtana karAve kI, "AtA mI manAta koNatyAhI prakAracyA pApayukta vicArAMnA praveza deNAra nAhI. jitakI Asrava dvAre Aheta tI sarva baMda karaNyAcA prayatna karIna. saMvarayukta dharmAcA Azraya hoIna. rAga-dveSAcA koNatAhI vicAra yeNAra nAhI yAsAThI pratyeka kSaNa jAgRta rAhIna. azA prakArace ciMtana kelyAne mRtyUcyA veLeparyaMta jAgRtI rAhate. saMbara bhAvanecA abhyAsa ciMtana, manana ANi prayoga jIvanAta niraMtara cAlU ThevalyAne saMvara bhAvanA satata karIta rAhilyAmuLe sahajapaNe samiti-guptI i. pAlana karaNyAce vicAra yetIla. vicAra-AcArAta parivartita hoIla. va jJAnakriyecyA yogAne muktI nakkI miLela. mhaNUna sarva mumukSU jIvAMnI saMvara bhAvanA rUpI jJAna-gaMgeta AkaMTha magna hoUna Atmika Ananda prApta karAvA. nirjarA bhAvanA jainadarzanAcI samasta sAdhanA paddhatI saMkSepAta sAMgAyacI mhaTale tara phakta dona zabdAta abhivyakta karU zakato. te dona zabda Aheta. saMvara ANi nirjarA he donhI upAdeya dharma Aheta. arthAta AcaraNa karaNyAyogya Ahe. he donhI barobara rAhatAta. agodara saMvara naMtara nirjarA. saMvara mhaNaje yeNAr2yA karmAnavAMnA yeNyAsa pratibaMdha karaNe, ANi nirjarA mhaNaje pUrvI saMcita kelelyA pApakarmAcA kSaya karaNyAcI kriyA. saMvara karaNArA nirjarA karelaca ase nAhI. paraMtu nirjarA karaNArA saMvarAce AcaraNa nizcita karaNAraca. kAraNa saMvarAne AtmyAta navIna karmAMce Agamana thAMbate. paraMtu saMcita karma tara taseca rAhatAta. joparyaMta pUrvI anaMta janmAta barobara gheUna Alele je karma Ahe te saMpata nAhI toparyaMta mokSa nAhI. yAce AgamAta suMdara udA. dile Ahe. moThA talAva pANyAne gacca bharalelA Ahe tyAta navIna pANI Ata yeNyAce sagaLe mAga bada karUna TAkaleta paNa talAva pANyAne tara bharalelA Ahe. tyAtIla pANI sarvacyA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARVARIOMearATES5HRSTRETHORS naI upasUna kADhale kiMvA sUryAcyA prakhara unhAne te sukale tara talAva rikAmA hoIla. yAcapramANe saMvarAne jyAMnI yeNAr2yA karmAMnA rokale Ahe asA saMyamI karoDo bhavAMce saMcita karmAMnA tapAne naSTa karato.343 saMvara caukIdArA (watch man) sArakhA Ahe. to bAherUna yeNAr2yA karmAnavAMnA AtmyAta ghusU deta nAhI. paraMtu AtmyAce Astitva bhUtakALAta hote. vartamAnAta Ahe ANi bhaviSyAtahI asaNAra Ahe. anAdIanaMta kALApAsUna AtmA karmAMnI vyApta Ahe. khANImadhye jyApramANe sone mAtIta misaLalele asate maga tApavUna tApavUna mAtI jAte maga khare sone urate. taseca anAdi kALApAsUna AtmA saMsArAta rAga-dveSAcyA adhIna hoUna karmAnA grahaNa karato. te soDaviNyAsAThI nirjarA hAca ekamAtra upAya Ahe. agara karmAcyA ojhyAkhAlI dabalelA AtmA tyAlA zuddha va halake kase karAve ? ase ciMtana karUna tyApramANe prayatna karaNe mhaNaje nirjarA bhAvanA Ahe. - AcArya kuMdakuMdra yAMnI "vArasANuvekkhA''madhye 66 ANi 67 yA dona gAthAmadhye nirjarA bhAvanece varNana kele Ahe kI, AtmyAvara karmapradezAMnI je AvaraNa ANale Ahe kiMvA Atmapradeza he karmapradezAMnI jhAkUna TAkale Aheta, tyA karmapradezAMnA ogaLUna TAkAyace, mhaNajeca nirjaraNa karAyace. tyAlAca nirjarA mhaNatAta. ase jinezvara devAnIMca pratipAdita kele Ahe. jyA kAraNAmuLe saMvara hoto tyAca kAraNAmuLe nirjarA hote. he ApalyAlA samajale pAhije.344 sthA karmapradezAMcI AtmapradezAMzI jI ekarUpatA jhAlelI Ahe tyAMnA vegaLe karAyace mhaNaje karmAce nirjaraNa karAyace Ahe. jyApramANe bhiMtIvara mAtIcA goLA phekalA, to sukalA tara kADhatAnA sahaja nighata nAhI. tyAcapramANe AtmA ANi pUdagalAMce pradeza cikaTale jAtAta. tyA AtmapradezAMzI cikaTalelyA karma pradezAMnA haTaviNe nirjarA Ahe. saMvara AgnavAcA nirodha Ahe. mAnasika, vAcika, kAyika pravRttIMnA rokaNe saMvara Ahe. nirjarA pUrva saMcita karmAMce AtmyApAsUna vilaya hoNe Ahe. donhIMce svarUpa bhinnabhinna Ahe. AcArya kuMdakudAMcAr2yAMnI jyA kAraNAmuLe saMvara hoto tyAca kAraNAmuLe nirjarA hote ase pratipAdana kele Ahe. saMvarAne AtmonmukhI pravRttI hote. para bhAvApAsUna svabhAvAkaDe vaLaNyAcA AMtarika puruSArtha jAgRta hoto. tyAcyAne karma nirjarA hote. azAprakAre saMvara ANi nirjarA yAta aikya, samanvaya siddha hote. navIna yeNAre karma thAMbate. sAcata karma jhaDate mhaNaje nirjarA hote. avarodha ANi pRthakkaraNa athavA nirjaraNa donhIce
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ (474) hyAcyAta astitva rAhate. zrI jinabhadragaNi kSamAkSamaNa yAMnI suddhA saMvara ANi nirjarA yAMnA mokSAcA mArga ase sAMgitale Ahe. 345 nirjarace dona bheda Aheta. karma udayAvastheta yeUna paripakka hoUna Apale phaLa deUna jIrNa hoUna jAtAta. hI prathama prakAracI nirjarA. hI sarva jIvAMcI hote. udA. jhADe, ropaTe i. bhayaMkara sardI, garmI vagaire sahana karatAta. he ase udayAsa Alele karma sahana kelyAne ApalA prabhAva dAkhavUna saMpatAta. hI sahaja karaNyAcI kriyA jhADAMcI sahaja jhAlI. tyAsAThI tyAMnI koNatAhI prayatna kelelA nAhI. ApoApa hota rAhilI. yAlA AgamAta akAma nirjarA ase mhaTale Ahe. dusar2yA prakAracI nirjarA jyAta tapa karUna karmAMnA AtmabalapUrvaka udayAsa ANUna jIrNa karaNe. vratAne hI nirjarA kelI jAte. yAsa sakAma nirjarA mhaNatAta. pahilyA prakAracI akAma nirjarA cArahI gatIcyA jIvAMcI hote. dusar2yA prakAracI nirjarA tyAMcIca hote jyAMce jIvana sarvaviratImaya athavA dezaviratImaya asate. arthAta mahAvratI kiMvA aNuvratI yAMcI hote. AcArya umAsvAtI yAMnI nirjarA ANi vipAka yA tInahI zabdAMnA ekArthavAcI mhaTale Ahe. tyAMnI nirjarAce abuddhipUrvaka va kuzalamUla ase dona bheda kele Aheta. naraka i. gatImadhye karmAce phalavipAka buddhiprayogazivAya hota asatAta tyAsa abuddhipUrvaka nirjarA mhaNatAta. yA nirjarAbaddala jIvAlA kuzalAnubaMdha hota nAhI. tapa kelyAne taseca pariSahAMnA jiMkalyAmuLe jI nirjarA hote tI kuzalamUla nirjarA asate. yA nirjarAcyA guNavattesaMbaMdhI punhApunhA vicAra karAyalA pAhije. athavA hyAcyA zubhAnubaMdhatA kiMvA nirAnubandhatece paNa ciMtana kele pAhije. asA vicAra karaNArA mumukSU karmAcI nirjarA karaNyAcyA prayatnAta asato 346 varIla donhI prakArAta phakta nAvAta pharaka Ahe. bhAvArtha vArasANuvekkhAmadhye varNita nirjarAcyA bhedApramANeca Ahe. saMcita karmAMcI nirjarA karaNyAsAThI AcArya zivArya udAharaNAdvAre samajAvatAnA mhaNatAta. jyApramANe surakSita dhanAcA upayoga ghetalA nAhI tara te kamI hota nAhI. tyAcapramANe tapAzivAya phakta saMvarAne karmakSaya hota nAhI. karmAcA kSaya karaNyAsAThI tapa karAyalA pAhije. pUrvI baddha kelelyA karmAcA kramazaH kSaya karaNyAcyA prakriyelA nirjarA mhaNatAta. ithe nirjarace dona bheda kele gele Aheta- savipAka va avipAka he samajaNyAsAThI
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (475) dona udAharaNe dilI Aheta. jyApramANe jhADAlA yeNArI phaLe ApalyA veLevaraca pikatAta. paNa viziSTa prakriyene phaLe lavakara paNa pikavalI jAU zakatAta. tyAcapramANe pUrvavaddha karmasuddhA ApalI sthitI pUrNa jhAlyAvara phaLa detAta ANi kAhI karmAnA tapa karUna sthitI pUrNa hoNyApUrvIca phaLa deUna naSTa kelI jAU zakatAta. savipAka nirjarA tara sarva jIvAMcI satata hotaca asate. tapa karA kiMvA nakA karU samyagdRSTI aso kiMvA naso, karma jevhA jIvAcyA udayAvalIta praveza karatAta tevhA phaLa deNAr2yA karmAcI nirjarA hote. kAraNa sarva jIva satata karma karItaca asatAta. ANi tyAMcI phaLe bhogataca asatAta. paNa azAprakAre tara savipAka nirjarA phAra thoDyA karmAcI hote. sarva karmAcI nirjarA hota nAhI. kAraNa sarva karmAMcI sthitI vegavegaLI asate. zivAya sarvAMce sahakArI tattva dravya, kSetra, kAla, bhAva suddhA ekAca veLI jamUna yeta nAhI. mhaNUna sarva ekadama udayAsa yeta nAhIta. jyA karmAcA udayakALa asela teca karma udayAsa yetAta. tevaDhyAcIca nirjarA hote. bAkIcyAMcI nirjarA hota nAhI. paraMtu te udayAsa na Alele je karma AtmyAta taseca cikaTUna Aheta. tyAMnA udayAcyA sthitIta yeNyAagodara tapazcaryAMcyA aneka prakArAne udayAsa ANUna sarva karmAcI nirjarA karU zakato. 347 puDhe graMthakAra ekA zaMkece samAdhAna karatAta kI, AgamAmadhye jAgajAgI mhaTale Ahe - kaDANa kammANa Na mukkha atthi 348 mhaNaje kelele karma bhogalyAzivAya suTakA hota nAhI. ANi ase hI mhaTale Ahe kI, "bhavakodi saMdhiyaM kammaM tavasANijjarijjai"349 arthAta karoDo bhavAtIla saMcita karma tapAdvAre nirjarita hotAta. yA donhI goSTIta virodhAbhAsa vATato. yAce samAdhAna karatAnA mhaTale Ahe- tapAcyA agnIta karmAcA vinAza hoto, jyAMnI ajUna phaLa dile nAhI. jyApramANe AgIta ghAsa-phUsa jaLUna khAka hote, kiMvA kApUlAlA kADI lAvatAca kSaNArdhAta jaLUna nAka hote. agadI taseca taparUpI agnIne mahAna karma tRNApramANe jaLUna naSTa hoUna jAtAta. jaLUna 2 jJAna, darzana, cAritryane yukta asalele tapakarma pudgalAtIla sneha pariNAmAMnA zuSka karUna TAkatAta. mhaNUna karmAta asalele sneha pariNAmAcA vinAza jhAlyAvara snigdhatA rAhate. dhuLIpramANe karma naSTa hoUna jAtAta. ekhAdyA vastUta cikaTapaNA asalA tara te ekamekAMnA cikaTalele asatAta. cikaTapaNA gelA kI te donhI vegavegaLe hotAta. tyAcapramANe kAya i.cyA snehAmuLe je karma pudgala jIvAzI ekarUpa jhAle hote, tapa kelyAne kapAyAcI snigdhatA dUra jhAlyAne te jIvApAsUna pRthaka hotAta. tarIhI saMvara karUna prathama yeNAr2yA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ lA RombinatasanilakandilaiGAADIEDOSRAJULINCIDENCERAMMARCH HTHHATANEMAMBHIRRitisyaulicorials mInA thAMbavaNe Avazyaka Ahe. kAraNa phakta tapa kelyAneca sarva karmAcA vinAza hoU zakata nAhI. jyApramANe talAvAtIla pANyAce yeNyAce raste jarI baMda kele tarI agodara vyAta asalele pANI naSTa jhAleca pAhije. te pANI sukale pAhije. talAva koraDA phaDaphaDIta jhAlAca pAhije. mhaNUna prathama saMvararUpI kavaca dhAraNa karUna samyaktva rUpa rathAvara savAra hoUna zrutajJAnarUpI dhanuSya gheUna, saMyamarUpI raNabhUmita tapa rUpI bANAMnI samasta karmarUpI zatraMnA parAjita karUna mokSa rUpI anupama rAjyazrI prApta karAve.350 / / __ jI vyaktI kaSAyarUpI zabUMvara vijaya prApta karUna duSTa lokAMce durvacana, upadrava, anAdara AdIMnI mana malina, kaluSita hoU deta nAhIta. paraMtu sarva sahana karatAta. tyAMcI jhapATyAne jAsta nirjarA hote. azAveLI ase ciMtana karAve kI, mAjhyAca pUrva janmIcyA pApAce he phaLa Ahe. he jara AtA zAMtatene, samatAbhAvAne sahana kele nAhI tara karmarUpI RNAtUna kadhIca mukta hoNAra nAhI. mhaNUna duHkha zokAne pIDita hoUna ArtadhyAna karaNyApekSA samabhAvAne te bhogAve. nAhItara parata duHkha karIta basalo tara navIna karmAcI zrRMkhalA cAlUca rAhIla. azAne aneka bhava vADhataca jAtIla. svAmI kArtikeyAnuprekSAmadhye ekaze dona gAthepAsUna ekaze caudA gAthemadhye nirjarAnuprekSAce varNana karatAnA lihile Ahe kI AtmyAmadhye saMzliSTa karmAMce aMzata: jIrNa hoNyAsaca nirjarA mhaNatAta. pratyeka jIvAcI pratikSaNI sAmAnyataH karmAMcI nirjarA hota asate. kAraNa jyA karmAMcI parivakvatA jhAlelI asate tI karme Apale phaLa dile kI niSprabha hoUna AtmyApAsUna dUra jAtAta. karmAMcI jAstIta jAsta nirjarA tapAneca hote. tapAcyA vArA prakArAMcA ullekha karatAnA graMthakAra lihitAta kI, yA bArA prakAracyA tapAne karmAcI nirjarA hote. yAbarobaraca atizaya mahattvAcI goSTa azI kI, jJAnI sAdhakAne kelele tapaca nirjarA karU zakate. ajJAnAne kelele tapa nirjarAce kAraNa hota nAhI. ulaTa karmabaMdhanAce kAraNa hoU zakate. jara tapa karUna yAcA ahaMkAra kelA, svataHlA moThA tapasvI samajale, tara karmabaMdhaca hoNAra. ihalokAta prasiddhI, sanmAna, prazaMsA, taseca paralokAta svargIya sukha miLaNyAcI kAmanA karUna jara koNI tapa kele tara AdhyAtmika dRSTIne te nirarthaka Ahe. yA kAmanAyukta tapAlA "nidAna' mhaNatAta. nidAnAzivAya kelele tapa khare tapa Ahe. tyAneca karmAcI nirjarA hote. karmAcA samUha kArmaNa zarIra dvArA udayAsa Alele kiMvA muddAma udayAsa ANalele "udIraNA" arthAta svataH saMcita karmAnA udayAsa ANAyace te karmayoga samabhAvAne bhogAyace va te
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogUna naSTa karAyace azI 'nirjarA' hote.35? tAtparya he kI, vairAgyabhAvanAne Acaralele tapaca nirjarAnuprekSA Ahe. nirjagace dona prakAra Aheta- savipAka nirjarA va avipAka nirjarA. savipAka nirjarA svakAla prApta nirjarA hoya. kAraNa parivaddha karma ApalyA abAdhAkALAparyaMta sattemadhye rAhatAta. udayakALAta udita hotAta ANi Apale phaLa deUna vikIrNa hoUna jAtAta. ApalyA samayAnusAra karma nirjarA hota asalyAmuLe svakAla prApta nirjarA mhaTalI jAte. avipAka nirjarA tapAdvAre ghaTita hote. je karma udita jhAle nAhIta, tyA karmAnA tapa balAne muddAma udayAsa ANUna nirjIrNa kele jAte. jasa-jazI sAdhUcyA jIvanAta upazama bhAva ANi tapazcaraNAcI vRddhI hota jAtetasa-tazI nirjarA hota jAte. dharmadhyAna ANi zukla dhyAna nirjarAce vizeSa kAraNa Aheta. kharaM mhaNaje dhyAnAmadhye karma naSTa karaNyAcI khUpa moThI zaktI prApta hote. vyaktI jasajase pramAda, kaSAya AdIMce varNana karIta jAto, dhyAna sAdhaneta agrasara hota jAto tasatase karma nirjarAce pramANa vADhata jAte. jo sAdhaka kaSAyarUpI zatrUvara vijaya miLavato ANi itara janAMkaDUna hoNAre trAsa, durvacana, tiraskAra devAdIkaDUna hoNAre upasarga, kaSTa yAMnA sahiSNubhAvAne sahana karato, tyAcI atizaya moThyApramANAta nirjarA hote. jo sAdhaka ApalyA AtmasvarUpAta magna hoto, mana va iMdriyAMnA vaza karato, ApalI niMdA tathA guNIjanAMcI samyaktvavatI tathA jJAnIjanAMcI prazaMsA karato tyAcI atyadhika nirjarA hote. jitakyA pramANAta parama vItarAgatAcyA dizene sAdhaka vATacAla karIta jAto tyA pramANAta tyAcI parama nirjarA hote. nirjarA hoNyAsAThI tapAcaraNAcA hetU mahattvapUrNa Ahe. tapAcaraNa samyagdarzana va jJAnAvara AdhArita Ahe. yAMcyA zivAya kelele tapa kevaLa kAyAkleza rUpa Ahe. samyaga tapAne nirjarA hote. _jyApramANe ekhAdyA vyaktIlA ajIrNa jhAle tara poTAta maLa sAcUna rAhato. maga to mANUsa jevaNa karIta nAhI paNa ase auSadha gheto jeNekarUna annapacana hoIla. jaTharAgnI tIvra karato. pariNAmasvarUpa maLAce nirjaraNa hote. poTa halake hote. tevhA kuThe tyAlA halake halake vATAyalA lAgate.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ (478) azAca prakAre mithyAtva rAga va ajJAnAmuLe karmarUpI maLAcA saMcaya hoto. ne dhyAnarUpI agnIne naSTa hote. nirjIrNa, kSINa hote.353 azAprakAre nirjarA bhAvanA majana gheUna bhAvita vhAyalA pAhije. azA ciMtanAne manana kelyAne, abhyAsa kelyAne karmAcA nAyanATa hoto. AcArya hemacandrAMnI nirjarAce vivecana karatAnA tapAcyA bArA prakArAMcA nAmollekha kelA Ahe. tyAta sahA bAhya tapa va sahA abhyaMtara tapa Aheta. bAhya tapAce sahA bheda - 1) anazana 2) uNodarI 3) vRttIsaMkSepa 4) rasaparityAga 5) kAyakleza 6) lInatA (pratisaMlinatA) abhyaMtara tapAce sahA prakAra - 1) prAyazcita 2) vaiyAvRtya 3) svAdhyAya 4) vinaya 5) vyutsarga 6) dhyAna354 - varIla bArA tapAMce vistRta rUpAne uttarAdhyayana sUtrAta vivecana kelele Ahe. varIlapramANeca bArA tapAMcI nAve Aheta. phakta kramAta pharaka Ahe. abhyaMtara tapAcyA kramAta thoDA badala Ahe. 1) prAyazcita 2) vinaya 3) vaiyAvacca (vaiyAvRtya) 4) svAdhyAya 5) dhyAna 6) vyutsarga azAprakAre ghetale Ahe.355 bhagavatI sUtra va tattvArtha sUtrAta tapAcA asAca krama Ahe.356 tapAcyA bArA bhedAMce itake vistRta vivecana jainAgamAta tathA Agamottara graMthAta prApta hote kI phakta 'tapa' viSaya gheUnahI zodhArthI ApalA zodha graMtha lihU zakato. marudhara kesarI pravartaka pU. zrImizrImalajI ma. nI "jainadharma meM tapa svarUpa aura vizleSaNa' yA pustakAta tapAce vivecana kele Ahe. atizaya suMdara sArvadezika vivecana kele Ahe. __ ithe nirjarA bhAvanAmadhye tapAcyA bArA bhedAMce saMkSipta phakta paricaya karUna dilA jANAra Ahe. kAraNa ApalA mukhya viSaya 'bhAvanA' Ahe. bhAvanAmadhye anazanAdI tapa kazAprakArace asatAta he hI samajaNe Avazyaka asate. 1) anazana - upavAsa (kavala AhAra karAyacA nAhI) saMyamita jIvana jagaNyAsAThI, karmAMcI nirjarA karaNyAcyA hetUne AhArAcA parityAga kelA jAto te 'anazana' tapa hoya.357 saMyama prasiddhI, rAgoccheda, karmavinAza, dhyAna ANi Agamabodha i. sAThI anazana Avazyaka Ahe.358 anazana dona prakArace - 1 itvarika 2. maraNakAla. itvarika- sAvakAMkSa Aha.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ SIN arthAta nizcita kALAparyaMtacyA anazanAnaMtara punhA anna grahaNa karaNyAcI icchA hote. maraNakAlaparyaMta annAcI icchAca karAyacI nAhI. yAlA niravakAMkSa mhaNatAta. 359. sarva tapAta anazana tapAlA prathama sthAnI mAnale Ahe kAraNa he tapa AcaraNyAsa anya koNatyAhI tapApekSA phAra kaThINa Ahe. anazana tapAta azana mhaNaje AhArAcA tyAga asato. jIbhevara vijaya miLavAyacA asato. bhUka hIca saMsArAta durjeya Ahe. bhUkene vyAkULa hoUna prANI vATela te pApa karaNyAsa uktata hoto. mhaTale Ahe - 'bubhukSitaM kiM na karoti pApaM" __manusmRtImadhye eke ThikANI sAMgitale Ahe- ajIgarta nAvAcyA varUpIMnI bhUkene vyAkuLa hoUna ApalA priya putra zunaHzeSa yAlA yajJAta AhutI deNyAsAThI vikUna TAkale.360 ANi vizvAmitrAsArakhe vaSIsuddhA kSudyene pIDita hoUna cANDALAcyA hAtAtIla kutryAce mAMsa khANyAsa uktata jhAle.361 joparyaMta zarIra Ahe to paryaMta bhUka asaNAraca. yA bhUkelA jiMkaNe ANi tyAbarobara manAlA nigrahita karaNe azI anazana tapAcI sAdhanA Ahe. yA tapAcyA sAdhanene zarIra va manAcI zuddhI hote. zarIra an prANa yAMcA moha suTUna jAto.362 dona ghaDI arthAta 48 miniTaparyaMta AhAra tyAgApAsUna sahA mahinyAparyaMtacyA upavAsAlA itvarika tapa mhaNatAta.363 paraMtu mULa AgamAta jithe-jithe anazana tapAce varNana yete tethe kamIta kamI caturtha bhavata upavAsAlA anazana tapa mAnale Ahe. yAvatkathita tapa maraNakAlika (mRtyuparyaMta) asate.264 ___2) uNodarI tapa - tapAcA dusarA bheda. Una-kamI, udara-poTa, mhaNaje jevaNAcyA veLI poTa thoDe rikAme ThevaNe. bhUkepekSA kamI khANe mhaNaje UNodarI tapa hoya. uttarAdhyayana sUtrAta uNodarI tapAce pAca prakAra sAMgitale Aheta. 1) dravya UnodarI - AhArAcA mAtrA kamI karaNe, bhukepekSA kamI khANe. muddAma agodara nizcaya karUna bhUka asatAnA tyApekSA kamI khAyace he uNodarItapa Ahe. tyAcapramANe AvazyakatepekSA kamI vastra i. ThevaNe. 2) kSetra uNodarI - bhikSA mAgaNyAsAThI sthAna nakkI karUna tethUnaca bhikSA gheNe. 3) kAla uNodarI - bhikSA ANaNyAsAThI kAla-samaya nizcita karUna tyAca vaLalA bhikSA miLAlI taraca ghyAyacI. nAhI miLAlI tara nAhI.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) bhAva uNodarI bhikSecyA veLI abhigraha i. karaNe. 5) paryAya uNodarI - varIla cAra bhedAMce AcaraNa karIta rAhaNe. 365 yApramANe uNodarI tapAcyA bhedAMce satata ciMtana karaNe, bhAvanA karIta rAhaNe yAne nirjarA hote. yA tapAne saMyamAta jAgarukatA rAhate. doSa zamatAta. saMtoSa, samAdhAna, svAdhyAya sukha i.cI prAptI hote. 3) bhikSAcarI tapa (vRtti parisaMkhyAna) AzA, tRSNAcyA nivRttIsAThI bhikSecyA veLI sAdhU eka, dona kiMvA tIna gharAtUna bhikSA gheUna asA niyama karaNe yAsa vRttiparisaMkhyAna tapa mhaTale Ahe. 166 bhikSA yAcA zAbdika artha yAcanA kiMvA mAgaNe asA Ahe. yA tapAta sAdhaka ApalyA icchAMcA nigraha karato. je miLela tyAtaca samAdhAna mAnaNe. (480) 4) rasaparityAga jitendriyatva, tejovRddhI ANi saMyama bAdhA nivRttIsAThI tUpa, dahI, guLa ANi tela i. cA tyAga karaNe mhaNaje rasaparityAga Ahe. 267 yAta svAda gheNyAvara vijaya miLavaNyAcI sAdhanA Ahe. brahmacaryAcI sAdhanA karaNyAsAThI 'rasatyAga' tapa atI Avazyaka Ahe. - -- 5) kAyakleza zarIrAlA kaSTa deNe uttarAdhyayana ANi yogazAkhAta kAyakleza tapAcA pAcavA naMbara Ahe. tattvArthasUtrAta he sahAvA bAhya tapa Ahe. kAyakleza tapAmadhye aneka prakArace pratimAyoga dhAraNa karaNe, mauna rAhaNe, AtApanA gheNe, vRkSAkhAlI nivAsa karaNe, i. prakArAne zarIrapariveda karaNe, zarIrAlA kaSTa deNe kAyakleza Ahe. yA prakArAne acAnaka duHkha Ale tara sahanazaktI prApta hote. 368 6) pratisaMlInatA yAlA tattvArthavArtikamadhye viviktazayanAsana mhaTale Ahe. bAdhAnivAraNa, brahmacarya, svAdhyAya ANi dhyAna i. sAThI nirjantuka zUnyagAra, girIguphA i. ekAnta sthAnAta basaNe jhopaNe i. vivakta zayanAsana Ahe. 369 pratisaMlInatAcA artha Ahe AtmyAmadhye tIna hoNe. parabhAvApAsUna AtmyAlA dUra karUna svabhAvAta lIna karaNe, iMdriya, kaSAya, mana, vacana ANi kAyayoga yAMnA rUpAne dUra karUna AtmyAta lIna karaNe, pratisaMlInatA tapa Ahe. yA dRSTIne pratisaMlInatA saMyama suddhA mhaNU zakato. 370
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ (881) bhagavatI sUtrAta pratisaMlInatAce cAra prakAre varNana kele Ahe. tyAta iMdriya patisaMlInatA, kaSAyapratisaMlInatA, yogapratisaMlInatA, vivaktazayanAsana sevanA271 uttarAdhyayana sUtrAta phakta vivaktazayanAsanaca ghetale Ahe.372 varIla sahA prakAracyA bAhya tapAta pratyeka tapAce phala saMgatyAga, zarIralAdhava, vijaya saMyamarakSaNa ANi karma nirjarA Ahe. arthAta yA tapAMce AcaraNa karaNyAne zarIrAtIla mUrchAbhAva dUra hoto. ANi aMtarbAhya sarva parigrahApAsUna aliptatA bhAva nirmANa hoto. nirmamatva nirahaMkAra rUpa prakaTa hote. ase tapa kelyAne laghubhAva nirmANa hote. pratyeka kAryAta maga nirdoSatA yete. karmAcI nirjarA tara hoteca hote. / jainadharmAtIla tapavidhI azI Ahe kI tyAne bAhya pAsUna aMtarAkaDe pragatI hote. ApaNa AtAparyaMta bAdya tapAviSayI vicAra kelA. AtA abhyaMtara tapAbaddala mAhitI prApta karU yA. abhyaMtara tapAne manAcI zuddhI hote. saralatA, ekAgratAcI vizeSa sAdhanA hote. he tapa bAhya dravyAcI apekSA na ThevatA aMtaHkaraNAcyA vyApArAne hotAta. mhaNUna tyAMnA abhyaMtara tapa mhaTale Ahe. 7) prAyazcita - vrata ghetale paNa pramAdAmuLe tyAta doSa lAgale tara tyAcI vizuddhI karAyalA pAhije, tI vizuddhI prAyazcita kelyAne hote. vratAmadhye lAgalelyA doSAMcI vizuddhI yogya prAyazcita gheUna samyak prakAre tyAce nirAkaraNa karaNe mhaNaje prAyazcita.373 __prAyazcita tapAne he siddha jhAle kI pratyeka AtmA ApalyA doSAMce prakSAlana karU zakato. tyAsAThI kuThehI jANyAcI AvazyakatA nAhI. phakta hRdaya zuddha ThevaNyAcI AvazyakatA Ahe. vaidika graMthAta pApamuktIsAThI IzvarAcyA zaraNI jAUna sarva kAhI arpaNa karaNyAce vidhAna Ahe. tara jaina dharmAta hRdaya atyaMta sarala ThevUna gurujanAMcyAsamora pApa prakaTa karUna tyAsAThI tapa sAdhanA karaNyAce vidhAna Ahe. kAraNa kAhI dopa phakta pazcAtApa kelyAneca naSTa hoU zakatAta. kAhI doSa tapa, sevA i. ne dUra hotAta. yA dRSTIne prAyazcitAlA tapa mAnale Ahe. tyAsa pApamuktIcA mArga mhaTale Ahe.374 ApaNa kelelyA vratabhaMgAcA ullekha karaNe kaThINa . Ahe. kAraNa manuSyAcA ahaMbhAva itakA jAgRta asato kI ApaNa Apale doSa ApalyA mukhAne koNA samora vyakta karaNe he sAmAnya mANasAce kAma navhe. tyAsAThI jyAce hRdaya pApabhIrU Ahe ANi svaccha hRdaya Ahe itara kaSAyAMce sthAna jyAcyA hRdayAta nasela toca prAyazcita karU zakato. mhaNUnaca prAyazcita eka AMtarika mahAna tapa Ahe.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ (482) jaina darzanAta vinayAlA vyApaka svarUpAta atizaya mahattva 4) vinayatapa dile Ahe. jIvanAta pratyeka kSetrAta vinayAlA ananyasAdhAraNa mahattva Ahe. vinayAcA saMbaMdha hRdayAzI yeto. vinaya hA Atmika guNa Ahe. jyAce hRdaya komala asela toca tapAce AcaraNa karU zakela. vinaya zabda tIna arthAne prayukta kelA Ahe. AtmasaMyama 376 (sadAcAra) 3. 2 1. vinaya anuzAsana 275 2. vinaya vinaya namratA ANi sadvyavahAra 377 gurU ityAdI jyeSTha munIMcA, bayovRddhAMcA, guNavRddhAMcA yathocita satkAra sanmAna karaNe vinaya tapa Ahe. vinayAce sAta bheda Aheta. 1) jJAna - vinaya 2) darzana - vinaya 3) cAritra - vinaya 4) mana - vinaya 5) vacana - vinaya 6) kAya-vinaya 7) loka vyavahAravinaya 378 * binaya mukhyataH manAcA ahaMkAra ANi durbhAva dUra karaNe yAsa mhaTale Ahe. kAraNa mokSa prAptIcyA mArgAtIla sarvAta moThA aDathaLA ahaMkAra hAca Ahe. uttarAdhyayana sUtrAcyA prathama adhyayanAta vinayAce suMdara vivecana kelele Ahe. jJAna lAbha, AcAra vizuddhI ANi samyag ArAdhanA i. cI siddhi vinayAneca hote. ANi zevaTI mokSAce sukhasuddhA vinaya guNAmuLeca prApta hote. cinayAlA yAsAThIca tapAcyA zreNIta mahattvAce sthAna dile Ahe. ANi vinayAcA saMbaMdha hRdayAzI asalyAmuLe te viziSTa prakArace AMtarika tapa Ahe. mhaNUna vinayabhAvanecI satata jopAsanA karAyalA havI. 379 vaiyyAvaca tapa ( vaiyAvRtya) - manuSya sAmAjika prANI Ahe. to samAjAta rAhato. eka-dusar2yAcyA sahayogAcI apekSA asate. sukha-duHkhAta ekamekAMcI madata karatAta. prasannatA, saMvedanA prakaTa karatAta. tase tara pratyeka prANImAtrAbaddala paraspara upakArAcI bhAvanA asateca. AcArya umAsvAtIMnI tara jIvAce lakSaNaca ase sAMgitale Ahe- "parasparopagraho jIvAnAm''380 jIvAta paraspara eka dusar2yAcI madata karaNyAcI, sahakArya karAyacI vRttI asate. - vaiyAvRtya mhaNaje sevA, suzruSA, paryupAsanA, sAdhArmika- vAtsalya i. nAve Aheta. vaiyAvRvya kelyAne AtmA tIrthaMkara nAma - gotra karmAce arjana karU zakato. 381 svAdhyAya tapa zAkhAce adhyayana karaNe yAsa svAdhyAya mhaNatAta. tapa mhaNaje phakta zarIrAlA kSINa karaNe evaDheca nAhI. paraMtu tapAcA mULa uddezya Ahe AMtarika vikArAMnA kSINa karUna mana nirmaLa va sthira karaNe.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ (483) svAdhyAya zabdAcI vyutpattI karatAnA kAhI vidvAnAMnI ase hI sAMgitale Ahe kI-"svasya svasmin adhyAyaH - adhyayanaM svAdhyAyaH'' ApaNa ApalyAca aMtaHkaraNAta AtmaciMtanAta mananAta nimagna rahAyace mhaNaje svAdhyAya.382 bhagavAna mahAvIra svAmIMnI ApalyA antima upadezAta mhaTale Ahe- "sajjhAe vA niutteNa savvaduHkhavimokkhaNo"383 svAdhyAya karIta rAhilyAne samasta duHkhApAsUna muktI miLate. "sajjhAeNaM nANa varaNijjaM kammaM khavei 384 svAdhyAya kelyAne jJAnAvaraNIya karmAcA kSaya hoto. svAdhAya pAca prakArace Aheta. vAcanA- satsAhityAce vAcana. pRcchanA - manAta zaMkA nirmANa jhAlyAsa gurujana kiMvA jJAnIkaDUna zaMkA samAdhAna karUna puDhe jJAnavRddhI karaNe. parivartanA - je jJAna miLavile Ahe, toMDapATha kelele zloka tattva i.nI smRtI rahAvI visarUna jAU naye mhaNUna vAraMvAra punarAvRttI karaNe mhaNaje parivartanA. anuprekSA - tattvAMce artha ANi rahasyAMvara vistArAne gaMbhIratene ciMtana karaNe. dharmakathA - je jJAna miLavale, tyAce ciMtana manana kelele jJAna, lokakalyANAcyA bhAvanene dusar2yAMnA samajAvUna sAMgaNe. azAprakAre svAdhyAyace pAca prakAra sAMgitale Aheta. yAMcyA AdhArAne sAdhakAne Apale jIvana jAstIta jAsta svAdhyAya, tapa karUna divyajJAnAcA prakAza miLavUna nirjarA karAvI. dhyAna-tapa - uttarAdhyayana sUtrAta AbhyaMtaratapAce je bheda sAMgitale tyAta "dhyAna" he pAcave tapa mhaNUna sAMgitale Ahe. tattvArtha va yogazAstrAta sahAvA aMtima bheda - mhaTale Ahe. tethe pAcavA vyutsarga (kAyotsarga) bheda ghetalA Ahe. ApaNa uttarAdhyayana sUtrAnusAra dhyAnAlA pAcavA bheda mAnUna vivecana karaNAra Ahota. uttama saMhanana mhaNaje zArIrika bAMdhA majabUta asaNAr2yAcyA antaHkaraNAcyA vRttIcI sthApanA dhyAna Ahe. tyAcI samaya maryAdA 48 miniTe asate. (muhurta-48 miniTa) vyAnAce cAra prakAra Aheta- 1) ArtadhyAna 2) raudradhyAna 3) dharmadhyAna 4) zukladhyAna zevaTace dona dhyAna mokSAce kAraNa Aheta.385 ArtadhyAna - 1. aniSTa vastuMcA saMyoga 2. iSTa vastUMcA viyoga 3. pratikUla adanA ANi 4. bhogAcI lAlasA yA AdhArAvara ArtadhyAnAce cAra prakAra Aheta.285 tyAcI cAra lakSaNe Aheta. 1. krandanatA, 2. zocanatA, 3. tippaNatA, 4. parivedanA 387
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ (484) 1. krandanatA - raDaNe, vilApa karaNe, oraDaNe. 2. zocanatA - zoka karaNe, ciMtA karaNe. 3. tippaNatA - azrU DhALaNe. 4. parivedanA - hRdayAvara pariNAma hoIla itake duHkha karaNe. hI cAra lakSaNe atyaMta duHkhita va vyathita avasthece sUcaka Aheta. samrATa cakravartIcI rANI zrIdevI cakravartIcyA mRtyUnaMtara sahA mahineparyaMta satata raDate zoka karate. ArtadhyAnAcA asA pariNAma hoto kI zrIdevI mRtyUnaMtara sahAvyA narakAta jAte.388 ase dhyAna azubha mAnale gele Ahe. raudradhyAna - yAce ciMtana krUra ANi kaThora asate. hiMsA, khoTepaNA. corI. viSayAMcyA rakSaNAsAThI satata ciMtita rAhaNe. raudradhyAna avirata ANi dezaviratamadhye saMbhava Ahe.389 saMcamI vyaktI kadhI raudradhyAna karIta nAhI. kAraNa raudra bhAvaneta saMyamI jIvana rAhUca zakata nAhI. raudradhyAnAce cAra lakSaNa Aheta - 1) osannadose - hiMsAcAra, khoTe bolaNe, i. pApa karmAMcA atyaMta AsaktIpUrvaka vicAra karaNe. 2) bahuladose - bhinna-bhinna prakAracyA pApI duSTa vicArAta magna rAhaNe. 3) aNNANadose - ajJAnatemuLe, hiMsAdI adharma kAryAta magna rAhaNe. 4) AmaraNAMtadose - svataH kelelyA pApAcaraNAcA pazcAtApa na karatA, mRtyUparyaMta krUratA, dveSa karIta rAhaNe.390 jainazAkhAta 'tandulamatsya'ce varNana raudradhyAnAsAThI udA. mhaNUna dile Ahe. tandulamatsya raudradhyAna kelyAmuLe marUna sAtavyA narakAta jAto. tithe anaMta vedanA bhogato. raudradhyAnAcA hA asA duppariNAma Ahe. he dhyAna jarI cAra prakArace Aheta. paraMtu yA dona dhyAnAcA tapAta samAveza hota nAhI. tyAne nirjarA tara zakyaca nAhI. tapAcyA zreNIta phakta dona dhyAna yetAta. dharmadhyAna ANi zukladhyAna-ArtadhyAna ANi raudradhyAna yAMnA kevaLa 'dhyAna' mhaTale Ahe kI tyA azubha ciMtanAta suddhA ekAgratA aselaca. tarI hI ekAgratA Ahe azubhaca. yAne AtmyAce zata. mhaNUnaca bha. mahAvIrAMnI yAMnA agrAhya mhaTale Ahe. anAcaraNIya mhaTale Ahe.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ (485) aTTa rudadANi vajitA jhAejjA susamAhie dhama sukkAI jhANAI jhANaMtaMtu buhA vae // 391 samAdhI va zAMtIcI icchA asaNAr2yAnI Arta va raudra dhyAnAcA tyAga karAyalA pAhije va dharmadhyAna, zukladhyAnAce ciMtana karAyalA pAhije. dharmadhyAna - AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAyavicaya, ANi saMsthAnavicaya he cAra dharmadhyAna Aheta. jo apramatta saMyamImadhye saMbhava Ahe. taseca upazAMta moha ANi kSINa mohaguNAsthAnAta suddhA saMbhava Ahe.392 1) AjJAvicaya - vicaya mhaNaje vicAra karaNe, nirNaya gheNe. vItarAga tathA sarvajJa puruSAMcI AjJA kAya Ahe, kazI Ahe. he jANUna gheUna tyA AjJece pAlana karaNyAsAThI manoyoga lAvaNe. AjJAvicaya dharmadhyAna Ahe. 2) apAyavicaya - doSAMce svarUpa ANi tyApAsUna suTakA miLaviNyAsAThI jo vicAra karAyacA tyAsAThI manAcA yoga lAvAyacA asA hA apAyavicaya dharmadhyAna Ahe. 3) vipAka vicaya - jyA vipAkAMcA anubhava AlA to koNa-koNatyA vipAkAcA koNa-koNatyA karmAcA AbhArI Ahe, taseca amuka karmAcA amuka vipAka saMbhava Ahe azA vicArAsAThI manoyoga lAvaNe vipAkavicaya dharmadhyAna Ahe. 4) saMsthAnavicaya - lokasvarUpAcA vicAra karaNyAta manoyoga lAvaNe saMsthAnavicaya dharmadhyAna Ahe.393 dharmadhyAnAce cAra lakSaNa Aheta. 1) AjJArucI - arthAt jinezvara devAcyA ANi sadgurucyA AjJevara vizvAsa ThevUna AcaraNa karaNe. 2) nisargarUcI - dharmAvara, sarvajJabhASita tattvAMvara ANi satyadarzanAvara jara ApalyA hRdayAta sahaja zraddhA jAgRta jhAlI tara tI zraddhA, tI rUcI nisargarucI Ahe. 3) sUtrarucI - sUtra mhaNaje bhagavatvANI arthAta Agama aMga upAMgAdirUpa sUtra, te aikUna dharmAbaddala jI rUcI jAgRta hote tI sUtrarucI hoya. 4) avagADha rUcI - avagAhana mhaNaje khola-gahana ciMtana karaNe, jyAMcI Agama vacanAvara gADha ciMtana, manana karaNyAcI. avagAhana karaNyAcI rucI asate, tI utsukatA, avagADharUcI hoya.394
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ (486) manAlA dharmadhyAnAta ekAgra karaNyAsAThI dharmadhyAnAcyA cAra bhAvanA 1) ekatva, 2) anitya, 3) azaraNa, 4) saMsAra yAMce vistRta sAMgitalyA Aheta varNana kele gele Ahe. kAraNa AmacA viSayaca 'bhAvanAyoge' Ahe. yAce dhyAna kelyAne ciMtana kelyAne manAta vairAgyAcI bhAvanA jAgate. sAMsArika vastUbaddala AkarSaNa kamI hote. AtmA nirAkula, zAMta AnaMda svarUpAkaDe vATacAla karU lAgato. AtmazAMtIsAThI, manAlA nirmohI banavaNyAsAThI, bhAvanece atizaya mahattva Ahe. dhyAnAcI hI utkRSTa, ujjvala, nirmala dazA Ahe. manAne sAre zukladhyAna viSaya kaSAya saMpuSTAta Ale tara manAcI malinatA ApoApa saMpate. mana ujjvala hotAhotA jevhA pAMDhar2yA zubhra vastrApramANe pUrNapaNe maLa rahita hote, tevhA manAcI nirmalatA, zuklatA prApta hote. azA nirmaLa manAcI ekAgratA va atyaMta sthiratA zukladhyAna Ahe 395 zukladhyAna he jIvAcyA sarvocca AtmAnaMdAce zikhara Ahe. ithe pohocalyAvara AtmA ApalyA svarUpAta magna hoUna jJAnAta ekAtmakatA prApta karato. zukladhyAna prApta jhAlyAvara dhyAtA, dhyeya ANi dhyAna yA tinhIMce tAdAtmya hote. yA tinhIta ekarUpatA hote tevhA vizuddha AtmyAcyA sarva duHkhAcA kSaya hoto. 396 zukladhyAnAce dona bheda Aheta. 1. zukla 2 parama zukla caudApUrvadharAparyaMta zukla dhyAna Ahe. kevalI bhagavAnAce dhyAna paramazukla dhyAna asate. 197 he bheda dhyAnAcI vizuddhatA va adhikatama sthiratecyA dRSTIne kelI Ahe. svarUpAcyA dRSTIne zukladhyAnAce cAra bheda Aheta. 1. pRthaktva bitarka, savicArapRthakatvAcA artha Ahe bheda vitarkacA artha Ahe tarka pradhAna ciMtana yA dhyAnAvastheta vastUcyA vividha prakArAMvara ciMtana kele jAte. 2. ekatva vitarka savicAra jevhA bhedapradhAna ciMtanAta mana sthiratA prApta karate, maMga abheda pradhAna ciMtanAta svataH sthiratA yete. yA dhyAnAta vastUcyA ekalpAlA dhyeya mAnale jAte. jara koNatyAhI eka paryAyarUpa arthAvara ciMtana cAlate tevhA tyAcyAvaraca ciMtana cAlata rAhIla. he dhyAna pUrNapaNe nirvicAra dhyAna nAhI. 3) sUkSmakriyA pratipAti he dhyAna atizaya sUkSma kriyevara cAlate. jevhA sarvajJa bhagavAna yoga nirodhAcyA kramAta zevaTI sUkSma zarIrayogAcA Azraya gheUna bAkI yogAMvara roka lAvato tevhA tI sUkSma kriyA pratipAtI dhyAna asate. kAraNa kI, tyAta
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ (887) zvAsa-ucchavAsapramANe sUkSma kriyAca bAkI rAhate. 4) samuchinna kriyAnivRtti - jevhA zarIrAcyA sUkSma kriyA suddhA banda hoUna jAtAta ANi Atmapradeza pUrNapaNe niSprakaMpa hoUna jAtAta, tyAsa samucchinna kriyA nivRttI dhyAna mhaNatAta. yAne sarva Agnava ANi baMdhAcA nirodha karUna bAkI rAhilele karma kSINa jhAlyAmaLe mokSa prApta hoto. tisar2yA va cavathyA zukladhyAnAta koNatyAhI prakArace AlaMbana rahAta nAhI.398 zukladhyAnAcyA cAra anuprekSA Aheta. 1) anantavartitAnuprekSA - ananta bhava-paraMparAviSayI ciMtana karaNe hI saMsArAnuprekSA Ahe. 2) vipariNAmAnuprekSA - vastU parivartanazIla Ahe asA vicAra karUna tyAcI AsaktI ANi rAga dvoSa kamI karaNe. / 3) azubhAnuprekSA - saMsArAcyA azubha svarUpAce ciMtana karaNe. 4) apAyAnuprekSA - krodha vagaire doSa ANi tyAcyA kaTuphalAbaddala ciMtana karaNe.399 dhyAnasAdhanece mukhya tattva samatA Ahe. mana jitake samabhAvI banela titake te sthira banela. samabhAvAzivAya dhyAna hoUca zakata nAhI. vAstavika manAcI sthiratA, samAdhI khar2yA arthAne tapa Ahe. vyutsarga tapa - AbhyaMtara tapApaikI sahAve tapa vyutsargatapa Ahe. yogazAkhAta yAcA pAcavA naMbara Ahe. paraMtu uttarAdhyayana sUtrAta yAcA aMtima AbhyaMtara tapAcyA rUpAta ullekha Ahe. vyutsarga hA sAmAjika zabda Ahe. yAta 'vi' ANi 'utsarga' he dona zabda Aheta. 'vi' mhaNaje viziSTa ANi utsarga mhaNaje tyAga, tyAga karaNyAcI viziSTa paddhatI mhaNaje vyutsarga. bAhya ANi AbhyaMtara upAdhIcA tyAga ase vyutsarga tapAce dona bheda Aheta.100 1) dhana, dhAnya, ghara, kSetra i. bAhya padArthAMcI mamatA jyAcA tyAga karaNe bAyopadhI vyutsarga hoya. 2) zarIrAcyA mamatecA tyAga karaNe va kApayika vikArAMcyA tanmayatecA tyAga karaNe mhaNaje AbhyantaropadhI vyutsarga hoya.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ (188) Revis yA tapAcyA sAdhanene jIvanAta nirmamatvatA, nispRhatA ANi anAsaktI ba nirbhayatecI jyota prajvalita hote. sI. azAprakAre jainadharmAta tapa mhaNaje phakta kAyA-daNDa rUpa navhe, tara mAnasika zuddhI suddhA hote. tapa adhyAtmasAdhanecA prANa Ahe. saMyamI puruSa bAhya va AbhyaMtara tapa rUpI prajvalita agnImadhye atyaMta kaThiNatApUrvaka nirjarita hoNAr2yA karmAMnA kSaNAta kSaya karUna TAkatAta.401 tapa phakta zarIra nirbala karaNyAsAThI nAhI, Rddhi-siddhI prApta karaNyAsAThI nAhI, paraMtu AtmyAlA karmabaMdhanAtUna mukta karaNyAsAThI tapa Ahe. _ tapa sAdhakAcyA jIvanAta phAra mahattvapUrNa aMga Ahe. paraMtu tapasAdhanA karaNe itake sahaja sope nAhI. kAraNa joparyaMta sAdhakAcI eSaNA (icchA) samULa naSTa hota nAhIta joparyaMta tapAbarobara aihika, pAralaukika sukha, yazakIrticI bhAvanA asate. tyAne tapAcI pavitratA naSTa hoUna jAte. AgamAta mhaTale Ahe kI - "ihalokAtIla sukhAcI kAmanA ANi abhilASA karUna tapa karU nakA. paralokAcI kAmanA ThevUna tapa karU nakA. yaza, kIrtI ANi pratiSTA i.sAThI paNa tapa karU nakA. tapa karIta AhAta tara phakta karma nirjarAsAThI karA 402 ___manuSya phAra durbala Ahe. aneka loka khUpa tapa karatAta. paraMtu tapAcyA nimittAne pracaMDa Ayojana, ADambara karatAta. amaryAdita AraMbha-samAraMbha karatAta. yAce hI mahattva samajAvatAnA mhaNatAta hA jyAcA tyAcA utsAha Ahe. anya sAMsArika kAryakrama samAraMbha sohaLe ANi dhumadhaDAkyAne sAjare karatoca kI he tara dhArmika kArya Ahe. dharmAcI prabhAvanA Ahe. tyAta thoDA kharca, ADambara kele tara kAya harakata Ahe ? paraMtu yA samAraMbhAcyA dekhAvyAta tapasvIce mana AnaMdAta guraphaTale, bhAradasta kAryakrama kelA jAIla hA hetU asela tara mahAna tapAcI pavitratA naSTa hoIla. maga tapAce mahattva zUnya hoIla. - nirjarAbhAvanA azA vaicArika pRSThabhUmIvara AdhArita Ahe. phakta karma-nirjaraNa karmocchedAsAThIca tapa karAve ase AgamAta pratipAdana kelele Ahe. bAkI sarva sAdhya jhAle ANi nirjarA sAdhyazAlI nAhI tara muktIcA mArga miLaNAra nAhI. kAraNa saMcita karma vibhAva utpanna karItaca rAhaNAra. AcArya zubhacandra kAvyAtmaka zailIta varNana karatAnA mhaNatAta - sukRtI- uttama AcArayukta puNyacarita puruSa prathama anazana i. bAhya tapAce AcaraNa karato. tatapazcAta ammalnimammyanmmmmm
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ (489) to dhyAna i. AtmAdhIna AbhyaMtara tapAcA abhyAsa karato. yA tapAdvAre to cirakAlApAsUna saMcita karma jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, ANi aMtarAya yA cAra ghAtI karmAcA kSaya karato. naMtara paramAnaMdanilaya, arthAta paramaAnaMdAce gRha kiMvA AvAsasthAna jJAnarUpI samudrAta praveza karato.403 to te divya jJAna prApta karato. kevalajJAna i. anaMta catuSTaya prApta karato, jyAMnI AsavAcA nirodha kelA, jo tapAcaraNAne yukta Ahe tyAcIca nirjarA hoU zakate. saMcita karma nijIrNa hoU zakatAta. nirjarAce dona rUpa Aheta. 1) deza (nirjarA ANi 2) sakala nirjarA. saMsArAta saMsaraNazIla prANyAMcI kSayopazama prApta karmAcI nirjarA hotaca rAhate. tI deza (aMzamAtra) nirjarA asate. karma kAhI aMzamAtra kSINa hota rAhatAta. kAhI aMza upazAMta hotAta. kAhI aMzAta te udayAsa yetAta, kAhI aMzAta sattemadhye paDUna rAhatAta. tyAMnA kSayopazama mhaNatAta. sonyAlA agnIta jALalyAne te zuddha dhAtUrUpAta nikharate. tyAcapramANe tapAcyA AcaraNAne karma jaLUna jAtAta. AtmA nirmala, zuddha hoto. taparUpI agnI zreSTha jJAnarUpa bAbUne, zIla, uttama samAdhIcyA AdhArAne prajvalita hote ANi bhava bIjAlA bhasma karate. jyApramANe agnI tRNa, kASTha i. nA jALUna TAkate. tapa ase prabhAvI zastra Ahe kI jyAmuLe anAdikALApAsUna saMcita asalele karma naSTa hoUna jAtAta. aMtaraMga va bahiraMga tapAcaraNAta ApaNa svataHlA jhokUna dyAyalA pAhije. nirjarAcA pariNAma itakA ucca prakAracA Ahe kI, jIva, janma, vRddhAvasthA, mRtyUcyA baMdhanAtUna suTUna bhavacakrAtUna mukta hoUna anaMta sukhAlA prApta karU zakato. zarIrAta jevhA vijAtIya dravya saMcita hotAta tevhA zarIra asvastha hoto. te nighUna gele tara zarIra svastha hoto. tyAcapramANe AtmA vibhAvadazeta jAto tevhA asvastha hoto tyAlA karma roga lAgU paDato. paraMtu jevhA svabhAvadazeta yeto tevhA svastha hoto. bAhya karma saMcayAcI nirjarA jhAlyAvara mAnasika caMcalatA samApta hote. paraMtu thoDI svasthatA lAbhalI tara loka auSadha gheNe visaratAta. taseca thoDI zAMtI miLAlI kI loka dharmAnuSThAna karaNe visaratAta ANi saMsArAta kALokha utpanna karaNAr2yA viSaya bhogAce pAlana poSaNa karU lAgatAta. tyAMnA somadevasUrI mhaNatAta - he jIvAtmA tumhI visarU nakA. punhA atyadhika kaSTAne pIDita hoU zakAla, tumhI ciMtana karA kI pApAce AcaraNa atI apriya Ahe, duHkhamaya Ahe mI tase karaNAra nAhI ase ciMtana
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAne tamhI tapazcaryadvArA karma nirjaracyA dizeta unmukha vhAla bhAvanece punhA punhA ciMtana anuciMtana manAta nizcita parivartana ANatAta.404 azA prakAre nirjarA bhAvanemadhye nirjarace svarUpa, lakSaNa ANi ticyA sAdhanAvara panhA punhA ciMtana manana karIta rAhile pAhije. yA ciMtanAne AtmyAmadhye tapAviSayI AkarSaNa vADhate, hRdayAmadhye tapa karaNyAcI bhAvanA jAgRta hote. tapa karaNyAcI zaktI dekhIla antarAmadhye jAgRta hote ANi AtmA jevhA tyA dizeta agresara hoto tevhA karmAvaraNAlA kSINa karUna paramavizuddhIkaDe agresara hoto. loka bhAvanA nirjarAbhAvane madhye karmakSaya hoU lAgale mhaNaje karmAmuLe AtmA caudA rAjulokAmadhye kuThe kuThe rAhUna AlA ANi hyA karma kSetrAtUna AtmyAlA bAhera kADhUna karmarahita AtmyAce rAhaNyAce sthAna koThe Ahe tyAce svarUpa ApaNa lokabhAvaneta pAhU. pUrvI bhAvanAmadhye AtmyAcA ekAkIpaNA para padArthAcA anyatva bhAva karmabaMdhAMce hetU ANi karma nirjaraNAce svarUpa dharmAzivAya AtmAce azaraNatva i. viSayAMce vivecana kele Ahe. loka svarUpAce vizeSa prakAre citraNa kele jAIla. jIva, ajIva tattva yA lokAtaca Aheta, jIvAcA, mAnavAcA yA vizAla lokAta kitIse astitva Ahe yAce jJAna asaNe Avazyaka Ahe. yA lokAMce svarUpa kase Ahe ? jIva-ajIvAcyA saMdarbhAta kAya-kAya ghaTita hote i. viSayAMce jJAna mAnavIya AtmacetanAlA satyAnmukha hoNyAsa khUpa sahAyaka siddha hotAta. ApalyA yathArtha astitva bodhAne mAnavAlA yathArtha pathAvara anugamana karaNyAcI preraNA prApta hote. tyAmuLe hA AtmA jaDa (nirjIva) padArthApAsUna vegaLA Ahe tyAvara karmAcI AvaraNe AlyAmuLe AtmA avizuddha jhAlA Ahe. ANi nemake heca kAma karaNyAsa to prerita hoto. tyAlA he pakke samajalele asate kI, Apale kalyANa, utthAna, abhyudaya ApalyAca puruSArthAvara avalaMbUna Ahe. azI vicArazIla vyaktI ApalyA AtmaparAkrama ANi adhyavasAyadvAre karmAnavAMnA rokaNyAta samartha hoto. purAtana saMcita karmAMce nirjaraNa kiMvA kSaraNa karaNyAsa udyata hoto. AtmaupAsanecA mArga svIkAra karaNyAcI preraNA hyAcyAta jAgRta hote. mhaNUnaca lokabhAvanA eka svataMtra bhAvanA Ahe. jaina AgamAna tathA Agamottara dvAdaza bhAvanecyA aMtargata yAMce mArmika vizeSaNa kelele Ahe. ithe tyAviSayI saMkSepAta thoDA parAmarza gheNyAcA prayatna kelA Ahe.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ (491) mandal jaina AgamAta vyAkhyA prajJapti (bhagavatIsUtra) tathA sUtrakRtAMga sUtra i.madhye lokAce vivecana kele Ahe. sArAMza asA Ahe kI, loka dravya apekSene sAMta Ahe. kAraNa saMkhyecyA dRSTIne eka Ahe. paraMtu bhAva apekSene kiMvA paryAya apekSene te anaMta Ahe. kALAcyA dRSTInesuddhA loka anaMta Ahe. zAzvata Ahe. kAraNa asA koNatAhI kALa nAhI jyAta lokAce astitva nAhI. bhUta, vartamAna, bhaviSya tInahI kALAta lokAce Astitva Ahe. paraMtu kSetra dRSTIne loka sAMta Ahe. kAraNa samasta kSetrApaikI kAhI kSetrAtaca loka Ahe anya ThikANI nAhI.405 ithe prayukta kelele zabda sAMta ANi anaMta hyAne anekAntavAda siddhAMtAcI sthApanA hote. 'loka'cI zAzvatatA, azAzvatatA viSayI bhagavAna buddhAMnI loka he avyAkRta Ahe ase mhaTale Ahe. bha. mahAvIrAMnI anekAMtavAdAcyA AdhArAne tyAce vivecana kele Ahe. bhagavatI sUtrAta prasaMga Ahe - "jamAlI ApalyA svataHlA arhat samajata hotA. gautama gaNadharAMnI 'loka'cI zAzvatatA, azAzvatatAbaddala prazna vicAralA, jamAlI uttara deU zakalA nAhI. tevhA bha. mahAvIrAMnI tyAce samAdhAna karatAnA sAMgitale, "jamAlI ! hA loka zAzvata paNa Ahe ANi azAzvatahI Ahe. trikALAta asA eka suddhA kSaNa nAhI kI loka koNatyA nA koNatyA rUpAta nasela. mhaNUna loka zAzvata Ahe. tarIpaNa te azAzvata paNa Ahe. kAraNa kI te satata ekArUpAta rahAta nAhI. tyAta avasarpiNI ANi utsarpiNImuLe avanatI, unnatI hota rAhate. je zAzvata asate tyAta parivartana nasate. mhaNUna tyAsa azAzvata paNa mAnale pAhije.406 _ loka kAya Ahe ? bhagavAna mahAvIrAMcyA zabdAta pAca astikAya mhaNajeca loka Ahe. dharma-adharma, AkAza, pudagala ANi jIvAstikAya he pAca astikAya Aheta.107 loka svarUpAce eka upamA deUna vizleSaNa kele Ahe kI- jaminIvara agodara eka mAtIcA vADagA arthAta eka pasaraTa bhAMDe ulaTe ThevUna tyAcyAvara eka dusare taseca / / bhADe saraLa ThevAyace tyAvara eka ulaTe ase bhAMDe Thevale tara jI AkRtI tayAra hoIla tazIca AkRtI lokAcI Ahe. AkRtI samajaNyAsAThI upamA aneka Aheta. adholokAcA AkAra ulaTyA vADagyAsArakhA Ahe. tiryaga lokAcA AkAra jhAlara kiMvA paurNimecyA cadrAsArakhA Ahe. urdhva lokAcA AkAra urdhva mRdaMgAsArakhA Ahe. 408 iyana n Airintinumentarimummunicipa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ (492) jaina dArzanikAMnI loka saMbaMdhI Apale mata prastuta karaNyAsAThI cAra apekSA prastuta kelyA Aheta. 1) dravya, 2) kSetra 3) kAla ANi 4) bhAva, dravya apekSedvArA tyAMnI hyA lokAta koNatyA vastU Aheta he prakaTa kele Ahe. kSetra dvArA tyAMnI yA lokAcI lAMbI-ruMdI uMcI sAMgitalI Ahe. kAla dvArA lokagata dravyAMcA svabhAva kAya Ahe ? ANi tyAta parivartana kase hote ? he sAMgitale Ahe. jaina dArzanikAMnI dravya apekSene sAMgitale Ahe kI AkAza sagaLyAta moThe dravya Ahe. te asIma Ahe. tyAcyA agadI lahAna kSetrAta dharmAstikAya, adharmAstikAya, ANi jIva he cAra astikAya vidyamAna Aheta. tyAlA (tyA AkAza sameta ) pudagala loka mhaNatAta. jaina dharmAcyA pravartakAMcyA anusAra AkAza, dharma, adharma, jIva va pudagala h pAca astikAya Aheta. kAraNa he sarva agadI sUkSma Aheta. avibhAjya pradezAMcI rAzI rUpa Aheta. gaNanAnusAra dharmAstikAya, adharmAstikAya ANi AkAzAstikAya eka-eka akhaNDa dravya Ahe. pudgala ANi jIva saMkhyeta ananta Aheta. kSetrAcyA dRSTIne hA loka asaMkhya yojana lAMba ruMda ANi uMca Ahe. tyAta pRthvI, jala, agnI ANi vanaspatI atizaya sImita kSetrAta Ahe. taseca lokAcA adhikAMza bhAga mukhyataH vAyupurita Ahe. kALAcyA dRSTIne hI pAcahI dravya anAdi mhaNaje kadhI svataH utpanna jhAle nAhI ANi nAhI koNyA IzvarAne koNatyA tattvAne utpanna kele Ahe. jyApramANe hA loka Adirahita Ahe. tyAcapramANe aMtarahita Ahe. arthAta he kadhI svataH naSTa hoNAra nAhI. athavA koNIhI tyAlA naSTa hI karU zakaNAra nAhIta. lokAcI sarvathA navIna utpattI ANi sarvathA vinAza donhI hI asaMbhava yAmuLe Ahe kI jara sarvathA navIna utpattI hote ase mAnale tara prazna hoto kI lokAce upAdAna dravya kAya asela? upAdAnAzivAya utpattI saMbhavaca nAhI. bhAvacyA dRSTIne guNa ANi padArtha donhI grAhya Aheta. pAca dravyAMce guNa kramazaH ase Aheta- dharmAstikAyacA guNa Ahe gatI karaNyAta sahAyatA karaNe. adharmAstikAyacA guNa Ahe sthira rAhaNAr2yA jIvAMnA ANi pudagalAMnA sthitImadhye sahAyatA karaNe, AkAzastikAya sthAna (avakAza) pradAna karaNe. jIvAstikAyacA svabhAva jJAna ANi
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHREE nimaya arthAt dravyAta asalelI ekatA ANi bhinnatA jANaNe, pAhaNe. hAca tyAcA gaNa hoya. pudgalAstikAyacA svabhAva varNa, gaMdha, rasa va sparza Ahe.409 'vArasANavekkhA' madhye lokAcI paribhASA karatAnA graMthakArAne lihile AhejIvAdI padArthAMcA samavAya mhaNaje loka. 'AdI' zabdAne ithe pudgala, dharma, adharma, AkAza ANi kAla yAMnA grahaNa kele Ahe. mhaNUnaca padravyAtmaka loka ase mhaTale jAte. pratyeka dravya ApalyA mULa svarUpAcyA dRSTIne nitya Ahe. mhaNUna hA loka suddhA nitya Ahe. adholoka, urdhvaloka, madhyaloka ase yAce tIna vibhAga Aheta. DhacyA zlokAta yA tInhI lokAMce saMkSipta varNana Ahe. adholokAta nArakIce jIva rAhatAta. madhyalokAcyA vistArAce varNana Ahe tyAta asaMkhyAta dvIpa ANi asaMkhyAta samudra Aheta. urdhvalokAta svargAce 63 paTala Aheta. ANi sarvAMcyA uccasthAnI mokSa Ahe. 410 puDhe loka saMbaMdhita anya mAhitI dilI Ahe kI - azubhopayogAmuLe narka tathA tiryaMca yonI, zubhopayogAmuLe deva va manuSya yonI prApta hote. zuddhopayogAmuLe mokSa prApta hoto.411 azubha va zubha yoga AsravacyA arthAbaddala Ale Aheta. zuddhopayoga saMvara va nirjarAzI saMbaMdhita Ahe. yoga zabdAcyA agodara je upasarga Ale Aheta. te sAmipya bodhaka Aheta. yogapravRttIcyA javaLa jANe kiMvA tyAcyAzI juLaNe, upayoga Ahe. zuddhopayogAta he sAmipya, juLaNe AtmyAzI hote. saMvara karma nirodhAcA paryAyavAcI Ahe jo AtmabhAva Ahe. nirjarA, AtmyAvarIla kAlupya nirjaraNa karaNyAcyA arthAne Ahe. karma nirjarAne AvRtta AtmA bhAva parAvRtta yA unmukta hoto jI AtmyAcI zuddhAvasthA Ahe. kArtikeyAnuprekSAmadhye ekaze paMdharA gAthApAsUna donazetryAaiMzI gAthAparyaMta lokAcyA svarUpAce vistRta vivecana Ahe.412 saMsArAta jIvAce bhaTakaNe pudgala parAvartana, dravya, kSetra, kAla, bhAva, bhava i.ce yAprasaMga vizada vivecana kele Ahe. bahirAtmabhAva, aMtarAtmabhAva, paramAtmabhAva yAMce hI SaNa kele Ahe. gaNitAcyA dRSTIne aneka viSayAMce vistArAne vivecana kele Ahe. guNa, payAya, utpAda, vyaya, dhauvya, Astitva, vastutva, dravyatva, premayatva, aguruladhutya, catanatva, acetanatva, pradezatva, apradezatva, mUrtatva, amUrtatva i.cI carcA kelI Ahe. guNa, yA payAya, svabhAva i. aneka guNa viSayAMce vividha prasaMgAnurUpa pratipAdana kele Ahe. ca varNana karatAnA zevaTI mhaTale Ahe jo puruSa upazamamaya pariNAmAMnI anuprerita
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ (494) hoUna loka-svarUpAce dhyAna karato, to karmAcyA samudAyAMnA dhvasta karUna tIna lokAMcA ziromaNI hoUna jAto. maga mukta siddha banUna lokAgra bhAgAta sthita hoUna jAto. lokAcI AkRtI, pramANa i. ce vivecana karatAnA mUlAcArAmadhye AcArya bakera mhaNatAta- jIva ApalyA saMcita zubhAzubha karmAcyA pariNAmAnusAra aneka prakArace kaSTa bhogatAta. hA loka dhikkAra yogya Ahe, jithe parama RddhazAlI deva, indra i. anupama sukha bhogUna punhA ghora duHkhAta paDatAta. lokAcyA hyA svarUpAlA samajUna sAdhakAne ase ciMtana karAve kI vAstavika ApalyAsAThI teca sthAna prApta karaNyAsArakhe Ahe. je lokAgra bhAgAta siddhazIlA sthita Ahe. tyAceca dhyAna karAve, loka parityAjya Ahe. he Apale zAzvata sthAna nAhI. lokAgra zikharavartI mokSa sthAna sarvathA nirupadrava Ahe, zAzvata Ahe. 413 saMsArabhAvanenaMtara bhagavatI ArAdhanAmadhye lokAnuprekSA kiMvA loka bhAvanAce varNana Ahe. jyAce agodara varNana jhAle Ahe. AcArya kuMdakuMda kRta dvAdazAnuprekSA tathA AcArya baTTakera racita mUlAcAramadhye aseca varNana Ahe. hyAta saMsAragata saMbaMdha va sthAna vijepramANe caMcala, kesApramANe durbala, rogagrasta ANi mRtyUne pIDita azA yA jagAlA pAhUna jJAnI jana yAta kadhIca anurakta hota nAhIta. yA lokadazece ciMtana kelyAne vairAgya bhAva utpanna hoto. jyAmuLe kityeka puNyavAna saMsAradazetUna mukta hotAta. lokAnuprekSAcA AdhAra lokasvarUpAce ciMtana Ahe. jo sarvatra vaicArika dRSTIne ekasArakhA Ahe. jainAgamAmadhye yA lokAMce vistRta varNana kele gele Ahe.. AcArya zubhacaMdra lihitAta - he anAdi Ahe na yAcA prAraMbha Ahe na hI aMta Ahe. he svayaM siddha Aheta. koNAcyAhI dvAre racita nAhI. anazvara-nAza rahita Ahe. he anizvara Ahe, koNI hI yAcA svAmI, Izvara, prabhU kiMvA sRSTA nAhI. he jIvAdI padArthAMnI yukta Ahe. 414 AcArya zubhacandra dvArA varNita "yA lokAMce svarUpa" jaina darzanAtIla eka atizaya mahattvapUrNa siddhAnta udghATita karaNArA Ahe. jaina darzana Izvara kartRtvavAdI nAhI. jaina darzanAnusAra jagAcA nirmAtA, kartA koNI nAhI. hA loka anAdI anaMta kALApAsUna hotA ANi puDhe anaMta kALAparyaMta asAca cAlU rAhIla. yA vizAla lokAta mAnavAce kitIse Astitva yAcA vicAra kelA tara tyAce sthAna nagaNya ase Ahe. tarI hI manuSya ApalyA svataHlA kitI zreSTha, mahAna, vizeSa mAnato. hI mAnavAcI mithyA dhAraNA Ahe bhrAnta dhAraNA Ahe. tI yA virATa lokAce
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ na pAhile kI hA garva osarUna jAto. Apale Astitva oLakhU zakato. ANi maga kAra daMbha i. vikAra tyAcyAta nirmANa hota nAhIta. ANi maga khar2yA dharmAlA oLakhaNyAcyA dizene prayatnazIla hoto. loka bhAvanecyA saMdarbhAta yazastilakamamadhye sRSTI kartRtva saMbaMdhI somadeva 138 bhokApAsUna 141 zlokAparyaMta lihitAta kI, buddhI kiMvA icchApUrvaka koNI loka nirmANa kele asAve ase siddha hota nAhI. jase caTaI banavAyacI asela tara caTaIsAThI lAgaNAre gavata ityAdI sAhitya pAhije. te samora asela tara caTaI banavaNyAr2yAcI tI banaviNyAcI icchA hoIla. tase sAdhana lokanirmitIsAThI lAgaleca nAhI. jara Izvara tIna lokAcI racanA karatAta tara bhavana ityAdI banavaNyAsAThI kArIgarAcI kAya AvazkayatA ? yA lokAta itake koNatehI sthAna zillaka rAhile nAhI, jithe hA jIva gelA nAhI. tumhI yA lokAtIla samasta sthAna bhogalele Aheta. phakta ekaca sthAna ajana ApaNAsa abhakta rAhile Ahe. je sthAna tevhA prApta hoIla jevhA tumhI sarva karmAMnA naSTa karUna TAkAla. tevhA te abhukta sthAna, mokSa tumhAlA prApta hoIla. ajUna te prApta jhAle nAhI kAraNa AtmAkarma mukta jhAlAca nAhI.415 ariandianRIORS200amhennimalanomenoviamaatamannamonourismnny i t - zAMtasudhArasAce svanAkAra kramaprApta lokabhAvanA saMbaMdhI Apale udagAra vyakta karatAnA lihitAta. "he vijaya ! tumhI ApalyA hRdayAta zAzvata lokAkAzAce ciMtana karA. yAta lokAkAza sarva cala-acala padArthAMnA dhAraNa karUna dravyAtmaka rUpAne tyAMnA Azraya deto. hA alokAne pariveSTita Ahe, asIma Ahe; dharmAstikAya i. pAca dravyAMcyA AdhArAne yAcI sImA nizcita Ahe, lokAta sahA dravya samAviSTa Aheta. alokAta phakta AkAza Ahe. dharma-adharma i. dravya tithe nasalyAmuLe tithe gatI ANi sthitI nAhI. jinezvara deva athavA sAmAnya kevalI ApalyA karma paramANuMcA samanvaya karaNyAsAThI samudghAta karatAta. tathA tyAMcyA AtmapradezAMnI AkAza parivyApta hoUna jAte. he loka prANI, paramANUMcyA kriyAsAThI graha samAna Aheta. jarI he lokAkAza ekarUpa Ahe. paraMtu pudgalAMmuLe yAce aneka AkAra bheda jhAle Aheta. kuThe te meruparvatApekSA hI uMca Aheta tara kuThe khaDyAitake sImita hoUna jAto. kuThe te maMdirApekSAhI suMdara disatAta. tara kuTe dhAra adhakArAne vyApta narakAdI sArakhA bIbhatsapaNa disato. janmamaraNAcyA cakrAta bhaTakaNAre prANA aneka kALAparyaMta ekadasar2yAzI vegavegaLI nAtI joData rAhatAta. ANi yA lokAta aisinicialistian w
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ parizramaNa karIta rAhatAta. yA paribhramaNApAsUna mumukSulA mukta vhAyace Ahe. muktI mArgAcA avalaMba karAyacA Ahe. kArtikeyAnuprekSAmadhye ekaze paMdharA zlokApAsUna donaze tryAaiMzI zlokAparyaMta nokAce vivecana Ahe. vidvat vareNya svAmI kArtikeya yAMnI lokAce vistRta varNana tara kele Aheca tyAbarobara tadgat dravya tattvAMcI jI vyAkhyA kelI Ahe. tI phAraca adhika jJAnavardhaka Ahe. vaijJAnikAMnI suddhA vaijJAnika dRSTIne lokAbaddala gaMbhIra ciMtana kele Ahe ANi bareca tathya udghATita kele Ahe. tyAMcA zodha Aja suddhA cAlU Ahe. jJAnAcA viSaya atyaMta vistIrNa Ahe. aneka aneka janma vyatIta jhAle tarI tyAcA pattA lAgaNe phAra kaThINa Ahe. sarvajJa prabhuMnI nirUpita kelele aneka tathya Aja vijJAnAcyA kasoTIvara satya siddha hota Aheta. udA. dharmAstikAyace udA. pAhU yA. gatImadhye asAdhAraNa rUpAta sahAyatA karaNArA dharmadravya samasta lokAta vyApta Ahe. alokAta te nAhI. mhaNUna te gatizanya Ahe. alokAta phakta AkAza dravyaca Ahe. vaijJAnikAMnI ithara nAmaka asA eka padArtha zodhalA Ahe jo sAr2yA jagAta vyApta Ahe. ApalyA halana-calanAta tyAcI atyaMta AvazyakatA Ahe. to abhautika Ahe. aparamANU Ahe. itharA (Eather)cI hI vyAkhyA javaLajavaLa dharmAstikAya sArakhIca Ahe. jaina darzanAnusAra vanaspatImadhye jIvatva Ahe. tyAlA bedanA ANi pIDA donhI jANavatAta. jagAtIla mahAna vaijJAnika DaoN. jagadIzacaMdra vasU yAMnI vanaspatIMce sUkSma anveSaNa kele. ANi siddha kele kI vanaspatI sajIva Aheta itakeca navhe tara tyAMnA AnaMda duHkha i.cI anubhUtI suddhA hote. - jainadarzanAta tara vanaspatI sajIva Aheta he kevhAca siddha kelele Ahe. yAvarUna jainadarzanAta asalelyA aneka satya goSTI puDhIla kALAta vijJAna saMzodhanAne siddha karUna dAkhavatIla. svAmI kArtikeyAMnI lokaviSayI kelele vizeSaNAcI ithe thoDakyAta carcA karaNe upayukta hoIla. tyAMnI pratipAdita kele Ahe kI, loka akRtrima Ahe. anAdI anata Ahe, svabhAvAne niSpanna Ahe. jIva-ajIva dravyAne parivyApta Ahe. AkAza eka aMga Ahe ANi te nitya Ahe. kArtikeyAnaprekSAce TIkAkAra AcArya zrIzubhacaMdrAMnI mULagraMthAta nirUpita tatyAMnI pata tattvAMce vizeSa vizleSaNa kele Ahe. eka zaMkA upasthita kelI Ahe kI, jara ka sarvathA nitya Ahe tara syAvAda siddhAntAce khaNDana hote. kAraNa syAdavAda
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhArIta Ahe. loka sarvathA nitya Ahe ase mhaNaNe mhaNaje ekAMtavAdAcI kelyAsArakhe Ahe. yAce samAdhAna karatAnA mhaTale Ahe kI, pariNamana karaNe vastUcA bhAva Ahe. tyAnusAra 'loka' yAce hI pariNamana hote. pariNamanAcI sthitIlA paryAya darale jAte. dravyAcI paribhASA karatAnA mhaTale Ahe kI je paryAyAMcyA dvAre prApta kelaM jAte te dravya hoya. jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza ANi kAla he sahA dravya Aheta tyAta utpAda vinAza ANi dhrauvya rUpAne pratikSaNa pariNamana hota rAhate. sahA dravyAMcA pratI samaya pUrva pUrva paryAya naSTa hota jAto. ANi uttara uttara paryAya utpanna hota rAhate. yAlAca utpAda tathA vyaya mhaNatAta. dravyAta dravyatva dhruva Ahe. te tyAtUna kadhIca naSTa hota nAhI. bhUta, bhaviSya, vartamAna kALAta anaMta paryAya rUpAne pariNamana karIta rAhaNe. dravyAcA svabhAva Ahe. mhaNUna te nitya asUnahI pariNamanazIla Ahe. mhaNUna paryAyAcyA dRSTIne te anitya suddhA Ahe. yA pramANe syAdvAdAce khaMDana hoU zakata nAhI. lokAtIla dravya ApalyA svabhAvAcyA dRSTIne nitya Ahe. svabhAva paryAya va vibhAva paryAyAcyA rUpAne pratisamaya pariNamana hota rAhaNyAmuLe pariNAmI kiMvA anitya Ahe. mhaNUna jaina darzanAta pariNAmI nityatvalAsvIkAra kele Ahe. ekAMta dRSTIne dravyAlA kevaLa nitya mhaNaNe ayogya hoIla ANi kevaLa anitya mhaNanehI yogya hoNAra nAhI.416 - jainadarzanAtIla hA nityatvavAdAcA siddhAnta atizaya mahattvapUrNa ANi tattvAnusaMdhAnAsAThI atizaya upayogI Ahe. yAbarobara hehI lakSAta Thevale pAhije kI, vastU aneka dharmAtmaka asate. tyAce aneka dharma va guNa asatAta. jara ekhAdyA vastUta bhedAne aneka dharma svIkArale nAhI tara tyA vastUce Astitvaca siddha hoNAra nAhI. vegavegaLyA dRSTIne pAhilyAsa virodhI vATaNAre dharma suddhA ekA ThikANI nirvirodha rAhU zakatAta. udA. pitA, putra, bhAU, jAvaI vagaire laukika saMbaMdha paraspara virodhI vATatAta. paraMtu vegavegaLyA pArasparika saMbaMdhAcyA dRSTIne he sarva saMbaMdha ekA manuSyAcyA bAbatIta hI asU zakatAta. tyAcapramANe pratyeka dravyAta nityatva ANi anityatva vagaire siddha hoU zakatAta. tAtparya he kI, dravyAMcyA samUhAce nAvaca 'loka' Ahe. jyApramANe dravya nitya Ahe tyAcapramANe 'loka' suddhA nitya Ahe. jyApramANe dravya pariNamanazIla Ahe. tyAcapramANe bhAraNAmA pariNamanazIla Ahe. pariNamanazIlatA anityatva dyotaka Ahe. jana darzana anekAMta siddhAMtAvara AdhArita Ahe. syAdavAdAcyA bhASeta 'loka' dravyAMce
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ (498) nirUpaNa karato. tyAmuLe lokAcyA svarUpAcA samyak bodha prApta hoto. loka svarUpAcyA vistArAce varNana karatAnA lihile Ahe kI- adholoka, madhyaloka tathA urdhvaloka kiMvA brahmaloka rUpAta tyAce tIna bhAga Aheta. mhaNUna yAsa tiloka kiMvA trailokya ase mhaTale jAte. yA adholoka pUrva-pazcima dizecyA mULAta mhaNaje adholokAcyA khAlI sAta rajjU pramANa vistAra Ahe. agholokAcyA vara kramazaH kamI-kamI hota madhyalokAcA vistAra eka rajU Ahe. punhA to kramazaH bADhata-vADhata brahmaloka yA svargAcyA aMtAparyaMta pAca rajU vistAra Ahe. punazca kramazaH kamI hota hota lokAcyA aMtAparyaMta eka rajjU vistAra Ahe. 'rajjU' jaina zAstrAta eka vizeSa mAna-parimANa sUcaka Ahe. 38127970 (tIna karoDa aikyAMzI lAkha sattAvIsa hajAra naUze sattara) maNa vajanAcA 'bhAra' asato. yA mApApramANe 1000 'bhArA'cA lokhaMDAcA eka goLA eka zaktizAlI deva varUna khAlI phekato to goLA sahAmahine, sahA divasa, sahA prahara sahA tAsa madhye jitakyA kSetrAlA pAra karUna jAto tevaDhyA kSetrAlA eka 'rajjU' parimANa mhaNatAta.417 varIla pramANa zAstrAmadhye 'rajjU' mApa mhaNaje kitI ? he samajaNyAsAThI DhobaLa udAharaNAne samajAvale Ahe. graMthakArAne AkRtI dvAra loka he puruSAkRtI Ahe ase sAMgitale Ahe. ekA puruSAne Apale donhI pAya phAkale ANi donhI hAta kamarevara Thevale tyAcA jasA AkAra disela tasAca lokAcA AkAra mAnalA Ahe. yAce hI spaSTIkaraNa kele Ahe kI - donhI pAyAmadhIla aMtara 7 rajjU Ahe. kaTipradezAcA vistAra eka rajjU, donhI hAthAMcyA ekA koparApAsUna dusar2yA koparaparyaMtacA vistAra pAca rajjU Ahe. vara DokyAcA vistAra eka rajU Ahe. he pUrva pazcima vistArAce varNana Ahe. dakSiNa uttara sarvatra lokAcA vistAra sAta rajjU Ahe. lokacI khAlUna varaparyaMtacI ucI 14 rajjU Ahe. lokAce kSetraphaLa sAtarajjUce ghanaphaLa itake Ahe. tIna samAna saMkhyAMcA guNAkAra kelyAne jI saMkhyA yete tyAsa dhana mhaNatAta. yApramANe sAtarajjUMcA ghana usa = 343 rajjU hoto. 'loka' zabda luka dhAtUne banalelA Ahe. luk dhAtU pAhaNe' yA arthAne Ahe. dhamAdharmAdI nidravyANi yatra lokyante sa lokaH'' 418 jyA kSetrAta dharma, adharma, jIva pudgala, AkAza ANi kAla yAMce avalokana kele jAte te Ahe loka. lokAcyA
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mastakAvara tanuvAta valaya sarvathA karmarahita samyaktva i. ATha guNAMnI yukta siddha sthAnAta parameSTI avasthita Aheta. te avinAzI Aheta, anaMta Aheta. hA loka pAca prakAracyA ekendriya jIvAMnI sarvatra paripUrNa bharalelA Ahe. paraMtu trasajIva vasanADImadhyeca asatAta. tyAcyA bAhera nasatAta. pRthvIkAya, apakAya, teUkAya, vAyukAya, vanaspatIkAya, he pAca prakArace ekendriya jIva Aheta. je 343 rajjU pramANa lokAta bharalele Aheta. lokAcyA madhyabhAgI caukonI trasanADI Ahe. tyAtaca basa jIva rAhatAta. vasanIDIcyA bAhera asalelyA paikI koNI ekendriya jIva jara vasanAmakarmAMcA baMdha kelelA asalyAmuLe mRtyUnaMtara basanADIta janma gheU zakato. kAraNa tyA jIvAcA trasa nAma karmAcA udaya jhAlyAmuLe upapAtacyA dRSTIne trasa jIva trasa nADIcyA bAhera asU zakato. . jevhA ekhAdA trasajIva trasanADIcyA bAhera, ekendriya avasthemadhye janma gheNyAagodara maraNAMtika samudghAta karato tevhA trasa avasthemadhye (paryAya) asUna suddhA tyAcyA AtmyAce pradeza trasanADIcyA bAhera asU zakatAta. mhaNaje sthUla pRthvIkAyAdI ekendriya jIva ANi trasajIva sarvalokAta nasatAta. vRkSAcyA sAlIpramANe lokAmadhye barobara madhyabhAgI eka rajjU lAMba eka rajU ruMda 13 rajjU uMcIta thoDI kamI trasanADI Ahe. sAtavyA narakAcyA khAlI eka rajjUmadhye nigodAce jIva rAhatAta. nigoda jainadarzadAcyA viziSTa pAribhASika zabdApaikI Ahe. tyAcyA utpattI saMbaMdhI lihile Ahe kI "nIyatAMgAM bhUmiM kSetraM nivAsa anantAnanta jIvAnAM dadAti iti nigodam" mhaNaje jo ananta jIvAMnA rAhaNyAsAThI kSetra (jAgA) deto tyAsa nigoda ase mhaNatAta. "nigoda zarIraM yeSAM te nigoda zarIraH'' nigodaca jyAMce zarIra Ahe. tAtparya he kI, ekAca zarIrAta ananta jIva rAhatAta. tyA ekAca zarIrAcyA mAdhyamAne te spaMdanazIla hotAta. te nigodI jIva Aheta.419 yApramANe 14 rajUmadhye eka rajU kamI asalyAmuLe 13 rajjU bAkI rAhatAta. tyAtahI sAtavyA pRthvIcyA madhyabhAgI nArakIce jIva rAhatAta. khAlI 3999 (tIna hajAra naUze navyAno) yojana pramANa pRthvImadhye koNatAca trasa jIva rahAta nAhI. urdhvalokAta sarvArdhasiddhI vimAnAparyaMtaca trasajIva Aheta. tyAvarIla kSetrAta koNatAca trasajIva nAhI. svAmI kArtikeya lokasthita jIvAcyA bheda prabhedAce varNana karatAnA lihitAta kI sthUlatA va sUkSmatAcyA dRSTIne jIva bAdara ANi sUkSma ase dona prakArace Aheta. bAdara nAmakarmAmuLe bAdara paryAyA (avasthA)ta utpanna jIvAMnA bAdara mhaTale jAte. sUkSma nAmakarmAcyA udayAmuLe sUkSma paryAyAta utpanna jIvAMnA sUkSma jIva mhaNatAta. bAdara jIvAMnA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ (500) kazAcA tarI AdhAra lAgato paNa sUkSma jIva koNatyAhI prakAracyA AdhArAzivAya samasta lokAta vyApta Aheta. pRthvIkAyika, jalakAyika, ajhikAyika tathA vAyukAyika jIva bAdara (sthUla) suddhA asU zakatAta va sUkSma paNa asU zakatAta. pAcavI vanaspatIkAyika jIva dona prakArace asatAta sAdhAraNa ANi pratyeka. sAdhAraNa nAma karmAcyA udayAmuLe sAdhAraNa vanaspatIkAyika jIva rAhatAta jyAMnA nigodiyA paNa mhaNatAta. nigodiyA jIva bAdara paNa asatAta ANi sUkSma suddhA asatAta. nigodiyA jIvAMnA sAdhAraNa mhaNaNyAce kAraNa he Ahe kI tyA anaMta anaMta jIvAMcA AhAra zvAsozvAsa AyuSya sAdhAraNa asate. mhaNUna te sAdhAraNakAyika mhaTale jAtAta. jyA anaMta anaMta nigodiyA jIvAMce sAdhAraNa nAmakarmAcA udaya hoto tyAMcA AhAra vagaire sArakhe asatAta. tAtparya he kI anaMtAnaMta jIvAMcA piNDa banUna eka jIvAsArakhA hoUna jAto. mhaNUna tyA anaMtAnaMta jIvApaikI eka jIva jevhA AhAra grahaNa karatI tyAcaveLI tyAcyA barobarIce anaMtAnanta jIva AhAra grahaNa karatAta. tyAcapramANe ekAca veLI zvAsa ghetAta ANi zarIra dhAraNa karatAta. tyAMcyApaikI ekajIva mRta hoUna navIna zarIra dhAraNa karato tyAca veLI tyAcyA barobara te sarvacyA sarva jIva vartamAna zarIra soDatAta va lageca navIna zarIra dhAraNa karatAta. yAcA sArAMza asA Ahe kI, tyAMce sarvAMce jIvana ekamekAvara AdhArIta Ahe. mhaNUna tyA jIvAMnA sAdhAraNa jIva mhaTale Ahe. yAce vizeSa spaSTIkaraNa yApramANe Ahe- sAdhAraNa vanaspatIkAyika jIva ekendriya asatAta. tyAMnA AhAra paryAptI, zarIra paryAptI, indriyaparyAptI, ANi zvAsozvAsa paryAptI asatAta. jevhA ekhAdA jIva janma gheto to janma gheNyAcyA prathama samayAta AhAra paryAptI gheto. naMtara anya paryAptyA kramazaH gheto. AhAraparyAptIce kArya AhAra vargaNA rUpAne grahaNa kele gelele pudgala skaMdhAcA khalabhAga ANi rasabhAga rUpAta pariNata hoNe asA Ahe. khalabhAga ANi rasabhAgAce zarIracyA rUpAta pariNamana hoNe zarIra paryAptIce kArya Ahe. AhAra vargaNAcyA paramANUce indriyAMcyA AkArarUpAta pariNamana hoNe iMdriya paryAptIce kArya Ahe. AhAra vargaNAcyA paramANucA zvAsozvAsa rUpAta pariNamana hoNe zvAsozvAsa paryAptIcaM kArya Ahe. ekA zarIrAta rAhaNAr2yA anaMtAnaMta sAdhAraNa kAyika jIvAmadhye yA cArahI paryAptyA ANi tyAMce kArya samAna Ahe taseca ekA samayAta (avadhI, kAla) pUrNa hote. jyA vanaspatIrUpa zarIrAcA svAmI ekaca jIva Ahe tyAsa pratyeka jIva mhaNatAta. arthAta pratyeka vanaspatImadhye eka jIvAce eka zarIra asate paNa sAdhAraNa vanaspatImadhye
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ (501) aneka jIvAMce zarIra ekaca asate. jyAMcyA sarva kriyA ekasArakhyA hota rAhatAta. te nigodiyA jIva Aheta. tyAMce dona bheda Aheta eka nitya nigodiyA, dusarA itaranigodiyA. itara nigodiyAlA caturgatI nigodiyA paNa mhaTale jAte. jo jIva anAdI kALApAsUna nigodAmadhyeca tyAca avasthemadhye anekakALApAsUna tetheca vAstavya karUna rAhilA Ahe. tyAne trasa paryAya prAptaca kelI nAhI. tyAsa nitya nigodiyA mhaNatAta. jo jIva trasaparyAya dhAraNa karUna suddhA naMtara nigodAtapaNa jAtAta tyAMnA itara nigodiyA mhaTale Ahe. sAdhAraNa vanaspatIpramANe pratyeka vaspatIce dona bheda Aheta saMpratiSThita pratyeka tathA apratiSThita pratyeka. jyA vanaspatIcyA zarIrAta bAdara nigodiyA jIvAMcA nivAsa hotA tyAsa pratiSThita pratyeka vanaspatI mhaNatAta. pratyeka vanaspatIcyA zarIrAta bAdara nigodiyA jIvAMcA nivAsa nasato. tyAsa apratiSThita pratyeka vanaspatI mhaNatAta. jyA jIvAMcA pRthvI, jala, agnI, vAyUzI pratighAta hota nAhI. te sUkSma kAyika jIva asatAta. jyAMcA yAMcyAzI pratighAta hoto te sthUlakAyika jIva asatAta. pAca prakAracyA sthAvara kAyA asalelyAmadhyeca cAdara ANi sUkSma ase bheda hotAta. trasakAya jIva tara bAdaraca asatAta. sUkSmakAyika jIva pRthvImuLe avaruddha hotAta. te pANyAta vAhata nAhIta. agnIne jaLata nAhIta. havene ApaTata nAhIta. itakeca navhetara vajrapaTala suddhA tyAMnA thAMbavU zakata nAhI. ANi je jIva bhiMtImuLe thAMbU zakatAta. pANyAta pravAhita hotAta. agnIta jaLUna jAU zakatAta. vAyUne ApaTale jAtAta. te bAdara kAyika jIva asatAta. jyAMcA asa nAmakarmAcA udaya hoto tyAMnA trasa jIva mhaNatAta. yAMce dona bheda vikalendriya ANi sakalendriya, dviindriya, teindriya, va caUrindriya jIvAMnA vikalendriya mhaNatAta. dviindriya jIvAMnA dona indriya sparzana va rasana asatAta. zaMkha i. jIva yAta yetAta. teindriya jIvAmadhye sparzana, rakSaNa, prANa ase tIna iMdriya asatAta. muMgI, DhekUNa 3 i.yA zreNIta yetAta. cAra iMdriya mhaNaje sparzana, rasaNa, ghrANa ANi cakSu asatAta yAta maure, mAzI DAsa i. jIva yA zreNIta yetAta. dona iMdriyAMpAsUna cAra iMdriyAMparyaMtacyA jIvAmadhye sarva iMdriye nasatAta mhaNaje pAca iMdriye nasatAta mhaNUna tyAMnA vikalendriya mhaNatAta. L
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSya, deva nArakI tathA pazU i. jIvAMnA sakalendriya jIva mhaNatAta. kAraNa kAMnA pAcahI iMdriye asatAta. paMcendriya tiryaMca jIva tIna prakArace Aheta. 1) jalacara licara 3) nabhacara. yAMcehI dona-dona bheda Aheta. eka mana sahita, dUsarA mana rahita tyAMnA kramazaH sannI ANi asannI mhaTale jAte. kAhI jalacara jIva mAse, kAsava i. kAhI sthalacara hattI, ghoDA, gAya, mhaisa i. kAhI nabhacara popaTa, kAvaLA, bagaLA i. tiryaMca jIva janmAcyA dRSTIne dona prakArace Aheta. garbhaja ANi samurchima. je jIva garbhAdvAre janma ghetAta te garbhaja jIva. te mAtecyA udarAta zukra raja gheUna zarIra dhAraNa karatAta te garbhaja ANi pudgala skandha jyAMcyAmadhye zarIra AkAra rUpAta pariNata hoNyAcI yogyatA asate ase ekatrita hoUna zarIra rUpAta badalatAta te samurchima. he jIva garbhaja nasatAta. ithe he lakSAta Thevale pAhije kI, bhogabhUmIta garbhaja tiryaMca asatAta. samurchima nAhI. karmabhUmIta garbhaja tiryaMca, jalacara, sthalacara, nabhacara he sannI ANi asannI azA dona prakArace asatAta. bhogabhUmIta sthalacara. nabhacara. tathA tiryaMca sannIca asatAta. jalacara tiryaMca nasatAta. azAprakAre jIvAMce khUpa vistRta varNana kele gele Ahe.420 yAmuLe sAdhakAlA jIvAMcI, jI lokabhAgAta mukhyata: Ahe, tyAMce vistRta jJAna prApta hote. ANi azA yA vizAla janasamudAyAta Apale Astitva kitIse ? hA hI bodha prApta hoto. jaina tAttvika athAta jIva dravyAce khUpa vistArAne varNana kele Ahe. je kharokharaca anupama Ahe. utkarSAcyA dRSTIne jIvAce tIna bheda Aheta. bahirAtmA, aMtarAtmA, paramAtmA. paramAtmAce vegaLe dona bheda Aheta- arhat ANi siddha. bAhya dravya-zarIra, putra, putrI, patnI ityAdIMnA je AtmA samajatAta. sarvasva mAnatAta. tyAtaca lipta rAhatAta. ghara saMsAraca jyAMcyAsAThI sarvasva Ahe. te Aheta bAharAtmA je AtmyAlA zarIrApAsUna bhinna mAnatAta. zarIra vegaLe, AtmA vegaLA hA bheda zAna je samajatAta te aMtarAtmA. te parama samAdhImadhye sthita hoUna dehAhUna bhinna jJAnasvarUpa mAtmA jANatAta te aMtarAtmA 'parA' arthAta sarvAhUna utkRSTa 'mA' arthAta anaMta catuSTaya ataraMga lakSmI. tathA samovasaraNa ityAdI bAhya lakSmIpekSA viziSTa Ahe. te paramAtmA pAhata. te 46 guNAMnI yukta parama devAdhideva arihaMta Aheta ANi samyaktva i. aSTaguNa
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ (503) yukta athavA anaMta catuSTaya rUpa guNa sahita svAtmopalabdhI rUpa siddha avasthA prApta AtmA lokAcyA agrabhAgAta avasthita siddha parameSTI Aheta. midhyAtva karmAcA udaya, tIvra kapAyAMcA Aveza yAmuLe AtmA ANi zarIra ekaca Ahe asA bhrama asaNe bahirAtmA bhAva sUcaka Ahe tase tara jIva anaMtAnubaMdhI krodha i. prabala kapAyAMnI saMgrathita asato tyAmuLe zarIrAlAca AtmA samajato hA tyAcA mithyA anubhava Ahe. guNasthAnAcyA dRSTIne bahirAtmAce utkRSTa i. bheda Aheta. prathama guNasthAnAta asalelA jIva utkRSTa bahirAtmA Ahe. arthAt AtmA Ahe to zarIrAhUna bhinna Ahe. AtmyAtaca paramAtmA banaNyAcI zaktI Ahe, sadajJAna mhaNaje AtmA hyAvara tyAcI zraddhA nasate mhaNaje mithyAbhAva tyAta otaprota bharalelA asato. mithyAbhAva tyAcA suTataca nAhI. dvitIya guNasthAnAta asalelA jIva madhyama bahirAtmA asato. tyAta pahilyA guNasthAnApekSA pratikUla bhAvAcI nyUnatA kAhI aMzI kamI asate. tRtIya guNasthAnAta asalelA jIva jaghanya bahirAtmA Ahe. tyAcyAta bahirAtmabhAva ajUna kamI pramANAta asatAta. yA bhedAMcA AdhAra midhyAtva ANi anaMtAnubaMdhI kapAya udayAcI taratamAtA Ahe. mithyAtvabhAva asalyAmuLe zarIra ityAdI paradravyAta jIva ahaMkAra karato va mamatva Thevato. to zarIrAcyA janmAlA ApalA janma mAnato. ANi zarIrAcA nAza mhaNaje ApalA nAza mAnato. 421 jo jIva jineMdra vANIlA samyak prakAre jANato, samajato, AtmA ANi zarIrAcI bhinnatAmadhye aTUTa vizvAsa Thevato. vizvAsa Thevato. je jJAna, Adara, sanmAna, kuLa, jAtI, bala, aizvarya, tapa tathA zarIramada yAMcyA suSTutA ANi utkRSTatelA jiMkato to aMtarAtmA Ahe. aMtarAtmAce paNa tIna bheda Aheta utkRSTa, madhyama ANi jaghanya jo jIva prANAtipAta, mRNAbAda, adattAdAna, abrahmacarya ANi parigraha hyA pAca pApAMpAsUna nivRtta karaNAre pAca mahAvrate Aheta. AjJA vicaya, apAya vicaya, vipAka vicaya va saMsthAna vicaya i. dharmadhyAna evaM pRthakatva vitarka vicAra, ekatva vitarka vicAra i. zukla dhyAnAta nehamI lIna rAhatAta. pramAdAvara vijaya miLavatAta. azA apramatta saMyata guNasthAnApAsUna kSINa-kaSAya guNasthAnAce sAdhaka utkRSTa aMtarAtmA asatAta. zramaNopAsakAcyA vratAMce pAlana karaNAre gRhastha va pramatta guNasthAnadhArI munI madhyama aMtarAtmA Aheta. tyAMcA jina vacanAta anurAga asato. te upazama svabhAvAce.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAta. ANi AtmaparAkramI asatAta. tyAMce mithyAtva mohanIya, samyaktva mohanIya va anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha, apratyAkhyAnAvaraNa, krodha, mAna, mAyA, lobha ANi patyAkhyAnAvaraNa rUpa kaSAya yathAsaMbhava upazAMta asatAta. upasarga, paripaha i. bAdhaka paristhitI AlI tarI te ApalyA vratAMpAsUna vicalita hota nAhIta. jo jIva avirata samyagadRSTI - cauthyA avirata guNasthAnavartI, upazama samyakadRSTI, vedaka samyakadRSTI ANi kSAyika samyakadRSTI asatAta. te jaghanya aMtarAtmA mhaTale jAtAta te jineMdra bhagavAnAcyA caraNakamalAce bhakta asatAta. aNuvrata mahAvrata i. guNAMnA grahaNa karaNyAta phAra rucI ThevatAta. guNAnurAgI hA guNa asalyAmuLe guNIjanAMce prazaMsaka asatAta. premaLa asatAta. guNI lokAMnA pAhUna atyaMta pramodita hotAta. rasa, rakta, mAMsa, meda, astI, majjA tathA zukra yA sAta dhAtUMnI taseca malamUtrAdI sAta upadhAtUMnI rahita parama audArika rUpa cavatIsa atizayAMnI yukta, aSTapratihArya va anaMtacatuSTaya yukta arhata deva Aheta. he trayodaza tathA caturdaza guNasthAnavartI jineMdra deva va muka kevalI i. jyAMnI kevalajJAna, kevaladarzana dvArA bhUta, vartamAna va bhAvI jIva i. samasta paradArthAMcyA paryAyAMnA ekadama jANale Ahe ANi pAhile Ahe te Aheta-paramAtmA. dusare paramAtmA siddha parameSTI Aheta. yAMce kevalajJAna ANi kevaladarzana heca zarIra asate arthAta je azarIrI Aheta. je sarvokRSTa sukha ANi anaMtavIryAMnI yukta Aheta. samyaktva i. anaMtaguNa sahita Aheta. samasta jJAnAvaraNAdI karmAMcA kSaya jhAlyAvara taseca karmajanya, audayika, kSAyopakSamika va aupazamika rAga, dveSa, moha i. bhAvAMcA saMpUrNata: nAza jhAlyAvara AdhyAtmika zobhA, suMdaratA, jyAMnA prApta hote te asatAta-paramAtmA. te ghAtIkarmAnA naSTa karUna anaMta catuSTaya rUpa AbhyaMtarIka lakSmI tathA samavasaraNa rUpa bAhya lakSmIlA prApta karaNAre arihaMta paramAtmA Aheta. te paNa samasta karmAMcA tathA karmAmuLe utpanna yaka i. bhAvAMnA naSTa karUna Atmastha bhAva rUpa lakSmI prApta karUna siddha paramAtmA hotAta. _anAdI kALApAsUna dravya, kSetra, kALa ANi bhAva yA anusAra kiMvA cAra gatIMcyA ghaTAna saMsArAta bhaTakaNAre sarva prANI jJAnAvaraNAdI karmAcyA zrRMkhalene baddha asatAta. te akRtIbaMdha, sthitIbaMdha, anubhAgabaMdha, pradezabaMdhacyA dRSTIne sarva prakAracyA, karmabaMdhanAMnA toDUna namala rUpI kalaMka rahita hoUna jAtAta. tevhA te zuddha, baddha, svarUpayukta janma, jana
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ (yuddhAvasthA) thA) matyU rahita hotAta. anaMtAnaMta kALAparyaMta siddhasthAnAta virAjamAna gahatAta. punhA kadhIhI parata saMsAra yetaca nAhIta. svAmI kArtikeya yAMnI nizcayanaya dvAre lokAta AtmAvabodhAcI preraNA deNyAcyA dRSTIne mhaTale Ahe. AtmA kevalajJAna, kevaladarzana, anaMtasukha, anaMtavIrya i. guNAMcI athavA samyaktva, darzana, jJAna, agurulaghu, avagAhanA, sUkSmatva, vIrya avyAbAdha yA ATha guNAMcI athavA caur2yAaizI lAkha guNAMcI athavA anaMta guNAMcI AdhArazIlA Ahe. sarva dravyAta AtmA hAca uttama dravya Ahe. kAraNa kI, dharma, adharma, kAla, AkAza, pudgala he ajIva dravya Aheta. jaDa Aheta; acetana Aheta. phakta jIva dravya cetana Ahe. toca phakta vasturUpAcA prakAzaka Ahe, jJAtA Ahe, tyAce lakSaNa upayoga Ahe. jIva hA paramatatva, aMtaHstatva Ahe. bAkIce ajIva Azrava, baMdha tathA putra, mitra, strI, parivAra, zarIra i. cetana va acetana dravya bAhya tattva Aheta. phakta jIvaca jJAnavAna Ahe. anya sarva dravya acetana asalyAmuLe jJAnarahita Aheta. pudgala, dharma, adharma, AkAza va kAla dravya, hita, ahita, heya, upAdeya, puNya, pApa, sukha, duHkha i.cA anubhava karU zakata nAhIta. jIvAcAca phakta jJAna hA svabhAva Ahe. mhaNUna to sarvottama Ahe. ___343 rajjU pramANa lokAkAza saMpUrNataH zarIrAdI aneka kArya karaNyAcyA zaktIne yukta tevIsa prakAracyA vargaNArUpa pudgala dravyAMnI bharalelA Ahe. je sUkSma va sthUla suddhA Aheta. jinezvara devAMnI pudgala dravyAce sahA bheda sAMgitale Aheta- 1. pRthvI 2. jala 3. chAyA 4. cakSu yAMcyA atirikta bAkIce cAra iMdriyAMce viSaya 5. kAla tathA 6. paramANU. __yAta pRthvI rUpa pudgala dravya bAdara Ahe. jo chinna-bhinna kelA jAU zakato. tathA ekA sthAnAvarUna dusar2yA sthAnI nelA jAU zakato mhaNUna bAdara Ahe. jala bAdara Ahe. jo chinna-bhinna tara nAhI kele jAte. paraMtu ekA rasthAnAvarUna dusar2yA sthAnI nele jAU zakate. mhaNUna tyAsa bAdara mhaNatAta. chAyA (sAvalI) bAdara sUkSma Ahe. jilA chinna-bhinna tara nAhI karU zakato. ANi ekA sthAnAvarUna dusar2yA jAgI neU paNa zakata nAhI. mhaNUna tilA bAdara sUkSma BANNADAMRE mhaNatAta. cakSuiMdriyAzivAya anya iMdriyAMce viSaya je bAhya dravya Aheta. udA. gaMdha, rasa, va zabda he sUkSma bAdara Aheta. karma sUkSma Aheta. je dravya dezAvadhI ANi paramAvadhIcA viSaya asatAta te sakSma asatAta.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakSma-sakSama Aheta. kAraNa kI to sarvAvadhijJAnAcA viSaya Ahe. jo dene pUrNa asato tyA pudgalAsa "skaMdha" mhaNatAta. skaMdhAcyA nimmyAbhAgAlA 'deza' mAtAta. hyA nimmyAcyAhI nimyA bhAgAlA 'pradeza' mhaNatAta. ANi jyAcA dusarA bhAga hoUca zakata nAhI tyAsa paramANU mhaNatAta. paramANUcA AdIhI nAhI ANi aMtahI nAhI. pramANaMcyA sAhyAne skaMdha banato. to iMdriyAMnI disata nAhI. to akhaMDa ANi avibhAgI asato. 122 zabdAce varNana karatAnA graMthakArAMnI lihile Ahe- zabdAce dona bheda Aheta. bhASAtmaka va abhASAtmaka, bhASAtma zabdAcehI ajUna dona bheda Aheta. akSarAtmaka ANi anAkSarAtmaka, saMskRta, prAkRta apabhraMza va paizAcika bhASA i. bhedApramANe akSarAtmaka zabda aneka prakArace Aheta. te Arya ANi mleccha mAnavAMcyA vyavahArAta sahAyaka hotAta. dviiMdriya i. tiryaMca jIvAta tathA sarvajJAMcyA divya dhvanIta anakSarAtmaka bhASecA vyavahAra hoto. abhASAtmakAce suddhA prAyogika tathA vaisvasika ase dona bheda Aheta. jo zabda prayatna kelyAne utpanna hoto tyAsa prAyogika mhaNatAta. tyAce cAra bheda Aheta- 1) tat 2) vitat 3) dhana ANi 4) suSira. vINA vagairAcA zabdAlAtat mhaNatAta. Dhola vagairecyA zabdAlA vitata mhaNatAta. kAsyAcyA vAdyAtIla zabdAlA dhana mhaNatAta. bAsarI i.cyA zabdAlA suSira mhaNatAta. jo zabda svabhAvAneca zabda asato tyAsa vaikhAsika mhaNatAta. snigdha tathA rukSa guNAcyA nimittAne vIja, Dhaga, indradhanuSya i. banatAta. tyAMcyA zabdAlA vaisAsika zabda mhaNatAta. te aneka prakArace asatAta.423 pudgala dravya, jIvAvara aneka prakAre upakAra karatAta. tyAlA sukha deto taseca duHkhahI deto. jIvita Thevato kiMvA mArUna TAkato. audArika i. zarIrAcI racanA karatAta. sthAna, rasana, prANa, cakSU va zrotondriyAcI racanA karato. tata, vitata, ghana, supira rUpa banA kivA sAta svara rUpa zabdAMnA athavA bAvana akSarAtmaka va anAkSarAtmaka vANIcI nA karatAta. zvAsa-nizvAsa prANa, aprANa, vAyUcI racanA karatAta. jA paryata jIva saMsArAta rAhato. toparyaMta pudagala dravya azAprakAre aneka upakAra karIta asatAta. moha va ajJAnamaya pariNAma paNa karatAta. karma suddhA paudgalika Aheta kAraNa kI, tyAcA vipAka kAThI, kATA i. mUrta
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ (507) padArthAMzI saMbaMdhita Ahe. jyApramANe zetAtIla pIka pANI, havA, uSNatA i. padArthAcyA saMbaMdhAmuLe pikatAta mhaNUna te mUrta Aheta. jyApramANe pAyAta kATA TocalA tara asAtAvedanIya vipAka jhAlA samajAve taseca goDa pakAnnAce bhojana miLAle tara sAtAvedanIyAcA karma vipAka samajAvA mhaNUna karma suddhA paudagalika Aheta. 1 jIba suddhA eka dusar2yAvara parasparAMzI upakAra karatAta. udA. mAlaka nokarAlA dhana deUna upakAra karato. sevaka mAlakAcI sevA karato hitakAraka kArya karUna mAlakAvara upakAra karato. gurU ApalyA upadezAne zipyAce janmajanmAMtara sudhArUna upakAra karatAta. patiziSya guru AjJA pAlana karato. gurUcI sevA suzruSA karato. azAprakAre pitA-putra, patnI, mitra-mitra paraspara ekamekAMvara upakAra karatAta. tyAcapramANe jIva jIvAvara anupakArahI karatAnAhI tathA upakArahI karata nAhI. - upakAra - apakAra karaNyAtahI punhA mukhya kAraNa zubha-azubha karma Ahe. jara jIvAcyA zubha karmAcA udaya asela tara dusare jIva upakAra karatAta kiMvA to svataH anya jIvAvara upakAra karato. jara azubha karmAcA udaya pApakarmAcA udaya asela tara dusare jIva tyAcyAvara upakAra karaNAra nAhI kiMvA to dusar2yAMvara upakAra karaNAra nAhI. pudgala dravyAta arthAta svarNa, rajata, maNI, muktA, dhana, dhAnya, bhavana, zarIra, bI, putra, mitra i. cetana-acetana, acetana-cetana padArthAta azI kAhI apUrva adRzya zaktI Ahe. hyA paudgalika zaktIdvAre jIvAcA kevalajJAna rUpa svabhAva naSTa hoUna jAto. anAdikALApAsUna hA jIva janmamaraNAcyA cakrAta cakrAvalelA Ahe. mhaNUna je priya vATate tyAvara rAga (prema) karato ANi jI vastU apriya vATate tyAvara dveSa karato. yA rAgAtmaka, dveSAtmaka pariNAmAmuLe navIna karmAce baMdha hotAta. te karma, paudgalika asatAta. yA karmAcyA nimittAmuLe jIvAlA punhA punhA janma-maraNyAcyA cakravyUhAta aDakAve lAgate. navIna janma mhaNaje parata navIna zarIra Aleca. zarIra mhaTale kI iMdriye asaNAraca. tyA iMdriyAMcyA bhAvApramANe te Apale viSaya grahaNa karaNAraca mhaNaje rAga-dveSAcI zrRMkhalA satata cAlUca rAhaNAra rAga-dveSa Ale kI karmabaMdha jhAlAca. karma baMdha jase asatIla tyApramANe rAgadveSa Aleca. he cakra avirata cAlUca rAhate. yA karmabaMdhAkhAlI dabalyAmuLe jIva (AtmA) ApalyA mULa svAbhAvika guNa vyaktaca karU zakata nAhIM. mhaNaje svAbhAvika darzana yetaca nAhI. karmAce AvaraNaca itake bojhila hotAta kI AtmA (jIba) Apale Doke vara kADhUca zakata nAhI. jJAnaguNa yAcA jhAkalA jAto. pariNAmasvarUpa samasta dravya paryAyAMnA ekA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ (508) dRSTIkSepAta jANaNyAcI zaktI asUnahI to alpajJaca rAhato. he sarva karmAvaraNAmuLe pudgalAcI zaktI jIvAcyA zaktIlA kuMThita karUna TAkate. jyApramANe ekhAdA guMDa satzIla sadAcArI mANasAlA dAbUna TAkato agadI tyAcapramANe yA karmAcyA va pudgalAcyA AvaraNAmuLe zaktI asUnahI zaktIhIna banUna jAto. azAprakAre svAmI kArtikeya yAMnI lokAce khUpa vizada varNana kele Ahe. tyAta jIvAsaMbaMdhI aneka tathya samora yetAta. vivecana khUpaca gaMbhIra ANi tAttvika Ahe. lokabhAvanece samIkSaNa va lokabhAvanecA pariNAma bha. mahAvIrAMcyA veLecA eka prasaMga Ahe. zivarAjarSI nAvAce tApasa hote. tapAcyA prabhAvAne tyAMnA vibhaMga jJAna prApta jhAle hote. mithyAdRSTIce avadhijJAna mhaNaje vibhaMgajJAna hoya. zivarAjarSI ApalyA vibhaMgajJAnAdvAre sAta dvIpa samudrAlA pAhU zakata hote. tyAMnI ApalI dhAraNA karUna TAkalI kI jevaDhe mAjhyA jJAnAne mI pAhU zakalo tevaDhAca hA pRthvImaMDala Ahe. ANi ApalyA dhAraNecA tyAMnI jana sAmAnyAta pracArahI surU karUna TAkalA. ekadA te bhikSA gheNyAsAThI nagarAta gele. tyAMnI lokAMkaDUna aikale kI bha. mahAvIra tara asaMkhya dvIpa Aheta, asaMkhya samudra Aheta ase mhaNatAta. zivarAjarSI bha. mahAvIrAMcyA samavasaraNAta gele. bhagavAnAMce te divya bhavya vyaktimatva pAhatAca tyAMcA ahaMkAra gaLUna gelA. tyAMce vicAra zuddha paramazuddha hoU lAgale. tyAMce mithyAjJAna samyaktvajJAnAta parivartita jhAle. tyAMce vibhaMga jJAna, avadhijJAnAta badalale. tyAMcyA vicArAta parama vizuddhI AlI. tyAMnA sAta dvIpa samudrApalIkaDe aneka dvIpa samudra disU lAgale. haLUhaLU tyAMnA asaMkhyAta dvIpa samudra ApalyA avadhIjJAnAmuLe pAhatA Ale. te bha, mahAvIrAMce ziSya banale. ANi zevaTI kevaLajJAna prApta kele va muktIgAmI (mokSa) jhAle. sArAMza he kI, loka samIkSaNa athavA lokabhAvanA dvArA zivarAjarSInI AtmyAcI paramolacdhI prApta kelI. lokabhAvanecyA anuciMtanAne lokAtIla aNu-aNUce anaMtabhUta, bhaviSyAzI saMbaMdhita jJAna jAgRta hote. 425 AgamAmadhye va vibhinna graMthAmadhye lokAce varNana Ahe tyAne he spaSTa hote kI, hyA lokAce, sarjaNa koNIhI kelele nAhI. loka kevhApAsUna nirmita Ahe he sAMgaNe, siddha karaNe atyaMta kaThINa Ahe. kAraNa tyAcA koNI nirmAtA nAhI. te anAdI anaMta Ahe. yAcA aMta hoIla hyAta tathya nAhI. yA anAdI anaMta lokAta jIva karmAvaraNAmuLe vibhrAMta
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Malla nAre vividha yonImadhye bhramaNa cAlale Ahe. jIva hA eka asA tattva Ahe. jyAcA bhAva asIma jJAna, asIma AnaMda ANi asIma zaktI yukta Ahe. paraMtu to Apale yasvarUpa visaralA Ahe. mhaNUna svataHlA hIna samajato Ahe. yA hIna bhAvanece nivAraNa bhAvanAMce anuzIlana kelyAmuLe hoU zakate. loka bhAvanecyA samIkSaNAmuLe to ekIkaDe lokAtIla pudgalamaya virATatA, AkAzamaya anaMtatA jANato tara ekIkaDe to jIvAcI vAstavika sthitI ANi zaktIlA hI jANato. lokasvarUpAce gaMbhIratene ciMtana kelyAne, tyAcA anubhava, anubhUta kelyAne aMtaHkaraNAta ApalyA vAstavika sthitIcA bhAva jAgRta hoto. bhAvavicAra kiMvA ciMtanaca adhyavasAyacA mULa hetU Ahe. satyatApUrNa bhAvAmuLe puruSArtha ANi udyama kelyAne satyAnmukhI kriyAzIlatA udbhAsita hote. pariNAmasvarUpa AtmajAgRtI, AtmAnubhava, aMtaHparipkAra prApta hoto. jIvAtmA svatA:cyA karmAmuLe phaLa bhogata asato, paNa tyAcA Aropa dusar2yAMcyA DokyAvara caDhavato. hyA vRttImuLe to duHkhI hoto ANi caturgatImadhye paribhramaNa karato. azA lokAMnA kavI mataMgarAya mhaNatAta. jara tulA svataHcyA utthAnAcI hitAcI icchA asela tara moha karma ko nAza meTakara saba jaga kI AzA nija pada meM thira hoya loka ke zIza karo vAsA // 426 jagAcI sarva AzA soDUna, moha karmAcA nAza karUna nijapada svAtmyAta sthita ho. jara ase kele tara tumacA nivAsa loka zikharAvara hoIla mhaNaje tumhI siddha padAlA prApta vhAla. kAraNa siddha bhagavAnaca loka zikharAvara siddhazilevara virAjita hotAta. lokabhAvanecyA ciMtanAcA pariNAma jagAce jJAna prApta karUna mithyAbhAva dUra karAvA. SaDadravyamaya lokacyA svarUpAce cAMgalyAprakAre ciMtana karUna svataHce nirIkSaNa karaNe, AtmyAcA anubhava karaNe kAraNa paDadravya paradravya Ahe te mAtra jANaNyA yogyaca Ahe. paNa AtmA svadravya asalyAne parama-upAdeya Ahe, dhyeya Ahe. mithyAdarzana, mithyAjJAna ANi mithyAcAritrarUpa mithyAbhAvAce nivAraNa karaNyAsAThI ekaca upAya Ahe te mhaNaje Atma nirIkSaNa. Atmadarzana karaNeca samyag darzana Ahe. AtmyAlA jANaNe samyagajJAna Ahe ANi AtmyAce dhyAna karaNe samyakracAritra Ahe.427 jagAlA jANUna tyAcyA pAsUna virakta hoNe va svaAtmyAta sthira hoNe hA SANAama lokabhAvanecyA ciMtanAcA pariNAma Ahe.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ tero janama huvo nahIM jahA~, aiso khetara nAhI kahA~ / pani yAhI janama-bhUmI kA raco, calo nikasI to vidhI se baco // 428 arthAta saMpUrNa lokamadhye azI eka paNa jAgA nAhI jethe tujhA janma jhAlA nAhI. kavI badhajana mhaNatAta he Atman ! tu hyA janma bhUmItaca kA guraphaTalA Ahe ? jara bhavandhanAne vAcAyace asela tara tyAce mamatva toDa rAga soDa hyAcyAtaca tujhI unnatI Ahe. kavI bhagavatIdAsa lihitAta kI -- loka mA~hi tero kachu nAhI, loka Ana tuma Ana lakhAhi vaha padravyana ko saba dhAma, tu cinmurati AtamarAya // 429 hyA jagAta tujhe kAhIca nAhI. jaga vegaLe Ahe ANi tU vegaLA Ahe- he spaSTa disUna yete; kAraNa he jaga sahA dravyAce nivAsa sthAna Ahe ANi tU caitanyamUrtI bhagavAna AtmA Ahe. _uparokta chandAta jaga ANi AtmacyA bhedavijJAnAvara ANi vairAgyabhAvAvara vidazepa jora dilA Ahe. hyAcyAvarUna spaSTa hote kI lokabhAvanecyA ciMtanAta jagApAsUna viravatatecI mukhyatA Ahe. AtamarUpa saMvArI mokSapUra baso sadAhI / Adhi-vyAdhi-jara-maraNa AdI duHkha he na kadA hI / / zrI gurU zikSA dhArI TArI abhimAna kuzokA / manadhira kAraNa yaha vicArI nija rUpa sulokA // 430 AtmasvarUpAce ciMtana karaNe Atma svarUpAta ramamANa hoNe hAca mokSa mArga Ahe. hyA mArgAvara cAlaNAreca mokSapurImadhye nivAsa karatAta. jethe AdhI-vyAdhI janma-maraNa ityAdI duHkhapaNa nasatAta. mhaNUna abhimAna ANi zoka soDUna zrI gurUcI zikSA dhAraNa karA. manAcyA sthiratesAThI svarUpa sulokamadhye vicaraNa karaNe hAca eka mAtra upAya Ahe. yAja AtmajJAna, AtmAnubhava AtmazraddhAna ANi dhyAna; AtmyAcI ramaNatA hAca eka upAya Ahe. loka svarUpAce cintana kelyAne tattvajJAna ityAdIcI zuddhI hote. cittAtUna rAga deSa dUra hotAta.431
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka bhAvanemadhye lokacyA svarUpAce AkAra prakArAce jIvAjIba ityAdI padArthAce je vistRta vivecana kele Ahe te vyavahAra rUpa Ahe. nizcaya loka tara caitanyaloka Ahe vyA caitanya lokamadhye ramaNa karaNyAcI bhAvanA nizcaya loka bhAvanA Ahe. kAraNa lokabhAvanecyA ciMtanAcA uddezya tara AtmArAdhanecI saphala preraNAca Ahe. mhaNUna sarva AtmArthIjana ghaTadravyamaya lokAlA jANUna svacaitanya lokamadhye ramamANa hoUna anantasukha prApta karAve. sAdhakAne lokacI vividhatA pAhUna tyAcyA hetUcA vicAra karAvA ANi zevaTI caitanyAce dhyAna karAve. hyA lokacI vicitratA azI Ahe kI tI pAhUna kadhI ghRNA yete tara kadhI abhimAna paNa tyAcyAvara vijaya miLavaNyAsAThI va samatva bhAvanA prApta karaNyAsAThI lokabhAvanecA abhyAsa atyaMta mahattvAcA Ahe. ___ pApa karmAne vAcaNyAsAThI, vAsanA, krodha ityAdIcyA AkramaNAne vAcaNyAsAThI saMpUrNa loka soDUna Atmalokamadhye praveza karAvA. jase kAsava svataHvara saMkaTa Ale athavA ekhAdI asurakSitatA, bhaya utpanna jhAle asatA lageca ApalyA DhAlI sArakhyA camaDyAta praveza karato. tyAlA naisargika AzI camaDI miLAlI Ahe kI jI tyAcyAsAThI DhAlIce kAma karate. kAsava jevhA camaDyAta praveza karato tara sarva prakAre surakSita hoto. taseca ApaNa hyA jagAcI mAyA soDUna adhyAtmAta praveza kelA. cetanejavaLa gelo tara surakSita ban. joparyaMta bAhera bhaTakU toparyaMta vAsanecyA Aveza, cintA, bhaya, ANi duHkha utpanna karaNArI pratyeka paristhita upasthita hoU zakate. paraMtu AtmalokAjavaLa rAhilo tara saMpUrNa surakSita hoU. tethe koNatyAhI prakArace bhaya nAhI kAraNa tI eka jvalaMta zaktI Ahe. ApalyA bAhya pravRttIne nivRtta hoUna, rAgadveSAcyA uThaNAr2yA taraMgAce samyaka avalokane karUna svataHlA taTastha ThevaNe hAca loka bhAvanecA abhiprAya Ahe. - tattvajJAnAcyA vizuddhIsAThI lokAcyA vAstavika svarUpAce ciMtana karaNe lokabhAvanA Ahe. lokasvarUpa bhAvaneta vizvasvarUpAce darzana spaSTa ANi vistRtapaNa kela gala Ahe. AtA janma maraNAcyA AvAgamanAcA aMta karUna lokAgrasthAnI pohocaNe hAca eka mAtra lakSya Ahe. jagAtale sarva jIva lokamadhye rAhatAta. azuddha avastheta dekhIla lokamadhye rahAtAta pUrNa zuddha jhAlyAnaMtara dekhIla lokamadhye rAhatAta. yAMcyA AvAsAcI AtmavikAsAcI AdhArabhUmI loka Ahe. mhaNUna lokAce svarUpa, AkAra, prakAra, racanecI mULa tattve, zAzvata Solaps
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ azAzvata ityAdIce ciMtana loka bhAvaneta kele jAte. loka svarUpAcyA ciMtanAcA hA dharma Ahe kI jIva samUla ANi tyAcyA yAce sthAna jyAmadhye ApaNa dekhIla eka Ahota. jyApramANe ekA gharAmadhye rAhaNAga mAya ApalyA gharAsaMbaMdhI vicAra karato, tyAcA AdhAra ANi utthAnAce ciMtana karato yAca pramANe manuSya yA loka gRhAcA sadasya Ahe. anya jIva samUhAMbarobara tyAcehI yethe dAyitva Ahe ANi to svataH ciMtanAdvAre pAhU zakato kI je jIva dharmAce AcaraNa karatAta ne jagAta kase sukhI hotAta, kazA prakAre ucca jAtI, kula ityAdImadhye janma ghetAta ANi je jIva adharmAce AcaraNa karatAta te naraka va nigoda ityAdI durgatIMnA prApta karUna kazA prakAre kaSTa prApta karatAta. jyAlA ihaloka, paraloka, caturgatI vara vizvAsa Ahe toca hyA bhAvanece ciMtana karato. lokabhAvanA eka prakAre anAdikALAcyA lokayAtrecA anta zodhaNyAcI eka gurukillI Ahe. loka svarUpa samajUna bhava bhramaNApAsUna muktIsAThI prayatna karaNyAcA eka preraNA spada dhvanI Ahe. zaMkha nAda Ahe. bodhidurlabha bhAvanA salamAM4500AMONTHS mAnavAcyA jIvanAta je. kAhI kriyAkalApa hotAta tyAcyAmAge tyAcI AsthA, vizvAsa preraka asatAta. jyAcyA manAta hA vizvAsa Ahe kI hA deha ANi tyAce bhoga hai sAdhya Aheta te prApta karaNe he dhyeya Ahe ANi te prApta karaNyAsAThI satata udyamazIla rAhato. te prApta karaNyAta jyA kAhI ADakAThI yete tI dUra karaNyAsAThI yogya-ayogya mAgAna te dUra karaNyAta kiMvA prApta karaNyAtaca sarva zaktI kharca karato. tyAveLI to hisA-ahiMsA yAMcA kiMcitamAtra vicArasuddhA karIta nAhI. niHsaMkocapaNe hiMsaka va asatyAcA AdhAra gheUna ApalyA kAryAta magna hoto. nyAya-anyAya nItI-anItIcA yatkiMcitahI vicAra karIta nAhI. jyAcA vizvAsa satyAvara AdhArIta Ahe. sat tattvAta jyAcI AsthA Ahe. AtmyAcyA pAramArthikatelA jo jANato, tyAcyA jIvanAcI kriyAprakriyA kAryavidhA varIla "pakSA pUrNapaNe bhinna asate. tyAce jIvana bhogaviratI, AtmaviratI, saMyatacaryAkaDe " asate. vizvAsa va AsthAca jyAcA keMdrabiMdU Aheta tyAvara tyAcyA jIvanAcA nabhara asato. yethUnaca samyakabodhIcI yAtrA prAraMbha hote. samyagabodhI tyA jJAnAcI
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricAyikA Ahe je satzraddhevara Tikalele asate. yAceca nAva samyagadarzana Ahe. darzana zabda saMskRtacyA dRza dhAtUne banalelA Ahe. dRza dhAtU prekSana arthAnepaNa to pra+ikSana. pra upasarga prakarSaM kiMvA utkarSa yA arthAcA Ahe. jyAcyA dvAre prakRSTa kiMvA utkRSTa rUpAne pAhatA yete. vicAra kelA jAto tyAsa darzana mhaNatAta. jevhA te darzana samyaka, satyonmukha, tathyayukta, yathArtha asate tevhA tyAsa samyag-darzana mhaTale jAte. samyag darzana prApta hoNe hI mAnavI jIvanAcI sarvazreSTha upalabdhI Ahe. saiddhAMtika rUpAta samyagdarzanAcA artha Ahe- vizuddha dRSTI. Ara. viliyamsa yAMcyA zabdAta jina bha. nI dAkhavalelyA mokSamArgAvara zraddhA asaNe mhaNaje samyaktva Ahe. AcArya vasanaMdiyAMcyA mate Apta Agama ANi tattvapadArtha yA tInAvara zraddhA asaNe mhaNaje samyaktva. umAsvAtIcyA zabdAta tattvarUpa padArthAMvara zraddhA mhaNaje dRDha pratItI samyagdarzana hoya. AcArya hemacandrAMcyA anubhAra sudeva, suguru ANi sudharmA vara zraddhA ThevaNe samyaktva Ahe. gaMbhIratene vicAra kelyAsa dharmAce mULaca muLI samyagdarzana Ahe. kAraNa mokSa prAptIsAThI prathamataH samyakadarzana atyAvazyaka Ahe. samyaktvaca kevalajJAnAcyA utpattIce pAvazyaka Ahe. samyaktvaca kevalajJAnAcyA utpattIce sthAna Ahe. samyaktva kevalajJAnAcI mAtA Ahe. yAcI prAptI sarvAMnA sahaja sulabha nAhI. saMsArAta phAra thoDe loka yAcI prAptI karU zakatAta. jyAMnI antarmuhUrta mAtra suddhA samyaktvAlA sparza kelA asela to kAhI kamI ardha pudgala parAvartanapekSA jAsta saMsAra paribhramaNa karIta nAhI. evaDhyA kAlAvadhIta to nizcitaca mokSaprata pohocatoca mhaNaje tyAlA nakkIca mokSa miLato. ___ nANeNa jANaI bhAve daMsaNeNa ya sadahe / jJAnAne AtmA jIvAdI bhAva jANato ANi darzanAne tyAvara zraddhA karato. zraddhA zuddha asaNe ANi tarI dRDha asaNe yAsa darzanArAdhanA mhaNatAta.432 mokSaprAptIta apramatattA yAvI tyAsAThI ase ciMtana karAve kI anAdI prapaMcAta, vividha duHkhAcyA pravAhAta, moha 3. karmAcyA tIvra AghAta sahana karatAnA jIvAlA zuddha dRSTI ANi zuddha cAritra prApta hoNe ca durlabha Ahe. azAprakAracI ciMtanazIlatA mhaNaje bodhidurlabhatvAnuprekSA Ahe. 822 tI samyagbodhI samyagdarzana prApta hoNe moThyA saubhAgyAcI bAba Ahe. paraMtu tI prApta hoNe phAra-phAra kaThINa Ahe. janma-janmAMtarAce saMskAra satudyama satapuruSAMcA saMga naka kAraNe jevhA ghaTita hotAta, tevhA kuThe samyagadarzana prApta hote. bodhidurlabha bhAvaneta phAra
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvavece anuciMtana kele jAte. saMsArAtahI ApaNa anubhava karatoca kI uttama vastU jAsahajI prApta hota nAhI tyAsAThI kitI kaSTa prayatna, dhyAsa karAvA lAgato. taseca gadarzanAce satzraddhAMnAcI durlabhatA lakSAta gheUna satata ciMtana-manana karaNyAcI tI prApta karaNyAcI cetanA ApalyAta jAgRta hote. bodhidurlabha bhAvanAce satata ciMtana kelyAne agnIcyA manAta ase bhAva utpanna hoU lAgatAta kI kitI cAMgale hoIla kI mI yA unI zraddhA rUpa ratnAlA prApta karaNyAsa samartha banU zakena. kAraNa tyAcyA aMtaHkaraNAta yAcI saMbhAvanA AMdolIta hota rahAte kI jara mI samyagabodhIlA prApta karU zakalo tara mAjhe jIvana dhanya hoIla. manuSyajanma miLAlyAce sArthaka hoIla. mAjhyA kAryAcI rUparepAca badalUna jAIla. bhautika bAsanA-vikArAta ramamANa jhAlele mana hyApAsUna sahajA sahAjI parAvRtta hoIla. jyAmuLe mI mAjhyA AtmasvarUpAcI anubhUti prApta karU zakena. mAjhyA zuddhAvasthecA mI svataH anubhava gheU zakena. azI utkaMThA vADhata rAhIla. yA bhAvanene punhA punhA bhAvita hota rAhilyAne abhinava udyama adhyavasAya (manAce pariNAma) jAgRta hotAta. jyAce phala miLate samyagadRSTI prApta karaNyAcyA rUpAne ghaTIta hote yAcA pariNAma mhaNaje AtmotthAnAcyA dRSTIne phAra zreyaskara Ahe. samyagabodhI prApta jhAlyAne jIva asA anubhava karU lAgato kI, mI zarIra nAhI, mI zuddha AtmA Ahe. mI pUrNapaNe ekAkI Ahe. mohAne grasita hoUna mI jyAMnA mAjhe mAnato tyAMcyAzI kharaM mhaNaje khare apanatva nAhI svArthAce nAte Ahe. azAprakAre ekatva bhAvanA sahajaca jIvanAta phalita hote. dehwalNews azAprakAracyA ciMtanAne jevhA to puDhe-puDhe jAto tI tyAcI AtmabhAva yAtrA asate. AtmyAzivAya anya sarva vastupara Aheta yAce tyAlA bhAna hoU lAgate. azAprakAracyA anyatva bhAvanene anubhavita jhAlyAmuLe zuddhAtma bhAva asalelyA mArgAvara pragatIzIla hoNyAcA adhyavasAya udbhAsita hoto. navIna karmAMce baMdha thAMbale jAtAta. mULApAsUna baMdha karaNyAcI, prakriyA thAMbalyAmuLe aMtaravRttI jAgRta hote ANi tyAmuLe nirjarA bhAvanA paryaMta vyaktI pohocU zakate. karma nirjarA hota rAhilyAne jIva karma karaNArA tapAcaraNAcA mArga avalaMbato. azA ta-hene to jIvanAce parama zreSTha dhyeya mAkSa mArgAcyA dizene vATacAla karU lAgato. bodhidurlabha bhAvanecI hI eka mahAnatA Ahe. zreSThatA Ahe, zAstrakArAMnI vidvAna lekhakAMnI ca aneka prakAre vivecana kele Ahe. je koNyAhI mumukSU jIvAlA phAraca lAbhaprada Ahe.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAviSayI AcArya kuMdakuMda mhaNatAta - jyA upAyAmuLe samyagajJAna prApta hoU zakate. tyA upAyAce satata ciMtana karaNe mhaNaje bodhidurlabha bhAvanA hoya. karmAcyA yAmaLe utpanna zuddha nizcayanayAnusAra karmodaya janita kSayopakSama jJAna, para dravya kiMvA paryAya Ahe. mhaNUna heya Ahe. tyAga karaNyAyogya Ahe. samyagjJAna AtmAcA nija bhAva Ahe. mhaNUna upAdeya mhaNaje grahaNa karaNyAyogya Ahe.434 bodhIcI durlabhUtAce varNana karatAnA graMthakAra A. vaTTakera mhaNatAta kI, jIvAne ase ciMtana karAve kI jara samyagdarzanAzivAya he jIvana saMpale tara punhA mAnava jIvana miLaNe mahAkaThINa Ahe. mhaNUna pramAda ALasa i.cA parityAga karUna yA mArgAcA tvarita avalaMba karaNyAta prayatnazIla vhAve. bodhI prApta karaNyAsAThI jo asA pramAdazIla asato to kAyara Ahe; maga durgatI prApta jhAlyAvara zoka karaNyAzivAya paryAyaca nAhI. mhaNUna jo kharA mumukSu Ahe. bhavya prANI Ahe, samyaktva prApta karaNe hAca tyAcA parama dhyeya biMdU asato. te prApta karaNyAta paramakalyANa mAnato. graMthakArAne aupakSamika kSAyika, - kSAyopakSamika samyakttvAcI carcA kelI Ahe. ANi sAMgitale Ahe kI akSaya, avinazvara saukhya AtmakalyANAcA hA mArga Ahe. zevaTI AcArya Apale maMtavya spaSTa karatAnA mhaNatAta- mI suddhA ArathA, saMvega, bhava-vairAgya, zaktI-AtmaparAkrama, vinaya-vinamratA dvArA mAjhA AtmyAlA hyA anuprekSAMnI, bhAvanAMnI bhAvita karIta rAhIna. jyAmuLe prApta jhAlelI bodhI cirakAlAparyaMta TikUna rAhU zakela. bodhIce phaLa kAya miLate yAbaddala te mhaNatAta- tyAmuLe jIva pudgalAdI padravya tathA naUtattvAMce jJAna hote. itakeca navhe tara bodhImadhye hajAro-lAkho guNa bharalele Aheta.435 - bodhI samyakajJAna kharokhara jIvanAce sAratatva Ahe. samyakttvAzivAya jIvana nissAra, niradharma Ahe. paraMtu samyaktva prApta karaNe itake sope nAhI. phAra kaThINa Ahe. kAra durlabha Ahe. azAprakArace manAta ciMtana paryAlocana karaNe bodhidurlabhAnuprekSA Ahe. azAprakArace ciMtana kelyAne ciMtana karaNAr2yAlA satsvarUpAkaDe jANyAcI preraNA miLate. mithyAtvAcyA aMdhaHkArAtUna bAhera nighUna samyaktvAcyA prakAzAkaDe hopAvato. hAca mAnava jIvanAtIla suvarNakALa Ahe. je tyAlA adyApa miLAle navhate. graMthakAra yAca sadamAlA lakSAta ThevUna sAMgatAta kI, jIva anAdikALApAsUna aMnatakALAparyaMta nigodAta vAstavya karato. tethUna bAhera paDUna pRthvIkAya i.madhye utpanna hoto.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ nigoda jIvAcI avikasita azI aMtima avasthA Ahe. sarvAdhika nimna koTIcI tI Ahe. ekA boTAcyA asaMkhyAta bhAga itake kSetra jithe anaMta jIva rAhaNyAce sthAna Ahe. tyAlAca nigoda mhaNatAta. nityanigodAta asalele jIva anaMta kALAparyaMta tetheca vAstavya karUna asatAta. catargati nigoda tethUna nighUna pRthvIkAyAdImadhye janma ghetAta. paraMtu te ajJAna avasthetaca rAhatAta. tyAMcA vikAsa hotaca nAhI. puDhe te asaMkhyAta kALAparyaMta bAdara-sUkSma, alakAyAmadhye bhaTakata asatAta. paraMtu ciMtAmaNI ratnatraya paryAya atyaMta muzkIlIne prApta karatAta. _puDhe ekendriya madhUna dviiMdriya durlabha Ahe. agadI paMcendriya prApta kelyA tarI sannI (manasahita) hoNe phAraca kaThINa Ahe samajA samanaska jhAlA tarI raudrasvarUpI tiryaMca prANI banato. sadaiva pAparUpI pariNAmAtaca ramamANa rAhato. pariNAmasvarUpa tA narakagAmI hoto. tIvra azubha lezyAmuLe prANAMcA tyAga karUna atyaMta du:khaprada narakAta jAto. jithe atyadhika zArIrika tathA mAnasika kaSTa bhogato. narakAtUna nighUna parata tiryaMca gatImadhye jAto. azAprakAre bhaTakata bhaTakata tiryaMca paryAyAtUna nighUna atyaMta durlabha azA manuSya janmAlA prApta karato. paraMtu mithyAdRSTI mleccha azA kuLAta jAUna pApAMce arjana karIta rAhato. azA kramAkramAne jAtAnA kadAcita AryakhaNDAta janma gheto. paNa saMskArazIla kuLa miLaNe atyaMta durlabha asate. tasA uttama kuLa miLAlA samajA tarI nirdhana daridrI kuTuMbAta janma miLato. ANi saMyogavazAt dhanasaMpannatA pUrNa kuMTuba miLAle tarI iMdriyA paripUrNa avastheta svarUpa zarIrAcI prAptI atyaMta durlabha Ahe. dIrghAyu miLAlI tarI uttama zIla uttama svabhAva miLaNe durlabha Ahe. te hI saba miLAle tara samyak darzanAdI ratnatrayAcyA ArAdhakAce sAnnidhya miLaNe atizaya dulabha Ahe. tase sAnnidhyahI miLAle paNa tattva zraddhA sahatatvAMbaddala AsthAyukta samyaktva naLaNa tara mahA kaThINa Ahe. saMyogavaza samyakadRSTI hI miLAlI tara cAritrya vratAMcA svIkAra karaNe saMbhava nAhI. vrata hI svIkArale tarI vrata pAlana karaNyAta sakSama nAhI. ratnatraya nAna karUnahI jara jIva anantAnubaMdhI krodhAdI tIvra kaSAya yukta asela tara tyA jIvAcA latraya naSTa hoUna to tiryaca gatita jAto. kiMvA manuSya gatIta hI jAU zakato. vanavAsI, vyaMtara, jyotiSAdI devayonIta utpanna hoU zakato.436 samudrAta amUlya tIna ratna paDale tara tyAMnA zodhaNe atyaMta kaThINa Ahe.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikharAvara caDhUna tyA devAne te cUrNa haveta pramANe saMsArarUpI sAgarAta bhramaNa karatAnA manuSya janma prApta hoNe atI durlabha Ahe. - ekadA eka devAne dagaDAcyA bhiMtIce ApalyA zakhAne tukaDe-tukaDe karUna TAkale yA bhiMtIce tukaDe nAhI paNa bArIka pITha karUna TAkale. tyA cUrNAlA ekA parvata bata tyA devAne te carNa haveta pasarUna dile. jara koNyA vyaktIlA tyA carNAcyA aNa-aNalA ekatra karaNyAsa sAMgitale tara kAya te saMbhava Ahe ? agadI yAcapramANe kaTA manuSya janma miLAlyAnaMtara tyAlA jara vyartha gamAvale tara parata manuSya janma miLaNe atyaMta atyaMta durlabha Ahe.437 yA saMsArAta mAnava-jIvana miLaNe durlabha Ahe. hA vicAra jagAtIla pratyeka dharmAta koNatyA nA koNatyA svarUpAta nizcitapaNe mAMDalelA Ahe. saMsArAtIla aneka prANyAMzI tulanA kelyAsa mAnavajanmAcI zreSThatA svataH siddha hote. azA durlabha jIvanAcI upayogitA, lakSya ANi jIvanayApanAcI paddhatI saMbaMdhI svataH mAnava buddhI satata ciMtanazIla rAhilI Ahe. azAprakAracyA ciMtanAmuLe vividha dharma ANi dArzanika vicAradhArA prakAzAta AlyA. yA sarvAMcA vicAra kelyAnaMtara A. vaTTakera mithyAtva tathA kaSAya tyAga karaNyAcI preraNA detAta. te mhaNatAta - kadAcita manuSya janmAta sarAga saMyama pAlana kararU zakato athavA akAma nirjarAmaya asat tapAce AcaraNa karUna puNyopArjana karUna phAratara manuSya yonItUna deva yonIta pohocU zakato. tethe kSAyopakSamikalabdhI, vizuddhIlabdhI, dezalabdhI, prayogalabdhI ANi karNalabdhI miLUna jAte. karNalabdhI miLAlyAmuLe samyaktva prApta kararU zakato. paraMtu tapa ANi cAritryAcI prAptI nAhI karU zakata. zrAvaka vrata va AcAra yAMcehI tethe pAlana karU zakata nAhI.438 ___ manuSya gatI hI azI eka gatI Ahe tithe Atma sAdhanA karaNyAsAThI sarvottama asaNAre je tapa Ahe te karU zakato. dhyAna-sAdhanA karU zakato. utkRSTa dharmadhyAna ANi zukladhyAna sAdhya karU zakato. ___ azA durlabha manuSya janmAlA prApta karUna jo hyAcA durupayoga karato te ekA davya mahAratnAlA rAkha miLavaNyAsAThI jALUna TAkatAta. hyA bhAvanecA punhA punhA ciMtana, nana, smaraNa ANi abhyAsa kelyAne mAnava tyA uccattama bodhiratnAlA prApta karaNyAsa latA miLavato. paNa te hI atI durlabha manuSya janmAcI durlabhatA jyAlA samajalI asela kSaNAkSaNAce mahattva jANU zakato. AcArya umAsvAtI mhaNatAta kI manuSya janma, mabhUmI, Aryadeza, Arya kULa nirogI zarIra ANi dIrgha AyuSya prApta jhAle taseca zraddhA, SARAN
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ (518) S HARE sadaguru ANi 2 ANi zAstrazravaNa paNa prApta jhAle tarI bodhI prApta hoNe atyaMta durlabha Ahe.439 jaina zAkhAta eka vastulA atizaya durlabha mAnale Ahe. dhana, vaibhava, svarga padasApApta hoNe itake durlabha nAhI. samyaktva bodhI samyaktvAta kharI niSThA, tI prApta yAzivAya jIvana vyartha Ahe. pracUra pUrva jJAnAcA dhanI asalA paNa tyAlA satyAvara AdhArIta AsthA, zraddhA nasela tara tyAce te jJAna, kalyANakArI nAhI. 'rucirjinotkatatve gAyaka zraddhAnamucyate' arthAta tIrthaMkara athavA arihaMta dvArA sAMgitalelyA tattvAvara ANi manAvara rucI vizvAsa va zraddhA ThevaNe hyAlAca samyakzraddhA mhaNatAta. zraddhA athavA samyaktva nasale tara jase ekA gADhavAvara caMdanAcyA lAkaDAcA bhArA lAdalA tara to phakta te ojhe bAhato, caMdanAcyA sugaMdhAcA tyAlA pattAca nasato. taseca samyagvodhI zivAya ghorAtighora tapAcaraNa kele tarI te ajJAna tapAtaca gaNale jAte. AcArya hemacaMdrAMnI bodhIdurlabha bhAvanece cAra zloka lihile Aheta tyAta phAra suMdara varNana kele Ahe. ekA parvatIya nadIcyA pravAhAta vAhata yeNArA pASANa TakkarA khAta khAta ApalyA vizeSa prayatnAzivAya gola AkAra gheto. tyAcapramANe saMsArAcyA pravAhAta janmamaraNa karItakarIta hA jIva kadhI kadhI viziSTa akAma nirjarAmuLe arthAta ajANatepaNI jhAlelyA karmAcyA nirjarAmuLe karmAcyA ojhyAtUna thoDe halakepaNA anubhava karato. pariNAmata: to jIva sthAvara paryAyAtUna saparyAya, paMcendriya, tiryaMca i. uttarottara vADhata jAto. karmAcyA haLuvArapaNAmuLe mAnava jIvana AryadezAta janma uttama jAtI. pariparNa iMdiyA ANi dIrghAyuSya prApta karato. yA saMyogAmuLe, puNyodayAmuLe tyAcyA manAta dharmAcI abhilASA jAgRta hote. dharmazravaNAcA suavasara prApta hoto. tarI hI sattatva nizcaya rUpa bodhiratna miLaNe atI kaThINa Ahe.440 malA te prApta hoo ANi mAjhe jIvana jyortimaya bano. hA durlabha mAnava bhava sArthaka hovo azA prakAre vyaktI jasajasA yA bhAvanene bhAvita hota jAto ANi punhA punhA hyA bhAvanece ciMtana karIta jAto tasatazI tyAcyA manAta eka antaH sphUrtI utpanna hote. tyAcyAta vizeSa puruSArtha jAgato. dharmAcyA mArgAvara ArUDha hoNyAsa AlaMbana miLate. bhagavatI ArAdhaneta paNa bodhidarlabha bhAvanece varNana Ahe. te sAmAnyataH sarva kApramANe hI bhAvanA phAra mahattvapUrNa Ahe. kAraNa AtmakalyANAcyA mArgAcI pahilI / hI samyakbodhIca Ahe. samyakabodhIcyA zivAya bAkI sarva vyartha Ahe. koNI jhAlA paNa tyAlA samyagabodhI prApta nasela tara to ajJAnIca Ahe. kitIhI jJAnI jhAlA paNa tyAlA samyag
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ SOHALA mitIcyA dRSTIne tyAce jJAna vipula asale tarI AtmazreyasacyA mArgApAsUna te daraca AmhaNaje buddhIcyA starAvara atizaya jJAnavAna vyaktI asela paNa tyAlA jara samyakabodhI prApta nasela tara te jJAna, jJAna navhe ajJAnaca mhaNAve lAgela. mokSAprata neNAre. nAtaca khare jJAna asate. jainadarzanAta azA kevaLa buddhigamya jJAnAlA nipprayojana mhaTale Ahe mhaNUna te ajJAna Ahe. jainadarzanAta matijJAna, zrutajJAna ANi avadhijJAnAbarobara matiajJAna, zrutaajJAna, vibhaMga jJAnAcA jo ullekha Ahe tyAcA Azaya hAca Ahe. mAhitIcyA dRSTIne samyaktvI, samyagadarzana dvArA matijJAnAcyA mAdhyamAne je jANale jAte, tyAcapramANe, mithyAtvI dvArA jANale jAte. mAhitI tara doghAMnA Ahe. paraMtu samyagadRSTIce jJAna matijJAna yukta Ahe. ANi asamyagdRSTI asalelyAce jJAna matiajJAna Ahe. yAca kAraNAmuLe bodhidurlabha bhAvanAmadhye sAdhakAlA khUpa preraNA dilI jAte. kAraNa jIvanAta samyakbodhI prApta karaNe mhaNaje sAdhAraNa upalabdhI nAhI. ati ati mahattvapUrNa Ahe. samyagbodhImuLeca jIvana sArthaka hote. yA bodhIzivAya devadurlabha ase he manuSya jIvana vyartha Ahe. jo jIva sulabhabodhI asato tyAlA jJAna, zraddhA, cAritra ANi tapAmadhye sahaja racI asate. sulabha bodhI asaNe yAcA artha Ahe. tyA sImeparyaMta pohocaNe jethUna saraLa uDDANa gheUna mokSAprata jAU zakU. sulabha bodhI vyaktIcI gaNanA zrAvaka, dhArmika vargAta kelI jAte. yAcA saraLa artha Ahe bodhI samyakttvAcI sulabhatA. / bodhI prApta hoNyAta bAdhaka Ahe- avarNavAda jI vyaktI durlabha bodhI asate tyAlA samajAvaNe atI kaThINa, tyAlA upadeza deNe vyartha. to pratibuddha hoUca zakata nAhI. sthAnAMga sUtrAta yAce pAca kAraNa sAMgitale Aheta. jyAmuLe jIvAlA bodhI prApta hota nAhA ase karma bAMdhalele asatAta. ApalyAlA jara Apale kalyANa karAyace asela tara bhAvanA samajAvUna gheUna tyApramANe bhAvita vhAyalA pAhije. yAsAThI satata bhagIratha prayatna, puThyArtha karaNyAsAThI kaTibaddha jhAle pAhije. - avarNa zabdAce dona artha Aheta - eka niMdA, dusarA artha AstitvAcA kAra. arhata, arhata nirupita dharma, AcArya, upAdhyAya, caturvidha dharmasaMgha. deva yA yA baddala koNatIhI bodhidurlabha bhAvanece saiddhAMtika tAttvika ANi bhAvotpreraka dRSTIne lala varIla vivecana nizcitaca adhyetAcyA manAta bodhIcI durlabhatA, tyAcI prAptI tyAcI
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ tA zreyaskartA eka ase sajIva citra upasthita karato, jyAmuLe manAta sahajapaNe yogya bhAvanAMcA udgama hoU lAgato. bodhI durlabha bhAvanece ciMtana karatA karatA jIva nigoda pAsUna mokSAparyaMtacA saMpUrNa vikAsa krama pAhU zakato. hyA vikAsa kramAlA DoLyAsamora TheUna svataHmadhye jo kAhI kamIpaNA Ahe tyAlA dUra karUna pUrNatelA prApta karU zakato. samyaktvAdI ratnAMnA prApta karaNyAsAThI bhagiratha puruSArtha karU zakato. ANi svataHcyA avasthece saMpUrNa jJAna jhAle asatA AdhyAtmika vikAsa kSetrAta mI kuThe Ahe ? ANi mI kasA Ahe ? te pratyakSa pAhU zakato. jaina AgamAta AtmavikAsAcI kramika vRddhI pAhaNyAsAThI guNasthAnAcyA caudA pAyar2yAce varNana prApta hote tyAta jIvAtmA pAhU zakato kI mI koNatyA avastheparyaMta pohocalo Ahe. ANi malA kuThaparyaMta pohocAyace Ahe. bhAvanecyA AdhAre jIvAtmyAcA kramika vikAsa kasA hoto tyAce varNana puDhe kele gele Ahe. guNasthAna kramAcyA vikAsAta bhAvanAMcI prerakatA jo paryaMta jIvAbarobara karmAcA saMbaMdha Ahe to paryaMta tyAlA kAryazIla rahAveca lAgate. karma he ase AvaraNa Ahe je AtmyAcyA sacita AnaMdamaya svarUpAlA nehamI AcchAdita ThevatAta. yA daihika jIvanAta je kAhI ghaTita hote te sarva karmAMcyA audayika i. bhAvanecyA pariNAmAmuLe. mAnava eka puruSArthazIla prANI Ahe. to Atma parAkramAdvAre zuddhAtma bhAva dizene gatizIla rAhato. vikArAMnA naSTa karato. sadguNAMnA svIkArato. jyAmuLe AtmyAvarIla kaluSatA naSTa hote. mhaNUna jIvanAta adhyavasAya, puruSArtha, prayAsa kiMvA udyamAcI mahattA Ahe. Azcarya tara he Ahe kI AMtarIka zaktIcA dhanI asUnahI jIva uttama adhyavasAyadvArA karma kSaya karaNyAsAThI udyata hota nAhI. jIvAne AtmokarSAcyA mArgAvara ArUDha hoNyAcyA hetUne jainAcAryAMnI bhAvanAMce vizeSa prakArace vivecana kele Ahe. Atmika zAcyA vikAsAsAThI yA bArA bhAvanAMce kitI mahattva Ahe he tyAMnI aneka prakArAMnI samajAvaNyAcA prayAsa kelA Ahe. jIvAcI sarvAta nimna koTI avasthA Ahe mithyAtva '. asatyAlA satya mAnaNe yA mithyAvizvAsAmuLe tyAce sarva kArya AtmyAcyA viparIta 1. akalyANakArI hotAta. hAca krama asAca cAlata rAhilA tara jIvAtmA kadhIca mAga prApta karU zakaNAra nAhI. to kevaLa bhautika sukhAcyA mRgajaLAcyA bhrAMtita
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ (521) bhramaNa karIta rAhIla. janmamaraNAcyA phenyAta phelyA mArIta rAhIla. koNatehI kArya adhyavasAya kiMvA udyama karaNyAagodara manAta tyAnusAra bhAvAtmaka tIvratA nirmANa karAvI lAgate. kAraNa kI, karmAcI saMpravRttI hoNyAagodara AtmyAta bhAvanAtmaka AMdolana hote. tyA bhAvAtmaka AMdolanAlA jara vyaktIne satyatecI tIvratA sanmukha kelI tara te kArya sAtvika va nirmaLa hote. satzubha, pavitra bhAvanAMce ciMtana, anuciMtana anubhAvana manAta azI prabala savala ujjvala pariNAmAMcI dhArA niSpanna karatAta. tyAmuLe jIva satmArgAne sazakta bhAvanene mArgArUDha hoto. 1 jevhA vyaktIcyA manAta ApalyA baddala hIna nimna dazece bhAna hote, tevhA tyAcyA ciMtanAta eka jAgRtI yete. eka moDa yeto, tevhA prathama to svataH ApalyAca vizvAsAvara AghAta anubhava karato kI mI kitI asatyAcyA mArgAvara cAlata Ahe ? sata zraddhA prApta karaNyAcA bhAva tyAcyA manAta jAgRta hoto. to sazraddhece manAta mUlyAMkana karato. tyAzivAya jIvanAta kAhI sArarUpa nAhI. hI azI eka avasthA Ahe. tithe bodhIdurlabha bhAvanA tyAlA sadzraddhA, sadavizvAsacyA mArgAne jANyAsa prerita karate. puDhe tyAta sthira hoNyAcI preraNA miLate. to bodhIdurlabha bhAvanece mahattva, upayogitAbaddala vAraMvAra ciMtana karAyalA lAgato. jevhA tyAlA te pUrNapaNe paTate kI samyagbodhI zivAya jIvana nirarthaka Ahe. tevhA tyAce AtmapariNAma zuddha hotAta. tyAcI utkaMThatA vADhata jAte. jasa-jazI tyA utkaMThemadhye tIvratA yeU lAgate. mithyAtvAce baMdha zithila vhAyalA lAgatAta. ANi maga eka veLa azI yete kI mithyAtvAcI jAgA samyaktva dhAraNa karato. asatyAbaddala jI AsthA hotI tI saMpuSTAta yete. pariNAmataH ajJAna aMdhakAra dUra hoto. jJAnAcA Aloka udita hoto. samyaktvAcI prAptI hotAca mithyAtva naSTa hoUna ajJAna dUra hoUna jAto teca khare samyagjJAna bodhIdurlabha bhAvanecyA pariNAmasvarUpa sAdhaka guNasthAnAvara ArUDha hoto. bhAvanA adhika prakhara jhAlyAvara tyAcI tIvratA vADhalI tara jIva maga ApalyA svarUpAce ciMtana karU lAgato. to samajU lAgalo kI, mI ekaTA Ahe. mI nitAMta ekaTA Ahe. jyAMnA AtAparyaMta mI mAjhe samajata hoto te mAjhe nAhIta. te soDUna jAtAta. baghatA baghatA te mRtyU pAvatAta. ANi parivArAtIla AtmIya mhaNaviNAre je Apta, mitra Aheta. tyAMcyA svArthAvara ghAlA paDato tevhA teca zatrU banUna jAtAta. maga te mAjhe kase ? yA bodhIdurlabha bhAvanecI hIca vizeSatA Ahe kI, vyaktI sadabIrya ANi sadaparAkrama karaNyAsa 1
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ udyata hotA. jara jara parNapaNe paMcamahAvrata dhArI sAdhaka jIvana svIkAra karU zakalA nAhI tara bhAgAra sahita zrAvaka vrata jIvana yApana karato. gRharastha vrata dhAraNa karato. azAprakAra AtmaguNAcyA gaNAMcyA vikAsAbarobara guNasthAnAta pragatI karato. to avirata samyaktvI pAsUna kI banana jAto. ApalyA zaktInusAra to vratAMcA svIkAra karato. tyAce bhogamaya jIvana tyAgamaya banate. jevhA jagAce vicitra svarUpa pAhato, lokAMcI svArthaparAyaNatA pAhato tevhA ekatva bhAva adhika prabala hoto. to vicAra karU lAgato he bAhya jagata jevaDhe Ahe te sarva para Ahe tyAMcyAkaDUna mI kazAlA apekSA ThevU ? he koNI hI malA zaraNa deNyAsa samartha nAhIta. hI anyatva bhAvanA azaraNatva i. bhAvanAMcA unmeza hoUna manAta adhikaca sphUrtI jAgate. vairAgyabhAva vRddhIMgata hoto. AMtarIka durbalatA samApta hote. viraktIcA bhAva prabala hoto. vikalpa, apavAdAcA tyAga karUna sarvathA viratimaya, saMyamamaya jIvana aMgikArato. zramaNopAsaka bhUmiketUna puDhe vikAsa karato. zramaNa bhUmikA svIkArato. to pAcavyA guNasthAnAtUna sahAvyA guNasthAnAta padArpaNa karato. jyAlA pramatta saMyata mhaNatAta. jarI bAhyadRSTIne pramatta kiMvA pramAdayukta nasato. paraMtu AtmasvarUponmukhI utsAhace sAtatya nasate. sAdhanecA mArga jarI durgama Ahe. paraMtu jasa-jase Atmabala vADhata jAte tyAce jIvana sugama hota jAte. sAdhakAcyA manAta jasajasA bhAvanAMcA utkarSa hota jAto, tyAcyA AtmaguNAMcA hI vikAsa hoto. jevhA to karmapravAha, lokapravAha i. vara ciMtana karato, kamAcyA nirodhAvara vicAra karato. tyA karmAMcyA nirjaraNa saMbaMdhI va karmAcyA vilayA saMbaMdhI vicAra karato, ciMtana karato tasatase tyAce jIvana jAstIta jAsta saMyamamaya, tapAcaraNAkaDe utkarSita hota jAte. guNasthAna urdhvamukhI banatAta. jara to ApalyA sAdhanecyA kramAta apaka kiMvA kSayayukta zreNIMcA svIkAra kelA tara puDhe pragatIzIla banUna vItarAga bhAva prApta karatA. je trayodaza guNasthAna dhAraka Ahe. puDhe caudAvyA guNasthAnAta zukladhyAnAcyA mAdhyamAne jIvanAcA paramasAdhya mokSa prApta karato. hyA bhAvanAMce ciMtana, manana, anubhAvana guNarasthAna mUlaka sAdhaneta kitI upayogI Ahe he yA vivecanAvarUna siddha hote. samyak bodhIcI pAyarI caDhalyAzivAya parama sAdhya mokSAprata pohocaNe zakya nAhI. jIvA jAvAtmA jevhA prathama mithyAtva guNasthAnA pAra karUna samyaktvAta yeto ekadA paNa vA sparza karato. maga tyAcA uttarottara vikAsa hotaca jAto. samyaktva hoNyAcyA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ (523) hamAna tara pratyeka jIvAtmyAta asatoca samyaktva prAptInaMtara kumatI, kuzruta, kuavadhI tIna mithyAjJAna nirmaLa hotAta. jIva, ajIca, puNya, pApa, Anava saMvara, nirjaga, baMdha ma mokSa hyA naU tatvAvara zraddhA hote. mhaNUna samyaktvAce mahattva sarvAdhika Ahe. malaM dharmasya samyaktvam' samyaktva he dharmAce mULa Ahe. 'samyaktvaM paramaM ratnama' zuddha vA sarvottama ratna Ahe. 'tatvanizcaya rUpaM tada bodhi ratnaM sudurlabham vastU tatvAcyA yaka svarUpAvara vizvAsa hoNe ANi tatvanizcaya rUpa zraddhA ratnAcI prAptI hoNe phAra kaThINa Ahe. ANi AtmatatvAce nizcita jJAna jhAlyA zivAya zekaDo yuga gele, sarvasvAce dAna kele tarI mokSa prApta hoU zakata nAhI.141 ithe eka prazna hoto kI samyagdarzana prApta karaNyAsAThI jJAna ANi kriyecA kAhI yogadAna Ahe kI nAhI ? tyAce samAdhAna he Ahe kI jJAna ANi kriyA samyaka nasale tarI paNa samyagdarzana prApta karaNyAta sahayogI banatAta. kAraNa jo paryaMta mohanIya karmAcI sthitI antaHkoTAkoTI sAgaropamAcI hota nAhI to paryaMta samyagadarzana prApta hota nAhI. mohanIya sahita sAta karmAcI eka AyuSyakarma soDUna utkRSTa baMdha sthitI sattara (70) koTAkoTI sAgasopamAcI hote. tI antaHkoTAkoTI sAgaropamA pekSA paNa kamI rAhaNe he koNatyAhI kriyA athavA puruSArthAzivAya saMbhava nAhI. hyAcyAta jJAna ANi kriyA yAce mukhya yogadAna Ahe. jara vicAra zubha nasale tara AcAra zubha hoNAra nAhI ANi vicAra va AcAra zubha nasale tara sattara (70) koTAkoTI mohakarmAcI sthitI antaH koTAkoTI mAtra kazI rAhIla ? ANi moha karmAcI sthitI kamI jhAlI kI AyuSya karma soDUna bAkIcyA sarva karmAcI sthitI kamI hote. mhaNaje tapa, saMyama ityAdIne hoNArI nirjarA paNa karma kSaya karaNyAsa sAdhana rUpa Ahe. tI samyak aso athavA naso. zrutajJAnAcyA AdhAre ciMtana manana karaNe taseca karma nirjaracyA bhAvanene tapasaMyama karaNe hyAlA mAtra pradarzana mhaNatA yeNAra nAhI hA tara mArga Ahe. tyAcyAne samyagdarzanAcI prAptI sambhava hote. jara mArgAcAca niSedha kelA tara samyagadarzanAparyaMta kadhI pAcUca zakaNAra nAhI. mhaNUna tapa saMyama ityAdI vyavahAra dharmAcA niSedha karUna mAtra samyagdarzanAcI prarupaNA karaNe yogya nAhI. navanIta prApta karaNyAsAThI dahI ghusaLaNyAce sAdhana ravIcI (bilaunI) dorIce / Toka kramAkramAne khecale pAhije tara navanIta miLate taseca nizcaya ANi vyavahAra duSTAce mahattva Ahe. ekAnta rUpAne vyavahAra athavA nizcayAvara jora deNe yogya nAhI.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ (524) dRSTIbhedAmuLe saMsArAcyA vastU vegavegaLyA disatAta. midhyAtvI saMsArAcyA vastUlA bhogya mAnato, samyaktvi tyA vastUMnA svataHpekSA bhinna samajato. dhannAseTha jyA subhadrAlA patnI samajata hote dRSTI badalalI tara tilA bahINa mAnUna tasA vyavahAra karU lAgale. prathama tIrthaMkara RSabhadeva bhagavAnAce 98 putra bharata cakravartIcI adhinatA svIkAraNyAsAThI taiyAra navhate te prabhU RSabhadeva javaLa gele. Rpadeva bhagavAna mhaNAle zAzvata mokSalakSmI prApta karA, hI lakSmI tara eka na eka divasa suTaNAraca Ahe. vANIcA prabhAva manAvara jhAlA. dRSTI badalalI ANi titheca sarva saMsArAcyA bhogApabhogAMcA tyAga kelA va dIkSita jhAle. AvazyakatA dRSTIcyA parivartanAcI Ahe. mithyAtva soDUna samyaktvAta yeNyAcI Ahe. samyagdarzana prApta hotAca muktI nikaTa hoIla. saMsArAce svarUpa badalUna jAIla naMtara lahAna bALAsArakhe bora prApta karaNyAsAThI kiMmatI hire phekaNAra nAhI. mithyAtvI amUlya mAnavAlA bhogAsAThI vyartha ghAlavato paNa samyaktvi tyAce mUlya samajUna sArthaka karatA. samyaka darzana prApta karaNe phAra mahattvAce Ahe, tyAcA phAra moThA lAbha Ahe. jase janmAMdha manuSyAlA acAnaka DoLe miLAle asatA, athavA bhayaMkara roga naSTa hotA jo AnaMda hoto tyAcyA pekSA anekapaTa AnaMda jIvAlA samyaktva prAptIne miLato. ake jyAkSaNI samyaktva prApta hoto tyA kSaNIca jIvAce mokSa gamaNa nakkI hote. nigoda pAsUna samyaktva prAptIparyaMtacI prakriyA pAhAtA bodhI prApta karaNe kitI durlabha Ahe he samajUna yete. azAprakAre bodhI prApta hoNe kitI durlabha Ahe hyAce ciMtana karaNe va tyA prakriyecyA svarUpAce jyA bhAvaneta ciMtana kele jAte tI bodhIdurlabha bhAvanA Ahe. bodhiratna samyaktvAce svarUpa arihaMto maha devo, jAyajjIvaM susADuNo guruNo / jiNa paNNataM tattaM, ia sammattaM mae gahiyaM // arihaMta arthAta rAga dveSAce tyAgI vItarAgI sarvajJa arihaMta paramAtmA heca mAjhe deva Aheta, ANi ajIvana pAca mahAvrata dhArI tyAgI, tapasvI zrI jinezvara bhagavaMtAMnI je tatvAce svarUpa sAMgitale Ahe. toca mAjhA dharma Ahe. he Ahe samyaktvAce svarUpa arthAta khar2yA zraddhece svarUpa. susAdhU mAjhe gurU Aheta. 1 18-9-04
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ (525) samyagdRSTI vicAra karato kI mAjhA jJAnamaya AtmA pudgalA pAsUna sarvathA bhinna Ahe. mhaNUna malA koNatIca vyAdhI hoU zakata nAhI. maga malA bhaya kazAcA ? jitakyA vyAcyA Aheta tyA sagaLyA zarIrAlAca hotAta, armUta AtmyAlA eka paNa vyAdhI hota nAhI. 442 jyApramANe AkAza he amUrta padArtha Ahe to kazAhI prakAre jaLU zakata nAhI. tyAca pramANe AtmA paNa amUrta padArtha Ahe. tyAcA paNa nAza hoU zakata nAhI 443 azA prakAracyA ciMtanAne samyagdRSTIcA AtmA uttarottara jAsta AtmavizuddhI karato. samyaktyAcI lakSaNe mhaNatAta krodhAdI kaSAyAcA upazama kiMvA kSaya hoNe. zama saMvega - mokSa prAptIcI icchA asaNe. nirveda - jagApAsUna udAsinatA rUpa vairAgya asaNe. anukampA prANyAvara dayAbhAva ThevaNe. Astikya jinendra bhagavAna dvArA sAMgitalele padArtha, paraloka, AtmA paramAtmA ityAdI atindriya padArthAvara pUrNa AsthA zraddhA asaNe. jyA vyaktImadhye he pAca lakSaNa disUna yetAta te samyaktvi Ahe. paM. jugalakizora "jAge mama durlabha bodhI prabho, durnaya tama satvara Tala jAve / basa jJAtA dRSTA raha jAU~, mada matsara moha vinasa jAve || 442 jara mAjhyA aMtaHkaraNAta jI prApta karaNe atyaMta durlabha Ahe azI bodhI jAgRta jhAlI tara durnayAcA aMdhakAra lageca naSTa hoIla magamI jJAtA dRSTA banUna jAIla, mada matsara moha vinaSTa hotIla. svataHlA oLakhaNe ANi AtmyAta lIna hoNe hIca bodhI Ahe. darzana, jJAna, cAritra Ahe. he darzana, jJAna, cAritra prApta karaNeca atyaMta durlabha Ahe ANi hyA bodhIcyA durlabhatecA vicAra ciMtana, punhA punhA karaNe bodhI durlabha bhAvanA Ahe. 445 ekhAdI vyaktI hyA jIvAlA bodhIlAbha hoNe atyaMta kaThINa samajUna anutsAhita hoto va puruSArtha rahita hoU lAgato paNa tyAne he paNa ciMtana kele pAhije kI bodhI sulabha kazI hoIla ? jo paryaMta jIva saMjJI paMcendriya dazA prApta karata nAhI to paryaMta +
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ (526) bodhI prApta hoNe atI durlabha Ahe, jIvAlA manuSyaparyAya prApta jhAlyAnaMtara paNa abhyAsa nasalyAmuLe bodhI prApta hoNe durlabhaca Ahe. tarIpaNa jo nizcayaca karato tyAcyAsAThI kAhIca durlabha nAhI. puruSArtha karaNAr2yAsAThI kAya sulabha ANi kAya durlabha ? sarva kAhI sulabhaca Ahe. bodhIdurlabha bhAvanece vAstavika svarUpa heca Ahe kI joparyaMta ApaNa jAgRta hota nAhI toparyaMta mahAdurlabha, ANi AtmonmukhI pururSArthAsAThI jo kaMbara kasUna saMlagna hoto tyAcyAsAThI mahAsulabha. bodhIlAbha sulabha karaNyAsAThI ratnapraya dharmAcI utpattI, vRddhI ANi pUrNatA prApta karaNace ciMtana va tazI prakriyA Avazyaka Ahe. hI bhAvanA zubhAzubhabhAva vidhvaMsanI, AnandajananI Ahe. dharmAcA saMyoga miLaNe phAra kaThINa Ahe. AryakSetra, ityAdI miLaNe kaThINa Ahe. sukha pUrvaka AjIvikA, sadaguru darzana, zAstrazravaNa, manana ANi ciMtana ityAdI miLaNe phAra kaThINa sAMgitale Ahe. he sarva miLAle tarI bhavyatva, samyaktva, zIlatA, sulabha bodhakatA, svalpa karmazIlatA ityAdI prApta hoNe kaThINa Ahe. ase sarva saMyoga miLAle taraca dharmAcI ruci jAgRta hote. naMtaraca bodhI bIja rUpa samyaktvAcI prAptI hote. mhaNUna vicAra kelA pAhije kI atyaMta puNyodayAneca ApaNa azA ucca avastheparyaMta pohocU zakalo Ahe. hyA avastheta AtmarUpI kSetrAta samyaktva rUpI bI perUna jJAna rUpI jala dvArA tyAce satata pAlana poSaNa kele pAhije jyAcyAne dharma rUpI vRkSa utpanna hoIla ANi mokSarUpI phaLAcI prAptI sahajatene hoIla. bodhI durlabhatene prApta hote he sAMgaNyAmAge hetU hA Ahe kI tI atyaMta mUlyavAna Ahe. kAraNa je mUlyavAna jAsta teca miLaNe durlabha Ahe ANi je durlabha Ahe. mUlyavAna Ahe te miLavaNyAsAThI ApalA mana lolupa hoto ANi AzI durlabha vastU miLAlyAnaMtara durlabha ANi kiMmatI samajUna tyAce barobara rakSaNa kele jAte. kAraNa tI vastU jara hAtAtUna gelI tara punhA lavakara miLata nAhI. tazI bodhIpaNa hAtAtUna gelI tara anaMtakALa gelyAnaMtara bhAgyAneca miLU zakate mhaNUna miLAlI nasela tara miLavaNyAta ANi miLAlI asela tara tyAlA AjUna zuddha karaNyAcI tyAce rakSaNa karaNyAcI kALajI ghetalI pAhije. saMsArAcyA sagaLyA padavyA, RddhI, saMpattI sarvakAhI prApta hoU zakela. paNa bodhIratna miLaNe phAra kaThINa Ahe ANi jara te ekadA prApta jhAle tara saMsAra paribhramaNa kamI jhAle samajAve.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ (527) ANi miLAlelyA bodhI ratnAvA nITa jopAsUna ThevatA Ale nAhI tara kasA pazcAtApa karAvA lAgato tyAcyAsAThI eka prasiddha udAharaNa Ahe. ekA dAridra brAhmaNAlA atizaya kaSTAne deva ArAdhanA karUna ciMtAmaNI ratna prApta jhAlA. to ratna tyAne khizAta pAkITAta na ThevatA hAtAtaca dharUna ThevalA va abhAga samudra pAra karaNyAsAThI to jahAjeta basalA. lokAMnI tyAlA phAra samajavale paraMtu to ratna dusarIkaDe kuTheca na ThevatA kuNI hAtAtUna paNa na ghyAve hyA bhItIne tyAne hAta paNa jahAjecyA bAhera ThevalA. ekadA tyAlA basalyA basalyA jhopecI DulakI AlI tyAcyA hAtAcyA ratnAcI pakaDa saila jhAlI ANi ratna samudrAta paDalA. ratna paDatAca tyAce DoLe ughaDale paNa duHkhAcI goSTa! nirAzA ANi vilApAzivAya tyAcyAjavaLa kAhIca zillaka navhate. gelelA ratna koNatyAhI prakAre tyAlA miLela tase navhate mhaNUna to jora jorAne raDU lAgalA. punhA dAridra avastheta gharAtUna jasA nighAlA hotA tasAca punhA gharI pohocalA. paNa jIvanabhara tyAlA pazcAtApa karAvA lAgalA. tyAcapramANe manuSya bhava ANi bodhIratna prApta karaNyAcI saMdhI jara hAtAtUna gelI tara tyA daridra brAhmaNApramANe pazcAtApa karAvA lAgela mhaNUna bodhI ratna prApta karUna tyAce khUpa cAMgalyAprakAre rakSaNa karAyalA pAhije. apramatta rAhUna svakalyANa kele pAhije. svataHlA oLakhaNe ANi AtmyAta lIna hoNe hIca bodhI Ahe. darzana, jJAna, cAritra Ahe. he darzana, jJAna, cAritra prApta karaNeca atyaMta durlabha Ahe ANi hyA bodhIcyA durlabhatecA vicAra, ciMtana punhA punhA karaNe bodhI durlabha bhAvanA Ahe. 446 eka bAjU janma va dusarIkaDe maraNa hyA doghAMcyAmadhye zarIrAta jivaMta rAhaNArA hA jIva duHkhI hota Ahe jase eraMDAcI pokaLa lAkaDI donI bAjUne jaLate tyAcyA madhyabhAgI asalelA kIDA maraNAcyA tayArIta asato. mhaNUna hyA zarIrAcA moha soDUna nirmamatva bhAvanece ciMtana kele pAhije. 447 jaina darzana Atmadarzana Ahe. sAdhakAne svataHlA oLakhUna svAtmyAta lIna vhAyace Ahe. 'para'lA soDUna sva madhye rAhANyAce jJAna hoNe paribhramaNAne mukta hoNyAce jJAna prApta karAve ANi ajJAnAne dUra rAhAve, AtmyAcA bodha karAvA heca hyA bhAvanece mULa uddezya Ahe. mAnava jIvanAta prApta karaNyAsArakhe kAhI uttama tattva asela tara tI bodhI Ahe. jIvanAta sarva kAhI prApta kele paNa tyAne bodhI prApta kelI nAhI tara kAhIca mahattva nAhI. kAraNa mRtyUnaMtara sarva kAhI itheca suTUna jAte. bodhI paralokAta ApalyA barobara yete.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ (528) somaprabhasUrIMnI siMdUra prakaraNamadhye mhaTale Ahe bodhIce itake mahattva samajalyAnaMtara paNa jo manuSya hyA durlabha janmAlA bhoga vilAsAmadhye vyartha ghAlavato, to sonyAcyA thALImadhye dhULa kiMvA mAtI bharato, cikhalAne pAya dhuNyAsAThI amRta vAhavato, hattIcyA pAThIvara iMdhana vAhUna neto ANi kAvaLA uDaviNyAsAThI dagaDAcyA jAgI ciMtAmaNI ratna phekato. 448 - he manuSya janma bodhI ratna prApta karaNyAsAThI miLAle Ahe. puNya yogAne dhana, svajana, sarvakAhI punhA miLU zakate paNa bodhIratna jara ekadA hAtAtUna nighUna gelA tara punhA miLaNe atyaMta kaThINa Ahe. mhaNUna samyaktvAce doSa TALUna bodhIcyA nAzaka tatvAne dUra rAhUna ApalyA samyagdarzanAcI rakSA karA ANi punhA punhI ciMtana karA kI bodhIratna miLaNe 'sulabha nAhI. hAca bodhIdurlabha bhAvanecA sAra Ahe. bodhIce tIna prakAra Aheta. jJAnabodhI, darzanabodhI ANi cAritrabodhI sAmAnyataH manuSyace AkarSaNa sukha suvidhA ANi dhana saMpattIcyA pratI asate. paNa te duHkha rUpa Ahe asA anubhava jhAlA asatAnA paNa manuSya tyA paristhitIlA visarato. bodhIdurlabha bhAvanA hAca saMdeza dete kI hyA jagAta sukha suvidhece bhautika padArtha miLaNe phAra durlabha nAhI. durlabha Ahe mAnasika zAMtI. mAnasika zAMtI dhana vaibhavAne athavA sukha suvidhene miLata nAhI. manaHzAMtI jJAna darzana cAritra rUpI bodhI ne prApta hote. bodhI prApta jhAlyAvara viparIta zraddhA, jJAna va AcaraNa naSTa hoUna satyAcI jyoti prajvalita hote. tI jyotI kadhI vijhata nAhI. asA manuSya anuttara jJAnAne svataHlA bhAvita karato. dharma bhAvanA dharma zabda atizaya mahattvapUrNa Ahe. yAta uttama bhAva, tattva va satkarmAcA eke ThikANI suMdara samanvaya jhAlA Ahe. hA saMskRtacyA 'ghR' mhaNaje dhAraNa karaNe. yA dhAtUpAsUna dharma zabda banalA Ahe. yAcA artha Ahe jI kArye jIvanAta dhAraNa karaNyAsArakhI Aheta, je karaNyAmuLe jIvanAcI yogya mArgAne pragatI va vikAsa hoto tyAce AcaraNa karaNe mhaNaje dharma hoya. jo sadAcArI, nItI, i. vara TikUna Ahe to Ahe dharma. jaina saiddhAMtika dRSTIne vastucyA svabhAvAlA dharma mhaTale jAte. AtmyAcA svabhAva sat cit AnaMdarUpa Ahe. ANi he dharmAne prApta hote. tAtparya he kI, bahirbhAvApanna jIva dharmAcyA avalaMbanAne svabhAvAta yeto. to vibhAvAMcA tyAga karato. hiMsA, asatya, bhoga,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaDa he vibhAva Aheta. yApAsUna dUra rAhaNe, athavA parityAga karaNyAcI prakriyA vrata Ahe. yA dizene bhAvanA vADhaviNe vairAgya Ahe. adyavasAya AcAra Ahe, sadAcaraNa Ahe. azAprakAre dharmAcyA vyAkhyece anekarUpa Aheta. dharma bhAvanecyA ciMtanAta anavarata saMlagna pAhilyAne pariNAma asA hoto kI, jIvAtmyA vaibhAvika dazA jAUna svAbhAvika dazemadhye yeNyAkaDe unmukha hoto. viratI, titikSA, svAdhyAya, tapa, dhyAna i. je dharmAce aMgopAMga Aheta tyAceca kriyAtmaka rUpa Ahe. dharma bhAvanene otaprota jhAlelA jIva asA anubhava karato kI dharmaca ekamAtra mAjhA kalyANa karaNArA Ahe. dharmAcA mahimA va upayogitA svayaMsiddha karaNyAcyA dRSTIne dharmabhAvanece ciMtana phAra preraNAprada Ahe. zAstrAta, vibhinna graMthAmadhye, vividha rUpAne he tathya spaSTa kele Ahe. hyAmuLe pAThakAMnA, ciMtanazIla vyaktIMnA yogya jIvanamArga prApta hoU zakato. adhyAtmajagatAtIla parama tejasvI mahApuruSa AcArya kuMdakuMdAMnI tAttvika dRSTIne yAce vizleSaNa karatAnA mhaTale Ahe AtmavijayAmadhye vizvAsa ThevaNArI AcAra pradhAna sAdhanAca mukhyataH dharma sAdhanA Ahe. jaDa ANi cetana yAMcyA mizraNAcA pravAha mhaNajeca saMsAra Ahe. AtmA anaMta zaktivAna asUnahI sAMsArIka sthitImadhye guraphuTUna gelyAmuLe 'cetana' AtmA 'jaDa' ajIvAcyA AdhIna jhAlA Ahe. hyA AdhInatAmuLe sukha-duHkha tyAlA jabAbadAra Ahe. jaDa cetanAcI hI rAsAyanika prakriyA atyaMta sUkSma ANi jaTila azI Ahe. vijJAnAcyA Adhunika vidhIMnI suddhA tyAMcI vyAkhyA zakya nAhI. jaDApAsUna cetanAcI suTakA karUna gheNe mhaNajeca mokSa hoya. paraMtu 'jaDAcebaMdhana' ekadama suTaNe sahajazakya nAhI. mhaNUna jainadharmAta sAdhanA karaNyAce dona aMga sAMgitale Aheta. munidharma va gRhastha dharma. jyAMnA kramazaH aNagAradharma, va AgAra dharma mhaTale Ahe. dikSA ghetalyAnaMtara munidharmAce pAlana karatAnA, sAdhakAne sAMsArika icchA va AvazyakatA yApAsUna mukta rahAyalA pAhije. tarIhI kAhI icchA anicchApUrvaka lAgalelyAca asatAta. tI pUrtI karaNyAce dAyitva gRhasthAkaDe jAte. gRhastha nasela tara dharma AdhArahIna hoUna jAIla. munI sAdhanA jIvita Thevato. gRhastha tyAlA surakSita Thevato. mhaNaje gRhasthAne ApalA dharma vyavasthitapaNe pALalA tara sAdhU ApalA dharma vyavasthita pALU zakatAta. munIMnA tyAMcyA dharma sAdhaneta gRhastha sahAyaka Ahe, AdhArastaMbha Ahe. mhaNUnaca mhaNatAta- "na dharmo dhArmika binA", dharma vizvAlA dhAraNa
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ karato, paraMtu dharmAlA dhAraNa karato dhArmika, dharmAcI bAsurI gRhasthAcyA veLUneca vAjate. 449. a. paraMtu Aja dharmAcyA nAvAkhAlI dharmAndhatA vADhata Ahe. dharma tara amRtAsamAna Ahe. paraMtu dharmAndhatA viSa Ahe. dharmarUpI amRtAlA grahaNa karaNyAsAThI dharmAcyA khar2yA svarUpAlA samajaNe Avazyaka Ahe. dharmAndhatA rUpI vipApAsUna vAcaNyAsAThI tyAtIla darguNa va duSpariNAmAMnA samajaNe titakeca Avazyaka Ahe. mANasAne jara dharmAcyA vAstavika svarUpAlA samajUna ghetale ANi ApalyA hRdayAta dhAraNa kele tara nizcitaca kAlAMtarAne zAzvata sukha prApta karU zakato.450 dharma kevhApAsUna ? "dugdha ke sAtha dhavalatA kaba se calI A rahI hai ? agni ke sAtha uSNatA kA saMbaMdha kaba se hai ?" yAce uttara - jevhApAsUna dUdha Ahe tevhApAsUnaca tyAcI dhavalatA Ahe. jevhapAAsUna agnI Ahe tevhApAsUna tyAcyAbarobara upNatecA saMbaMdha Ahe. tyAcapramANe jevhApAsUna bhUmI, jala, agnI, vAyU, prANI samUha va jaDa tatvAMce Astitva Ahe tevhApAsUna dharma ANi saMskRtI cAlata AlelI Ahe. - pRthvI i. mULa tattva anAdI kAlApAsUna AstitvAta Aheta anaMtakALa AstitvAta rAhatIla. dharma va saMskRtIcyA svarUpAce kSetrakALacyA dRSTIne hAsa utthAna hota rAhato. paraMtu saMpUrNa abhAva hoNe zakya nAhI.451 'namotthuNaM'madhye dharmabhAvanA Ahe.452 dhammadesIyANaM pAsUna dhammasArahInaM, he arihaMta prabhU! ApaNaca sarvotkRSTa maMgalamaya dharmAce pravartaka AhAta. dharmAcA upadeza deNAre AhAta. dharmAce nAyaka AhAta. dharmAce sArathI AhAta. dharmAzivAya koNAlAca kadhIca sukha miLaNAra nAhI. kharA dharmaca Atmadharma Ahe. ApaNa AmacyAvara kRpAkararUna asA dharma dAkhavalA Ahe. zAzvata sukhAcA mArga prazasta karUna dilA Ahe. he AmacyAvara Apale anaMta upakAra Aheta. arihaMta prabhU saMsArAta rAhUna saMsArAce bhISaNa duHkha janma maraNa Ahe te pUrNapaNe naSTa karaNyAcI auSadhI zodhana kADhalI. tyAce sevana karUna. ArAdhanA karUna anaMta avyAbAdha Atmika sukha prApta kele. ANi naMtara tyA auSadhIcA upayoga sarva jIvAMcyA kalyANAsAThI upadeza rUpAne vATalA. ase Anavarahita mahAyogAtmaka parama nirjarAce kAraNa
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANi atI kalyANarUpa dharma prasAra kelA, upadeza dilA. mhaNUnaca tara ApaNaca dharmAce khare nAyaka AhAta. saMsArarUpI prajvalita agnIlA zAMta karUna, nimbArtha karuNArdra hoUna dharma rUpI meghAcyA dhArA pravAhIta kelyA. to dharma dezaviratI ANi sarvaviratI. azA dona prakAracA Ahe. - gRharasthAvasthemadhye suddhA dharmaprAptIcA lAbha cAMgalyA ta-hene prApta hoU zakato. gRhasthAvasthemadhye suddhA yathArtha puruSArtha kelA tara yAca kALAta, yAca kSetrAta eka bhava avatArI banU zakato. azAprakAre saMsArasAgarAtUna tAraNAre saddharmAcA upadeza deNAre, jJAnI puruSAMnI bhavya jIvAMcyA hRdayAMdhakArAta prakAza pasaravilA Ahe. AtmavikAsAce marma prakaTa karaNAre, karmAcA saMhAra karaNAre dharmarUpI candra satata zItalatA pasaravitAta. kuMdakuMdAcArya dvArA likhita vArasANuvekkhAmadhye 68 vyA gAthApAsUna 82 vyA gAtheparyaMta dharmAnuprekSece varNana kele Ahe. dharmAce dona prakAra - 1) sAgAra dharma 2) aNagAra dharma. sAgAradharma mhaNaje gRhasthadharma ANi aNagAradharma mhaNaje munidharma, saMskRtamadhye agAra, AgAra donhI zabda gRhavAcaka Aheta. ___ gRha gharAta arthAta gRhasthAvastheta pAlana kelyA jANAr2yA dharmAsa sAgAradharma mhaTale jAte. munI tara gRhatyAgI asatAta. mhaNUna tyAMcA dharma aNagAra dharma Ahe. saMskRtAtIla anagAra zabdAce prAkRta rUpa aNagAra Ahe. prAkRtamadhye 'na' cA 'Na' hoto. 1. darzana, 2) vrata, 3) sAmAyika, 4) pauSadha 5) sacitatyAga 6) rAtrIbhojana tyAga 7) brahmacarya 8) AraMbhatyAga 9) parigraha tyAga 10) anumati tyAga 11) uddiSTa tyAga. he sAgAra dharmAce akarA bheda Aheta. yAMnAca zrAvakAcyA "akarA pratimA' mhaTale jAte. ko jevhA samyakadRSTI vyaktIlA jJAna ANi viratI vairAgyAcI zaktI, AtmotsAha prApta hoto tevhA saMmayAcA aMza mAtra tarI prakaTa jhAlyAzivAya rahAta nAhI. arthAta te yat kiMcita rUpAta kA asenA prakaTa hoteca. jevhA tyAlA bAhya rUpAne niyama athavA pratijJA dvArA paribaddha kele jAte tevhA tyAsa pratimA mhaTale jAte. prAkRtAmadhye paDimA ANi saMskRtAta 'pratimA' mhaNatAta.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAza varIla akarA pratimA digaMbara paraMparAnusAra mAnya Aheta. zvetAMbara paraMparemadhye khAlIla pratimA Aheta - 1) darzana 2) vrata 3) sAmAyika 4) pauSadha 5) kAyotsarga 6) brahmacarya 7) sacittAhAra varjana 8) svayaM AraMbha varjana 9) bhRtakapreSya AraMbha varjana 10) uddiSTa varjana 11) zramaNabhUta pratimA. zvetAbara tathA digaMbara paraMparAtIla pratimAMcI tulanA 1) darzana pratimA - prathama pratimAce nAva donhI paraMparAmadhye ekaca Ahe. tyAcA saMbaMdha samyakadarzanAzI Ahe. vAstavika eka jaina upAsaka samyakadRSTI asato. paraMtu yA pratimAmuLe to samyak darzana kiMvA samyakadRSTIcI viziSTa ArAdhanA karato. tyAta atyaMta sthiratA yeNyAsAThI deva, gurU, dharmAvara ApalI AsthA atyaMta dRDha karato. ANi tyA dRSTIneca ciMtana, manana karato. samyaktvamadhye aticAra lAgata nAhI. to zaMkA, saMdeha, AkAMkSA, anucita abhipsA i. ne baddha hota nAhI. to ApalyA dhArmika vizvAsAta itakA dRDha asato kI vegavegaLyA dharmasaMpradAya, matamatAMtarAnA jANaNyApurate jANato paNa tikaDe AkRSTa hota nAhI. ApalI niSThA khUpaca nirmaLa, svaccha, dRDha Thevato. darzana pratimAcyA ArAdhanecA kALa ekamahinA svIkRta Ahe. 2) vratapratimA - darzana pratimAcI ArAdhanA kelyAnaMtara upAsaka vrata pratimAcA svIkAra karato. tyAta pAca aNuvrata, tIna guNavata, cAra zikSAvrata yAMcA svIkAra karato. ___ yA bArA vratAmadhye sAmAyika ANi dezAvakAsacA yathAvidhI pUrNapaNe pAlana karU zakata nAhI. to karuNA, anukaMpA i. guNAMnI yukta asato. ___ yA pratimecA kAlAvadhI dona mahine asato. ra 3) sAmAyika pratimA - samyagadarzana va vratAMcyA sAdhaneta agrasara zrAvaka roja sakALI, dupArI va saMdhyAkALI tIna kAla (trikAla) sAmAyika karato. sAmAyikAcyA barobara dezAvakAsika vratAce suddhA cAMgalyAprakAre pAlana karato. to sAmAyika vratAcyA upAsaneta tanmaya evaM jAgaruka rAhaNyAcA prayatna karato. sAmAyika pratimAcA kAlAvadhI tIna mahine Ahe. 4) pauSadhopavAsa pratimA - prathama, dvitIya, tRtIya pratimA dvArA uttarottara pragatI karatA-karatA upAsaka pauSadhopavAsa pratimecA svIkAra karato. to aSTamI, caturdazI, i.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ tithIlA upavAsa yukta pauSadhAce pUrNapaNe pAlana karato. he AtmonmukhatAcyA dRSTIne khUpa yogya mArga Ahe. yA ArAdhanecA kAlAvadhI cAra mahinyAcA Ahe. ithe he jANaNe Avazyaka Ahe kI. jyA pratimeta sAdhaka ArAdhanAzIla asato. tevhA dusar2yA (anya) pratimece niyama sahajata pAlana karaNyA yogya Aheta arthAta cauthI pratimecA ArAdhaka asela tara to dUsarI tisarI pratimAMcyA niyamAMce sahajapaNe pAlana karIla. paraMtu cauthI pratimecyA niyamAMcI ArAdhanA vizeSa rUpAne karato. 5) kAyotsarga pratimA - zvetAMbara paraMparAmadhye pAcavI kAyotsarga pratimA Ahe. kAyotsarga zabda kAya+utsarga asA banalA Ahe. kAya mhaNaje zarIra, utsarga mhaNaje tyAga. joparyaMta AyuSya Ahe to paryaMta zarIra rAhaNAraca. tyAcA tyAga zakya nAhI. ithe tyAgAcA artha Ahe. zarIrAvara asalelyA mamatvabhAvAcA tyAga karaNe. kAyotsargAta upAsaka zarIra, vastra i. bAhya padArthAvarIla lakSa kADhUna AtmyAkaDe abhimukha hoto. aSTamI, caturdazIcyA divazI kAyotsarga, dhyAna karato. yA pratimeta rAtrI bhojana tyAjya Ahe. divasA brahmacarya vratAce pAlana kele jAte. rAtrImadhye abrahmacaryacA pariNAma kelA jAto. kAyotsarga pratimAcA kAlAvadhI eka divasa, dona divasa athavA tIna divasApAsUna pAca mahinyAparyaMtacA Ahe. digaMbara paraMpareta pAcavI sacitta tyAga pratimA Ahe. tyAta sacita pANI taseca hiravI vanaspatIcyA virAdhanece parivarjana karAve. 6) brahmacarya pratimA - zvetAbaMra paraMpareta sahAvI pratimA brahmacarya Ahe. yAta brahmacaryAce pUrNapaNe pAlana kele jAte. striyAMzI anAvazyaka saMparka, vArtAlApa tyAMce zrRMgAra, vilAsAdIce avalokana karaNe pUrNataH varNya Ahe. upAsakAne svataH suddhA zRMgAra karaNe, bAhya pradarzanayukta vezabhUSA i. pAsUna dUra rahAve. yA pratimeta upAsaka sacita AhAgacA pratyAkhyAna karIta nAhI. paraMtu kAraNavaza sacita AhAra sevana karU zakato. yA pratimecyA ArAdhakAcA kAlAvadhI kamItakamI eka divasa, dona divasa, tIna divasa, jAstIta jAsta sahA mahine paryaMtacI asate. yAta AjIvana brahmacarya pAlanAcA paNa saMketa Ahe. ___ digaMbara paraMpareta rAtrI bhojana tyAga, sahAvI pratimA Ahe. yAta rAtrIce bhojana karaNe taseca rAtrI zijavalele anna sevana karaNyAcA niSedha Ahe. taseca kuzIla sevanAcA parityAga sAMgitalA Ahe. 7) sacittAhAra varjana - zvetAMbara paraMpareta sAtavI sacittAhAra varjana pratimA
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhADe yA pratimeta upAsaka brahmacaryAce pUrNata: pAlana karato taseca sacittAhArAcA sarvathA vyAkhyAna karato. yAta AraMbhAcA pravyAkhyAna nasato. yA pratimecA ArAdhanA kAlAvadhI utkRSTa sAta mahinyAcA Ahe. sana digaMbara paraMpareta sAtavI brahmacarya pratimA Ahe. yAta sarvathAprakAre atiutkaSTapaNe dAcaryAce pAlana kele jAte. kAmavAsanecA sarvathA parityAga karaNyAcA prayAsa kelA jAto. 8) svayaM AraMbha varjana pratimA - yA pratimeta sAdhaka svataH AraMbha samAraMbha kiMvA hiMsA kArya karIta nAhI. yAta evaDhAca apavAda Ahe kI AjIvikA cAlavaNyAcyAsAThI itarAMkaDUna AraMbha karU zakato. tase karAyalA lAvaNyAcA tyAlA tyAga nasato. yA prakAracyA ArAdhanecA kAlAvadhI kamIta kamI eka, dona kiMvA tIna divasa athavA jAstIta jAsta ATha mahinyAcA Ahe. digaMbara paraMpareta saddhA yA pratimeta AraMbha tyAgAce vidhAna Ahe. upAsaka ghara gRhasthIce sarva kArya soDUna deto. . 9) bhRtakapreSyAraMbha varjana pratimA - upAsaka yA pratimeta svataH AraMbha karIta nAhI. nokara, sevaka i. kaDUna ApalyAsAThI AraMbha samAraMbha karavUna gheta nAhI. paraMtu anya koNAlA AraMbha karaNyAcI anumatI deNyAce pratyAkhyAna nasate. to ArAdhanecA kAlAvadhI kamItakamI eka-dona-tIna divasa tyA jAstIta jAsta naU mahineparyaMtacA asato. digaMbara paraMpareta yA pratimeta sAdhaka AvAsa dRSTIne svata:lA agadI saMkucita karUna TAkato. ekAMtAmadhye rAhaNyAcAca prayatna karato. gharAtalyA puDhacyA bhAgAta suddhA yeUna basata nAhI. gharAta ekAMtAta ApalI sAdhanA karIta rAhato. 10) uddezya tyAga pratimA - upAsaka yAta ApalyA nimittAne banavalelyA bhojanAcA parityAga karato. to ApalyA svataHlA sAMsArika kAryApAsUna dUra Thevato. to koNatyAhI laukika kAryAcI AjJA athavA samaMtI paNa deta nAhI. koNI vicArale tara agadI mojakyA zabdAta uttara deto. yA pratimeta sAdhaka vastAr2yAne kesa kApato. koNI zikhA (zeMDI) ThevatAta. ___ yA ArAdhanecA kAlAvadhI eka-dona-tIna divasa kiMvA jAstIta jAsta 10 mahine asato. digaMbara paraMpareta hI pratimA javaLajavaLa varIla pramANeca Ahe.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11) zramaNabhUta pratimA - sarva pratimAmadhye vidhAna Ahe kI varIla sarva pratimAMce pAlana karaNArA sAdhaka Apale jIvana zramaNa kiMvA sAdhUpramANe vyatIta karato. to sAdhUpramANeca sarva kriyA yatnApUrvaka karato. DokyAce kesa vastAr2yAne kiMvA sahanazIlatA, kSamatA asela tara kesAMce locana (hAtAne kesa upaTUna) karato. sAdhupramANe to bhikSA mAgUna udaranirvAha karato. bhikSA mAgaNyAta sAdhUmadhye va sAdhakAmadhye pharaka Ahe. sAdhU koNacyAhI gharI bhikSesAThI jAU zakatAta. paraMtu zramaNabhUta pratimAdhArI upAsaka ApalyA kuTuMbAtIla lokAMcyA gharIca bhikSesAThI jAto. kAraNa tyAce rAgamaya saMbaMdha pUrNapaNe naSTa jhAlele nAhIta. kiMvA lajjA pariSaha tyAne pUrNapaNe jiMkalele nasate. yA pratimece nAva zramaNabhUta yAsAThIca Ahe. kAraNa upAsaka tyAta pUrNataH zramaNa nasato. zramaNa-pravajyA svIkAralelI nasate. to phakta zramaNa-sadRza asato. digaMbara paraMparAmadhye akarAvI anudiSTa AhAra pratimA Ahe. upAsaka, muddAma tyAcyAsAThI tayAra kelelA AhAra gheta nAhI. yAce dona bheda Aheta. 1) zallaka) ailaka zullaka ANi ailaka yA bhUmiketUna gelyAnaMtaraca munI dikSA dilI jAte. ____ bhAvanA ANi pratimA yAta sAmaMjasya - ApaNa jara bArakAIne vicAra kelA tara pratimAMcyA ArAdhanecA kramayukta vikAsa, viziSTa prakAracyA abhyAsAzI saMbaMdhita Ahe. yA abhyAsAmAge bhAvanA athavA anuprekSAce atyaMta mahattva Ahe. ApaNa pahilI pratimA, darzana-pratimAce udA. pAhU yA. AtmotthAnace mULa samyaktva Ahe. he prApta karaNyAsAThI bhAvanecA abhyAsa karaNyAcI nitAMta AvazyakatA Ahe. mhaNUnaca bodhIdurlabhacyA dRSTIne 12 bhAvanAta yAcyA ciMtanAlA mahattvAce sthAna dile gele Ahe. bodhI prApta hoNe kitI durlabha va kaThINa Ahe tyAce mahattva gaurava jevhA mAnavAlA samajate tevhA tyAcyA manAta eka AMdolana surU hote. to vicAramagna hoto kI Apale he amUlya jIvana vyartha vyatIta hoU naye. tyAcI bahirmukhI dRSTI aMtarmukhI banate. tyAcI mithyAtvAcI graMthI zithila saila hote. AtmajyotIcA AbhAsa hoU lAgato. dRSTIta parivartana hoU lAgate. asatyAkaDe jhukalelA aMtarabhAva satyAzI joDalA jAto. khar2yA arthAne dharmAcyA svarUpAvara gADha zraddhA basate. vItarAga mahApuruSAbaddala zraddhA nirmANa hote. pUjyatva bhAva jAgRta hoto. dharmAcA mArga dAkhavaNAr2yA mahApuruSAvaddala, vItarAgI mahApuruSAbaddala, gurutvabhAva tyAcyA aMta:karaNAta nirmANa hoto.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ (536 ) tyAlA samajU lAgate kI, AtmarUpAne mI ekaTA Ahe. hIca tI ekatvabhAvanA ekatvabhAvanene anupraNita jhAlyAne bAhya bhautika padArthAMpAsUna dUra rAhato. svajana, nAtalaga, pArivArika saMbaMdha i. zI juDalelA moha kamI hoU lAgato. AtmA ApalA kharA sahayogI Ahe bAkI sarva svArtha, mamatvAce saMbaMdha Ahe hI kharI samaja tyAcyAta jAgRta hote. hA ujjvala bhAva puDhe adhika pragatIzIla hoU lAgato. saMsArAcA sUkSmapaNe vicAra karatAnA tyAcyA lakSAta yete kI yA vizAla jagAta tyAce svataHce sthAna kitIse ? lokabhAvanecyA laharI tyAcyA hRdayAta taraMgita hotAta. jevhA to ApalyA (AtmyAcyA) svabhAvAta yeNyAcyA dizene prayatna karU lAgato tevhA karmAcyA saMbaMdhAnA samajaNyAcI zaktI jAgRta hote. AtmyAkaDe yeNAr2yA karmapravAhAnA jevhA jAgRtapaNe pAhato tevhA yA karmAMce pariNAma kitI duHkhadAyI Aheta hI samaja tyAlA yete. saMsArIka sukha navhe sukhAbhAsa Ahe yAcI tyAlA jANIva hote. azA sukhAcA ataM duHkharUpAta hotI hai| hI to samajato. pani AtmabhAvanAce ciMtana tyAcyA aMtaraMgAta sphurita hotAta. maga to vicAra karU lAgato yA karmapravAhAlA thAMbavAyalA pAhije. azA prakAracyA ciMtanAlA saMvara ArAdhanA mhaNatAta. vrata pratimA tathA uttaravartI asatvarjana mUlaka pratimA azA bhAvanezI nigaDita Aheta. joparyaMta aMtaHkaraNa saMvara bhAvanene siMcita hota nAhI to paryaMta yA pratimA siddha hoU zakata nAhIta. jarA puDhe jAUna pAhU. nirjarA bhAvanA kAya Ahe ? AtmyAvara yeNAr2yA karmAcyA kALImelA saMvarAdvAre saMvarita karUna AtmAcA pariSkAra parimArjana sammArjana karaNyAcyA dRSTIne saMcita karmAMce nirjaraNa karaNyAcI AvazyakatA asate. tyAsAThI manAta tase bhAva nirmANa hoNe jarurIce asate. jyAmuLe tapAcaraNa karaNyAcI preraNA miLU zakate. kAraNa tapAzivAya AtmyAlA cikaTalele, AtmyAta ekarUpa jhAlele karma, karmAce tharace ghara dUra karaNyAta samartha hota nAhI. nirjarAbhAvanA, AtmazaktI UrjA jAgRta karate. tI AtmyAtIla supta parAkrama jAgRta karate. tyAmuLe kaThINa, dustara tapapUrNa kriyA prakriyA sAdhaNyAce sAmarthya utpanna hote. he bhAvanAtmaka tathA pratimA mUlaka upakrama jyAta abhyAsa ANi carcA yAMcA samanvaya Ahe; jIvanAlA dharmamaya karatAta. dharmabhAvanelA yAmuLe moThA AdhAra miLato. vAstavika dharmaca jIvanAtIla khare dhana Ahe. vaibhava Ahe. bAhya vaibhavAcyA bhrAMtImadhye aDakalyAmuLe
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ (537) mAnava Apale AdhyAtmika vaibhava va dhana visarata gelA to khar2yA sukhApAsUna vaMcita hota gelA. yAce kAraNa ajJAna va azraddhA hoya. yApAsUna jAgRta hoNyAsAThI bhAvanA va anuprekSAce asAdhAraNa mahattva Ahe. munI dharma akarA pratimAMcI ArAdhanA karaNArA sAdhaka aMtaHkaraNAta uttama kSamA, uttama mArdava, uttama, Arjava, uttama satya, uttama zaucyA, uttama tapa, uttama tyAga, uttama akiMcanya ANi uttama brahmacarya yA dahA dharmAne yukta munI dharmAcA svIkAra karato. hyAlA dazalakSaNa munIdharma mhaNatAta. daza lakSaNa munIdharma 1) kSamA uttama kSamAcA artha, kSamece zreSThatama rUpa hA uttama zabda kevaLa cAMgale kiMvA zreSTha arthAparyaMta maryAdita nAhI. tyAcA utkRSTatama asA artha Ahe. kSamA uttama tevhA hote jevhA kaThorAhUna kaThora, duHkhadAhUna duHkhada vyavahAra karaNAnyAzI paNa ApalyA manAta tyAcyAbaddala kiMcitamAtra suddhA roSa nirmANa hota nAhI. vikSobha hota nAhI. uttejita hota nAhI. ase vATata suddhA nAhI kI ApalyAlA dusahya bola bolale Aheta. he kSamece lakSaNa Ahe. 2) mArdava - zreSTha kula, suMdara rUpa, ucca jAtI, tIvra buddhI, duSkara tapa, ujjvala jJAna va zIla ityAdIMcA jyAlA yatkiMcita garva nAhI. te yA uttama mArdavAce adhikArI Aheta. 3) Arjava - jyAMce hRdaya pUrNapaNe nirmala, nirvikAra asate, jarA paNa kuTilatA jyAcyAMta naseta, tyAsa Arjava dharma Ahe ase mhaNAve. 4 ) satya satyAce pAlana karaNyAsAThI kuThehI kevhAhI saMtApa nirmANa hoIla ase vacana na bolatA munI sva para hita yAce bhAna ThevUna saMbhASaNa karatAta. 5) zauca zauca yAcA artha Ahe sucitA, pavitratA. paraMtu pratyakSAta bAhya svacchatA prakSAlanAne hI pavitratA siddha hota nAhI. AkAMkSepAsUna nivRttI ANi vairAgya bhAva yAne jo saMpanna asato tyAsaca zaucatA pavitratA prApta hoU zakate. icchecA pUrNapaNe nirodha karUna aMtarAtmA nirAkAMkSa athavA ujjvala hoUna jANe. citta vairAgya bhAvanene AplAvita hoUna jANe mhaNajeca sucitA, - vrata va samitIMce paripAlana, daNDa, tyAga hiMsAdI AtmyAlA vikRta 6) saMyama
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ (538) karaNAr2yA avaguNAMcA tyAga iMdriyajaya yAta AtmA pariNata vhAvA. yAcece anukaraNa karaNe. saMyama dharma Ahe. tAtparya he Ahe kI, bAhya parivezAta saMyama nAhI. AtmabhAvAcyA pariNamanAta va svabhAvAnugata hoNyAta saMyama Ahe. 7) tapa bhoga upabhoga, bAsanA, kaSAya-krodha, mAna mAyA, lobha yAMcA nigraha karUna tyApAsUna alipta rAhaNe. svAdhyAyAta anurakta rAhaNe, AtmabhAvAta anubhAvita rAhaNe yAne tapadharma siddha hoto. kuMdakuMdAcAryAMnI tapAce vizleSaNa je kele Ahe te phAraca mahattvapUrNa Ahe. sAmAnyataH ApaNa bAhya tapAlAca phAra mahattva deto. AtmyAlA cikaTalele je bikAra Aheta tyAMnA dUra karaNyAcyA dRSTIne prayatnaca karIta nAhI, mhaNUna tapa mhaNaje bAhyarUpAne disaNAre. bAhya kriyAtUna vyakta hoNAr2yA tapAlA tapa mhaNUna jANato. tapAce he svarUpa phAra sImita Ahe. je krodha i. kaSAyAMnA na jiMkatA phakta zarIrAne tapa karato asA ghora tapasvI vAstavika tapasvI nAhI. kuMdakuMdAcAryAMcyA kathanAnusAra AtmavikArakabhAvAnAvara aMkuza ThevaNe khare tapa Ahe. ANi ase AMtarIka tapa karaNyAsAThI dhyAna va svAdhyAyAcI baiThaka asaNe atizaya Avazyaka Ahe. tyAta bhAvanece paNa phAra mahattva Ahe. "jo bhAvai appANa" tyAMce he zabda phAra mahattvapUrNa Aheta. je AtmyAlA bhAvita karatAta - mI AtmA Ahe, ajIva (jaDa) nAhI. yA bhAvanesa dusar2yA svarUpAta ApaNa ekatvabhAvanAce ciMtana mhaNU zakato. yAneca tapAcI bhUmikA alaMkRta hote. bhartRharIMcA eka prasiddha zloka Ahe bhogAna bhuktA vayameva bhuktA tapo na taptaM vayameva taptA / kAlIna yAto vayameva yAtAH tRSNA na jIrNA vayameba jIrNA // 254 arthAta ApaNa bhogAMnA bhogata nAhI. bhogAMnI AmhAlA bhogale Ahe. AmhI tapAne tApalo nAhI. tapAne AmhAlA tApale. samaya vyatIta nAhI jhAlA. ApaNaca vyatIta jhAlo. tRSNA bhogAcI vAsanA jIrNa vRddha nAhI jhAlyA. ApaNa jIrNa, bRddha jhAlo. yA lokAcI dusarI oLa phAra mahattvAcI Ahe. hI azA lokAMnA uddezUna sAMgitalI Ahe- je loka bAhyadRSTIne (zarIrAne) ghora tapa karatAta. upAzI rAhatAta. AtApaNA ghetAta. thaMDI sahana karatAta. paraMtu tyAMcyA vRttImadhye vairAgya, titikSA, dhairya, samatva ANi nirveda nAhI. tyAMnA tapAneca paritapta utpIDita kele.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ (519) lokAta hI goSTa prasiddha Ahe kI ghora tapasvI mahAna krodhI asatAta. dhArmika dRSTIne tapAcA ANi krodhAcA sutarAma saMbaMdha nAhI. kharaM mhaNaje tapasvImadhye prazAMta bhAva asAyalA havA. mhaNUna AcArya kuMdakuMda mhaNatAta. tapasvIne prathama kapAyAvara tAvA miLavAyalA pAhije. dhyAnAcA abhyAsa ANi zAkhAMcA svAdhyAya karAyalA pAhije. yAne mana nirmala ANi pavitra hote. vRttImadhye RjutA va mRdutAcA prArdubhAva hoto. 8) tyAga AcArya kuMdakuMda tyAgA saMbaMdhI lihitAta kI, mohAcA tyAga karUna jo nirveda bhAvanene anubhAvita hoto. tyAcA tyAga dharma siddha hoto. ase vItarAga prabhUMnI sAMgitale Ahe. yAcA artha hAca kI koNatI hI vastU soDUna deNe mhaNaje tyAga navhe. tyA vastUbaddala manAta jo mamatva bhAva, AsaktI asate, vastU mAjhI Ahe ase vATaNe tyAlA soDaNe mhaNaje tyAga Ahe. thoDakyAta koNatyAhI vastU padArtha vyaktI i. baddala manAta jI AsaktI ghara karUna rAhate tyA bhAvAce parimArjana mhaNaje tyAga hoya. cetana, acetana sarva prakAracyA parigrahApAsUna nivRtta hoNe, anAsakta hoNe mhaNaje tyAga Ahe je Apaleca Ahe tyAcA tyAga hota nAhI. mhaNaje AtmA cetanya Ahe toca ApalA Ahe tyAcA tyAga kasA ? caitanya AtmyAcA guNa Ahe. AtmA acetana kadhI hoUca zakata nAhI. tyA AtmyAcA tyAga kasA hoNAra ? jI para vastU Ahe ApalI nAhIca tyAlA kAya soDAyace jyAcyAzI ApalA saMbaMdhaca nAhI. mhaNaje ApaNa vastUlA soDU zakata nAhI. kAraNa tI ApalyAta saMmizra jhAlelI nAhI. tyAgavastuta nAhI. bhAvaneta Ahe. rAgAtmaka (moha) buddhIne vastU grahaNa karUna ThevalI Ahe. tyA buddhIce parivarjana karaNe tyAga Ahe. koNatyAhI vastUzI jo tAdAtmya bhAva joDato tyAcA tyAga karAyacA, svalA va samajaNe, vastUlA vastU samajaNe, mI vastU nAhI. vastU mAjhI nAhI. mI AtmA Ahe. cetana Ahe. vastU paudgalika acetana Ahe. jaDa Ahe. tyA vastUMzI mAjhA rAgAtmaka bhAva (mohAtmaka bhAva ) kazAsAThI ? azA prakAracyA bhAvanecA abhyAsa kelyAne khar2yA arthAne tyAga hoto. - 9) akiMcanyam yA bhAvanecA saMbaMdha samasta parigrahAcyA tyAgAzI Ahe. jyAcyAjavaLa kAhI asate to kiMcana, akiMcana tyAcyA ulaTa Ahe. nAsti kiMcana yasyasa akiMcana: jyAcyAjavaLa kAhIca nasate to akiMcana asato. akiMcanasya bhAvaH akiMcanyam akiMcanya mhaNaje sarvathA parigraha zUnyatA munIMnA akiMcana mhaNatAta. kAraNa munIjavaLa kAhIca nasate. AcArya kuMdakuMda akiMcanyacA phAra sUkSma artha sAMgatAta te
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ NatAta- jo munI ni:saMga AsaktI rahita hoUna sukhada-duHkhada karmajanya pariNAmAMnA nigrahita-niyaMtrita karato. nirdvanda rAhato. tyAcA akiMcanya dharma siddha hoto. mAtra bAhya padArthAMnA soDUna deNyAmuLe koNI akiMcana hoU zakata nAhI. jara padArthAzI tyAce mana gaMtalele asela tara to akiMcana kiMvA aparigrahI hoU zakata nAhI. 10) brahmacarya - zevaTI brahmacaryAce varNana kele Ahe. puDhe mhaTale Ahe kI jo zrAvaka dharmAcyA puDhe jAUna munIdharmAta yati dharmAta pravRtta hoto tyAmuLe tyAsa mokSAcI avazya prAptI hote. aseca satata ciMtana karAve. nizcayanayAcyA dRSTIne jIva-sAgara dharma-gRhastha dharma va aNagAra dharma munI dharmAhRna sarvathA bhinna ahe. donhI dharmAta mAdhyastha bhAva ThevUna AtmyAce ciMtana karAve. __ AcArya kuMdakuMdAMcyA matAnusAra zuddha AtmabhAvAce ciMtana karaNe hAca kharA dharma Ahe. te- 'vatthu sahAvo dhammo' vastucyA svabhAvAlA dharma mhaNatAta. yA siddhAMtAvara vizvAsa ThevalA Ahe mhaNana te zaddha Atma svarUpAbaddala ase mhaNatAta. gahasthadharma ANi manIdharma vyAvahArIka Aheta. he siddha hote. kAraNa yA dharmAcA bAhyajIvanAzI saMbaMdha Ahe. mhaNUna AcArya kuMdakuMda puDhe asehI mhaNatAta kI yA donhI dharmAbaddala mAdhyastha bhAva ThevalA pAhije. donhI dharmAbaddala mAdhyastha bhAva ThevaNyAmAge AcArya kuMdakuMdAcA uddezya Ahe kI 'mI zramaNopAsaka Ahe', 'amuka vyaktI mahAvratArAdhaka Aheta' i. madhye thoDIzI suddhA Asakti ThevU naye. madhyastha kiMvA udAsIna rahAve. yAmuLe AtmyAcyA zuddha svarUpAta ramaNa karaNyAsa samartha banU zakAla. kArtikeyAnuprekSAmadhye zloka 302 te 491 paryaMta dharmAnuprekSAce varNana Ahe. svAmI kArtikeyAMnI dharma bhAvanecyA suravAtIlA dharmAce mULa upadeSTA vItarAgadevAce svarUpa varNana karatAnA mhaTale Ahe kI, jo trikAlavartI vartamAna, bhUta, bhaviSya kALAzI saMbaddha, prayojana mukta saMpUrNa lokAloka pratyakSa pAhatAta. te sarvajJa prabhU hoya. jara te nasate tara atindriya arthAta iMdriya dvArA ajJa padArthAMnA koNI jANale asate ? kAraNa iMdriyajanya jJAna tara samasta sthUla paryAyAMnA suddhA jANU zakata nAhI. maga sUkSma paryAyAMnA jANaNe azakyaca ! yA zlokAta TIkAkAra AcArya zubhacaMdrAMnI sarvajJavAdAcI carcA kelI Ahe. tyAMnI lihile Ahe, cArvAka va mImAMsaka sarvajJAMce Astitva svIkAra karIta nAhIta. cArvAkAcyA matAnusAra tara je iMdriyAMnA disate tevaDheca satya Ahe pramANa Ahe. jyAMnA ApaNa ApalyA iMdriyAMnI pAhU zakata nAhI azI koNatI vastUca nAhI. cArvAkace mhaNaNe Ahe kI sarvajJa
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ (541) iMdriyAMnA jJAta hota nAhI mhaNUna tyAce Astitvaca nAhI. mImAMsaka pratyakSa, anumAna, upamAna, zabda, arthotpatti va abhAva he sahA pramANa mAnatAta. yAtIla pahile pAca pramANa vastucA sadabhAva va AstitvAlA mAnatAta. je hyA pAca pramANAne siddha hota nAhI. maga to padArthaca astitvAta nAhI. ase mAnatAta. tyAMcyA dRSTIne sarvajJa yA pAca tatvAta basata nAhI. mhaNUna sarvajJa tyAMnA mAnya nAhI. yAce samAdhAna karatAnA TIkAkAra lihitAta saMsArAta ase aneka padArtha Aheta je mAhita nAhIta. mhaNUna kAya tyAMce Astitvaca nAhI kAya ? udA. sUkSmaparamANU jyAMnA ApaNa DoLyAMnI pAhU zakata nAhI. aMtarIta padArtha, jyA padArthAMvara AvaraNa asela tara tehI DoLyAMnI disaNAra nAhI, sumeru parvata jo atyaMta dUravara Ahe. sAmAnya vyaktI tyAlA pAhU zakaNAra nAhI. ase kityeka padArtha iMdriyagamya nAhIta. jara sarvajJa nasate tara ApalyA iMdriyAne ApaNa pAhile nasate ANi tyAbaddalacI mAhitI ApalyAparyaMta pohocalIca nasatI. sarvajJAMnI pAhilyAmuLeca buddhigamya jhAlI. ANi sarvajJatA paNa tyAmuLeca siddha jhAlI. azAprakAre TIkAkArAMnI sarvajJavAdAce dArzanika paddhatIne TIkA kelI Ahe. itake varNana kelyAnaMtara graMthakArAMnI zrAvakadharma va munidharmAcI carcA kelI Ahe. samyakdarzanAce 25 doSa varNita kele Aheta. samyaktva, naraka, tiryaca manuSya ANi devagatI yA cArAMnA prApta hoU zakate. paraMtu tyAsAThI niyama Ahe kI, to bhavI jIva asAvA, abhavilA samyaktva prApta hoU zakata nAhI. dusarI goSTa azI kI, to sanni (manasahita) paMceMdriya asAvA, kAraNa asanni (manarahita) prANyAlA samyaktva prApta hoU zakata nAhI. to pratyekakSaNI anaMtaguNI vizuddhI yukta asAyalA havA. pItalezyA, padamalezyA kiMvA zuklalezyA yApaikI eka lezyA tyAcyAta asAyalA havI. jo jAgRta Ahe, nidrA-nidrA, pracalApracalA ANi styAnagRddhI nidrA rahita asAvA. tyAcyAta sarva paryAptI pUrNapaNe vikasita asAvyAta, to jJAna va sAkAra upayogAne yukta asAvA, tyAce jAstIta jAsta ardha pudgala parArvatana kALa bAkI asAve. azA jIvAlA samyaktva prApta hoU zakate. pudgala parAvRtta mhaNaje ekhAdyA jIvAne saMsArAtIla jitake pula Aheta tyA pudgalAMnA koNatyA nA koNatyA rUpAta bhogalele asatAta. tyAlA pudgala parAvarta mhaNatAta. ase aneka aneka pudgala parAvartAmadhye cakkara mArUna mArUna jevhA tyAMce aMtima pudgala parAvarttAcA ardhA bhAga bAkI rAhato azA jIvAlAca samyaktva prApta hoU zakato. yAnaMtara graMthakAra upazamasamyaktva ANi kSAyika samyaktvAce varNana karatAta. te
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ (542) sAhitAta- sAta prakRtIMcyA upazamamuLe upazama samyaktvAcI prAptI hotI. 1) mithyAtva, samyaka mithyAtva, 3) samyaktva, anaMtAnubaMdhI 4) krodha, 5) mAna, 6) mAyA, 7) lobha hyA sAta prakRtI Aheta. upazama mhaNaje pUrNapaNe naSTa hoNe nAhI. tara koNyAekA prakRtIne AtmyAta praveza kelA tara tyAlA upazAMta karAyace (samajapUrvaka) jyApramANe pANyAta turaTI phiravalI kI tyAtIla dhULa kaNa khAlI taLAlA jAUna sAcatAta. tyAcapramANe upazama samyaktvAmadhye mithyAtva upazAMta hoto. kSAyika samyaktva mhaNaje pratipakSI karma naSTa jhAlyAmuLe AtmyAcA samyaktva guNa prakaTa hoto. samyaktva AtmyAcA svabhAva Ahe. AtmA joparyaMta karmAcyA AvaraNAkhAlI dabalelA asato toparyaMta tyAce khare svarUpa samyaktva prakaTa hoU zakata nAhI. samyaktvAcA tisarA bheda Ahe- kSAyopakSamika, kSaya ANi upazamAce sammilita rUpa mhaNaje kSAyopakSama Ahe. karmAMcyA kAhI prakRtIcA kSaya ANi kAhIMcA upazama jhAlyAmuLe je samyaktva prApta hote tyAsa kSAyopakSamika samyaktva mhaTale jAte. tyAsa vedaka samyaktva paNa mhaTale jAte. samyaka dRSTI joparyaMta vrata svIkAra karata nAhI toparyaMta avrata samyagdRSTI mhaTalA jAto. azA sthitIta jarI to bhogAta Asakta rAhato, paraMtu tyAlA evaDhI samaja AlelI asate kI mI je he kAhI karIta Ahe- bhoga bhogata Ahe te barobara nAhI, yogya nAhI. he mohanIya karmAce cakra Ahe. mAjhA (AtmyAcA) hA svabhAva nAhI. hA viparIta bhAva Ahe. yApAsUna alipta rahAyalA pAhije. karmAcyA vazIbhUta asalyAmuLe samyakadRSTIjIva tyAMcA tyAga karaNyAsa asamartha hoto. ANi tyAmuLe pazcAtApAne dagdha hoto. ___ uttama va zreSTha guNAMnA jo grahaNa karato tyAsAThI satata prayatnazIla rAhato to kharA uttama samyaktvI. asA guNagrAhaka samyaktvI jIva- zreSTha sAdhuMcA vinaya karato. sAdhArmikAMcyA pratI vinayabhAva Thevato. sAdhArmika vyaktIMbaddala anurAga, premabhAva Thevato. to samyagdarzana, jJAna, cAritra, tapa i. aMgikAra karaNyAsa satata prayatnazIla rAhato. te prApta karaNyAsa tyAcI AMtarIka rucI jAgRta asate. tyAlA tyAce pUrNa bhAna Ahe kIjIva yA dehAta ramato Ahe. paraMtu to yA dehApAsUna vegaLA Ahe. zarIrApAsUna kapaDe vegaLe asatAta tyAcapramANe AtmA zarIrAhUna vegaLA Ahe. jIva ANi zarIra dUdhAta pANI misaLalyApramANe eka jhAle Aheta. mhaNUna ajJAnI jIva zarIra ANi AtmA yAMnA ekaca mAnato. paraMtu samyagdRSTI mAtra doghAMce Astitva bhinna Ahe Ahe aseca mAnato. jIvAcA
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ (543) gaNa jJAnamaya Ahe, cetanAmaya Ahe. zarIratara pudgalAMce banalele Ahe. e to vItarAgAMnA khare deva mAnato. tyAlA pUrNapaNe samajalele asate kI- sarva prANImAtrAvara dayA bhAva asaNe hAca utkRSTa dharma Ahe. to tyAMnAca Apale gurU mAnato je aparigrahI Aheta. jyAcI dRSTI kutsita asate to mithyAdRSTI rAga, moha, nidrA vikathA i. nI yukta asaNAr2yAMnA deva mAnato. yajJAdimadhye hoNAr2yA hiMsemadhye dharma mAnato, jithe jIvAMcI hiMsA hote. asatya, abrahmacarya, parigrahAce poSaNa hote tyAta dharma mAnato. paraMtu samyagdRSTI nizcitapaNe jANato kI- koNI deva devI ApalyAlA dhana saMpattI deU zakata nAhIta. sukha kiMvA duHkha hI deU zakata nAhIta. jIvAce karmaca sukha-duHkhAce kAraNa Aheta. sAMsArIka loka dhanavAna banaNyAsAThI deva devI i.cI aneka prakAre ALavaNI karatAta. tyAsAThI yogya kAya ayogya kAya ? nyAya kAya anyAya kAya ? yAce hI tyAMnA bhAna rahAta nAhI. yAlAca mithyAdRSTI mhaNatAta. tehI icchA karatAta kI devAMnI tyAMcyA icchApUrtIsAThI madata karAvI. devAcI pUjA karatAta ANi tyAcyAsamora ApalI icchA prakaTa karatAta. paraMtu samyaktvIlA he cAMgalyA prakAre mAhita Ahe kI, deva ApalyAlA koNatyAhI prakAracI madata karU zakata nAhI. ANi he hI to jANato kI, dhana-saMpattI, sAMsArIka sukha kSaNabhuMgara, nazvara Aheta. jevhA manuSya ApalA deha tyAga karato tevhA tyAcyA saMpattItUna kAhI suddhA tyAcyA barobara jAta nAhI. itheca rAhaNAra Ahe. mhaNUna to deva-devIMcyA bhramAta paData nAhI. to tara ApalyA AtmyAta lIna rAhUna vItarAga prabhUcyA caraNAta zaraNa gheto. tyAMnAca deva mAnato. Adarza mAnato, tyAMnI pradarzita kelelyA mArgAce anusaraNa karUna kharI upAsanA karato. saMsArAtIla sukha je miLAle Aheta te saMcita puNyAImuLe ANi joparyaMta puNya yoga asela to paryaMta te miLatAta, puNya kSINa jhAle kI kuThe kase dUra hotAta kaLatahI nAhI. samyagdRSTI asaNAr2yAce he ase ciMtana asate. tyAlA mAhita Ahe kI, jyA jIvAcA, jyA dezAta, jyAveLI jyA vidhAnAnusAra janma va mRtyU jinezvara prabhU jANatAta tyAcapramANe nizcita taseca hoNAra. yAta kiMcita mAtra zaMkA kuzaMkA nAhI. to hehI jANato kI- pratyeka paryAya-pariNamanAcA dravya, kSetra, kAla tathA bhAva nizcita Ahe, jyA kSetrAta jyA padArthAcA pariNAma hoNAra Ahe taseca hote. tyAlA koNIhI parivartita karU zakata
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ (544) nAhI. sarvajJa prabhU samasta dravya, kSetra, kAla bhAvayukta avasthAMce jJAtA Aheta. paraMtu tyAMce jANaNe yAcA artha asA nAhI kI pratyeka paryAyAcA dravya, kSetra, kAla bhAva se badala zakatIla. phakta jase Ahe taseca te jANatAta. evaDheca tyAMcyA jJAtApaNA Ahe. sarvajJa prabhUMnI sAMgitale Ahe kI, pratyeka paryAyAta pUrva paryAyAcA kSaya hoto. ANi uttara paryAyAcA utpAda hoto. pUrva paryAya uttara paryAyAce upAdAna - mukhya kAraNa Ahe. uttara paryAya tatkAraNa prasUta kArya Ahe. kSetra, kAhI loka hyAlA niyatIvAda samajatAta. mhaNUna te pratyeka paryAyAcA dravya, bhAva tara nizcita svIkAratAta. paraMtu kAla nizcita Ahe ase mAnata nAhIta. kAraNa niyatI (nizcitapaNA ) cA svIkAra kelA tara manuSyAcyA puruSArtha karaNyAlA kAhI arthaca uraNAra nAhI, paraMtu tyAMce ase he nirUpaNa karaNe siddhAMtAcyA pratikUla Ahe. vAstavikatA azI Ahe kI kAla aniyata asUca zakata nAhI. jara kAla aniyata asela tara kAlalabdhice Astitvaca rAhaNAra nAhI. azA prakAre je nizcitapaNe nizcaya nayAcyA AdhAre samasta dravya, samasta padArthAMnA jANatAta, mAnatAta te samyakdRSTI Aheta. jo yAta saMdeha karato to mithyAdRSyI. jo jJAnAvaraNIya karmAcyA prabala udayAmuLe sarvajJadvArA nirUpita jIvAdI tatvAMnA jANata nAhI. pAhU zakata nAhI. paraMtu tyAvara vizvAsa Thevato, zraddhA Thevato. tyAlA he mAnya Ahe kI sarvajJa prabhUMnI varNita kelele jIvAdI tatva atyaMta sUkSma Aheta, tyAce koNatyAhI prakAre khaMDana karaNe yogya nAhI. te jinendraprabhUMcI AjJArUpa Aheta. kAraNa sarvajJaprabhU anyathA, viparIta kathana karaNAraca nAhIta. ase jo mAnava AjJA samyaktvI Ahe. samyaktyAcA mahimA kitI zreSTha Ahe yAce varNana karatAnA te mhaNatAta kI samyaktva samasta yogAta mahAyoga Ahe. samyaktva samasta RddhImadhye mahAriddhI, uttamariddhI Ahe. samasta siddhI kAraka Ahe. samyaktvAce paMcavIsa guNAMce vizada rUpAta varNana kele Ahe. tyAta mhaTale Ahe kI, sarvajJa deva dvArA bhASita dvAdazAMga zruta madhIla eka akSara athavA pada yAbaddala koNatIhI zaMkA utpanna karU naye. jina vacana ANi jainadarzanAlA satya mAnaNe 'niHzaMkita' nAmaka guNa Ahe jo atyaMta mahattvapUrNa Ahe. puDhe sAMgitale Ahe kI, samyaktvI jIva azA azubha karmAcA baMdha karIta nAhI jyAmuLe durgatI madhye jAve lAgela. paraMtu pUrvIcyA aneka janmAtIla azubha karma je bAMdhane
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ va tyAMcA to kSaya karato. zAkhAta varNana Ahe kI, samyakadRSTI jIva, nikRSTa sahA bAta jAta nAhI- jyotipa, vyaMtara va bhavanapatI deva hota nAhI. koNatyAhI gatIta khI janma gheta nAhI. to pAca sthAvara kAya madhye asanni (manarahita) paMcendriyAta, nigodacyA jIvAta taseca kubhoga bhUmicyA jIvAta niyamataH janma gheta nAhI. samyaktvAcyA varNanAnaMtara graMthakArAMnI zrAvakAcyA svarUpAce citraNa kele Ahe. jinezvara deva dvArA prarUpita tatvAMnA jo aikato to zrAvaka Ahe to dvAdaza rUpa (bArAvrata) svIkArato. upasarga, pariSaha Ale tarI vrata khaMDita karIta nAhI. to heya kAya upodaya kAya he jANato. puDhe zAstrIya udAharaNAne graMthakArAMnI bArA vratAMce vistArAne varNana kele Ahe. karuNA, dayA, dAna ityAdIMce phAraca suMdara vizlepaNA kele Ahe. dAnAsaMbaMdhI lihile Ahe kI, jo puruSa dhana-saMpattI asUnahI sAdhuMnA ziLe, nAsake anna deto to puDhIla anekaaneka janmAparyaMta daridra hoto. dAtAce vaiziSTaya varNana karatAnA mhaTale Ahe. jo dAtA, gheNAr2yAcI niMdA karIta nAhI, dAna dete veLI udAsa, khinna hota nAhI. paNa manAta sadabhAva Thevato. dAna karaNyAcI saMdhI miLAlI yAbaddala svataHlA dhanya mAnato. dAtA manAcyA zubha bhAvAne dAna deto. zivAya dAna detAnA koNatyAhI laukika, phaLAcI apekSA na ThevatA dAna deto. asA dAtA viziSTa koTIcA asato. samyaktvI zrAvakAcyA AcaraNIya karmAMce suddhA graMthakArAMnI varNana kele Ahe. taseca bhikSu, aNagAra athavA sAdhuMce varNana kele Ahe. samyaktva pUrvaka sAdhaneta magna gRhastha tathA munI, caritra dharmAce aMzataH athavA pUrNataH pAlana karato. uttama kSamA i. dahA prakArace munI dharma Aheta jyAce pAlana karatAnA munI AMtarIka sukhAcA anubhava karato. maga deva, manuSya kiMvA tiryaMca yAMcyAkaDUna upasarga (upadrava) sahana karatAnA kiMcitahI vicalita hota nAhI. puDhe graMthakAra munIdharmAcyA pratyeka bhedAce nirUpaNa karatAta. puNyabaMdha, pApa baMdha, maMda kaSAya, tIvra kaSAya i. karmA saMbaMdhI tAttvika viSayAMcI carcA karatAta. azAprakAre dharmamaya jIvanAcI bhAvanA karaNe. puna:punaH ciMtana karaNe, mokSa mArgAkaDe jANyAcI AkAMkSA karaNAre sAdhaka yAMcyAsAThI he eka divya preraNAsrota Aheta. lakhana dharmabhAvanece lakSya ekaca Ahe- dharmAcA mahimA, tyAcA Adara, zreya ANi svarUpAce ciMtana kararUna ArAdhaneta pravRtta vhAve. vividha graMthAta yA bhAvanece vividha rUpAta
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ (546 ) varNana Ahe. tyAce kAraNa he asAve kI pratyeka graMthakArAcI ApalI zailI va abhirUcI, vegavegaLI asAvI. AcArya kuMdakuMdAMnI bArA anuvekkhA ( dvAdazAnuprekSA) madhye jineMdra deva prarUpita, kSamA i. dharmAce anuciMtanAce yA dharma bhAvaneta vizeSa prakAre vivecana kele Ahe. digaMbara paraMparAmadhye daza lakSaNadharma nAvAne prasiddha Ahe. te paryuSaNAcyA dahA divasAta ekA-ekA dharmAcI ArAdhanA karaNyAcA vizeSa prayatna ANi prabhAvanAmUlaka samAroha Ayojita karatAta. jyAmuLe janamAnasAta vizeSa utsAha jAgRta vhAvA. he dahA dharma koNatyAhI viziSTa paraMparezI saMbaMdhita nAhIta. sarva jaina tyAMnA mAnatAta. paraMtu sAmAjika dRSTIne yA AdhArAvara digaMbara paraMparAmadhye vizeSa prayatna kelA gelA asAvA. svAmI kArtikeyAnuprekSA madhye dharma bhAvanecyA antargata munI dharma ANi zrAvaka dharmAcI vizeSa carcA Ahe. yAvarUna spaSTa hote kI, svAmI kArtikeyAMnI jIvanAcyA vyAvahArIka pakSAlA vizeSa mahattva dile Ahe. jevhA dharma mAnavajIvanAta vyavahArArUpAta AcaraNAta yeto tevhA nirapavAda pAlana tathA sApavAda pAlana rUpa azA dona vidhA prakaTa hotAta. nirapavAda vratapAlana munI dharma Ahe. jithe dharmaca jIvanasarvasva Ahe maga te prANapaNAne pAlana keleca jAte. tyAta koNatAhI apavAda kiMvA sUTa nasate. ase dharmAce pAlana karaNAre kityeka loka Aheta. jyAMce Atmabala jabaradasta asate. sApavAda mhaNaje jyA dharma pAlanAta sUTa Ahe. he itake kaThINa nAhI tarIpaNa saMsArAta lipta manuSya tyAkaDe utsAhita hota nAhI. mhaNUna yA bhAvaneta donhIkaDUna mAnasikatA ANi dRDhatA utpanna karaNyAcA prayAsa Ahe. mUlAcArAta AcArya vaTTakerAMnI jinezvara praNita - pratipAdita dharmAcI ArAdhanA karaNyAce sAMgitale Ahe. tyApramANe anuciMtana karaNyAcI preraNA dilI Ahe. bhagavatI ArAdhanAmadhye dharmAnuprekSAce vivecana karatAnA lihile Ahe kI, jo dharma mANasAsAThI anekAnekarUpAne kalyANakAraka Ahe. mhaNaje mANasAlA mAnavatA ANi devatva prApta karatA yete ANi yAca mArgAne zevaTI mokSA prata jAtA yete. he sarva dharmabhAvanAmuLeca zakya hote. dharmabhAvanA satata manAta kelyAmuLe hRdayAta tyAce bI rUjate, te vADhate. dharmAcyA mahAnatece varNana karatAnA AcArya mhaNatAta. je dharmAce AcaraNa karatAta. te sarvAMnA pUjanIya hotAta vizvasanIya, priya ANi yazasvI hotAta. dharma manuSyAlA sukha pradAna karaNArA Ahe.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ tI deNArA Ahe.455 yA zlokAta AcAryAMnI dharmAmuLe pUjA, sanmAna, sAsanIyatA, priyatA, ANi yazasvItA prApta hote asA ullekha kelA Ahe. te dharmAkaDe mI AkaSTa vhAve mhaNUna. paNa he kAhI dharmAcI lakSaNe nAhIta. dharmAce AcaraNa karaNAga kadhI apekSAca karIta nAhI kI koNI ApalI pUjA karAvI. sanmAna karAvA. pratiSThA miLAvI. dharma tara ekamAtra zuddhAtmabhAva prApta karaNyAcA dRSTIne kelI jANArI satapravRttI Ahe. paraMtu sAdhAraNa manuSya atiucca bhAva samajU zakata nAhIta tyAMcyAsAThI hI bhUmikA nirmANa kelI jAte. tyAmuLe tarI te dharmAbhimukha hoUna saddharmAlA prApta karU zakatIla. mhaNUna AcAryAMnI yA sAMsArIka upalabdhiMnA dharmAzI joDUna dharmAcA vyAvahArika pakSa pratipAdita kelA. yA zlokAta dharmAlA sukha sAdhya mhaTale Ahe. arthAt dharmapAlana hI mAnavAcI sahaja sulabha kriyA Ahe. sahaja pAlana kele jAU zakate, sahajapaNe AcaraNa kele jAU zakate. paraMtu saMsArAtIla loka yAcyA viparIta vAgatAta, adhikAMza loka aseca mhaNatAta kI dharmAce pAlana karaNe ati kaThINa duSkara kArya Ahe. te tara talavArIcyA dhArevara cAlaNyAitake klezakArI Ahe. kAraNa tyAga ANi saMyama hyA dharmAcyA dhurA Aheta. yAce pAlana karatAnA zArIrika anukUlatAkaDe durlakSa kele jAte. maga dharma susAdhya Ahe ase kase mhaNatA yeIla. ithe AcArya jyA bhAva bhUmikevarUna sAMgata Aheta. tyAMcyA mhaNaNyAcA sakhola artha samajAyalA havA. agadI kholavara jAUna ApaNa vicAra kelA tara samajela kI ekIkaDe manuSya phAraca durvala Ahe, dusarIkaDe jara tyAne khare tatva va satya jANale va tyA mahimecA anubhava ghetalA tara yA bhavasAgarAcI mahAbhayaMkaratA ANi bhogAMcyA pariNAmAcI nirasatA to jANato tyAcyAsAThI dharmAce pAlana karaNe phAraca saraLa hoUna jAte. to dharmAcyA AcaraNAtaca sukha mAnato. jithe iMdriyAce bhoga bhogAyalA na miLAlyAne loka te prApta karaNyAsAThI taDaphaData asatAta. tyAca sukhAMnA khare dhArmika AnaMdAne Thokara mAratAta. tyAga ANi tapazcaraNAcA avalaMba karatAta. kAraNa adhyAtmAcyA rasAcA svAda tyAne ghetalelA Ahe. dharmamArgAcA avalaMba kelA taraca ApalA manuSya janma gheNe saphala hoIla yAcI tyAlA khAtrI jhAlelI asate mhaNUnaca AcAryAMnI vara je sAMgitale te agadI satya Ahe. mhaNUnaca sAdhakAlA bhAvanAMcyA mAdhyamAne AtmasvarUpAcA anubhava gheNyAsAThI dizA
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ (548) kele Ahe. bhagavatI ArAdhanAcyA TIkAkArAne 1852 yA zlokAta mahattvapUrNa oLa dilI Ahe dRSTe zruteca vidite smRteca dharme phalAgamo bhavatIti manasoH nivRttica karoti dharmAlA pAhaNyAne, aikaNyAne, jANaNyAne tathA smaraNa karaNyAne phalaprAptI kiMvA laniSpatI hote. pAhaNe, aikaNe, jANaNe, smaraNa karaNe he sarva dharmabhAvanelA paripuSTa ANi maTa karaNyAce upakrama Aheta. jo dhArmika caryAlA pAhato, tyA saMbaMdhI upadeza zravaNa karato. svAdhyAya i. dvArA tyAce jJAna prApta karato. prApta kelelyA jJAnAcI smRtI Thevato. to dharmAcyA sannikaTa jAto. tyAcyA manAta dharma vasalelA Ahe. tyAcI upayogitAce tyAlA anubhava yAyalA lAgato. to dharmAcyA saMbaMdhI bhAvoMdolita rAhato. to mAnasika nivRttIcyA mArgAlA lAgato. pAThakAMnA jijJAsUMnA dharmAbaddala utsAhita karaNyAsa prerita karaNyAcyA hetUne AcAryAMnI eka zloka lihilA Ahe- te vyaktI nizcitaca dhanya Aheta. jyAMnI jineMdra deva dvArA darzita samasta duHkhAcA nAza karaNAr2yA dharmAlA dRDha buddhI dvArA, koNatyAhI prakAracyA apekSA zivAya, vizuddha manAne svIkAra kelA Ahe. hA zloka phAraca sAragarbhita Ahe. graMthakAra dharmAcyA yathArtha lakSyAkaDe pAThakAce lakSa AkRSTa karIta Aheta. yA zlokAta jo jo nirAvekSA-nirapekSA zabda AlA Ahe te he spaSTa karato kI, dharmAce ArAdhana karaNAr2yAlA dharma soDUna anya koNatIhI apekSA kiMvA AvazyakatA nasate. dharmAcA prabhAva kitI utkRSTa Ahe tyAce hyA zlokAta varNana kele Ahe dharmeNa haNyate vyAdhiH dharmeNa haNyate bhayam / dharmeNa jAyate saukhyaM yato dharma stato jayaH / / 456 dhani vyAdhi naSTa hote, bhaya dUra hoto, sukha prApta hote, jethe dharma Ahe tethe jaya Ahe. dharma ApalyAsAThI asA upakAraka Ahe kI jyAcyAmuLe ApalyA iMdriyA mana ANi buddhIlA divya prakAza miLato. jIvanAtalyA kusaMskArAMcyA aMdhakArAcA nAza hoto. Na dharmAne mana buddha va iMdriyA nirmaLa ANi balavAna hotAta. azA dharmAce ciMtana Avazyaka Ahe kAraNa - dhama maMgalasvarUpa Ahe. sarva jIvAMcyA pratI dayA-karuNA arthAta abhayabhAvanA
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ (549) dharma Ahe. dharma he mokSa sukha miLavaNyAce sAdhana Ahe, dharmAne sAMsArika bhayAce nivAraNa hote asA dharma jagAcA AdhAra rUpa Ahe. 457 dharmAce kalyAkArI dohe khUpa saraLa bhASeta Ahe dharma sadA maMgala kare, dharma kare kalyANa | dharma sadA rakSA kare dharma bar3A balavAna // sadAcaraNa hI dharma hai, durAcaraNa hI pApa / sadAcaraNa sukha hI jage, durAcaraNa duHkha tApa // dharma dhAra nirmaLa bane, rAjA ho yA raMka / roga, zoka, ciMtA miTe, nirbhaya hoya nizzaMka // 458 jo dharma saMpUrNa riddhi, divyasiddhI ANi AtmazuddhI deNArA Ahe tyAce tatvabuddhine ciMtana kele pAhije. tyA ciMtanAta koNatyAhI prakAracA pakSapAta nasAvA. jagAta prApta karaNyAyogya tInaca vastU Aheta Rddhi siddhi ANi zuddhI. Rddhita mAnavIya ANi divya sarva vaibhavAcA samAveza hoto. siddhita aNimA, garimA ityAdI vibhUtIMcA jaMghAcaraNa vidyAcaraNa ityAdI labdhiMcA ANi camatkArIka zaktIcA samAveza hoto. zuddhI karmAce AvaraNa dUra jhAlyAvara jI Atma vizuddhI hote tI. Rddhi saMsArI jIvAMcyA icchecA viSaya Ahe. siddhi yogi maharSIcyA icchecA viSaya Ahe. tevhA siddhi jijJAsu mumukSU jIvAMnA spRhanIya Ahe. sAdhAraNataH jagAcyA pratyeka pravRttIcyA mAge hyA tinhImadhUna koNatehI eka prApta karaNyAcA lakSya asato. hyAcyA sAThIca loka dhAvapaLa karatAta, dezodezI bhaTakatAta. hyA tinhIMnA miLavaNyAce mukhya sAdhana dharmaca Ahe. dharmAmuLe itake madhUra va vizAlaphaLa prApta hotAta mhaNUnaca dharmabhAvanece ciMtana mahattvapUrNa Ahe. jodharma rAga dveSa virahita, kIrti gaurava athavA pratiSThA miLavaNyAcI svArthavRttI rahita, mI sAMgato teca satya asA durAgraha athavA mamatva rahita Ahe va mAtra lokopacArAsAThI prarupita jo dharma Ahe toca dharma satya pathya ANi hitAvaha athavA zreSTha Ahe. durgaticyA vihirita paDaNAr2yA prANyAMnA vAcacanyAsAThI va tyAcyA unnatIsAThI AdhArabhUta eka mAtra dharmaca Ahe. 459
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ (550) dharma koNatyAhI jAtI kiMvA komasAThI bAMdhalelA nAhI "mAre usakI talavAra aura dhAre usakA dharma" hyA mhaNI anusAra dharmAce AcaraNa karaNyAcA adhikAra pratyeka vyaktIlA Ahe. mAtra ekaca zarta Ahe kI tyAne pApa va doSAne dUra rAhile pAhije. jJAnI puruSAMce ase sAMgaNe Ahe kI dharmAcI pratyeka sAdhanA ArAdhanA bhAva yukta asAyalA pAhije. bhAvanA, saMkalpanA kiMvA kalpanA kelyAne kalpavRkSApAsUna jyA phaLAcI prAptI hote ciMtana kelyAne ciMtAmaNI dvArA je phaLa miLatAta tyA phaLA itake athavA tyAcyApekSA paNa jAsta phaLa dharmAdvAre ciMtana athavA saMkalpa na karatAca prApta hotAta ANi tyAcA pramANa vacana athavA ciMtanAne sAMgU zakata nAhI arthAta te phaLa itake mahAna asate. nAtIta asate. 460 dharmAcA prabhAva acintya Ahe. pAca iMdriyAce viSaya sukha dhanAne prApta hote paNa pAca iMdriyA tara dharmAneca miLate hyA zarIra ANi iMdriyAMcI AsaktI dUra karaNArA paNa dharmaca Ahe. zarIra ANi iMdriyAnamadhye jo lubdha hota nAhI, tyAlA mokSa prApta hoto. dharmAce mAhAtmya samajUna eka kSaNa vyartha ghAlaNyAsArakhe nAhI kAraNa jyA jyA rAtrI vyatita hota Ahe tyA punhA yeta nAhI, adharma karaNAr2yAcI rAtra niSphaLa jAte ANi dharma karaNAr2yAcI rAtra saphaLa hote. 461 manobaLa, kAyabaLa, zraddhA, svAsthya ANi kSetra ityAdIcA samyak vicAra karUna he sarva jara vyavasthita asatIla tara dharmAcaraNa karaNyAta vilaMba kadhIca karU naye. joparyaMta vRddhAvasthA pIDita karata nAhI, vyAdhi vADhata nAhI, ANi iMdriyAMcI zaktI kSINa hota nAhI to paryaMta dharmAce cAMgalyAprakAre AcaraNa kele pAhije. 462 zarIra dharmAce sarvottama sAdhana Ahe te svastha asale taraca zuddha dharmAce pAlana hoU zakela. bAlapaNa, vRddhatva, Rgnatva athavA iMdriyAMzithila asalyAtara dharmAce AcaraNa karaNe phAraca kaThINa Ahe. mhaNUna taruNa avasthA va svasthatA asate tevhAca dharmArAdhana kele pAhije. jyAne dharmAcyA marmAlA samajale Ahe tyAcyAsAThI je kAhI Ahe te dharmaca Ahe. jase ekA santAMcI kAMbaLa corIta gelI tyAne riporTa lihitAnA sAMgitale mAjhe aMtharuNa, pAMgharUNa, uzI, rajaI, kAmbaLa corale gele Ahe. ekadA cora pakaDalA gelA tyAcyAjavaLa kAmbaLa paNa hotI. ThANedArAMnI vicArale hI kAmbaLa koNAcI Ahe ? cora mhaNAlA
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ mI AjUna tethUna kAya kAya ANale ? cora - kAhIca nAhI. saMtAlA bolAvale ma vicArale kI hIca tumacI kAmbaLa ? saMta ho. ThANedAra mhaNAle cora sAMgato kI cyAzivAya tithe kAhIca navhate maga itakyA vastU tumhA kA lihilyA. saMta hasatA nA mhaNAle heca tara sarvakAhI Ahe. thaMDIta aMgAvara gheto, unhALyAta khAlI Atharato, kadhI DokyAkhAlI uzI mhaNUna gheto. he ekaca mAjhyAsAThI sarvasva Ahe. dharma jevhA sarva kAhI hoto tevhA dharmAcI sugaMdha yete. dharmAcA saMbaMdha bAhya padArthAbarobara nAhI. dharma AtmyAcA guNa Ahe. dharmAce svarUpa udAtta, zuddha, Anandamaya Ahe. sadharmaH samyagdRjJapticAritra tritayAtmaka:463 arthAta- jo dharma samyagadarzana samyagjJAna ANi samyaka cAritrya svarUpa Ahe. tatvArtha sUtrAca hIca abhivyaktI AhesamyagdarzanajJAnacAritrANi mokSa mArga.464 dharmAtA koNatyAhI bhedopabhedAne samajA paNa dharma AtmazuddhI va mokSa prAptIce sAdhana Ahe. jyAcyAne abhyudaya ANi niHzreyasacI siddhI prApta hote. tyAlA dharma mhaNatAta.465 abhyudaya mhaNaje paudgalika samRddhI ANi niHzreyasa mhaNaje AdhyAtmika zreya. dharmAne jase AdhyAtmika zreya miLate tase paudagalika zreya paNa dharmAneca sAdhya hote. AdhyAtmika sukhAcI siddhI nirjarAlakSI dharmAne hote va paudgalika sukhAcI siddhI puNyalakSI dharmAne hote. hA dharma kalpavRkSa apUrva Ahe. anya prasiddha kalpavRkSa tara mAtra ihaloka saMbaMdhI podgalika sukha deU zakatAta paNa dharma kalpavRkSa tara svarga ANi mokSAce sukha deNAre Ahe. ApalyA hRdayarUpI bAgAta kalpavRkSAcyA velIpramANe suMdara bhAvanA vADhAvA. hRdayAta hyA su-AkhyAta sukathita dharmAcI ahobhAvAne sanmAna tathA AdarAne bhAvanA kelyAne AtmyAmadhye ArAdhanecA joza prakaTa hoto. hI bhAvanA sukRtya rUpI vRkSAAdhAre hRdayAta prasarate arthAta jasajase dAna ityAdI satkArya, ahiMsAdI AcAra ANi jinabhaktI ityAdI sudara anuSThAna kele jAte tase tase amUlya dharma bhAvanA vADhate. zevaTI hIbhAvanA suMdara phaLa pata. arthAta hyA bhAvanece punhA punhA ciMtana kelyAne AtmA bhAvita hoto. dhyAnAcI zaktA prakaTa hote tyAmuLe ucca guNasthAnAvara puDhe jANyAcI zaktI miLate. dharma bhAvanA hRdayAtUna lupta hoU naye mhaNUna hRdayAlA tIna guptI arthAta managuptI,
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAptI. ANi kAya guptIce tIna kuMpana banavale pAhije. guptI mhaNaje azubha nivRttI zibha vicAravANI vartanAcI pravRttI. azubhavANI vicAra athavA vartanAne dharmabhAvanA sarakSita rAhU zakata nAhI. udA. zAstra aikatA aikatA ikaDe tikaDe pAhile niMdA kelI tara zravaNAne hRdayAta ramamANa hoNArI dharmabhAvanA lupta hote. ANi mana rAga dvepa ityAdI bAhya athavA azubha bhAvAta lipta hoto. ___dharmabhAvanA jIvanAlA paripUrNatA deNArI va kRtArtha karaNArI Ahe. doSamaya azAMta jIvana badalaNArI Ahe. uccatama dhyeya mhaNaje divyatvAlA prApta karaNyAcI paddhatI mhaNaje dharma Ahe. yogIrAja AnaMdaghanajI yAMnI dharmanAtha prabhUcyA stavanAmadhye dharmAcyA svarUpAce varNana karatAnA lihile Ahe kI hyA saMsArAta dharma dharma sAMgaNAre aneka loka Aheta paNa tyA dharmAcyA marmAlA, rahasyAlA samajaNAre phAra kamI loka Aheta jo dharmAcyA zaraNI jAto tyAlA koNatyAhI prakArace karmabaMdha hota nAhI.466 - yA zlokAta AnaMdaghanajI dhArmika AvaDaMbarAcA tyAga karUna dharmAcyA khar2yA tatvAcI zodha karUna tyAlA prApta karaNyAce sAMgitale Ahe. puDhe jJAna ANi bhaktIcI abhivyaktI karatAnA lihile Ahe kI - saMsArI jIva nizcitapaNe paramAtma svarUpaca Ahe paNa karmAvaraNAcyA durbalatemuLe tyAlA ApalyA virATa athavA vipula zaktIcI vismRtI jhAlI Ahe. ApalA Atma sAkSAtkAra karaNyAcA udyama svataHlAca karAyacA Ahe. svayaM tIrthaMkara prabhU paNa ApalyAlA kAhIca deta nAhI. paNa tyAMcyAvizuddha svarUpAce anuciMtana kelyAne ApaNAsa phAra kAhI sahajaca prApta hote. mhaNUna yogIrAja tIrthaMkara devAcI zaraNa gheNyAce sAMgatAta. _ saMsArAcA viccheda zuddhadharmAne hoto. jyAce mana dharmAta anurakta hote tyAce jIvana bhogApAsUna yogAkaDe vaLate. tevhA tyAcyA jIvanAta karuNA, udAratA, parArthavRttI, dAkSiNyatA, akSudratA, gaMbhIratA, nirlobhatA adinatA, amAtsarya, abhaya ityAdI guNa dvitIyecyA caMdrApramANe divaseMdivasa vADhata jAtAta.460 kriyAkarma he dharmAce bAhya aMga Aheta tyAce AbhyaMtara aMga kSamA, dayA, prema 19NA, samatA, saMtoSa, atRSNA, saMvega, nirveda, sarvAMpratI Atmatulya dRSTI, AtmatatvAce zAna, niSkAma vRttI, paramAtva tatvAcyA pratI nizcala prema, bhaktI, zaraNabhAva ityAdI Aheta. 4 AbhyaMtara aMga acala, zAzvata Ahe. "eko ha dhammo naradevatANaM na jii annamiheha
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ kama (553) kiMci. 468 asA eka dharmaca Ahe jo rakSaNa karato yAcyA zivAya manuSyAlA tAraNArA jagAta koNIca nAhI. dharmAce koNatehI svarUpa svIkArale, koNatyAhI bhedopabhedAMnA samajale tarI dharmAcA ekaca rUpa samora yeNAra ANi to mhaNaje AtmazuddhIcA. dharmabhAvanecyA ciMtanAta dharmAcyA zuddhasvarUpAcA vicAra kelA jAto, tyAcyA vividha sAdhanA mArgAne ciMtana kele jAte. dharmabhAvanecyA ciMtanAcA lakSya mAnavAlA mAnavatene paNa uMca devasya athavA amaratvAkaDe vATacAla karAyacI Ahe. hyA durgandhayukta maLakaTa zarIrAdvArA jara svarga athavA mokSa lakSmI prApta hota asela tara kAya nukasAna Ahe ? jara devAlA caDhavalyA naMtara aprazasta, sukalelyA, kojalelyA, agrAhya phulAtUna sukha prada ratna miLata asatIla tara sAMsArika dRSTIne tyAcI maulikatA samajaNArA koNa tyAlA lAbhadAyaka mAnaNAra nAhI ? arthAta niHsAra vastU pAsUna sAra rUpa vastU miLata asela tara koNa asA mUrkha Ahe kI te grahaNa karaNAra nAhI ? jarI he zarIra nAzavaMta maLamUtra yukta Ahe paNa hyA manuSya janmAtaca sAdhanA ArAdhana karUna mokSa lakSmI prApta hote. bhayaMkara aMdhakArAta netra kitIhI tejasvI asale tarI mArga disata nAhI, jo aMdhakAra nakSatrAlA paNa jhAkUna deto sarva sukhAcA nAza karato. paraMtu sUrya prakAza hotAca aMdhakAra naSTa hoto. tyAca pramANe dharmarUpI sUryacA udaya hotAca janma-maraNa, saMyogaviyoga, daihika rAga, mAnasika roga zoka ityAdI tatkSaNa naSTa hotAta. 469 hyA lokAta dharmasUryAcA jo mahimA sAMgitalA Ahe to atyaMta prabhAvaka Ahe. saMsArAta janmAbarobara mRtyUcA jo yoga Ahe to atizaya duHkha prada Ahe. darpa utpanna karaNArA saMyoga viyogAcyA rUpAta badalatAta, aneka prakArace bhaya hyA jagAta parivyApta Aheta, svastha ANi paripRSTa deha maNa rugNa hoNyAta uzIra lAgata nAhI, aneka prakAracyA ciMtA, mAnasika duHkhAne manuSyAlA gherale Ahe ekA nItikArAcA hA prasiddha ThIka Ahe utthAya utthAya bodhavyaM maheMdra bhayamupasthitam / maraNa, vyAdhi, zokAnAm kiM adya nipaniSyati // arthAta uThUna uThUna manuSyAne vicAra kelA pAhije kI mAjhyAsamora moThe moThe
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaya vidyamAna Aheta. mRtyU, vyAdhI, zoka, ityAdI madhUna Aja mAjhyA samora koNate bhaya yeUna paDatIla he sAMgatA yeta nAhI. mhaNaje hA saMsAra zokaprada Ahe hA zoka samUha tevhAca naSTa hoIla jevhA janmamaraNAne mukta hoUna AtmA paramAtmatva prApta karela. ANi te dharmAneca hoNe zakya Ahe. joparyaMta mokSAnurUpa saMpUrNa sAdhanA siddha hota nAhI to paryaMta vipula puNya yogAne svarga miLato ANi yogya veLI tIvra sAdhanA ArAdhanA dvArA muktI prApta hote. svarga jIvAce aMtima dhyeya nAhI. hI sAdhanA yAtrecA madhyavartI vizrAma dhAma Ahe. dharmabhAvanemadhye sAdhakAlA dhArmika jIvana banavaNyAcI preraNA dilI Ahe to dharma dAna, zIla, tapa ANi bhAvanArUpa Ahe. 470 jagAtalyA aneka bhayAlA dUra karaNyAsAThI manuSya aneka prayatna karato. paraMtu sarvAta moThe bhaya 'bhava' mhaNaje janmamaraNAce Ahe. bhava zarIrAce nAhI paNa jIvAce hotAta. zarIra tara itheca naSTa hote. AtmA bhramaNa karato he bhava bhramaNa dUra karaNyAsAThI uparokta cAra prakArace dharma karaNe Avazyaka Ahe. dharma mAtra paralokAsAThIca nAhI. ihalokAsAThI paNa Ahe. paNa ihalokAcI pavitratA asela tara paraloka pavitra hoIla. mhaNana pariNAmAcyA dRSTIne ApaNa mhaNato dharmAne paraloka sudhArato. paralokAce kalyANa ihalokAcyA kalyANAvara AdhArita Ahe. vAstavika satya tara he Ahe kI dharmAne AtmazuddhI hote. ihaloka, paraloka sudhAraNe hI tara vyAvahArika, bhASA Ahe. kAhI dhArmika loka ubhayalokAcyA siddhIsAThI dharmAce vidhAna karata hote tyAMcA bhagavAna mahAvIrAMnI spaSTa virodha kelA ANi he sAMgitale kI dharma mAtra AtmazuddhIsAThI Ahe. hyAcA nirjarA bhAvaneta ullekha jhAlA Ahe. jo dharma zraddhene juLalelA Ahe. bAhya AkAMkSene mukta Ahe. pApakriyA rahita tyAgAne arthAta cAritrayukta Ahe. jIva, ajIva ityAdI tatva ANi Sadravya ityAdI tattvajJAna rUpa jala dvArA sAMsArika tRSNA bhogalipsA naSTa karaNArA Ahe. ANi jyAcyAne dona phaLa svarga ANi mokSa siddha hotAta. tyAlA AtmyAsAThI amata tulya mhaTale Ahe. hA dharma vAstavika sukhAcA bhaMDAra Ahe. jo vItarAga bhASita dharma samajUna paNa ikaDe tikaDe ApalI buddhI bhramita karato to kharokhara ajJa Aheta. dharmAcI zreSThatA, prazastatA ANi kalyANakArItecI bhAvanA jitakI vADhela titakI dharmAcI rucI hoIla. hI ruci gaticA rUpa gheUna pragatI karela ANi dharmAcyA uMca pAtaLIlA pohacavela.471 AcArya zubhacandra
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ lihitAta kI "ciMtAmaNI ratna, divya nidhi kAmadhenu, kalpavRkSa he sarva dharmAcyA zrI, zobhA athavA kAnti-prakAzAsamora dIrghakALAparyaMta kiMkara naukarA sArakhe Ahe.'473 dharmaca gurU, mitra, svAmI, baMdhu anAthAcA nAtha ANi tAraNArA Ahe. 474 dharma zabda phAra vyApaka Ahe ANi bhrAmaka arthAta goMdhaLUna TAkaNArA paNa Ahe. kAraNa pratyeka matavAdI ApalyA ApalyA paraMparelA ANi siddhAMtAlA dharma mhaNatAta. dharmAcyA bAhya nAvAta paDUna manuSya pathabhraSTa hoto. jara mArga cukIcA pakaDalA tara koNa kaThe jAIla kAhI sAMgatA yeta nAhI. hI moThyA mahattvAcI goSTa Ahe kI manuSya samajato mAjhyA dharmAta je sAMgitale Ahe teca khare Ahe. AcArya hemacaMdra mhaNatAta, agnizIkhene jara tirapI gatI kelI asatI tara jagat bhasma jhAle asate. have ne jara urdhva gati kelI asatI tara prANyAMce jagaNe kaThINa jhAle asate paNa tase hota nAhI hyAce kAraNa dharma Ahe. saMpUrNa jaga jyAcyA AdhArAvara Ahe azI hI vasuMdharA koNAcyAhI AdhArAvara TIkalele nAhI ticA AdhAra dharmaca Ahe. caMdra, sUrya pratidivasa udita hotAta. jagAvara upakAra karatAta hA sarva dharmAcA prabhAva Ahe.475 ___ azA prakAre dharmasvAkhyAta bhAvanece ciMtana sAdhakAlA dharmamaya samyaka ciMtana dhAre barobara joDate. jyAcyA phalasvarUpI aMtarasAmarthya jAgRta hoto ANi jIvana dharmamaya karaNyAcyA rUpAta to prakaTa hoto. jo paryaMta dharma manAmadhye dRDhatene rAhAto to paryaMta kuNI ApaNAsa mArale tarI tyAcA pratighAta karata nAhI. ANi jevhA dharma manAtUna nighUna jAto tevhA pitA-putra hyAMcyAta paNa paraspara ghAta hotAnA pAhilA jAto mhaNUna hyA vizvAce kalyANa dharmAneca Ahe.476 "sakaLA'pi kalA kalAvatAm vikalA dharma kalAMvinA / sakale nayane vRthA yathA tanubhAjAM di kanInIkA vinA // "477 saMpUrNa kalecA kalAkAra asalA tarI jara eka dharma kalA nasalI tara tyA kalA vyartha Aheta. jyA pramANe DoLe Aheta paNa kIkI nasalI tara vartha Ahe. sagaLe zAkha vAcale paNa AtmazuddhI athavA jIvana zuddhIce sUtra vAcalyAzivAya sarva vAcana vyartha Ahe. jIvana zuddhIce pATha vAcale paNa tyAlA hRdayaMgama kele nAhI, tyAcyAvara vizvAsa kelA nAhI tara kAya phAyadA ?
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya vAGamayAmadhye dharma zabdAcA vyavahAra phAra vyApaka Ahe. ANi hA zabda kaTAca priya paNa Ahe. hA kuThe nAhI hAca prazna Ahe. AdhyAtmika ANi dArzanika sAhityAta tara dharma zabda otaprota Aheca paNa AzcaryAcI goSTa tara hI Ahe kI jyotiSa ANi Ayurvedika ityAdI vidyeta suddhA koNatyA na koNatyA prakAre dharma zabda AlA Ahe. jyotiSa zAstrAta pratikUla grahAcyA vAITa pariNAmAlA nipphaLa karaNyAsAThI vividha dhArmika kriyece varNana Ale Ahe, tara Ayurvedamadhye paNa roga dUra karaNyAsAThI dhArmika vidhicA Azraya ghetalA gelA Ahe. rAjanIti paNa anekaveLA dharmAcyA AdhArAzivAya cAlata nAhI. kAraNa yaddhAta vijaya miLavaNyAsAThI maMtra ityAdI sAdhanecA AdhAra ghetalA jAto. azA prakAre dharmAcA prabhAva ApalyAlA sagaLIkaDe disUna yeto. _dharma zabdAcI paribhASA karaNyAcI AvazyakatA rahAta nAhI. jase 'AI' zabda bolalyAvara AI koNAlA mhaNatAta te sAMgAve lAgata nAhI. ajJAna, andhavizvAsa ANi kusaMgatImuLe lokAMnI dharmAsArakhyA pavitra zabdAbarobara aneka cukIcyA mAnyatA joDalyA tyAmuLe AjacyA kALAta dharma zabdAcA kharA artha va lakSaNa samajaNe phAraca Avazyaka jhAle Ahe. ANi mhaNUnaca hyA dharmabhAvaneta vibhinna lekhakAcyA mate dharmAce je nirUpaNa jhAle Ahe tyAce thoDakyAta varNana kele Ahe. - aneka jJAnI saMtapuruSAMdvArA jhAlele he dharmabhAvanece vivecana pAThakAMcyA manAta he bhAva nizcitapaNe utpanna karaNyAsAThI madata rUpa hotAta kI- dharma paramottama Ahe, parama kalyANAkArI Ahe. zAzvata sukha deNAre Ahe. ra jevhA vyaktIcyA manAta ase udAttabhAva dRDha hotAta tevhA tyAcI dharmAta sahaja pravRttI hoU lAgate ANi hI bhAvanA jIvAtmyAlA dharmAcyA prazasta mArgAvara uttarottara puDhe nete. gaphAra vItarAga paramAtmA mahAvIra bhagavAna yAMnI ahiMsA, saMyama, taparUpI dharmAcI parAkASTA ANi maMgalamayatA darzavalI Ahe. kAraNa hyA triveNI dharma anuSThAna AtmadravyAta anata guNa prakaTa karatAta mhaNUna te uttama Aheta. azA maMgalamaya dharmabhAvaneta sthira rAhuna ahiMsA heca saMyama Ahe ANi saMyamaca ahiMsA Ahe. ahiMsA sAdhya Ahe ANi sAdhyacyA siddhIsAThI Avazyaka niyamAce je pAlana kele jAte te saMyama Ahe. ase utkRSTa je AcaraNa karatAta tyAMnA devatApaNa namaskAra karatAta. dharmAcI mahimA, garimA, kalyANakAritA ityAdIce ciMtana kharokhara aMtakaraNAlA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ (557) AMdolita karate. saMskArI lokAMce udbodhana saMskArI puruSAMcyA hRdayAta eka prakAre jAgRtIcI bharatI ANate. ANi te nazvara sukha samRddhImaya jIvanApAsUna virakta hoUna vairAgyAcyA dizelA svIkAra karatAta. Arya jambu, dhannAsArthavAha, zAlibhadra ityAdI hyAce jvalaMta udAharaNa Ahe. jyAMnI vipula saMpattIcA parityAga karUna dharmAcA pAvanamArga svIkArUna svataHce jIvana dhanya banavale. ANi lokAMnA hyA mArgAvara cAlaNyAsAThI prerita kaile 479 dharmAcyAca prabhAvAne sUrya caMdra nehamI udita hotAta, grISmaRtUcyA uSNatene saMtapta jhAlelyA pRthvIlA veLevara vidyuta camakAr2yAne yukta megha pRthvIlA zItalatA detAta. jevhA AI, vaDIla, bhAU, bahINa ityAdI sagaLe toMDa phiravUna TAkatAta. svataHce sainika paNa dIna hIna hotAta. dhanuSya bANa ucalaNAre hattI zithila hotAta azA viparIta veLI kaSTamaya sthitIta dharmaca sahAyaka banato, rakSA karaNyAta dharmaca tatpara rAhato. dharma bhAvanecI phalazrutI hIca Ahe kI AmhI dharmAcyA yA zuddha svarUpAce ciMtana karAve. hyA bhAvanecyA vividha sAdhanA mArgAce jJAna prApta karAve ANi he samajAve, jyApramANe zidorI barobara gheUna lAMba pravAsAsAThI jANArI vyaktI mArgAmadhye bhUka ANi tahAnene du:khI hota nAhI. tyAca pramANe jI vyaktI dharma sAdhanA karUna parabhavAmadhye jAte ticI karme alpa rAhAtAta. tI sukhapUrvaka paralokAcI yAtrA karate. abandhucA bandhu, amitrAcA mitra vyAdhi va duHkhAne pIDita lokAMcyAsAThI auSadha nirdhanatene khinna cittavAlyAsAThI dhanarUpa, anAthAMce nAtha, ANi guNa rahita lokAMsAThI guNa sAgara azA prakAre hyA jagAta mAtra eka dharmaca sarva prakAre kalyANa karaNArA Ahe. arihaMtadeva dvArA prarUpita dharmaca satya Ahe. azAprakAre bhAvanene bhAvita hoNArA buddhimAna sarva prakAracyA Atmika AnaMdAlA prApta karato. manuSyAce cAra puruSArtha sarva vidita Ahe. dharma, artha, kAma va mokSa hyA cAra puruSArthAmadhye dharmAce prathama sthAna Ahe mhaNUna dharmAcI sarvatra mahAnatA svayaMsiddha Ahe. manuSya jIvana dharmAsAThI Ahe ANi dharma manuSya jIvanAsAThI Ahe. mokSa jIvanAce lakSa Ahe. artha va kAma jIvanAce dona kinAre Ahe. jyAcyAmadhUna dharmAcI saritA pravAhita hote. manuSya janmAcI sArthakatA dharmamaya hoNyAtaca Ahe. kharA dharma toca Ahe jyAcyA dvArA antazcetanA ANi AMtarika alhAda vADhato. dharmAcyA rahasyalA samajAve, samajUna hRdayAta dhAraNa karUna je ApalyAsAThI cAMgale
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIte dasar2yAsAThI paNa karU nakA. rAga, dveSa rahita vitarAgI mahApuruSAMnI jyAce AcaraNa kale Ahe ANi jyAlA hRdayapUrvaka mAnale Ahe toca dharma Ahe. bArA bhAvanAMcI phalazrutI bAg2a bhAvanAcA upasaMhAra karatAnA AcArya kuMdakuMda yAMnI lihile Ahe kI bAga anapekSA pratikramaNa, AlocanA, samAdhI rUpa Aheta mhaNUna nehamI tyAce anubhAvana karAve. dyA gAthemadhye he spaSTa disUna yete kI bhAvanAMcA va pratikramaNa AdicA gADha saMbaMdha Ahe. kAraNa bhAvanecyA abhyAsAneca he sulabhatene saphala hotAta. pratikramaNa ityAdIcA mArmika tathya samajavatAMnA A. kundakunda yAMnI sAMgitale Ahe- jara ApalI zaktI kiMvA Atmabala vyakta rUpAta vidyamAna asela tara pratikramaNa, pratyAkhyAna, sAmAyika, AlocanA, sahajapaNe satata hota rAhatAta. manAta samatvabhAva nasela tara he pratikramaNa ityAdI sarva vyavahAra dRSTIne Aheta, aupacArika Aheta. anAdikALApAsUna AtA paryaMta jyA puruSAMnA muktI prApta jhAlI Ahe tI bArA bhAvanecyA ciMtana mananAne kelI Ahe. tyA sarva mahApuruSAMnA mahAna AtmyAMnA punhA punhA namana Ahe.480 A. kuMdakuMdAnI bArA bhAvanAMce je vivecana kele Ahe te aneka dRSTIne atizaya mahattvapUrNa Ahe. tyAce punhA punhA ciMtana anubhAvana kelyAne jIvanAta eka azI cetanA jAgRta hote kI vyaktI sahajapaNe satya ArAdhanecyA mArgAvara ArUDha hoto. yA bArA bhAvanA buddhimAna janAMcI jina vacanA pratizraddhA ANi bhavavairAgya utpanna karaNyAta madata karatAta. je jIva hyA bArAbhAvanAdvArA sadaiva bhAvita rAhatAta te samarasta karmAcA niHpAta karatAta ANi nirmala zuddha banUna zreSTha mokSasthAna prApta karatAta. A. vaTTakera ApalI zubhakAmanA pragaTa karatAnA mhaNatAta kI, zrI jinezvara deva jyAMnI dhyAnAcyA mAdhyamAne karmAcA kSaya kelA jyAMnI mokSAcI argalA ughaDalI, jyAMnI mohAvara vijaya miLavalA, jyAMnI ajJAna aMdhakAra mithyAtva mohanIya raja-jJAnAvaraNIyAdi karmAcA vinAza kelA. te mahApuruSa yA saMsArarUpI samudrAtUna AmhAlA zIghra pAra karAve. zevaTI atyaMta saraLa bhAvanene AcArya lihitAta mAjhyA jIvanAta nirmaLa anuprekSA udita hovo, aMtima kSaNI mAjhe ciMtana aseca rAho. samagra lokAtIla paramAtmA mAjhyAvara prasanna hoNyAcI kRpA karA.481 A. vaTTakera yAMnI bArA anuprekSece varNana karatAnA mukhyataH yA goSTIvara vizeSa dhyAna dile Ahe kI sAdhaka AtmA viparIta para padArtha je anitya Ahe te kadhIca zaraNarUpa
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakata nAhI. te baMdhana janaka Aheta. pIDAkArI Aheta ase ciMtana karAve tyAmuLe sAta bhautikate baddala viraktI bhAva jAgRta hoIla ase mhaNaNyAcA tyAMcA Azaya hA kI azAzvata, nazvara, padArthAbaddala mamatva nasale taraca sAdhakAcI pravRttI AtmabhAvAkaDe adhika oDhalI jAIla. vArasANuvevakhAmadhye AcArya kuMdakuMdAMcI zailI vegaLI Ahe te para padArthAcyA tyAgAcI sahaja vRtti svIkAratAta jevhA AtmA vibhAva dazAcA tyAga karUna svAbhAvika dazeta yeIla tevhA parabhAva rUpa anitya padArtha ApoApa suTUna jAtIla. mhaNUna tyAMnI zuddhopayogAcyA mAdhyamAcA upayoga karaNyAsa prerita kele Ahe. svAmI kArtikeya yAMnI dvAdazAnprekSecyA saMbaMdhI tadgata tathyAce vizeSa prakAre vizleSaNa kele Ahe je jainadarzanAcyA dRSTIne atizaya mahattva pUrNa Ahe. karmavAda, vrata paraMparA, dhArmika jIvana i.ce tAttvika vizleSaNa tyAMnI kele Ahe tyAcA pAThakAMnA phAra upayoga hoIla. zailIcI prauDhatA, nirUpaNAcI gaMbhIratA, bhAvAMcI talasparzItA ityAdI dRSTIne hA graMtha atizaya vilakSaNa Ahe. bhAvanAMzI saMbaMdhita tAttvika jJAnAce sUkSma adhyayana karaNyAcyA dRSTIne yA graMthAce asAdhAraNa mahattva Ahe. bArA bhAvanece upasaMhAra karatAnA zatAvadhAnI munI ratnacaMdrajI lihitAta kI jo bhavya jijJAsU prANI ekAntAta risthara Asana lAvUna mana, vacana ANi kAyecyA zuddhIpUrvata utkRSTa ruci ANi premapUrvaka AdarabhAvanene bArA bhAvanedvArA AtmatatvAce ciMtana karela tyAcyA manAtale kaSAyace ugra doSa zAMta hotIla AdhI ANi upAdhi naSTa hoIla. duHkha dUra hotIla jJAnarUpI divA pragaTa hoIla ANi abhinava AnaMda miLela. 182 hyA zlokAta graMthakArAMnI atyaMta mahattvAcI goSTa sAMgitalI Ahe kI bhAvanece Adara ANi premapUrvaka ciMtana kele pAhije. taseca nikAraNa zuddhI pAhije tara tyAcyA phala svarUpI kaSAyAcI zAMtI ityAdI phaLa avazya prApta hotAta. bhAvanece sAkSAta phaLa zAMtI va samAdhI ANi paramparene mokSAcI prAptI Ahe. bArA bhAvanece vargIkaraNa mukhya dona bhAgAta vATU zakU. prathama sahA bhAvanA bAheracyA sAmAnya sthitIce darzana ghaDavate. ANi mAgacyA sahA bhAvanA Antarika sthitIta AtmyAcyA vegavegaLyA sthitIce jJAna karavate. 12 bhAvanA AtmavikAsAcyA pragatIcI kramika avasthA Ahe. pahilyA anitya bhAvanemadhye kSaNika, anitya azA jaDa jagApekSA bhinna avinAzI, zAzvata, nitya, ajara
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 AtmyAcI siddhI karUna AtmA jaDa paudagalika nAhI paNa cetanA zaktiyukta Amadavya Ahe. he jANalyAnaMtara azaraNa bhAvaneta nitya asA cetanya AtmA zaraNa rahita kAraNa Ahe. tyAlA zaraNa deNArA hyA saMsArAta kuNIca nAhI. saMsAra svArtha ANi pApAne lelA Ahe. saMsAra sAra rahita asAra Ahe. azA saMsArAce svarUpa oLakhaNyAsAThI nisarI bhAvanA arthAta saMsAra bhAvanA sAMgitalI Ahe. hyA saMsAra bhAvaneta rAga-dveSa, viSayakapAyAne bharalelyA saMsArAce svarUpa dAkhavUna AtmyAlA mohabaMdhAnAtUna suTaNyAsAThI jAgRta kele Ahe. jaDa vastU ANi saMsArAcyA saMbaMdhAce vAstavika svarUpa samajalyAvara svataHcyA sUkSma sthitIce jJAna miLavaNyAsAThI cauthI ANi pAcavI ekatva ANi anyatva bhAvanece svarUpa dAkhavale Ahe. mI koNa Ahe ? yAcA nirNaya karaNyAsAThI cauthyA va pAcavyA bhAvaneta sAMgitale Ahe kI mI ekaTAca Ahe. ekaTAca AlA ANi ekaTAca jANAra Ahe. mAjhe koNI nAhI ANi mI kuNAcA nAhI. mAjhe kAhIca nAhI mAjhe Ahe te mAjhyA javaLaca Ahe, bAhera nAhI. bAheracyA vastU ANi vyaktItUna virakta hoUna Ata pravezalelA AtmA kuThe svataHcyA zarIrAtaca Asakta hoU naye. deha rAga ANi dehabhAvAtaca AkarSIta hoU naye mhaNUna sahAvI azucibhAvanA sAMgitalI Ahe, kI he AtmA jyA dehAvara tU khUpa moha Thevato to deha kazA azuci va maLamutrAne bharalelA Ahe. durgaMdhIta nALyAsArakhA Ahe. tyAcI utpattI ANi mRtyUcyA duHkhadAyaka avasthecA vicAra kara. azA prakAre cetAvanI deNArI hI azucI bhAvanA AtmyAlA sAvadhAna karate. _ AtmA AtA vikAsAcyA sAtavyA pAyarIvara yeto AtA svataHcyA Ata pahAto. AntaranirikSaNa karato kI mithyAtva, aviratI, pramAda, kaSAya, yoga, kriyA ityAdI ArAva mArgAdvAre kitI karmacora AtmyAta ghusale Ahe ANi guNa ratnAMcI luTa cAlavalI Ahe tyAcyA pAsUna sAvadhAna vhAyace Ahe. __ mitrApramANe cAMgalI zikavaNa deNArI AThavI saMvara bhAvanA Ahe. pAca samitI, tAna, guptI, bAvIsa parisaha, dahA yatidharma 12 bhAvanA ANi pAca cAritrAcyA madatIne AtmyAta ghusaNAr2yA karmacorAMnA rokaNArI hI bhAvanA Ahe. navyA karmAce Agamana saMvara dvArA thAMbale paNa june karma pAyAta ghusalelyA kATyApramANe Tocata Ahe. tyAMnA kADhaNyAsAThI navavI nirjarA bhAvanA AtmyAcyA zuddhIcI pArA karate. hI bhAvanA AI sArakhI Ahe. kaDu auSadha pAjUna paNa tApa utaravaNyAsArakhI
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtmyAlA thoDe kaSTa sosAve lAgatAta, tApavAve lAgate, sahana karAve lAgate paNa varSAce ANi aneka janmAcyA junyA karmAce phaLa sApha karaNyAce kAma nirjaga bhAvanA karate. nirjarane karma kSaya hoU lAgale mhaNaje dahAvyA bhAvaneta karmAbarobaracyA yuddhakSetrAtUna jAmyAlA bAhera ANUna saMpUrNa caudArajU lokAce svarUpa dAkhavUna karma sahita asatAnA kaThe rAhilA ANi karma rahita asatAnA hyA lokAta tU kuThe rAhila. ANi karma rahita jIvAce rAhaNyAce zAzvata sthAna kuThe Ahe. azAprakAre lokarasvarUpa bhAvaneta paramadhAma mokSAce lakSa dAkhale Ahe. mokSa prApta kase karAve ? tethe kase jAve ? tyAcyAsAThI kAya karAve hyA praznAMce uttara deNArI bodhidurlabha bhAvanA ApalyAlA prerita karate. mokSa prApta karaNyAsAThI samyaka zraddhA dorI athavA ziDIsArakhI Ahe. tyA samyak zraddhece svarUpa hyA bhAvaneta prastuta kele Ahe. hI bhAvanA AtmyAlA zuddha va zraddhALU karate. mokSa prAptIcA lakSa jAgRta hoto. zama saMvega i. bhAva prakaTa hotAta. zraddhA jhAlyAnaMtara AcaraNAta kase ANAyace tyAce varNana bArAvyA dharmabhAvaneta kele Ahe. dharmabhAvanA dharmAcaraNAcA mArga dAkhavate. dAna-zIla-tapa bhAvanedvArA AtmyAlA dharmAcaraNAce hI bhAvanA zikavate. azA prakAre vairAgya preraka bArA bhAvanece ciMtana AjacyA yugAta uThaNAr2yA azubha saMkalpa vikalpAne vAcaNyAsAThI, zubha bhAvanene manAlA bhAvita karaNyAsAThI jIvanAta uThaNAr2yA jaTila (kicakaTa) samasyece samAdhAna karaNyAsAThI vairAgyAcA bodha deNyAsAThI ArAdhaneta utsAha ANi joza ANaNyAsAThI, AdhyAtmika ciMtana karaNyAsAThI taseca jana tatvAcI tArkikatA va tAttvikatA samajaNyAsAThI va zubha bhAvanece satata sAtatya ThavaNyAsAThI atyaMta mananIya, ciMtanIya, paThanIya, va AcaraNIya Ahe. caMcala cittAlA ekAgra karaNyAsAThI vArA bhAvanAMce ciMtana atizaya upayukta Ahe. hyA bhAvanA jIvAtmA koNatyAhI paristhitIta asalA tarI zAMtI deNAr2yA Ahe. hRdayAta eka prakAracI nivRttI navaMda ANi paramazAMtIcA anubhava hoU lAgato. manAce vikAra, zarIra va dhanAcI AsaktI svayamava kSINa hoU lAgate. ANi saMskArAta vairAgyAcI jAgRtI hote. vairAgya bhAva tIkSNa, ABORT nirmaLa ANi dRDha hoto. yogasAdhanesAThI vairAgya sarva prathama Avazyaka tatva Ahe. vairAgyAzivAya sAdhaka
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ (562) adhyAtma yogAta gatI karU zakata nAhI. tyAcI saMpUrNa gatI pragatI vairAgyAcyA dRddhatevaraca avalaMbita Ahe. bArA bhAvanecyA ciMtanAne vairAgya bhAva dRDha hoto tyAca barobara yathArthatecI anubhUti hote. anAdikALacyA mithyA saMskArAce parimArjana hote. vairAgyabhAvanA sukhAcI cAvI Ahe. saMsAra bhayayukta Ahe va vairAgya bhAvanA abhaya Ahe. bhavya jIvAMnA AnaMda deNArI Ahe. parisaha, upasarga Ale asatA vairAgya bhAvanecyA ciMtanAne dRDhatA ANi samatA bhAvarUpI sukha utpanna hote jethe vairAgya tethe sukhasamudrAlA bharatI yete.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ (563) saMdarbha BAR nimooo o 12. 13. 14. yogazAstrA eka parizIlana u. amaramuni pR. 4 prAstAvika yogazAstra no gUrjarAnuvAda 4/74 pR. 419 yo. zA. eka. pari gA. 5 pR. 4 bAra bhAvanAnI sajjhAya gA. 4-5 pR. 1-2 bhAvanA kalpalatA zrI vijayapadmasUri kRta. pR.6 adhyAtma kalpadruma 1 samatAdhikAra zlo. 5 pR. 11 adhyAtma kalpadruma 13/39 pR. 299 bhAvanA kalpakatA zrI vijayapadmasUrI kRta pR. 6 te 10 bhAvanA bhava nAzinI le. zrI. aruNavijayajI pR. 1 bhAvanAyoga eka vizleSaNa le. A. AnaMda varapIjI ma. pra. 160.161 vArasANuvekkhA gAthA 3 te 7 pR. 3 te 7 prazamarati prakaraNa gA. 151 pR. 104 mUlAcAra uttarArdha gA. 695 pR. 2 bhagavatI ArAdhanA gA. 1711 te 1723 pR. 762 te 767 ratnakaraMDa zrAvakAcAra, bhAvanAdhikAra sU. 121 pR. 361 sarvArthasiddhi : 9/7 vRttI pR. 315 tattvArthavArtika bhA. 2 pR. 770 kArtikeyAnuprekSA gAthA 4 pR. 3 tattvArtha sUtra 5/37 pR. 142 kArtikeyAnuprekSA gA. 5 te 22 pR. 5 te 11 bRhad dravyasaMgraha adhikAra 2 pR.81 yogazAstra 4/58 pR. 108 yogazAstra 4/60 pR.108 padmanandI paMcavizatiH anityapaMcAzat ko 13, 14,15 pR.142, 143 yazastilakacampU kAvya zloka 106 pR. 257 jJAnArNava sarga 2, zloka 8-9 pR. 13 jJAnArNava sarga 2, zloka 23, 24 pR. 19 17. . 24. 25. B0
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ (564) 28. 33. 10. 42. jJAnArNava sarga 2, zloka 32, 33 pR.21 dharmAmRta (anagAra) zloka 58 pR. 454 siriraidhU viraiU pAsaNAha cariU 3 te 14 pR. 46 .. zAMtasudhArasa prathama bhAvanA gIta saMpUrNa pR. 5 te 7 adhyAtmakalpadruma 2/1 pR. 65 adhyAtmakalpadruma 3/1 pR. 74 bAraha bhAvanAnI saJjhAyo, zrI jayasomamunI gA. 2 te 9 pR. 2 te ? bhAvanAsaMgraha zrImadrAjacaMdra pR. 23 satyabodha, saJjhAya saMgraha, pR. 199 bhAvanAzataka gA.2,3 pR. 4,8 38. bhAvanAzataka zloka 5 pR. 15 39. bhAvanAbodha munI gaNezamala gA. 4-5 pR. 23-24 sarala bhAvanA bodha gaNezamunI zAkhI pR. 8 41. bhAvanA zataka muni ratnacaMdrajI pR. 38 jaya dhvaja, pR.953 43. 'bhAvanA',le. zobhAcaMdra bhArilla gA.1 pR.1 amUrta ciMtana AcArya mahAprajJa, pR. 19 amUrtaciMtana AcArya mahAprajJa pR. 20 46. bAraha bhAvanA : eka anuzIlana DaoN. hukamacaMda bhArilla pR. 28 bhAvanAyoganI sAdhanA lekhaka vijamunI zAstrI pR. 8 18. uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 18 gA. 46 pR. 295, 298, 299 saMvega raMgazAlA caudAvA bhAvanA dvAra pR. 531, 532 50. vArasANuvekkhA gA. 11 pR. 11 vArasANuvekkhA gA. 12 pR. 12 vArasANuvekkhA gA.13 pR. 13 mUlAcAra (uttarArdha) A. vaTTekara gA. 697 pR. ? mulAcAra (uttarArdha) A. vaTTakera gA.697 pR. 4 bhagavatI ArAdhanA gA. 1724 te 1740 pR. 768 te 774 ratnakaraMDa zrAvakAcAra sUtra 121 pR. 366 / / ratnakaraMDa zrAvakAcAra sU. 121pR.366,367 17. . 53. 57.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58. 64. 70. 722 tattvArthavArtika bhA. 2,9 bhAga-29/7 pR. 770 sarvArthasiddhI 9.7 pR. 316 kArtikeyAnuprekSA gA. 23 pR. 12 kArtikeyAnuprekSA gA. 25 pR. 12 maMtra yaMtra taMtra vijJAna pR. 2 saMpA. hirAlAla duggaDa bRhadadravya saMgraha 2/35 TIkA, brahmadeva pR. 81, 82 yogazAstra 4/63 pR. 109 yogazAstra 4/64 pR. 109 yazastilakam campU AzvAsa 2 gA.112 zrI saMvega raMgazAlA pR. 533 padAnaMdI paMcavizatiH anitya paMcAzata gA. 19 pR. 158-159 dharmAmRta anagAra 6/60 pR. 455 jJAnArNava sarga 2 azaraNabhAvanA gA. 4 pR.25 jJAnArNava sarga 2 azaraNa bhAvanA gA. 5 te 10 pR. 25, 26 jJAnArNava sarga 2 azaraNa bhAvanA gA.18 pR. 28 zAMtasudhArasa azaraNa bhAvanA zloka 3 pR. 9 zAMtasUdhArasa azaraNabhAvanA gIta gA.2,5,6,7,8 pR. 10 te 11 vAra bhAvanAnI saJjhAya DhALa 2 gA. 4,5 pR. 7,8 vairAgyabhAvanA saMgraha zrI maMgatarAyajI kRta bArA bhAvanA gA. 7, pR. 5 sUtrakRtAMga sUtra 2 / 1 / 13 bhAvanAbodha, muni gaNezamala zloka 6, pR. 26 bAraha bhAvanA eka anuzIlana DaoN. hukamacaMda bhArilla pR. 37 bhAvanA - lekhaka zobhAcaMdra bhArilla azaraNa bhAvanA, zloka. 10 pR. 6 vArasANuvekkhA gA. 24 te 34 pR. 24 te 34 sabhASyatattvArthAdhigama sUtram 9/7 pR. 397 mulAcAra uttarArdha gAthA 705 te 712 pR. 7 te 13 tattvArtha sUtra 2/10 pR. 53 AcAraMga sUtra 1 / 6 / 49 pR. 28 tattvArtha sUtra 2 / 32 pR. 67 bhagavatI ArAdhanA gAthA 1764 te 1775 pR. 787 te 793 74. 4
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. (566) 110. bhagavatI ArAdhanA gAthA 1784 te 11787, pR. 796 te 797 ratnakaraMDa zrAvakAcAra sU. 121, pR. 381, 382 sarvArthasiddhau 9/7 pR. 801 tattvArthavArtika 9/7 pR. 600 puruSArthasiddhayupAya zloka 1-14-14, pR. 24 dhyAnazataka gAthA 13 pR. 44 kArtikeyAnuprekSA gA. 32 te 35 pR. 16, 17 bhava bhAvanA hemacaMdrasUrI gA. 261 te 267 pR. 44 kArtikeyAnuprekSA gA. 40 te 73 pR. 19 te 34 zrI saMvegaraMgazAlA pra. 534, 535 jJAnArNava sarga 2 saMsArabhAvanA gAthA 7, pR. 30 zAMtasudhArasa gIta saMsAra bhAvanA gA. 1, 2, 8 pR. 14, 16 raNakAra ghaMTano paDakAra saMtano, le. ratnasuMdaravijajI ma. pR. 1 bhAvanA, lekhaka zobhAcaMdra bhArilla, saMsArabhAvanA gA. 10, pR. 9 bAraha bhAvanAnI sajjhAo DhALa 3, gA. 2, pR. 11 bhAvanA saMgraha pR. 39 sthAnAMga sUtra 4 / 1 / 130 pR. 243 sthAnAMga sUtra 4 / 2 / 285 pR. 294 sthAnAMga sUtra 4|4|628 te 631 pR. 438 dhyAna kalpataru lekhaka - amolakaRSIjI mahArAja pR. 54 vairAgyabhAvanA saMgraha, bAraha bhAvanA kavivara budhajanajI gA. 3, pR. 16 bAraha bhAvanA : eka anuzIlana le. hukamacaMda bhArilla, saMsArabhAvanA gA. 3, pR. 49 vairAgya bhAvanAsaMgraha bAraha bhAvanA paM. jayacaMdrajI gA. 3 pR. 12 111. bhakti mArganu rahasya le. bhogIlAla giradharalAla seTha pR. 197 te 203 bhavanAzinI bhAvanA paramapada prAptikI bhAvanA gA. 8 pR. 36 112. 113. sthAnAMga sUtra 1/1 114. uttarAdhyayana sUtra 20 / 36, 37 pR. 341 va 342 115. samIkSaNa dhyAna : darzana aura sAdhanA pR. 106, 107 116. AcArAMga sUtra 1-8-6-222, pR. 274
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117. 118. 120. ASTROPROTAH 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129. 130. 138 uttarAdhyayana sUtra 29-40 pR. 505 te pR. 507 uttarAdhyayana sUtra 4/4 pR. 76 uttarAdhyayana sUtra 13/23,24, pR. 217 vArasANuvekkhA gA. 14 te 20 pR. 14 te 20 prazamarati prakaraNa 4 / 153 TIkA pR. 105, 106 sabhASyatattvArthAdhigamya sUtra 9/7 pR. 396, 397 sarvArthasiddhe 9/7 pR. 801 tattvArthavArtika 9 / 7 pR. 771 ratnakaraMDa zrAvakAcAra bhAvanA adhikAra sUtra 121 pR. 384, 385 bRhadadravya saMgraha adhikAra 2, gA. 35 cI TIkA, pR. 85 bhAvanAsAra bRhadravyasaMgrahAcI TIkA TIkAkAra puTTyAsvAmI pR. 343 saMvegaraMgazAlA caudAve bhAvanA paTaladvAra pR. 536, 537 jJAnArNava sarga 2, ekatva bhAvanA, zloka 10, pR. 34 yogazAstra 4/69 pR. 110 padmanaMdI paMcaviMzati 22 ekatva bhAvanA dazakam gA. 4 pR.371 padmanaMdI paMcavizati 22 ekatva bhAvanA dazakam gA. 3 pR. 371 yazastilakacampUkAvyam AzvAsa 2 gA. 119 te 122 pR. 262, 263 raNakAra ghaMTano paDakAra saMtano, le. ratnasuMdaravijaya, pR. 49 te 50 dharmAmRta anagAra 6 / 64 pR. 458 dharmAmRta anagAra 6 / 65 pR. 459 zAMtasudhArasa ekatva bhAvanA zloka 1 pR. 16 zAMtasudhArasa ekatva bhAvanA zloka 4 pR. 17 zAMtasudhArasa ekatva bhAvanA zloka 5 pR. 17 uttarAdhyayanasUtra adhyayana 9/7 pR. 140 / uttarAdhyayanasUtra 9/9,10 pR. 140 te 142 uttarAdhyayanasUtra 9/14 pR. 142 / / zAMtasudhArasa ekatva bhAvanA gitikA gA. 1 te 8 pR. 18, 19 zAMtasudhArasa bhAga 1 vivecaka bhadraguptasurizvarajI pR. 265, 280 adhyAtmakalpadruma prathama samatA adhikAra zloka. 6 pR. 13 tattvabhAvanA sAmAyika pATha pada 27, pR. 338 MSRA 134. 135. 137. 138. 139. 140. 141. 142.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ A agali N REPRENTIAHINSAR sajjhAya saMgraha pada 9, 11 lekhaka trilokavarapIjI ma. pR. 199 117. samaNasUtta gAthA 11 saMpAdaka jineMdravarNijI pR. 163 bhAvanA racayitA zobhAcaMdra bhArilla ekatva bhA. gAthA 4.5 pa. 10 bhAvanAzataka pada 32, 33 pR. 161 bArahabhAvanA eka anuzIlana, DaoN. hukumacaMda bhArilla ekatvabhAvanA pada ? pR.61 152. sarala bhAvanA bodha gaNezamunI zAstrI, ekatvabhAvanA pR. 42 153. vRkSa kSINa phalaM tyajanti vihagAH, zuSkaM sara: sArasA: nirdravya purupaM tyajanti gaNikAH bhraSTaM nRpaM maMtriNaH puSpa paryuSitaM tyajanti madhupAH dagdha banAntaM mRgAH, sarva kArya vazAjano'bhimate tatkasya ko vallabhaH ? rAjendrakopa 'a' le. zrI. jayaMtavijayajI pR. 52 154. prekSAdhyAna siddhAMta aura prayoga le. A. mahAprajJa pR. 149 raNakAra ghaMTano paDakAra saMtano, le. panyAsa ratnasuMdaravijayajI pR. 66,67 156. ekatvabhAvanA dehopakaraNAdibhyo bhinna AtmAnaM bhAvayan bhavati nirabhipvaGgaH manonuzAsanam le. AcArya tulasI prakaraNa 7 pR. 125 157. aSTaprAbhRta 5/59 pR. 92 samayasAra kalaza gA. 131 pR. 300 aSTaprAbhRta 5/53 pR. 89 160. samayasAra gA. 184, 185 pR. 290 bhAvanAyoga eka vizleSaNa le. AcAryasamrATa AnaMdaRSijI mahArAja pR. 212 162. _ vArasANuvekkhA gA. 21, pR. 21 rAjapraznIya sUtra - sUtra 276 te 278 pR. 202 te 204 vArasANuvekkhA gA. 22, 23 pR. 22, 23 sabhASyatattvArthAdhigama sUtram 9/7 pR. 397 sarvArthasiddhau 9/7 pR. 317 bhagavatI ArAdhanA gA. 1752 pR. 785 ratnakaraNDa zrAvakAcAra sUtra 121 pR.385 te 387 169. yogazAstra 4/71 pR. 111 170. tattvasAra AcArya devasena 3/24 pR. 66 yazastilaka campUkAvyam 2/125 pR. 265 158. 163. 166. 167 168. MARAN
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ (569) 172. 175. RANGTAmarAHIRIKSHAMAARIH 176. 177. 178. 179. 180. 181. 182. 183. 181. 185. A RAN raidhUgraMthAvalI pAsaNAhacariuM3/18 pR. 500 jJAnArNava sarga-2 anyatvabhAvanA zloka. 4,5,6, pR. 35,36 zAMtasudhArasa anyatvabhAvanA zloka 1 pR. 20 zAMtasudhArasa anyatvabhAvanA zloka. 2 pR. 20 zAMtasudhArasa anyatvabhAvanA zloka. 3 pR. 20 dazavakAlika 4/12 pR. 131 zAMtasudhArasa anyatvabhAvanA zloka 5 pR. 21 jJAnasAra gA. 4/84 vivecaka bhadraguptavijayajI pR. 133 zAMtasudhArasa anyatvabhAvanA gitIkA zloka 1,4,5 te 8, pR.22,23 bAraha bhAvanAnI sajjhAyo anyatvabhAvanA, dohA 1, 2 pR. 19 satyabodha sajjhAya saMgraha pR. 199 bhAvanAbodha munI gaNezamala anyatvabhAvanA dohA 2, pR. 31 dhyAnakalpataru, lekhaka amolaka RSijI ma. pR. 111, 112 pravacanasAra gA. 183, pR. 358 pravacanasAra gA. 239, pR. 468 bhAvanAyoganI sAdhanA, lekhaka vijayamunI zAstrI pR. 46, 47 aMtakRta dazAMgasUtra 3/23 pR. 79 vItarAgavijJAna cha DhALA pravacana bhAga 5 pATha 5 pR.61 yogasAra (paramAtma prakAza) dohA 55 yogasAra (pa.pra.) dohA 95 vairAgyabhAvanA saMgraha bArahabhAvanA paM. jayacaMdajI chAbaDA pR. 12 hastalikhita le. umezamunI 'aNu' pR. 290 AcArAMga sUtra 1/2/5/92 pR. 67 vArasANuvekkhA A. kundakunda gA. 43 te 45, pR. 43 te 45 prazamarati prakaraNa A. umAsvAtI gA. 155 pR. 106, 107 tattvArthavArtika 9/7-6 pR.602 mUlAcAra uttarArdha le. AcArya vaTTakera gA. 722 pR. 17 mUlAcAra uttarArdha le. AcArya vaTTakera gA. 723 pR. 17 mUlAcAra AcArya vaTTakera gA. 724 pR. 18 mUlAcAra AcArya vaTTakera gA.725, 726, pR. 19 PROHAMPRABHATIOME 187. 188. 189. 190. 191. 192. 193. 194. 195. M ORE 197. 198 200. 201.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202. 203. 204. 205. 206. 207. 208. 209. 210. 211. 212. 213. 214. 215. 216. 217. 218. 219. 220. 221. 222. 223. 224. (570) mUlAcAra AcArya vaTTakera gA. 727, 728 pR. 20 bhagavatI ArAdhanA gA. 1807 pR. 806 bhagavatI ArAdhanA gA. 1808 pR. 807 bhAvanA saMgraha le. zrImad rAjacaMdra pR. 77 svAmI kArtikeyAnuprekSA gAthA 83 TikA pR. 41, 42 svAmI kArtikeyAnuprekSA gAthA 87 pR. 43 228. 229. 230. yogazAstra gAthA 73 pR. 112 yazastilakcampu AzvAsa 2 gAthA 129 pR. 266, 267 zAMtasudhArasa azucI bhAvanA zloka 1-2 pR. 24 zAMtasudhArasa azucI bhAvanA gitikA gA. 1, 3,8 pR. 26, 28 iSTopadeza zloka 18 pR. 40 bAraha bhAvanAnI saJjhAya azucI bhAvanA dohA 1 pR. 23 satyabodha, saJjhAya saMgraha le. pU. tilakaRSI ma. pR. 199 sarala bhAvanA bodha, le. gaNezamunI zAstrI pR. 57, 58, 59 hastalikhita DAyarI, le. umezamunI "aNu" pR. 292 jJAtAdharmakathA 222 te 225 va 259 te 266 pR. aSTaprAbhRta 5 bhAvaprAbhRta gA. 37 pR. 82 a. jaina siddhAMtakoza bhAga 1 pR. 297 ba. bRhadadravya saMgraha TIkA zrI brahmadevasya 2 / 33, pR. 75 upAsakadasAMgasUtra anuvAda jainAcArya ghAsIlAlajI ma. pR. 126 tattvArtha sUtra 6/5, pR. 150 anuvAda. paM. sukhalAla saMghavI sarvArthasiddhi 6/4/615 pR. 240 tattvArthavArtika 6/5/1-7, pR. 708 paMca AsavadArA paNNattA micchattaM jogA / sthAnAMga 5/2/109, pR. 488 225. tattvArtha sUtra 8/1 pR. 192 226. prazamarati prakaraNa, umAsvAti, 8/157, pR. 108 227. SaDdarzana samuccaya - haribhadrasUri pR. 274, 275 samayasAra pravacana paM. vijayamuni zAstrI pR. 54 nava padArtha AcArya bhikkhu pR. 369 navatatva sAhitya saMgraha saMpAdaka udayavijaya gaNi gAthA 62, pR. 9
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaH karmapudgalAdAna hetU: proktaH saH aasvH| karmANicASTadhA jJAnAvaraNIyAdi bhedataH 232. 234. 235. 238. 240. 241. 242. 243. 244. jaina tattva prakAza lekhaka - jainAcArya amolakatrASijI ma. pR. 353 dhyAna kalpataru jainAcArya amolakatrapijI ma. pR. 54 praznavyAkaraNa sUtra 1/1/2, pR.5 vArasANuvekkhA 48 te 55, pR. 48 te 55 samayasAra gA. 166, Anava adhikAra pR. 263 samayasAra kalaza gA.115, pR.268 tattvArthasUtra 6/3-4, pR. 48 paMcAstikAya gA. 135, pR. 196 paMcAstikAya gA. 139, pR. 201 tattvArthavArtika bhA. 2/9/7 pR. 602 a. sabhApyatatvArthadhigama sUtra 9/7, pR. 401, 402 ba. tattvArthavArtika 9/7, pR.602 mUlAcAra uttarArdha gA. 730, pR. 21 mUlAcAra uttarArdha gA. 733, 734,735, pR. 22 bhagavatI ArAdhanA gA. 1815 te 1828 pR. 809 te 817 ratnakaraMDa zrAvakAcAra sUtra 121, pR. 390 svAmI kArtikeyAnuprekSA gA. 88 te 94, pR. 44 te 46 bRhadadravyasaMgraha 2/35/7, pR. 87, 88 yogazAstra gA.74, pR. 112 yogazAstra gA. 75 te 77, pR. 112, 113 yazastilakacampU AzvAsa 2 gAthA 131 te 134, pR. 267, 268 jJAnArNava sarga 2 Aranava bhAvanA zloka 3, 4, pR. 40 bArahabhAvanA nI sajjhAyo le. jayasomamuni DhALa 7 pR. 29 te 32 vairAgyabhAvanA saMgraha gAthA. 7, pR.14 uttarAdhyAyana sUtra 21/9 pR. bhAvanAzataka 7/54 lekhaka ratnacaMdrajI ma. pR. 249 bhAvanAzataka, 7/50 pR. 224 dhyAna kalpataru pR.61 savaiyA 246. 247. 248. 249. 250. 251. 252. 253. 254. 255. 256. 257.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258. 259 260. 261. 263. 265. 267. cariya pamAya bahulA kAlussaM loladAya visayesu / paraparitAvapavAdo, pAvassa ya AsavaM kuNadi / / paMcAstikAya gA. 139 pR.201 pamAyamUlo baMdho bhavati nizIthacUrNi 6689 appamatto jaye niccaM dazavakAlika 8/16, pR. 299 asaMkhayaM jIviya mA pamAyae uttarAdhyayanasUtra 1/1, pR. 73 vitteNa tANaM na labhe pamatte uttarAdhyayanasUtra 4/5, pR. 76 bhAraNDa pakkhI va careppamatte suttesu yAvi paDibuddha jIvI uttarA. sU. 4/6 pR. 5 Alasyahi manuSyANAm zarIrasyo mahAripuH / bodhAmRta le. zrI. brahmacArIjI pR. 314 bhAvanAzataka paM. ratnacaMdrajI ma. Aranava bhAvanA gA. 56 pR. 219 te 253 tattvArtha sAra zrImadamRtacandrasUri (saM. paM. pannAlAla sAhityAcArya pR. 112, 113 a. sthAnAMga sUtra 5/2 sUtra 112 te 122 pR. 489 te 190 ba. saMskRta graMthArgata jaina darzanAtIla navatatve, le. DaoN. dharmazIlAjI mahAsatI pR. 261 te 266 ka. jaina siddhAnta thoka saMgraha bhAga 1-2 saMgrAhaka zrI dhIMgaDabhalajI giDiyA pR. 107 te 111 dazavaikAlika sU. a. 4 gAthA 55 te 63 pR. 126 uttarAdhyayana sUtra a. 30. sU. 2, 3 pR. 526 pANavaha-musAvAyA adattamehuNa pariggaha virao / rAI bhoyaNavirao jIvo bhavaI ANAsavo // 2 // paMca samio tigutto akasAo jiindrio| agArao ya nisallo, jIvo aNAsavo // 3 // uttarAdhyayana sUtra a. 29, sU. 14, pR. 495 paccakkhANeNaM bhante / jIve kiM jaNayai / paccakkhANeNaM AsavadArAI nisambhaI tatvArtha sUtra a 1, sU. 4, pR.5 saMskRta graMthArgata jaina darzanAtIla navatatva le. DaoN. dharmazIlAjI mahAsatI a.4, pR. 180 sarvadarzana saMgraha mAdhavAcArya pR. 165 uttarAdhyayana sU. 29/11 268. 269. ho A 270. 271. 274.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275. 276. 277. 278. 279. 280. 281. 282. 283. 284. 285. 286. 287. 288. 289. 290. 291. 292. 293. 294. tattvArthasUtra 9/1, pR. 206 sarvadarzana saMgraha mAdhavAcArya (bhApyakAra umAzaMkara zarmA) 'pi'' pR. 165 tattvArthasUtra 9/2 pR. 206. "sagupti, samiti dharmAnuprekSA parisaha jaya cAritre." kArtikayAnuprekSA gA. 95, TIkA AcArya zubhacaMdrajI ma. pR. 47 samayasAra gA. 188, 189, pR. 294 vArasANuvekkhA gA. 61, 62, 63 pR. 61, 62, 63 pravacanasAra gA. 181 vArasANuvekkhA gA. 64, pR. 64 samayasAra kalaza gA.129, 130, 132, pR.299, 300 prazamarati prakaraNa le. umAsvAti 8/158, pR. 109 sabhASya tatvArthadhigamasUtra 9/7, pR. 102 iSTopadeza, zrI pUjyapAdasvAmI pR.5 tattvArthavArtika 9/2 pR. 591 tatvArthasUtra 9/4 pR. 207 yogazAkha 1/41 te 44, pR. 14 tattvArthavArtika 9/2 pR. 591 sarvArthasiddhi 9/2 pR. 312 bRhadrvyasaMgraha 2/35 TIkA pR.80 jainendra siddhAMta koza bhAga. 4 pR. 340 utarAdhyayana sUtra 24/2 pR. 110 tattvArthavArtika 9/5 pR.594 uttarAdhyayana sUtra 24/1,27 pR. 410, 419 uttarAdhyayana sUtra 24 saMpUrNa uttarAdhyayana sUtra 24/26 pR. 418 tattvArthasUtra 9/6 pR. 208 Avazyaka sUtra uttarAdhyayana sUtra 3/12, pR. 67 sohI ujjuyabhUyasya dhammo suddhassa citttthii| nivvANaM paramaM jAi, ghaya-sittavya pAvae / / 295. 296. 297. 298. 299. 300. 301.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302. 304. 306. 307. 308. 309. 310. 311. 312. 313. 314. 315. 317. 318. tattvArthavArtika 9/6, pR. 595-598 uttarAdhyayana niyukti bhA. 3 pR. 36, duHkhopanipAtesaMklezarahita / paripahajayaH tattvArthavArtika 9/9 pR. 608 tattvArthavArtika 9/18 pR.616 tattvArthavArtika 9/18, pR. 616 te 617 tattvArthavArtika 9/18, pR. 616 te 617 mUlAcAra uttarArdha gA. 742 pR. 25 mUlAcAra uttarArdha gA. 743, 744 pR. 26 mUlAcAra uttarArdha gA. 745, pR. 26 bodhAmRta zrI bahmacArIjI bhAga 1 prathamAvRttI pR. 123 bhagavatI ArAdhanA gA. 1832, 1833, pR. 819 bhagavatI ArAdhanA gA. 1834-1935 kArtikeyAnuprekSA gA. 96 pR. 47 kArtikeyAnuprekSA gA. 97 te 100 pR. 48, 49 jJAnArvaNa sarga 2 saMvarabhAvanA zloka 4, pR. 42 yogazAstra 4/179, 80, 81, pR. 113 yazAstilakama AzvAsa 2 zloka 135, 136, 137 pR. 269, 270 dharmAmRta (anagAra) 6/72 pR. 466 dharmAmRta anagAra 6/73, pR. 467 pAsaNAhacariu lekhaka raidhU 3/23 pR. 54 zAMtasudhArasa saMpUrNa geyASTaka 8/1-8 pR. 34, 35, 36 bhAvanAzataka gA. 58 pR. 255 bhAvanAzataka gA. 61, pR. 260 bhAvanAzataka gA. 62, pR. 265 bhAvanAzataka gA. 63, pR. 265 bhAvanAzataka gA. 64, pR. 270 bhAvanAzataka gA. 65, pR. 278 bArahabhAvanAnI sajjhAya AThavI saMvara bhAvanA dohA 1,2, pR. 32 bAraha bhAvanAnI sajjhAya AThavI DhALa gA.1.2 pR. 33, 34 bAraha bhAvanAnI sajjhAya AThavI DhALa gA. 3, pR. 34 bAraha bhAvanAnI sajjhAya. saMvara bhAvanA DhALa 1, gAthA, 4, pR. 34 va 321. 322. 323. 324. 325. 326. 327. 328. 329. 330. 332.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 334. 335 336. 337. 338. 340. 311. 342. 343. 344. WOMPIRROR 315. 346 bAraha bhAvanAnI sajjhAya saMvara bhAvanA DhALa 8, gAthA 5 pR.35 bAraha bhAvanAnI sajjhAya, saMvara bhAvanA DhALa 8 gA.6,7, pR. 35 vairAgya bhAvanA saMgraha, kSullaka manohara varNI gA. 10, pR. 62 vairAgya bhAvanA saMgraha, paM. jayacandrajI gA. 8, pR. 12 vairAgya bhAvanA saMgraha, paM. dIpacaMdajI gA. 8, pR. 18 chahaDhALA paMcamaDhALa, paM. daulatarAmajI gA. 10 pR. 150 bAraha bhAvanA : eka anuzIlana le. DaoN. hukumacanda mArilla pR. 118 sajjhAya saMgraha gA. 25, pR. 200 Avazyaka niyukti gA. 120, pR. 56 a - bhAvanA, nagInadAsa seTha pR. 116 ba - saralabhAvanA bodha saMvara bhAvanA pR. 83, le. gaNezamunizAstrI uttarAdhyayana sUtra 30/5-6, pR. 526 vAsasANuvekkhA gA. 66, 67, pR. 66,67 dhyAnazataka, gA. 96, pR. 292 ka. sabhApyatatvArthAdhigama sUtram 9/7/9, pR. 403 kha. sarvArtha siddhiH 9/7/807, pR. 318 ga. tattvArthavArtika 9/7. pR. 603 ka. bhagavatI ArAdhanA gA. 1840 te 1843, pR. 823, 824 kha. ratnakaraMDa zrAvakAcAra sUtra 121, pR. 392 uttarAdhyayana sUtra 4/3 pR. 76 uttarAdhyayana sUtra 30/6, pR.526 bhagavatI ArAdhanA, gAthA 1845 te 1847, pR. 825 te 826 bhAvanA bhavanAzinI, le. rasikalAla chaganalAla seTha, pR. 121 mA gA. 102 te 114, pR. 49 te 54 bRhadravya saMgraha gA. 35 cI brahmadevakRta TIkA pR. 98-99 yogazAstra caturtha prakAza gAthA 89, 90, pR. 115-116 uttarAdhyayana sUtra gA. 30/7,8,30 ka. bhagavatI sUtra 25/7 kha. tattvArthasUtra 9/19-20, pR. 218 saMyamarakSaNArtha karmanirjarArthe ca catarthaSaSTASTamAdi samyaganazanaM tapaH 348. 350. 352. 354. 355. 356.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358. samApyatattvArthadhigama sU. 9/19, pR. 412 saMyamaprasiddhirAgoccheda karmavinAza dhyAnAgamAvAptyarthamanazanavacanam (tattvArtharAja vArtika bhA. 2, a. 9, sU. 19 pR. 618 uttarAdhyayana sUtra 30/9 manusmRti 10/58 manusmRti 10/58 uttarAdhyayana sUtra 29/35 pR. 533 uttarAdhyayana sUtra AtmarAmajI ma. AtmajJAna prakAzikA TIkA bhA. 3, pR. 361. 366. 367. 368. 370. 373. 374. jainadharma meM tapa, le. zrImizrImalajI ma. pR. 160 uttarAdhyayana sUtra 30/14, pR. 533 tattvArtharAjavArtika bhA. 2,9/19, pR. 618 tattvArtharAjavArtika bhA. 2, 9/19, pR. 618 tattvArtharAjavArtika bhA. 2, 9/19, pR. 619 tattvArtharAjavArtika bhA. 2, 9/19, pR. 619 jaina dharma meM tapa, le. pU. mizrImalajI ma. pR. 275 bhagavatI sUtra 25/7 uttarAdhyayana sUtra 30/28, pR. 540 jaina darzanAtIla navatatve. le. DaoN. dharmazIlAjI mahAsatIjI pU. 379 jainadharma meM tapa le. pU. mizrImalajI ma. pR. 374 uttarAdhyayana sUtra a. 1/9, aNusAsio na kuppijjA. pR. 9 uttarAdhyayana sUtra a. 1/15,16 appA ceva dameyavvo, varaM me appA danto saMjameNa taveNaya pR. 13 ka. uttarAdhyayana sUtra a. 1/22, pUcchejjA paMjalIuDo pR. 15 kha. uttarAdhyayana sUtra a.9 gA. 22, "vivatti aviNIssa saMpattI viNiyassayaM" suttAgame bhAga 1, bhagavaI saM. 25, u. 7, pR. 895 tattvArthavArtika 9/23, pR. 622 tattvArthasUtra 5/21 pR. 126 uttarAdhyayana sUtra 29/3 vaiyAvacceNaM titthayara nAma goyaM kammaM nibaMdhai 376. 377. 378. 379. 380. 281
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jalalancialistinationwiel 382. 383. 385. 386. RAVaranasikwikitner: 387. HoGEGHAR tippaNayA, jainadharma meM tapa muni zrI mizrImalajI ma. pR. 406 uttarAdhyayana sUtra 26/10 pR. 439 uttarAdhyayana sUtra 29/19 pR. 498 tattvArtha sUtra 9/27 te 30, pR. 222 te 224 ka. tattvArtha sUtra 9/31 te 35, pR. 225 kha. suttAgame ThANe bhAga 1, a. 4, u. 1, pR. 224 aTTe jhANe cauvihe paNNatte taMjahA amaNunnasaMpaoga saMpa utte tasya vippaAgasatisaNNagae yAvi bhavai, maNunnasaMpaogasaMpautte tassa Avippaoga satisamaNNagae yAvi bhavai, AyaMkasaMpaogasaMpautte nassa vippaoga sati samaNNAgae yA vi bhavai, parijusIyakAmabhoga paMpaoga saMpautte tassa Avippaoga satisamaNNAgae yAvi bhvi| suttAgame ThANe, bhAga 1, a. 4, u.1, pR. 224 adRssa jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA taMjahA kadaNayA. soyaNayA, pariveNNayA vallabha pracavana bhA. 1. le. AcArya vallabhasUrijI ma. pR. 409 ka. tattvArtha sUtra 9/36, pR. 226 kha. suttAgame ThANe bhA. 1, a. 4, u. 1, pR. 224 suttAgame ThANe bhA. 1, a. 4, u. 1, pR. 224 dazavaikAlika adhyayana 1 vRtti / tattvArthasUtra 9/37, 38, pR. 226 suttAgame ThANe bhAga 1, a. 4, u. 1 pR. 224 suttAgame saM. pu--bhikkhu ThANe bhA. 1, a. 4, u. 1. pR. 224 jainadharma meM tapa, muni zrI zrImizrImalajI ma. pR. 443 vallabhapravacana bhA. 1, le. AcArya zrI. vijayavallabha sUrijI ma. pR. 414 dhyAtA, dhyAnaM tathA dhyeyamekatAvagaMta pratham / tasya hyananyacittasya sarvaduHkha kSayo bhavet / / tattvArtha sUtra 9/39-40, pR. 227 tattvArthasUtra 9/41, pR. 227 suttAgame ThANe bhA. 1, a.4, u.1, pR. 224 HARSAlmonasiandiatimension 388. 389. 390. rnet 392. meaninibansoomsente 14.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400. 401. 402. 103. 404. 405. 406. 407. 408. 409. 410. 411. 412. (578) tattvArtha sUtra 9 / 26, pR. 221 yogazAstra 4 / 91, pR. 116 no ihalogaTa yAe tavamahiTTijjA, no paralogaTTyAe tavamahidiTajA, no kittivaNNasaddasilogaAe tavamihiTThijjA, nannattha nijjaraTyAe tavamahiTThijA dazavaikAlika sUtra a. 9. gA. 4 jJAnArNava sarga, 2 zloka 9 yazastilaka campu A. somadevasUri nirjarAbhAvanA gA. 143, pR. 272-73 AgamayugakA jaina darzana, lekhaka dalasukhabhAI mAlapaNIyA, pR. 63 bhagavatI sUtra zataka 9, uddezya 6, sUtra 387 bhagavatI sUtra zataka, 13, adhya. 4, sUtra 48 jainadarzana aura kabIra pR. 102 marUdhara kesarI abhinandanagraMtha, khaMDa 2 lokasvarUpa samIkSA. le. rikhabadAsa pR. 65, 66 vArasANuvekkhA, lekhaka AcArya kundanunda gA. 38, 39, pR. 38, 39 vArasANuvekkhA, le. AcArya kundakunda gA. 42, pR. 42 svAmI kArtikeyAnuprekSA saMpAdaka e. ena. upAdhyAya, gA. 195 te 283, pR. 55 te 203 mulAcAra uttarArdha le. A. vaTTekara gA. 717 te 721 pR. 15, 16 jJANArNava sarga dona lokabhAvanA 413. 414. 115. bhAvanA saMgraha zrImad rAjacaMdra pR. 30 416. kArtikeyAnuprekSA gA. 115 cI TIkA pR. 56 417. jainatatva prakAza le. amolakaRSijI ma. pR. 44 418. sarvArtha siddhi 5/2/549, pR. 206 419. jainendra siddhAMta koza bhA. 3, pR. 503 120. kArtikeyAnuprekSA gA. 124 te 139 pR. 62 te 70 421. kArtikeyAnuprekSA gA. 192, 193 pR. 129, 130 kArtikeyAnuprekSA gA. 193 te 205 pR. 130 te 139 kA. a. gA. 206 pR. 138, 139 TIkA svAmikArtikeyAnuprekSA gA. 210, 211 pR. 144, 145 samIkSaNa dhyAna darzana evaM sAdhanA, pR. 81 te 83 422. 423. 424. 425.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ BARAHISHTAS msdoms vairAgya bhAvanA saMgraha saMkalana pro. jamanAlAla jaina le. kavi mataMgarAya gA.23 Hom.m 426. 127. 428... 429. 430. 432. bArahabhAvanA eka anuzIlana le. hukamacanda bhArilla pR. 138 vairAgyabhAvanA saMgraha kavi budhajanajI gA. 10 pR. 16 vairAgyabhAvanA saMgraha bhaiyyA bhagavatidAsajI gA.115.11 bArahabhAvanA eka anuzIlana pR. 139 tattvArthavArtika 9/7 pR.603 jinavANI sAdhanAkI prathama bhUmikA samyagadarzana le. zrIprasannacaMda bAphanA pR. 114 te 116 bhagadgomaMDala koza, pR. 6487, le. bhagavatasiMhajI bhA. 7 vArasANuvekkhA zloka 83 te 86 pR. 83 te 86 mulAcAra A. vaTTakera uttarArdha gA. 763 pR. 35, 36 kArtikeyAnuprekSA gA. 284 te 298 pR. 204 te 211 zIlakI nava vADa pariziSTa kathA aura dRSTAMta le. zrImad AcArya bhiSaNajI pR. 134. 435. 437. 438. 440. 442. 443. 441. mUlAcAra uttarArdha gA. 761 pR. 34 prazamarati prakaraNa zloka 102 le. umAsvAti yogazAstra caturtha prakAza zloka 107, 108, 109 pR. 141 amolaka sUkti ratnAkara bhAga 1 le. pU. kalyANaRSijI ma. pR. 58 te 65 paJcAdhyAyI adhyAya 2 zloka 527 pR. 408 paJcAdhyAyI adhyAya 2 zloka 528, pR. 408 vairAgya bhAvanAsaMgraha paM. jagalakizora 'yagala' gA. 12. pa. 19 bArahabhAvanA eka anuzIlana hukamacaMda bhArilla pR. 144 bhAvanAzataka gA. 88, 89, dRSTAMta pR. 350 AtmAnuzAsana gA. 63, pR. 42 bhAgavA yoga eka vizleSaNa marAThI pR. 373 le. A. AnaMdavaraSijI ma. jinavANI, sAdhanA aMka jaina sAdhanA aura vartamAna saMdarbha, le. DaoN. devendrakumAra pR. 162 arcanA aura Aloka, mahAsatI umarAvakaMvarajI 'arcanA' pR. 274 aSTAcArya gaurava gaMgA, le. jJAnamunI, bhUmikA, pR. 1 446. 448. 419. M 150. 451.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ (580) 452. 453. 154. 155. 156. 457. 458. 59. 460. 462. 464. 465. kalpasUtra gA.1 te 6 pR. 60-61 prAkRta prakAza vararuci 2/42 no NaH sarvatra pR. 39 vairAgya zataka zloka 7, pR. 4 bha. A. 1851 te 1559, pR. 827 te 829 Agama anuprekSA zloka 154, pR. 30 zAMtasudhArasa bhAvanA, geyASTakAce dhruvapada pR. 291 dharma ke dohe, satya nArAyaNa goyanakA, vipazyanA zodha saMsthAna igatapUrI bhAvanAzataka le. paM. ratnacandrajI zloka 97, pR. 366 saMkalpya kalpavRkSasya cintyaM ciMtAmaNirapi, asaMkalpyamasaMcintya phalaM dhrmaadvaapyte| AtmAnuzAsana lekhaka - zrI guNabhadrAcArya gA. 22, pR. 17 uttarAdhyayana sUtra 14/24, 25 pR. 228 dazavaikAlika sUtra 8/35 pR. 311 paJcAdhyAyI 2/7/6 pR. 451, 452 tattvArtha sUtra 1/1 pR. 1 yato'bhyUdayaniH zreyasasiddhiH sa dharmaHanuprekSA nA AjavALA le. bhadraMkaravijayajI pR. 68 AnaMda ghana cobIsI, dharmanAthaprabhu stavana gA. 5, 6, pR. 79, 80 Apane AtmanirIkSaNa karIzu le. muni amarendravijayajI pR. 13 uttarAdhyayana sUtra 14/40 zrI amolakaRSijI ma. pR. 239 tattvabhAvanA gA. 18, 19, pR. 57, 60 samarAicca kahA - haribhadrasUri taiyo bhavo gA. 10 pR. 176 bhAvanA bhava nAzinI le. aruNavijayajI pR. 1 yazastilaka campu dharmabhAvanA zloka 145, 146, pR. 273, 274 jJAnArNava dharmabhAvanA zloka 4, sarga 2 jJAnArNava dharmabhAvanA zloka 11 sarga 2 yogazAstra dharmasvAkhyAtatvabhAvanA zloka. 96-99, pR. 138, 139 AtmAnuzAsana gA. 26, pR. 18 mAvanatA ke patha para le. muni zrI. lAbhacaMdrajI pR. 102 marudhara kezarI muni zrI mizrImalajI ma. abhinaMdana grantha khaNDa 2, dharmatattva kA vizleSaNa, le. paM. cenasukhadAsa jaina, pR. 4 166. 168 470. 472. 174. 175. 476. 178.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ (581) 479. 480. jJAnArNava dharmabhAvanA sarga 2 zloka 11 vArasANuvekkhA 87 te 90, pR. 87 te 90 mulAcAra gA. 765 te 768 pR. 36, 37, 38 (uttarArdha) bhAvanA zataka gA. pR. 370 182. KA N NARISTimile
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ ESHOONIPATIONS prakaraNa sahAve vairAgyAtUna yoga bhAvanecyA dizene sAdhakAcA vikAsa
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ (582) prakaraNa sahAve vairAgyAtUna yoga bhAvanecyA dizene sAdhakAcA vikAsa saMsArAta bhautika sAdhanA aneka asatAta. tyAne laukika lAbha prApta hoto. udA. gAyaka, vAdaka jevhA aneka varSe svarasAdhanA karatAta, vAdyayaMtrAvara kityeka varSe niraMtara abhyAsa karatAta. tevhA kuThe te ApalyA viSayAta pAraMgata hotAta. jAdugAra, nartaka, abhinetA, citrakAra, sAhityakAra yAMnA kAhI ekA divasAta vidvattA acAnaka prApta hota nAhI. tyAsAThI cirakAla ekAgratAtene sAdhanA karAvI lAgate. yuddhakalecA bar2yAca kAlAvadhIparyaMta abhyAsa kelyAnaMtara suyogya yoddhA tayAra hoto. va yuddhAta Apale kauzalya dAkhavU zakato. zetakarI zetAcI, sutAra lAkaDAcI, lohAra lokhaMDAcI, svarNakAra sonyAcI ANi mUrtikAra dagaDAcI sAdhanA karato. tevhA kuThe ApalyA zilpakaleta, vyApAra udyogAta saphalatA prApta karatAta. te ApalyA prayatnAne va kauzalyAne tyA anagar3ha vastUMnA bahumUlya banavato. pahilavAna vyAyAma zALeta niyamita kaThora parizrama karUna zarIra kamAvato. vidyArthI kizorAvasthepAsUna vidyAsAdhanA karato tevhA maga vidvAna banato. azAprakAre pratyeka kAryAcyA kalecyA mAge abhyAsa atyaMta Avazyaka Ahe. azAprakAre AtmyAsAThI sAdhanA karatAnA, sAdhaka urdhyagamana karaNyAsAThI bhAvanAyogAcyA sAdhaneta uttarottara vikAsa karato. bhAvanAyogAcI sAdhanA niraMtara kelyAne, abhyAsa kelyAne sAdhaka sarva kaleta jI zreSTha kalA dharmakalA Ahe yAta pAraMgata hoto. ekhAdyA iMjiniyaralA bilDiMga bAMdhAyacI asela tara to prathama mana-mastiSkAta tyAcA AkAra prakAra i. sAr2yA kalpanA, bhAvanA yAMcA vicAra karato, naMtara nakAzA kADhato. kharcAcA hizoba lAvato naMtara nirmANa kArya surU karato. tyAcapramANe jIvana nirmANa karaNyAsAThI AdhyAtmika sAdhaka manAta bhAvanA saMgrahita karato ANi tasA vyavahAra karaNyAcA prayatna karato. bhAvanA vADhaviNyAta pragatI karato. va zevaTI eka divasa zuddhAtmabhAvAce vizAla bhavana nirmANa karato. bhAvanAyogAta agrasara hoUna sAdhaka anityAdI vairAgya bhAvanene saMsArAcI viSamatA, vividhatA i.cA abhyAsa karatA-karatA pragatIzIla hoto.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ (583) sAmAnya sAdhakAtUna thoDA puDhe jANyAcyA dRSTIne abhyAsa karaNyAcyA hetUne maitrI / cAra yoga bhAvanAMcyA ciMtanAkaDe vaLato. yoga bhAvanAMcyA ciMtanAne manuSya mAnavatecyA ucca zikharAparyaMta pohocato. yA yoga phakta AdhyAtmika jIvanAsAThIca ase nAhI. tara vyAvahArika jIvanAta hI yAcA atizaya upayoga hoto. mAnavAcI vANI, vartana ANi vicAra sva-para kalyANarUpa vhAve yAsAThI thakArAMnI yA cAra bhAvanAMnA atizaya mahattva dile Ahe. arihaMta devAbaddala bhaktI ANi mAtrAzI maitrI yA vicArAne mAnavAce mana pavitra, vizuddha hote. samarpaNa ANi sAdhanA yAMcyA samanvayAne niraMtara ciMtana, manana karaNyAsAThI yA cAra bhAvanA manuSyAcyA jIvanAtIla amUlya ThevA Ahe. sAdhakAsAThI yA upakArI ANi kalyANakArI tara Aheca, kevaLa jaina darzanAcA nAhI tara jagAtIla sarva uttama darzanAMcA, AtmadarzanAMcA sAra mhaNaje yA cAra yogabhAvanA Aheta. yA zubhabhAvanAMnI yukta sAdhakAlA parama pavitretecyA, viziSTa prakAzAcA anubhava yeto. AcArya zubhacaMdrajI,1 hemacaMdrajI, haribhadrasUrI i. aneka manISIMnI, yA bhAvanAMnA dhyAna-siddhIsAThI ciMtana karaNyAcA upadeza dilA Ahe. AcArya haribhadrasUrIMnI 'yogabiMdU' graMthAta pAca yogAMce nirUpaNa kele Ahe. tyAta yogya pravRttIrUpa aNuvrata athavA mahAvratAMce pAlana, maitrI i. bhAvanAMnI otaprota hoUna zAvAnusAra ciMtana karaNyAcyA vRttIlA 'adhyAtmayoga' ase mhaTale Ahe. arthAta adhyAtmayogI hoNyAsAThI maitrI i. bhAvanAMce kitI mahattva Ahe, he spaSTa hote. 2 adhyAtmayogAce dona adhikArI sAMgitale Ahe- 1) aNuvratadhArI zrAvaka 2) mahAvratadhArI sAdhU. / je yogya pravRttI karatAta. jinezvarAMcyA vacanAnusAra tattvaciMtana karatAta. tyAMcyA hRdayAta prANimAtrAbadala maitrI i. bhAvanA jAgRta hotAta. 'yogasAra' madhye "dharma kalpadrumasyaitA mUlaM maitrAdi bhAvanA' arthAta maitrI i. bhAvanAMnA dharmakalpavRkSace mULa mhaTale Ahe. azA cAra yoga bhAvanAMce vivecana yA prakaraNAta kele Ahe.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ (584) maitrI ityAdI cAra bhAvanA yoga manAlA vairAgya rasAne paripUrNa karaNAr2yA bArA bhAvanAMce ciMtana mAgIla prakaraNAta gele Ahe. anitya, azaraNa, saMsAra ekatva, anyatva vagaire bArA bhAvanA zivAya azAkhAta maitrI, pramoda, karuNA va mAdhyastha yA bhAvanAMcA samAveza kelA Ahe. yA cAra bhAvanA, bArA bhAvanAMcyA pUraka Aheta. bArA bhAvanA tAttvika dRSTIne atyaMta mahattvapUrNa Aheta. tyA AtmopalabdhIcyA dRSTIne sAdhakAlA preraNA deNAr2yA Aheta. maitrI vagaire cAra bhAvanA sAdhakAcyA dainaMdina vyAvahArika jIvanAlA madhura, pavitra ANi saumya karaNyAsAThI phAraca upayogI Aheta. AcArya umAsvAtIMnI tattvArtha sUtrAta sAtavyA adhyayanAta vratAcyA pAca-pAca bhAvanAMce vivecana kele Ahe. maga tyAMnI kAhI azA sArvajanika bhAvanAMce varNana kele Ahe jyAmuLe ekA dhArmika vyaktIcyA jIvanAta nirmalatA ANi sAtvikatA yete. tyAca saMdarbhAta tyAMnI maitrI, pramoda, kAruNya tathA mAdhyastha yA cAra bhAvanAMcA ullekha kelA Ahe.3 / ekAca sUtrAta tyAMnI tyAce lakSaNa hI sAMgitale Ahe. maitrI yA zabdAbarobara tyAMnI satya zabda joDalA Ahe. jo prANImAtrAce dyotaka Ahe. sarva sattva kiMvA prANImAtrAzI eka dhArmika vyaktIne mitratAcI bhAvanA ThevAvI. koNAhI baddala zatrutA, virodhatA ANi apriyatA nasAvI. hI maitrI bhAvanA Ahe. guNAMmuLe jIvanAta vizeSatA yete, vyaktIce heca alaMkAra Aheta. guNa mhaNaje satya, zIla, zauca, sadAcAra tathA sAdhanA i. uttama bhAva. he jyAMcyAta vizeSa rUpAne asatAta, he guNa jyAMcyAta adhika pramANAta asatIla tyAMcyAbaddala manAta pramoda, prasannatA, harSa vhAyalA pAhije. hA saMsAra moThA vicitra Ahe. adhikAMzAtaH vyaktI azA asatAta jyA uttama guNa yukta vyaktIMnA pAhUna irSA karatAta, jaLatAta. hI phAra dUSita pravRttI Ahe. yAne AtmyAce patana hote. azA nikRSTa bhAvanepAsUna ApaNa svataHlA sadaiva dUra ThevAve. yAsAThI "pramodabhAvanA" phAra upakAraka Ahe. hA saMsAra sukha-duHkhAne bharalelA Ahe. yAta aneka sukhI Aheta tara aneka duHkhI Aheta. duHkhI loka ApaApalyA karmAcyA adhIna aneka prakArace kaSTa bhogata Aheta. pAcyAbaddala dharmaniSTha vyaktIcyA manAta dayA, karuNA, anukaMpA asAvI azI apekSA Ahe. dharmAta karuNA va dayA yAMce phAra mahattva Ahe. duHkhI lokAMvara dayA karaNe hI karuNA bhAvanA Ahe.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ hASSSS sArAta asehI loka Aheta je avinayI. ayogya. apAtra Aheta. niSkAraNa virodha karaNyAta, lokAMce akAraNa ahita karaNyAta tyAMnA kAhIca vATata nAhI. kAraNa tyAMcA svabhAva asato. azA lokAMbaddala suddhA eka dhArmika vyaktI manAta viparIta yeU deta nAhI. azA lokAbaddala madhyastha kiMvA taTastha bhAva asAvA. kAraNa cyAbaddala koNatehI viparIta ciMtana kele tara ApalIca hAnI hote. mAdhyastha bhAva ThevalyAne manAta zAMtI rAhate. ___ AcArya haribhadrasUrI "yogabiMdU'madhye maitrI i. cAra bhAvanAMce varNana karatAnA lihitAta kI sAdhakAne sarva prANImAtrAMbaddala maitrI bhAva ThevAvA. jo puruSa vidyA cAritra i. uttama guNAMnI yukta asela tyAMnA pAhUna sAdhakAcyA manAta AnaMda nirmANa vhAyalA pAhije. je kaSTa, duHkha bhogata Aheta, tyAMcyAbaddala manAta kAruNya bhAva asAvA va ajJAnI lokAMbaddala va tyAMcyA ajJAnapUrNa kAryAbaddala taTastha bhAva ThevAvA.4 bhagavatI ArAdhanA nAvAcyA mahAna graMthAce racayitA zrIzivArya yAMnI yA cArahI bhAvanAMce varNana karatAnA lihile Ahe kI, jIvAbaddala mitrabhAvAce ciMtana maitrI Ahe. klezayukta jIvAMnA pAhUna mana kaMpAyamAna hoNe, tyAMcyAvara dayA karaNe karuNA Ahe. sAdhakAMcyA sadaguNAMce ciMtana karUna mudita hoNe pramoda bhAvanA Ahe ANi sukhAtmakaduHkhAtmaka taseca sukhAbaddala arAga va duHkhAbaddala adveSa yAsa upekSA athavA madhyastha mhaTale jAte. 5 mA _ bhagavatI ArAdhanAcyA saMskRta TIkAkArAce AcArya zrIaparAjitasUrI yAMnI ApalyA 'vijayodayA' nAvAcyA TIkemadhye yA gAthAce tAttvika vizleSaNa karatAnA lihile Ahe kI- anaMtakAlApAsUna cAra gatImadhye ghaTI cakrApramANe caturgatimaya saMsArAta paribhramaNa karIta Ahe. pratyeka gatImadhye. sarva prANyAMce mAjhyAvara atyAdhika upakAra Aheta. mhaNUna tyAMcyAbaddala mitratAcI bhAvanA ThevaNe maitrI Ahe. asahaya, ghora, zArIrika, Agantuka, akasmAta yeNArI vyAdhI, durghaTanA i. va mAnasika evaM svAbhAvika duHkha bhogatAnA tyA prANyAMnA pAhUna asA vicAra karAvA kI bicAre he prANI mithyAdarzana, avirata, kapAya tathA azubhayoga dvArA uparjita karmarUpa pudgala skandhAcyA udayAmuLe utpanna vipattI va kaSTAnA vivaza hoUna bhogata Aheta. hI karuNA bhAvanA Ahe, anukaMpA bhAvanA Ahe. yati-saMyata AtmyAcyA guNAMce ciMtana karAve kI yA saMyata AtmA kitI vinayazIla, rAgarahita, bhayavarjita, abhimAna zUnya roSarahita va lobharahita Aheta. hI muditA,
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ (586) bhAvanA Ahe. sukhabaddala rAga (AsaktI) na ThevaNe mhaNaje upekSA bhAva Ahe. yAcA sAya asA kI, sukha sarvAMnAca priya asate. mhaNUna tyA paristhitIta sarvAMnA rasa vATato. bAcI sthitI kadhI jAUca naye yAcA prayatna karIta asatAta. paraMtu duHkha koNAlAca ko asate. duHkha apriya vATate. paNa saMyamI sAdhaka yA donhI paristhitIta samabhAvAne manAta tyAMnA sukhAta AsavatI nasate va duHkhAbaddala khedahI nasato. donhIMcyA palIkaDacI tyAMcI avasthA asate. ___ AcArya pUjyapAda yAMnI tattvArthasUtrAcyA sAtavyA adhyayanAtIla akarAvyA satrAcI vyAkhyA karatAnA sarvArthasiddhI nAmaka TIkemadhye cAra bhAvanAMcA ullekha va vivecana kele Ahe. dusar2yAMnA ApalyAkaDUna duHkha hoU naye azI abhilASA asaNe mhaNaje maitrI. sukhAmuLe prasannatA i. dvArA AMtarika bhaktI ANi anurAga prakaTa hoNe pramoda bhAvanA. dIna-abhAvagrasta, klezayukta prANIbaddala dayAbhAva asaNe kAruNya bhAvanA-rAga-dveSa yukta pakSapAta na karaNe, mAdhyastha bhAvanA. duSkarmAMcyA pariNAmAmuLe jIva bhinna-bhinna yonIta janma gheto, marato. he sattva hoya. sattva jIva mhaNaje samyagjJAna i. guNAMnI unnata Aheta. tyAMnA guNAdhika mhaTale jAte. asAtAvedanIya karmAcyA udayAmuLe jo duHkhI Ahe. tyAMnA kilASyamAna mhaTale jAte. jyAMcyAta jIvAdI padArthAMnA aikaNe va grahaNa karaNe hA guNa nAhI, tyAMnA avineya mhaTale jAte. avineya mhaNaje jyAMnA samajAvU zakata nAhI ase jIva. yA satva i.madhye kramazaH maitrI i.cI bhAvanA karAyalA pAhije. jo sarva jIvAMzI maitrI, guNa viziSTa jIvAta pramoda, kaSTa bhogaNAr2yA jIvAbaddala kAruNya ANi avinayI yAMcyAbaddala mAdhyastha bhAvanA Thevato, tyAce ahiMsA i. vrata pUrNatelA prApta karatAta.6 _AcArya amitagati yAMnI maitrI i. cAra bhAvanAsaMbaMdhI eka phAra suMdara loka lihilA Ahe satveSu maitrI guNiSu pramodaM, kliSTeSu jIveSu kRpAparatvam / mAdhyasthabhAvaM viparItavRttau, sadA mamAtmA vidadhAtu deva / / te jinendra devAMnA uddezUna mhaNatAta- he prabho ! ApalyA preraNene mAjhyA AtmyAta sa pavitra, udAtta bhAva jAgata vhAve kI mI saMsArAtIla sarva prANImAtrAzI maitrI bhAva jana, sarvAMnA mI mitra mAnIna va sarvAMbaddala mAjhyA manAta sauhArdra bhAva ThevIna, guNavAnAMbaddala bhAva nirmANa hoIla. tyAMnA pAhUna manAta AnaMda, prasannatAce bhAva nirmANa hotIla. anaka jIva aneka prakAracyA da:khAne grasta Aheta. kaSTAne pIDita Aheta. tyAMnA saMsArAta aneka jIva aneka prakAracyA
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ na mAjhyA manAta dayA, karuNA, anukampA bhAva nirmANa hovo. je mAjhyAzI dveSa bhAvAne mAho ahita ciMtatAta, tyAMcyAbaddala suddhA mAjhyA manAta madhyasthatA-bhAva asAvA udAsInatecA bhAva asAvA. thoDyA zabdAta vidvAna AcAryAMnI cAra hI bhAvanAMce sajIva citra aMkita kele Ahe zlokAce uccAraNa kelyAbarobara hRdayAta bhAva jAgRta hotAta. rAga-dveSAcyA graMthI zithila hoU lAgatAta. di hA ekameva asA zloka Ahe kI, lAkho jaina AdarAne nityapratI smaraNa karatAta. atyaMta sopyA zabdAta, madhuratApUrvaka cAra prakAracyA utkRSTa bhAvanA racanAkArAMnI yAta upasthita kelyA Aheta. __ he ciMtana kharokhara ekA yogyAce ciMtana Ahe. vairAgyAcI puDhacI pAyarI 'yogI'cI Ahe. mhaNUna ApaNa he hI svIkArU zakato kI 12 vairAgya bhAvanA kelyAne manAlA saMskArIta karUna naMtara yoga bhAvanAcyA puDhacyA pAyarIvara caDhU zakato. vairAgyA naMtaracI hI puDhacI sthitI Ahe. - sAMsArika manuSya dainaMdina vyavahAramaya jIvanAta ekAkI nAhI. to mAnava samudAya rUpa samAjAcA eka aMza Ahe. aneka mAnavAMcA samUha miLUna samAja banato. samAjAta rAhaNArA manuSya koNatyA nA koNatyA saMbaMdhAne ekamekAMzI jaDalele asatAta. tyA saMbaMdhAcyA AdhArAvara pArivArikatA, sahakarmitA, sahacAritA i. AdhArita Aheta. ekhAdyAcyA manAcyA anukUla vyavahAra nasalA tara vyaktIcyA manAta tyA vyaktIbaddala durAvA nirmANa hoto. kiMvA saMzaya nirmANa jhAlA kI amuka vyaktI mAjhe ahita karU pAhato, mAjhI niMdA karato, vAITa karato maga manAta dveSa, vairabhAva nirmANa hoto. hA bhAvanAMcA eka asA vyatikrAMta rUpa Ahe jo jIvanAlA duHkhamaya karUna TAkato. itakeca kAya, azAne aMtaHkaraNAcI pavitratA suddhA naSTa hote. krodhAdI kaSAya utpanna hotAta. jyA Atma patanAcyA kAraNa rUpa banatAta. - mAnava nehamI azA manovRttIta rAhU naye yA hetUne jainAcAryAMnI maitrI i. bhAvanAMcA vizeSa nirdeza kelA Ahe. maitrI i. bhAvanA azA pavitra ciMtanAvara AdhArita Aheta. jyAmuLe vaSa i. sArakhyA taccha vRttIpAsUna dara rAhato. mAnava manAne phAra darbala Ahe. thoDe manAviruddha ghaDale tara saMtulana bighaDate. kopAviSTa hoto. saMgharSa karaNyAsa tatpara hoto. / 3. bhAvanAMcyA ciMtanAne yA sarvAMvara ALA basato. tyAmuLe manAcI bhUmikA itakI
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ (588) te kI tyA vyaktIlA maga sarvaca Apale mitra vATU lAgatAta. pariNAmasvarUpa manAcI nA hote. vicArAMcI nirmalatA vADhate. jIvana prasanna va ullasita rAhate. AdhyAtmika sAdhanecyA dRSTIne suddhA maitrI i. bhAvanA phAra upayogI Aheta. kAraNa sAdhakAcyA manAta joparyaMta zatrU, mitra, upakAraka, apakAraka, irSA, virodha, saMgharSa, ma bhAva asela toparyaMta mAnasika dRSTIne to sAdhanA karaNyAsa yogya nAhI. kAraNa kI dharma-ArAdhanA bAhya kriyA kalApa va karmakANDAta nAhI. tI tara AtmyAcyA vizuddhIvara AdhArita Ahe. jainasiddhAMta dIpikAmadhye mhaTale Ahe kI- "Atmazuddhi sAdhana dharmaH" arthAta dharma Atma vizuddhIce sAdhana Ahe. mhaNUna vidvAna AcAryAMnI yA bhAvanAMnA dharmAzI vizepa rUpAne joDale Ahe. - jaina darzanAta cAra dhyAnAMce varNana Ahe. tyAta dharmadhyAna karaNArA sAdhaka jJAna ANi vairAgya yAne saMpanna asAvA, saMvRtAtmA asAvA, mana va iMdriyAMcA vijetA asAvA. ApalyA svataHlA sAvadha karmApAsUna saMvRtta karaNArA asAvA, sthira Azaya yukta kiMvA dRDha saMkalpayukta, dhairyazAlI asAvA. te puDhe lihitAta, dharmadhyAnAcI siddhI prApta karaNyAsAThI mahApuruSAMnI maitrI i. cAra bhAvanAMcA Azraya gheNyAce vidhAna kele Ahe. ___ AcArya hemacaMdrAMnI yA cAra bhAvanAMce varNana dhyAnasvarUpAbarobara kele Ahe ANi yAMnA khaMDita dhyAnAlA punhA dhyAnAntarAzI joDaNArI athavA dhyAnAlA paripuSTa karaNAre rasAyana Ahe ase mhaTale Ahe. yAvarUna spaSTa hote kI bArA bhAvanAMcA saMbaMdha mukhyataH vairAgya va nirvedAcyA jAgRtIzI Ahe. tyAcapramANe yA cAra bhAvanAMcA saMbaMdha 'yoga'zI joDalA gelA Ahe. yogasAdhanAmadhye maitrI, pramoda i. bhAvanAMcI viziSTa sAdhanA prakriyA cAlate. "adhyAtmakalpadruma''ce racanAkAra AcArya zrImunisundarasUrIMnI cAra bhAvanAMce sakSipta svarUpa varNana karatAnA lihile Ahe kI- ApalyA svataH zivAya jagAtIla sarva prANyAMce hita karaNyAcI buddhI-maitrIbhAvanA Ahe. guNAbaddala pakSapAta, AdarabhAva pramodabhAvanA Ahe. jo prANI bhava janma-maraNa rUpI vyAdhIne parizrAMta Ahe, pIDita Ahe, tyAMnA uttama bAmakabhAvarUpI auSadhIne svastha karaNyAcI icchA karuNAbhAvanA Ahe. jyAMnA samajAvUna gatale tarI ApalyA durvRtIMcA tyAga karIta nAhIta azA prANyAMbaddala udAsIna bhAva ThavaNe kiMvA upekSA bhAva ThevaNe mAdhyastha bhAvanA Ahe. sa mAnaMERIES
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ (589) te eke ThikANI ApalyA svata:lA saMbodhita karatAnA mhaNatAta, Atmana ! tU zrI pramoda, karuNA ANi madhyasthatA yA bhAvanAMnA ApalyA jIvanAta ANa. prayatnapUrvaka bhAvanAMce ciMtana kara tathA AtmalInatAmadhye adhyAtma bhAvaneta thakalyAcA bilkula anabhava na karatA Atmalaya adhyAtmabhAvAta AnaMdAnubhUtI kara.9 jIvanAta samatva, samatA yAce phAra moThe sthAna Ahe. mAnava ApalyA kSudra ciMtana ANi saMkIrNa svArthavRttImuLe samatvApAsUna dUra hotAta. tyAcyA cittAta viSamatA vyApta hote. dhana, jAtI, varNa, varga, sattA sAmarthya sAdhana sAmagrI i. aneka padArtha paristhitI manaSyAlA samatApAsUna dUra netAta. jIvana avanatekaDe jAU lAgate. yA avanata avasthepAsUna svataHcA bacAva karaNyAsAThI ApalyA aMta:karaNAta samatA supratiSThita karaNyAsAThI munisundarasUrIjIMnI maitrI, karuNA, pramoda ANi mAdhyastha bhAvanA phAra upayogI Ahe ase sAMgitale Ahe. yA bhAvanAMnI cittAlA anubhAvita kelyAne vaiSamya bhAva kSINa hoto tathA sAmyabhAva saMvardhita hoto. zatAvadhAnI paMDitaratna munIzrI ratnacaMdrajI mahArAjAMnI maitrI i. bhAvanAMcA saMskRta gItikAmadhye suMdara varNana kele Ahe.10 tyAMnI maitrI saMbaMdhI mhaTale Ahe. manuSyAcyA hRdayAta jara maitrI bhAvanecI bhAvanA dRDha jhAlI tara to manuSya khar2yA AMtarika sauMdaryAne bharUna jAto. to sahaja madhura va pavitra bhAvanene otaprota hoto. jyApramANe eka vyaktI ApalyA bhAU, bahINa, putra, patnI va anya kuTuMbAtIla lokAMzI maitrI bhAva Thevate, tasAca bhAva ticyA hRdayAta sarva prANImAtrAMbaddala utpanna hoto. hA Ahe maitrIbhAvanecA Adarza. _ pramoda bhAvanecyA vivecanAta munizrI ApalyA manAlA saMbodhita karatAnA mhaNatAta kI, he mana! tU sadaguNAMce guNagAna karaNyAta, tyAcI prazastI karaNyAta, saMlagna bana. ase ciMtana kara kI, jyAMnI uttama guNAMce arjana kele Ahe, jo sevAdharmAta rata Ahe, nyAya pathAvara cAlatAta, sadAcaraNazIla Aheta, dharma ArAdhaneta tatpara Aheta, te khar2yA arthAna dhanya Aheta. azA prakAre uttama guNAMnI yukta puruSAMnA pAhUna ApalyA manAta pramoda kiMvA prasannacecA anubhava karA. karuNA bhAvanecyA vivecanAta karuNelA va saMbodhita karatAnA mhaNatAta- he karuNA mA tulA AvAsa deto. sthAna deto. lokAMce daHkha dara kara. yA saMsArAta ase kitItarI ka Aheta jyAMnA koNAcAhI AdhAra nAhI, sahArA nAhI. jyAMce pAlanapoSaNa karaNAre NA nAhI. aMdha, badhira, mUka i. vikalAMga Aheta, azA lokAMcyAbaddala karuNAzIla banU
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakena azIca mAjhI vRttI bano. manizrIMnI saMskRta gItikAcyA mAdhyamAne karuNA bhAvanece je bhAvamaya citra aMkita kele Ahe te khUpaca preraNAspada Ahe. mAdhyastha bhAvanAsaMbaMdhI lihitAta - mAdhyastha bhAvaneta eka apUrva rasa Ahe. yA saMsArAta rAga-dveSAne AMdolita, rAgAtmaka dveSAtmaka pravRttIne bharalele aneka vyaktI Aheta, aneka sukhI Aheta. duHkhI Aheta. asthira cetA Aheta. azA lokAMcyAbaddala manAta udAsInatecA bhAva ThevaNeca zreyaskara Ahe. kAraNa kI tyAMce prazna koNa ulagaDaNAra ? tyAtaca te itake guraphaTalele asatAta. vyathita duHkhI asatAta. mhaNUna anukUla pratikUlapriya apriya i. vividha bhAvanene aprabhAvita rAhUna sAdhakAne mAdhyastha bhAvanA ThevAvI. taraca aMtaHkaraNa sadbhAvanA tathA sadpravRttImadhye sthira rAhU zakela. bAhya pravRttIpAsUna dUra rahAve. azA prakAre cAra yoga bhAvanA atyaMta mahattvapUrNa Aheta. aneka lekhakAMnI suddhA yAMce varNana kele Ahe. AtA ApaNa eka-eka bhAvanece vistRta samIkSaNa karU yA. maitrI bhAvanA yApUrvI ApaNa cAra yoga bhAvanAMce salaga vivecana kele. AtA pratyeka bhAvanecA svataMtrapaNe vicAra karU yA. jagAta 'mitra' zabda phAraca priya Ahe. maitrIcA sAmAnya artha Ahe. koNAlAca zatrU mAnU naye. tazI hI vyAkhyA ApalyAlA sAmAnya vATalI tarI jaina darzanAcA mukhya siddhAMta 'ahiMsA' yAcA yAta samAveza Ahe. / prazna asA paDato kI maitrIcI suravAta kuThUna karAvI ? zrI ratnacaMdrajI mahArAjAMnI maMtrIcA krama sAMgatAnA lihile Ahe- maitrIce prathama pAtra ekA udarAtUna janmalele bhAU va mahANa Ahe. kAraNa kI-tyAMcA sahavAsa sahaja ghaDato. raktAce nAte asalyAmaLe tyAMcI maMtrI svayaMsiddha Ahe. tyAnaMtara maitrIce pAtra putra ANi patnI. tase pAhile tara putra prathama avasthata pAlanIya Ahe. tyAsa 'maitrI' nAhI mhaNU zakata. tarI paNa "prApte tu poDaze varSe na mitravadAcarate" yA prasiddha naitika padyAnusAra soLA varSAcyA vayAnaMtara putrAlA mitra mAnale pAhije. patnIlAsuddhA ApalI gulAma nAhI tara jIvana sahacAriNI, mitra mAnale pAhije. pazcAt kuTuMbIya ANi nAtevAIka yAMcyAzI maitrIcA naMbara yeto. arthAt tyAMcyAzI maitrIbhAvanene hRdayAcI ekatA sthApita karAvI.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ (591) azAprakAre puDhe ApalyA gAvAtIla loka, anya jAtIce loka, anyadharmI loka yAMcyAzI maitrI dRDha karAvI. naMtara dezabaMdhUMzI maitrIbhAva ThevAvA. mAnavajAtIzI maitrIsaMbaMdha dRDha jhAlyAnaMtara gAya, mhaisa i. tiryaMca pazu-pakSIMcA krama yeto. manuSyApramANe pazUMzI suddhA mitratecA itakA vyavahAra hoU zakata nAhI, tarI hI ithe mitratecA artha Ahe tyAMnA pIDita karU naye. duHkha deU naye. tyAMce svAbhAvika adhikAra hirAvUna gheU naye. tyAMcyAvara krodha karU naye. upAzI ThevU naye. tyAMcyA tAkadIpekSA jAsta bojA lAdU naye. azAprakAre tyAMcyAzI maitrI ThevAvI. pazu-pakSyAMnaMtara vikalendriya arthAta dona iMdriya asaNAre jIvApAsUna te cAra iMdriya asaNAr2yA jIvAMcA maitrI bhAvAta samAveza hoto. naMtara bhUta ANi sattva arthAta vanaspatI. ANi pRthvI, pANI, agnI, vAyU yA pAca sthAvarAMbaddala maitrI bhAvanA asAvI. arthAta tyAMce rakSaNa karAve. ithaparyaMta maitrIcI paripUrNatA hote. gharApAsUna prAraMbha jhAlelI maitrI, jagat maitrI parvata yeUna sthirAvate. jasajazI AtmavizuddhI hota jAte tasatazI maitrI bhAvanA vRddhIMgata hota jAte. maitrI vRddhI hota rAhaNe hA AtmyAcA mahAna guNa Ahe. jevhA pUrNapaNe AtmAvizuddhI hote tevhA mAnavAcI maitrI triloka vyApI hote. jagAtIla pratyeka prANImAtrAzI maitrI hoNe Avazyaka Ahe. kAraNa kI jagAta asA eka paNa prANI nAhI kI jyAcyAzI Apale putra - pitA, patnI, AI, bhAU-vahiNIMce nAte bAMdhale gele nasela. pratyekAzI koNatyA nA koNatyA rUpAta Apale saMbaMdha rAhile Aheta. jagAtIla sarva jIvAMzI anaMta veLA anaMta janmApAsUna AtAparyaMta va puDhe hI anaMta janmAparyaMta nAte joDalele asela rAhatIla. (mokSa prApta hoIparyaMta) maga pUrva janmAtIla jyAMcyAzI Apale raktAce nAte hote tyAMcyAzI Aja yA janmAta amaitrI kazI ThevAvI ? he yogya navhe. duzmanAMzI suddhA amaitrI nasAvI. kAraNa kI tyAMcyA pUrvakRta azubha karmAmuLe te sajjanAMzI zatrutva ThevatAta. tyAMcyA karmAMcyA doSAmuLe jara ApalyA maitrIta bAdhA yete tara ApalI kamajorI Ahe. maitrI bhAva abAdhita ThevaNAr2yAMnA azI kamajorI zobhA deta nAhI. duSTAMzI suddhA maitrI ThevalyAne duSTahI ApoApa mitratA karU lAgato. koNAbarobara hI zatrubhAva ThevaNe, kleza karaNe, dveSa karaNe, IrSyA karaNe he sarva pazuMce guNa Aheta. manuSya tara ucca koTIcA prANI mAnalA jAto. tyAta pAzavI guNa nasAveta.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANyAMzI bhAtRbhAva asAvA. manupya jara svataHlA manuSya mhaNato tara tyA uccakoTIcyA bAta mAnavIya guNAtIla prathama guNa 'maitrI' Ahe. tyAlA hRdayAta sthAna asaleca pAhije.11 Aja ApaNa pAhato eka samAja dusar2yA samAjAvara, eka pArTI dusar2yA pArTIvara, rASTa dasar2yA rASTrAvara hAvI hota Ahe. azAveLI zAMtI, saMtoSa, tyAga, sAdhanA yA goSTIMce itake mUlya nAhI, jitake maitrIce mUlya Ahe. maitrIcI ArAdhanA mhaNaje zaktIcI ArAdhanA, sahiSNutA eka zaktI Ahe. joparyaMta zaktIcI upAsanA hoNAra nAhI toparyaMta maitrI bhAva sthira hoU zakata nAhI. nirbala manuSya divasAtUna zaMbhara veLA maitrIcA nizcaya karato ANi zatrutvAcyA bhAvanelA hRdayAtUna kADhUna TAkato. paraMtu naMtara azI paristhitI yete kI zatrutvAcA bhAva manAvara AkramaNa karato. tyApAsUna parAvRta hoNyAsAThI sahiSNutAcI zaktI pAhije. ___ maitrItIla 'mai' akSara ApalyAlA sUcanA dete kI, jo 'mai'cI rakSA karato tIca / maitrI. mhaNUna 'mai'lA virATa banavA jithe 'tU'cA lavaleza hI nasaNe hI maitrI Ahe. maitrI bhAvanezivAya dharmadhyAna suddhA hoU zakaNAra nAhI. dharmadhyAna karaNyAce mAdhyama mana Ahe. manAlA maitrI bhAvanene pavitra karAyalA pAhije. ArtadhyAnAtUna manAlA mukta karUna dharmadhyAnAta lIna karaNyAsAThI maitrI bhAvanecI parama AvazyakatA Ahe. jevhA maitrI bhAvanA aMtaHkaraNapUrvaka hote tevhA zarIrasuddhA svastha rAhate. moThA AjAra samajA jaDalAca tara sahana karaNyAcI zaktI rAhate. asAdhya AjAra jhAlA tarI azA vyaktIMcA ceharA hasatamukha rAhato. itakeca navhe tara mRtyUcA suddhA hasatA-hasatA svAgata karatAta. ___cArIhI yoga bhAvanAMmadhye maitrI bhAvanAce adhika mahattva Ahe. kAraNa kI maitrI saba prANImAtrAMzI asAyalA havI. pramoda bhAvanA phavata guNIjanAMsAThI, karuNAbhAvanA duHkhI jAvAsAThI, mAdhyastha bhAvanA athavA upekSA avinita jIvAMsAThI kelI jAte. hyAca dRSTIne tara maitrI bhAvanece mahattva adhika Ahe. maitrI asela taraca pramoda, karuNA, mAdhyastha bhAvanA 1 zakatAta. dAna deNyAsAThI dhana pAhije. paraMtu jIvamAtrAcyA kalyANAcyA bhAvanesAThI phakta udAra mana pAhije. sukha-duHkha tara pratyekAcyA jIvanAta yeta jAta rAhatAta. svasukha prAptI ANi kha nivAraNa saMbaMdhI tIvra saMkleza jIvAtmAcyA manAta hota rAhato. tyA saMklezApAsUna
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ (593) mukta hoNyAsAThI ekamAtra ananya upAya 'mI sukhI vhAve' yA aivajI sarvAMnI sukhI vhAve hyA bhAvaneca sevana karAve. ( azAprakAracI bhAvanA cittAce saMkleza dUra karaNyAsAThI sAMgitalI Ahe. yA bhAvanAmadhye maitrI bhAvanA mukhya Ahe. yA bhAvanece vizeSa mahattva Ahe. vAstavAta hI bhAvanA jJA bhavanazinI Ahe. dharmabiMdU graMthAta haribhadrasUrIMce prasiddha kathana Ahe. "maitrAdi bhAva saMyukta taddharma iti kIrtyate' arthAta maitrAdI bhAvanene yukta kriyAnAMca dharma mhaNatAta. aTUTa bhAvAd bhAva prasutiH bhAvanene bhAva utpanna hotAta. ahiMsA, saMyama tapAcA bhAvanecA saMbaMdha Ahe. maitrI, vairAgya ANi anAsaktIcA jIvanAta pratyakSa AcaraNa Ahe. jyApramANe AcAra zuddhIsAThI anazana, uNodarI i. bAhyatapa Avazyaka Aheta tyAcapramANe vicAra zuddhIsAThI prAyazcita, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya i. AbhyaMtara tapa Avazyaka Aheta. maitrAdI bhAvanAmuLe AcaraNAta ahiMsA, vicArAta vizvamaMgalacI bhAvanA utpanna hote. saMta kabIra suddhA Atmavat sarvabhUneSu bhAvanA vyakta karatAnA mhaNatAta" jyUM jalame pratibiMba tyuM sakala rAmahi jANije '12 jIva jevhA asA vicAra karato kI koNatAhI jIva to upakArI aso kiMvA apakArI tyAne pApa karU naye. duHkhI rAhU naye. ANi sarva saMkloSApAsUna mukta rahAve. tevhA tyAcyA cittAtIla saMkleza zAMta hota Aheta ase disate. ApalyA dharmAnuSThAcyA saphalatecA AdhAra maitrIbhAvanecyA dRDhatevara avalaMbita Ahe. jyA anuSThAnAcyA mAge yA bhAvanece baLa nAhI tyA anuSThAnAlA dharmAnuSThAna mhaNatA yeNAra nAhI. 13 mhaNUna haribhadrasUrIMce varIla kathana satya Ahe kI, maitrI i. bhAvanene yukta kriyAca dharma Ahe. uttarAdhyayana sUtrAta mhaTale Ahe mitta bhAvamuvagae yAvi jIve bhAvavisohiM kAUNa niSbhae bhavaI 14 arthAta jyA jIvAne maitrI bhAva prApta kelA Ahe tyAcI bhAva vizuddhI hoUna to nirbhaya hoUna jAto. bha. mahAvIrAMnI sAMgitale Ahe sAdhakAne svataH satyAcI zodha ghyAvA. ANi vizvAtIla sarva prANImAtrAbaddala maitrIbhAvAcA saMkalpa karAvA. 15
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ (504) jara pUrvagrahAmuLe ati dveSapUrNa vicArAMnI mana dUSita jhAle asela tara jyA vyaktIbaddala manAta dveSa bharalA asela tyAcyAbadala maitrI bhAvanA jAgRta karAvI. tyA vyaktIne pUrvI kadhI thoDAsA jarI upakAra kelA asela tara to AThavAvA. yAmuLe manAta zubhabhAvanA gatimAna hotIla. 16 samyaktyAcyA zuddhisAThI deva, gurU, dharmAcI bhaktI Avazyaka Ahe. ANi deva dharmAcyA bhaktIsAThI maitrI bhAvanA tara atyaMta Avazyaka Ahe. guru maitrIsAThI pAtaMjala yogAcA eka prasiddha sUtra Ahe "ahiMsApratiSThAyAM tatsannidhI vairatyAgaH" arthAta ekhAdyAcyA manAta ahiMsA siddha jhAlI tara tyAcyA AjubAjUcyA vAtAvaraNAta vairabhAva phirakata suddhA nAhI. mahAna tapasvI sAdhU athavA siddha yogI yAMcyA sAnnidhyAta asA anubhava yeto. jyAMcyA manAta maitrIbhAvanA asate tyAMce ciMtanaca ase asate "zrI zramaNasaMghAmadhye zAMtI yevo. janapadAMnA zAMtI lAbho, rAjA adhikArI (presiDeMTa vagaire) yAMnA zAMtI miLo. rAjAcyA AsapAsa vAvaraNAr2yA maMtrI, pradhAnamaMtrImaMDaLa yAMnA zAMtI prApta hovo. nAtevAIkAMnA zAMtI miLo. grAma - zaharavAsiyAMnA zAMtI miLo. maitrI bhAvanAmadhye vizvajIvadayA itakI vizAla hoUna jAte kI mAjhe-tujhe asA bhedabhAva karaNyAcI icchAca nAza pAvate. to aMtaHkaraNapUrvaka mhaNato zivamastu sarvajagataH parahita niratA bhavantu bhUtagaNA / doSAM prayAntu nAzaM sarvatra sukhI bhavatu lokAH / / arthAta jagAce kalyANa hovo, sarvaprANI parahita karaNyAta tatpara hovo. sarvAMce doSa dUra hovota. sarva jagAtIla loka sukhI hovo. yAta svajana, svamatAvalaMbI sva-saMbaMdhIcAca phakta samAveza nAhI tara sarva jagAsAThI maitrI bhAvanA Ahe. maitrI mhaNaje sauhArdra itarAMnA sukhI pAhUna kaluSita hoNAre loka IrSAlU asatAta. maitrI bhAvanA kelyAne hA doSa naSTa hoUna jAto. sabhApya tattvArthadhigama sUtrAta maitrIce varNana karatAnA zrI umAsvAtIjI lihitAta. "mI sarva prANImAtrAMnA kSamA karIta Ahe. sarva prANI malA kSamA karota. sarva prANImAtrAzI mAjhA maitrIbhAva Ahe. koNAhI barobara mAjhA vairabhAva nAhI. azAprakAre aparAdha kele asatIla athavA nasatIla tarIhI sarvAMzI mitratA bhAva ThevalyAne ihaloka ANi paraloka donhI ThikANI duHkhApAsUna muktI miLate. 17
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ NABARAHAR jIvanAta kadhI anukUlatA asate tara kadhI pratikUlatA, sAdhaka toca Ahe jo paristhitIta samabhAvAne rAhato. jyAcyAta samabhAva Ahe, tyAcyA manAta zatrUtva kadhI utpanna hoU zakata nAhI. __ maitrIcA vyApaka artha padArtha jagat ANi caitanya jagAta santulana sthApita karaNe Ahe A.AMdadApIjI ma. nI 'bhAvanAyoga' pustakAta phAra suMdara udAharaNa dile Ahe. ekekALI liMkanace zatrU khUpa hote. liMkana tyAveLI rASTrapatI hote. tyAMce hitaciMtaka tyAMnA nehamI mhaNata, tumacyA hAtAta sattA Ahe. tyAcA upayoga zajUMnA nAbUda karaNyAsAThI kA nAhI karata ? rASTrapatI liMkanane uttara dile- mI mAjhyA zatrUnA sadvyavahArAne samApta karato. kAhI kALAnaMtara te mAjhe mitra banatIla. zatrUlA naSTa karaNyApekSA zatrutva samApta karaNe hAca virodhI pakSAlA samApta karaNyAcA upAya Ahe. maitrIcA vikAsa karaNyAsAThI zaktI ANi nirmalatecA vikAsa karaNyAcI AvazyakatA Ahe.18 ApalyA ekulatyA eka mulAvara AI jase prema karate taseca saMsArAtIla pratyeka prANyAvara ApalA sneha asAvA. 19 maitryA bhUmiratIva ramyA, bhavya jana reva gamyA / nindantyapa kurvanti yevA dhvanti dveSAt yaSTibhireva / matvA teSAM karma-pradoSam, nairapi maitrI na chadyA / / 20 arthAta maitrI bhAvanAcI bhUmI atyaMta suMdara Ahe. bhavI lokaca tethaparyaMta pohocU zakatAta. koNI nindo kiMvA vando koNAhIbaddala manAta dveSa yeU naye. asA prasaMga AlA tara vicAra karAvA kI yAcA kAya doSa Ahe ? he tara mAjhyAca karmAce phaLa Ahe. dveSa virodha karaNAr2yAMvarahI dveSabhAva nasAvA. hI kharI maitrI bhAvanA Ahe. MARRHORN ApalyA mitrAzI jase ApaNa vAgato. jyA premAne vAgato, vyavahAra karato pAcapramANe saMsArAtIla pratyeka jIvAbarobara premAne vAgAve. hI maitrI bhAvanA Ahe. maitrImadhye bAna AtmyAce milana hote. deha naSTa hoto, paNa maitrI kadhI naSTa hota nAhI. kAraNa tI dahAtIta AtmyAbarobara asate. pramabhAva, mitrabhAva, zabhaciMtana, sakhyatA, sadabhAvanA, sahayoga hitaiSitA, i. maitrIce samAnArthI zabda Aheta.21
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ maitrIbhAvanA samyaktvAcA AdhAra Ahe. kAraNa kI amaitrI bhAvanA asaNAr2yAmadhye mAnabaMdhI kaSAya bhAva asato. joparyaMta ekAhI jIvAbaddala vairabhAva asela toparyaMta muktI prApta hoNe asaMbhava Ahe. vairAgya bhAvanAmuLe viSayAMvara kAbU prApta hoU zakato. paraMtu kaSAyabhAva jiMkaNyAcA mAdhA saraLa ANi zaktizAlI upAya maitrI Ahe. maitrImuLe jIva tattvAzI saMbaMdha hoto. gANyAne jaDa (ajIva) tattvAcA saMbaMdha tuTato. vairAgyabhAvAne mamatA jAte tara maitrI i. bhAvanene samatA prakaTa hote.22 maitrI bhAvanece Adyaupadezaka arihaMta paramAtmA Aheta. te siddha karaNAre siddha bhagavanta Aheta. jIvanAta AcaraNa karaNAre AcArya bhagavaMta Aheta. maitrIbhAva sUkSma rUpAne samajaNe ANi samajAvaNAre upAdhyAya bhagavaMta Aheta va aMtaravAhya jIvanAta tyAcI sAdhanA karaNAre sAdhU bhagavaMta Aheta.23 ___ yA pAcAMnA namaskAra he amaitrI bhAvarUpa pApAcA nAza karaNArA Ahe. ANi sneha bhAva vikasita karUna sarva maMgala oDhUna ANaNArA Ahe. / jithe maitrI ityAdI bhAva nAhIta tithe dharma nAhI. jyApramANe jyAta goDapaNA nAhI to gULa nAhI. tase pAhile tara maitrI bhAvanA manoyogAcA vyApArarUpa asalyAne zubhAzraya Ahe. paraMtu tyAcyA prabhAvAmuLe AtmyAta prakaTa hoNAra maitrIbhAva mohAcA kSayopakSama Ahe. mhaNUna tyAsa saMvararUpa samajAyalA pAhije. maitrI i. bhAvanA dharmadhyAnAce mULa Ahe. tyAtUna jevhA tyAcA vRkSa banato tevhA mokSarUpI phaLa prApta hote.24 maitrIbhAvanecyA puDhe jAUna viziSTa banalelA Atmopamya bhAva nizcitaca dharmAcA prANa Ahe. Atmavat sarva bhUteSu, sukha-duHkhe priyApriye / __cintayan Atmano'niSTA hiMsAmanyasya mA carate // 25 jo sarva prANImadhye ApalyA AtmyApramANe sukha priya, duHkha apriya Ahe, he mAnato, to svataHpramANeca itarAMcI aniSTa hiMsepAsUna dUra rAhato. je aJjhattha jANaI se bahiyA jANaI / je bahiyA jANaI se ajhattha jANaI evaM tullAmannesiM / jo ApalyA AtmyAcyA sukha-duHkhAlA jANato, to tattvAne dusar2yAMcyA jIvAMcyA khAdAnAhI jANato. hA tulyatA arthAta Atmopamya bhAva tattva samajAyalA pAhije.26
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ (897) maitrI bhAvayato nityaM zubho bhAvaH prajAyate / tato bhAvodakAjanto dvepAni rUpa zAmyati // 27 niraMtara maitrI bhAva jopAsaNAr2yAlA zubhabhAva utpanna hoto. ANi zubhabhAvarUpI jAne AtmyAcA dveSAnI zamana hoto. sarva jIvAMnA ApalyA AtmyAsamAna mAnaNe, pAhaNe ANi saMyamAce pAlana kele tara pApa karmAce baMdha hota nAhI. 28 maitrI bhAvanA niHsvArtha tyAga ANi udAratAce pratIka Ahe. bAkI sarva saMbaMdha koNatyA nA koNatyA svArthAvara AdhArita asatAta. paraMtu mitratA vizuddha hRdayAcI abhivyakta Ahe. tyAta chala, kapaTa, svArtha kiMvA moha yAMnA koNatehI sthAna urata nAhI. Aja loka dayecyA abhAvAlA pApa mAnatAta. paNa maitrIcyA abhAvAlA pApa mAnata nAhI. he ajJAna Ahe. maitrIzivAya dayA mIThA zivAyace jevaNa zivAyacyA jevaNApramANe Ahe. jyApramANe prajetIla koNatIhI vyaktI itara koNatyAhI vyaktIce ahita karato tara to gunhegAra banato. taseca maitrIrahita jIva vizva ANi jinazAsanacA drohI Ahe. maitrI i. bhAvanA laukika ANi lokottara donhI prakAracyA jIvana vyavahArAsAThI paraspara Avazyaka Ahe. namaskArAne jIva maitrI siddha hote. jIvAzI amaitrI moThe pApa Ahe. mahA midhyAtva Ahe. paramasatya azI jIva tattvAcA virodha Ahe. anaMtA anaMta AtmyAcI parama upekSA Ahe, anAdara Ahe. avagaNanA Ahe, parama saMkucitatA Ahe ANi caitanyatattvAbaddalacI mUDha bhAvanA Ahe. yAMcA nAza ekA maitrI bhAvanAnehI saMbhava Ahe. 29 vAdavivAda karaNyAne, arthasaMbaMdhI arthAta dhanAsaMbaMdhI yAcanA karaNyAne, siyAMzI adhika saMparka ThevalyAne gheNyAcIca bhAvanelA agragaNya sthAna dilyAne maitrI bhaMga pAvate. saMkucitatA, svArtha, kapaTa i. maitrI bhAvaneta vAdhakatattva Aheta. bhAvanA sahayoga, sahAnubhUtI, dUdarzitA udAratA, niHsvArthatA, nizcalatA ANi AtmIyatA, bandhutA i. Avazyaka sAdhaka tatve Aheta. 30 mhaNUna vividha lokAMnI maitrIbhAvaneta vRddhI karaNyAsAThI vividha bhAva prakaTa kele Aheta. 1 AcArya zubhacaMdrajI maitrI bhAvanA saMbaMdhI lihitAta kI sUkSma, sthUla, nasa, sthAvara i. vibhinna yonIta bhinna-bhinna sthitIta asaNAr2yA jIvAMbaddala eka samAna bhAvanA, samIcIna bhAvanA mhaNaje maitrIbhAvanA Ahe.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ (598) sarva jIva kaSTApAsUna, duHkhApAsUna pIDepAsUna mukta rAhota. pArasparika vaira, pApa, daSita kRtya, apamAna, parAbhava soDUna sukhAne jagota ase ciMtana maitrI bhAvanece svarUpa Ahe.31 AcArya zubhacaMdra phAra tattvajJAnI hote. tyAMnI maitrI bhAvanece je varNana kele te pAraca mahattvapUrNa Ahe. maitrIbhAva kevaLa mAnavajAtIparyaMtaca parisImita nAhI. jainadarzana tara samasta jIvAMbaddala maitrIbhAvanecA vyApaka saMdeza pradAna karate. pariNAma svarUpa sAdhakAcyA manAta samasta prANImAtrAMbaddala ahiMsA bhAva utpanna hoto. zatrutva bhAvanAca saMpuSTAta yete. to koNAlAhI, koNatyAhI prakAracI hAnI hoU deta nAhI. jevhA ApaNa koNAlA ApalA mitra mAnato maga tyAce nukasAna kase karaNAra ? karaNAraca nAhI. kuNAlA ApaNa ApalA zatra kiMvA virodhI, pratidvaMdI mAnale taraca koNI koNAce vAITa karela. hAca bArA bhAvanAMcA mahimA Ahe. jo mitra bhAva aMtaHkaraNAta paricyApta hoto to koNAcehI nukasAna karaca zakata nAhI. koNAlA ApalA zatrU, virodhI kiMvA pratidvaMdI mAnale taraca to tyAce nukasAna karato. vAITa karato. paNa mana svaccha jhAle tara ase karaNyAcA vicAra suddhA manAta yeta nAhI. tyAcI bhAvadhArA utkRSTa hota jAte "sarve bhavantu sukhinA sarve santunirAmayA, sarve bhadrANi pazyantu mA kazcit duHkha bhAga bhavate / " saMsArAtIla sarva prANI sukhI asAve. sarva nirogI, svastha asAveta. sarvAMce kalyANa hovo. koNAlAhI duHkha nasAve. __ Aja ApaNa jagAta pAhato parivArika, sAmAjika, rAjanaitika, rASTrIya ANi antarrASTrIya jIvana azAMta Ahe. yAce ekaca kAraNa Ahe. tyAMcyAta paraspara maitrIbhAva nAhI. tyAMcyAta AtmIyatA, nikaTatA, sahRdayatA nAhI. mhaNUna itara sarva kAhI prApta asUnahI mAnava mana azAMta Ahe. pratispardhA, vaira, virodha, asahiSNutA i. vRttI mAnavAcyA sukhI jIvanAlA uddhvasta karUna TAkatAta. jara maitrIbhAva asalA tara vAITavRttI ApoApa vilopa pAvatAta. maitrIbhAvanA hRdayAta jaza-jazI vADhata jAte, tasatase tyAcyA bhovatAlace vAtAvaraNa suddhA snehapUrNa, sauhardapUrNa, saujanyAne bharate. parasparAtIla zatrubhAva, kalaha, kadAgraha i. nI azAMta banalele jIvana maitrIbhAva nAta jAgRta hotAca zAMtI sukhAne bharUna jAte. azA ucca bhAvanemuLe anya aneka pavitra bhAva utpanna hotAta. jevhA manAta zAMtI asate tevhAca bhagavat bhaktI, svAdhyAya, dhyAna
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ vitra kAryAta rucI nirmANa hote. kharI abhirucI kriyA kiMvA pravRttImadhye sahajapaNe ne azAca prakAre sahajamaitrIbhAva jIvanAta aneka prakAracI 'sAttvikatA' utpanna karatAta. jyApramANe eka divA lAvalA tara tyAne aneka dive lAvale jAtAta, tyAcapramANe ekA udAtta bhAvanene udipta jhAlyAne anekAneka utkRSTa bhAvanA camakAyalA lAgatAta. AcArya hemacaMdrAMnI yogazAstrAta maitrIbhAvanece varNana suMdara kele Ahe. jagAtIla koNatyAhI prANyAne pApapUrNa kArya karU naye. duHkhAce pAtra banU naye. samasta prANI duHkhamukta vhAveta azAprakAracI bhAvanA maitrI bhAvanA Ahe. 32 mArgAnusArIcyA 35 guNAMta ANi zrAvakAcyA ekavIsa guNAMmadhye parArtha bhAvanelA jJAnIjanAMnI agrasthAna dile Ahe. jJAnI tattvaciMtanAcI gaNanA adhyAtmAmadhye tevhA karatAta jevhA tyAcyAta maitrI i. bhAva asatIla. maitrIce svarUpa parahita ciMtA maitrI33 mhaNaje itarAMcyA sukhAcyA hitAcI ciMtA karaNe maitrI hoya. yAca bhAvanelA adhyAtmakalpadrumAta kAhI zabda badalUna mhaTale Ahe. maitrI parasmin hitadhIH samagre.34 yogazAstrAcyA TIketa mhaTale Ahe - samasta tattvaviSayaka snepariNAma maitrI35 hRdayAta sarva jIvAMcyA baddala sneha hIca maitrI Ahe. maitrIcyA svarUpAbaddala lihile Ahe- maitrI pApI ANi duHkhI jIvAMbaddala karaNArUpAne vyakta hote. guNI ANi sukhI AtmyAsaMbaMdhI pramoda rUpAne ANi dharma va dhamIlokAMbaddala dveSa karaNAr2yA pratI karuNApUrNa upekSA mhaNaje mAdhyastharUpAne vyakta hote. tAtparya, karuNA pramoda va mAdhyastha he hI maitrIceca svarUpa Aheta, zrI jinezvara deva nirdiSTa dAna va sAmAyika kiMvA sarvaviratiparyaMta sarva vyavahAra mAgIta maitrI, pramoda, karuNA ANi mAdhyastha yA cArahI bhAvanA tyAta samAviSTa Aheta. yA bhAvanAMcA vikAsa ANi AtmavikAsa barobara hoto. - jIvasRSTIsaMbaMdhI varIla cAra bhAvanAMcyA aivajI hRdayAta dveSa, matsara, ghRNA, tiraskAra 2. bhAva ghara karUna rAhile asatIla tara samajAve kI ajUna muktIcA mArga hAtI lAgalA nAhI.36
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyeka mitrAcI icchA asate kI ApalyA mitrAlA duHkha nasAve. jyAmuLe duHkhAce aMkarita hote, vADhate, phUlate tyA duHkhAce mULaca naSTa hoUna jAte. maga duHkha samApta hoUna jAte. tattvArtha sUtrAcyA vyAkhyAmadhye jaina zAstrAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjAMnI maitrIcI vyutpattI azI kelI Ahe- "meghati snehati iti mitraM tasya bhAvo maitrI parahita ciMtArUpA" arthAta jo sneha karato tyAsa mitra mhaNAve. mitrAcI bhAvanA maitrIcI asate, tyAta dasar2yAcyA hitAce ciMtana asate. samasta prANImAtrAMbaddala snehAtmaka pariNAma asato. pramAdAmuLe kiMvA dusar2yA koNatyAhI kAraNAmuLe kadhI koNatA aparAdha kelA asela tarI hyAMcyA pratI hAca bhAva asato kI he mAjhe mitra Aheta. mI mitrAcA dveSa kadhIca karaNAra nAhI. kAraNa mitrAcA dveSa karaNe he durjanAce kAma Ahe. maga mI tase kase vAgU ? mI samasta prANImAtrAMbaddala kSamAbhAva dhAraNa kelA Ahe. manAta satata asA bhAva ThevalyAne vAstavika maitrI bhAvAcI prAptI hote. puDhe to ajUna vicAra karato jyAMnI mAjhyAvara apakAra kelA Ahe te suddhA mAjhe mitraca Aheta. tyAMcyAbaddala hI mAjhyA manAta kSamAbhAva Ahe.30 upAdhyAya vinayavijayajI yAMnI ApalyA AtmyAlA saMbodhita karatAnA phAra suMdara zabdAta mhaTale Ahe- he Atman ! sarvatra maitrIcA vistAra kara. jagAta mAjhA koNIca zatrU nAhI, ase ciMtana kara yA thoDyAzA jIvanAta itarAMbaddala vairabhAva Thevana saMtapta kA hoto 1 yA saMsAra sAgarAcyA yAtreta sarvaprANyAMzI sahana veLA tujhe baMdhutvAce saMbaMdha rAhile Aheta. tyAdRSTIne he sarva tujhe baMdhUca Aheta, asA vicAra kara. samasta jIva anekaveLA tujhyAzI patA, baMdhU, kAkA, mAtA, putra, putrI, patnI, bahINa, putravadhu i. saMbaMdhAne bAMdhale gele hote. yA samasta prANyAMcyA jagAta sarva ekAca kuTuMbAce Ahota. tumacA koNI zatrU nAhI asA vizvAsa Theva. ekendriya i. jIva suddhA paMcendriyatva prApta karUna uttama prakAre dharmAcI ArAdhanA karUna bhava-bhramaNApAsUna kevhA mukta hotIla, asA vicAra kara. 38 - yA saMsArAta tuccha eSaNAMmuLe jyAMcyAta vitteSaNA, putreSaNA ANi lokeSaNA i. kAmanAMcI pUrtI hota nAhI tI vyaktI AtmasvabhAvapAsUna cyUta hote. tyA icchA pUrNa karaNyAsAThI to hiMsA. zatrabhAva vaimanasya i. vikarAla battIcA svIkAra karato. kitI AzcayocI goSTa Ahe kI jyA pityAne putrAce pAlana poSaNa kele, yogya banavile toca patyAcI nirmama hatyA karato, eka bhAU dusar2yA bhAvAcyA raktAne tahAna bhAgavato. he sarva amaitrIcA bhArata trAcA bhAvanecA pariNAma Ahe. amaitrIcA bhAva udayAsa AlyAne priyahUna priya, uttamAhUna / Sosatell-BHIBIG
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ TARA (601) kA vyaktIlA samApta karaNyAta jara paNa saMkoca karIta nAhI. yA bhAvanemuLe yAdoSAropaNa asatyAta satyatA azA prakAracI viparIta bhAvanA viSAkta sarpiNIpramANe mAnavAlA giLaMkRta karatAta. mhaNUna jainAcAryAMnI maitrI bhAvanevara khUpa jora dilA Ahe. jara vihala mitratvAcI bhAvanA dRDha hoU zakalI tara kuNAlA mAraNyAsAThI ucalelA hAta ApoApa khAlI yeIla. manAcI hI kaluSatA jyAmuLe mAnava pazU banato. tI pazunA naSTa hote. maitrI bhAvaneta mAnavIya ekatAca kAya paNa prANImAtrAMbaddala samatvAcA udAtta Azaya bharalelA Ahe. koNAcyAhI baddala vairabhAvanA ThevaNe viSamatA Ahe-vaira bhAvanemuLe aneka prakArace anartha oDhavatAta. IrSA-dveSa i.cI utpattI hote. ne naSTa karaNyAsAThI maitrIbhAvanA sakSama Ahe. maitrIbhAvanAmadhye sAdhakAne ase ciMtana karAve kI sarva jIva kaSTa vyasana i. ne mukta hoUna sukhAne jago. vaira, pApa apamAnApAsUna mukta hoUna AnaMdAne jagota. adhikAMza lokAMnA vATate kI, jyAMcyAjavaLa dhana-vaibhava-sattA-zaktI Ahe, tyAMnA maitrIcI kAya AvazyakatA Ahe ? paNa hA kevaLa bhrama Ahe. dhana, sattene maitrI vikata ghetA yeta nAhI. tI tara manuSyAce guNa pAhUna svataH prApta hote. / amerikecyA koNI patrakArAne dhanAcA kubera zrI. henarI phorDa yAMnA vicArale, tumacyA jIvanAta koNatI ekhAdI azI vastU Ahe kI jI tumhI paise deUna vikata gheU zakalA nAhI ?" henarI phorDa mhaNAle, "jara malA mAjhe jIvana punhA surU karaNyAcI saMdhI miLAlI tara sarvAta prathama mI mitrAMcA zodha gheIna." dhana miLAle paNa diladAra mitra miLAlA nAhI. dhana, sattA, jJAna yAMcyA ahaMkArAne manuSya maitrIpUrNa hRdayApAsUna vaMcita rAhato. sattA va zaktIne gulAma miLatAta paNa mitra miLata nAhI. mitra miLaNyAsAThI tara namratA, sahAnubhUtIpUrNa niSkapaTa hRdaya pAhije. maitrI bhAvanA nisvArtha tyAga ANi udAratece pratIka Ahe. mUlAcArAta pratikramANAcyA sahA AvazyakAmadhye prathama Avazyaka sAmAyikamadhye vaNana karatAnA lihile Ahe- "sarva jIvAMzI maitrI bhAva ThevA. ANi azubha pariNAmacA tyAga karUna hI bhAva sAmAyika Ahe."39
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ HOIRATNIROMAN vizvAtIla sarva prANyAMbarobara maitrIpUrNa vyavahAra karaNe hI samatAyogAcI sAdhanA maitrIcA mahimA varNana karatAnA eka pAzcAtya vaijJAnika eDisana (Addison) mhaNatAta Friendship improves happiness and abates misery, by doubling Aur joy, and dividing our gried maitrI ApalI prasannatA duppaTa karate duHkha haravate. . AnaMda vADhavate. vipattI suddhA kamI karate.40 _ maitrIce vyApaka rUpa vizvamaitrI Ahe. jyAcA AtmA vizvamaitrIcyA bhAvanene otaprota hoUna jAto. tyAce vicAra, saMkalpa, vyaktitva va zaktIcA dUravara prabhAva paDato. kAraNa kI vizvamaitrIcA pAyA ahiMsevara AdhArita Ahe. ekadA ahiMsece jIvanAta padArpaNa jhAle kI dRSTa, krUra, jIvasuddhA sarva parasparAtIla vairabhAva visarUna jAtAta. manuSyaprANipAsUna kSudra prANyAMparyaMta sarvAMmadhye pArasparika maitrI nirmANa hote. __ manuSya itarAMpAsUna niHsvArtha zuddha premAcI apekSA karato. paraMtu jevhA tyAlA te miLata nAhI tevhA tyAcyA aMta:karaNAta udAsI vyApate. prema na miLaNyAcyA asaphalatemuLe tyAcyA ciMtanAcA pravAha saraLa mArga soDUna viruddha mArgAkaDe vaLato. ciMtanAce svarUpa badalUna jAte. tyAce mAnasika saMtulana bighaDate. vikSipta, ardhavikSipta avasthA hoUna jAte. pAgalapanAcA mAnasika roga maitrIcyA abhAvAmuLeca lAgU hotAta. tyAcA upAya ekamAtra zuddha maitrI, prema bhAvanA vikasita karaNe hAca Ahe. mhaNUna roja prArthanA karAvI maitrI bhAvanuM pavitra jharaNuM, muja haiyA mAM vahyA kare / zubha thAo A sakala vizvamuM, evI bhAvanA nitya rahe / / maitrI yukta mAnava krUra, virodhI, zatrU vATaNAr2yA jIvAMnAhI AtmIya mitra va baMdhU banavU zakatAta. jyAcyA manAta maitrIbhAvanA dRDha jhAlI to krUra prANyAMcyA samora AlA tarA bhayabhIta, kSubdha, caMcala hota nAhI. azA sAdhakAcI manasthitIce varNana karatAnA zrImad rAjacaMdrajI lihitAta ekAkI vicarato vaLI smazAnamAM vaLI parvatamAM vAgha-siMha saMyoga jo, aDola Asane manamAM nahI kSobhato, parama mitrano jAne pAmyo yoga jo / 41
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ PRASTRAMRAP ARAN sarva prANyAMbaddala sukhAce ciMtana karaNe maitrI Ahe. tyAce cAra prakAra Aheta1) upakAra maitrI 2) svakIyA maitrI 3) svapratipannAmaitrI 4) akhilAzrayAmaitrI. 1) upakAra maitrI - Apale AI-vaDIla, deva, gurU, dharmAcArya i. baddala maitrI bhAva asaNe upakAramaitrI Ahe. 2) svakIya maitrI - upakArI nasale tarI svajanasaMbaMdhI Aheta athavA jyAMcyAzI nAce saMbaMdha Aheta athavA je Apale dharma, saMpradAya, rASTrajAtI varNa, vyavasAya i. zI saMbaMdhita Aheta tyAMcyAbaddala maitrI bhAvanA-svakIyA maitrI Ahe. 3) svapratipannAmaitrI - je ApalyA pUrvajAMcyA Azrita rAhile Aheta kiMvA vartamAnAta ApalyA Azrita Aheta, tyAMcyAzI maitrIbhAva asaNe svapratipannA maitrI Ahe. 4) akhilAzrayAmaitrI - saMsArAta jitake prANI Aheta, tyA sarvAMzI maitrI bhAvanA asaNe akhilAzrayA maitrI Ahe.42 saMta kevalarAmajI ekA gADIvAnAbarobara cAlata hAte. cAlatA-cAlatA tyAlA kRSNacaritAmRta aikavata hote. acAnaka jevhA baila ekA ThikANI thAMbale tevhA gADIvAnAne tyAlA 2-4 cAbakAce phaTake mArale. cAbakAcyA phaTakyAne baila jorAta paLAyalA lAgalA. gADIvAnAlA jevhA saMta mAge rAhile he lakSAta AlyAvara mAge vaLUna pAhile tara saMta mUrchita hoUna paDale hote. gADIvAna paLata jAUna tyAMnA ucalale. tyAne pAhile kI bailAMnA mAralelyA cAbakAce vaLa kevalarAmajIMcyA zarIrAvara umaTale hote. jevhA prANImAtrAbaddala 'Atmavat sarvabhUteSu' rUpAta maitrIbhAvanA paripakva hote tevhA Atmatva ANi vizvatvame abhinnatA nirmANa hote. mAnava-jIvana sukha-zAMtI ANi prasannatene vyatIta karaNyAta maitrI sahAyaka Ahe. dujanAcI maitrI suravAtIlA saghana vRkSAcyA chAyepramANe vATate paNa haLUhaLU kSINa hota jAte. paratu sajjanAcI maitrI aparAnha chAyApramANe suravAtIlA kamI paraMtu naMtara kramazaH vADhata jAte.43 jyA sAdhakAce hRdaya maitrIbhAvanene paripUrita hoUna jAte, to prANImAtrAcyA salyAsAThI utsuka asato. to sarvAMnA ApalyApramANe samajato. to ciMtana karato. __ "savva pANA na hIliyabvA na niMdiyavvA''44 arthAta koNatyAhI prANyAcI avahelanA karU naye va niMdAhI karU naye.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ (604) ghaDyALAtIla koNatAhI choTAsA bhAga nirarthaka samajUna kADhUna TAkalA tara ghaDyALa paDate. jagAce ghaDyALa hI aseca Ahe. kAraNa kI, koNatyAhI lahAnAtalyA lahAna samajalyA jANAr2yA majUra, harijana i.cI avahelanA karU naye. sarva ApaApalyA parIne jIvana jagatAheta. nathurAmasArakhyA sAmAnya mANasAneca gAMdhIcI hatyA kelI. zakyatA Ahe kI ApalyAlA suddhA yA jagAta koNIhI vyaktI samApta karU zakate. mANUsa tara ThIka paNa sApa, vicUM, DAsa sArakhe kSudra prANIsuddhA ApalyA jIvanAcA aMta karU zakatAta. mhaNana koNAcIhI kadhIhI avahelanA karaNe mhaNaje svataHcyA jIvanAce aMtima darzana karaNyAsArakhe Ahe. koNAzIhI zatrutva asU naye. zatrUlA naSTa karaNyApekSA zatrutva naSTa karAve. maitrIcA hAta puDhe karAvA hIca maitrIbhAvanA Ahe, heca maitrI bhAvanece rahasya Ahe. uttama maitrI bhAvanA sabako sukhI banAya / vaira zoka sabakA hare, aMta mukti le jAya // 15 sarva jIva siddhAvasthA prApta karU zakatAta. paraMtu karmavaza duHkhI disatAta. vairabhAva, duHkha, ciMtA ANi bhayAce sthAna Ahe. to rAga-dveSa bADhavato va citta vikSubdha karato. paNa maitrIbhAvanA cintA evaM bhaya dUra karUna apUrva zAMtI ANi sukha dete. maitrIbhAvanemuLe mana sadaiva AnaMdita va svastha rAhate. saMca sva-para jIvanAta abhaya nirmANa hote. - jIvanAta avarodha nirmANa karaNAre manuSya tathA anya krUra prANI yAMnA haTaviNyAsAThI ANi tyAMnA sahayogI va anukUla karaNyAsAThI sarvAta suMdara ahiMsaka upAya Ahe maitrI bhAvanA. maitrIcyA madhurasAta sadbhAvanene pratikUla vyaktIMce hRdaya Andolita hote. ANi anukUla sahayogI adhika ghaniSTa banatAta. kAraNa maitrI zarIrAzI saMbaMdhita nAhI, te tara AtmyAce milana Ahe. maitrImuLe caitanyayAtrA sukhada, sarasa, sarala ANi madhura banate. ____ maitrI mAnavajAtIce komala navanIta Ahe. madhura gorasa Ahe. to jAtI, saMpradAya, rASTra, prApta i.cyA gauravAlA akSuNa Thevato. - maitrIne AtmIyatA, sneha, prema, saujanya, parasparAta vADhate. dveSa vaira kaTutA, droha, pakSapAta, manomAlinya dUra hote. pramoda bhAvanA saMsAra eka rAjamArga Ahe ANi jIvana eka yAtrA. hI yAtrA sarva prANImAtrAMnA vA lAgate. ApaNa sagaLe yAtrI Ahota. ApaNA sarvAMce eka dhyeya, ekaca lakSya Ahe.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ (605) sarvAMce dhyeya, lakSya ekaca Ahe, mArga samAna Ahe tara pratyekAcI eka dusar2yAzI mitratA asaNe svAbhAvika Ahe. "parasparopagraho jIvAnAm / 46 eka dusar2yAcyA upayogI paDaNe hA jIvamAtrAcA svabhAva Ahe. zArIrika bhinnatemuLe jIvAce vibhinna rUpa asale tarI eka dusar2yAsAThI samarpita hoNyAcA guNa tyAcyAta vidyamAna Ahe. yA samarpaNa bhAvanece dusare nAva maitrI Ahe. maitrIcA anubhava toca karU zakato jyAce hRdaya prema, sahAnubhUtI va saujanyAne paripUrNa asate. mitratecA nirvAha tevhA hoto jevhA hRdayAta khare prema asela. eka dasar2yAMcyA upayogI paDAve, guNAMvara dRSTI asAvI. guNAMnA pAhUna utsAhita, prasanna vhAve. maitrI bhAvanemadhye samasta jagAbaddala mitratvAcI bhAvanA karaNyAcI preraNA miLate. paraMtu hI maitrI vADhavAvI kazI ? tyAce samAdhAna pramodabhAvanene hote. maitrIlA sAkAra rUpa deNyAcA upAya pramoda bhAvanA Ahe. ApalI AMtarika prasannatA, kRtajJatA, hita mita, priya, ziSTa vANIne abhivyakta karAvI. hI abhivyaktI aneka prakArAne karatA yete. udA. Adara dAkhavUna, guNAMce varNana karUna, bhojana i. deUna satkAra karUna, eka dusar2yAMcyA sukhaduHkhAviSayI vicArapUsa karUna, duHkha dUra karaNyAcA prayatna karUna, dusar2yA zabdAta sAMgAyace tara mitratA vyakta karaNyAsAThI, maitrI i. karaNyAsAThI pramoda bhAvanA jarUrI Ahe. sarvArtha siddhi vRttImadhye pramoda bhAvanecA artha asA sAMgitalA Ahe. badanaM prasAdAdi bhirabhivyajyamAnAntarbhAvitarAgaH pramoda:47 cehar2yAvara prasannatA aMtaraMga bhaktI va anurAga vyakta karaNe mhaNaje pramodabhAvanA Ahe. pramodabhAvAce dhanI gautamagaNadhara yAMnI atimuktaka rAjakumArAcI agadI lahAna bAlakApramANe saralatA, sulabha bodhitA pAhUna tyAlA barobara gheUna tyAcyA gharI jAtAta. tyAlA mahAvIrAMcyA darzanAlA gheUna jAtAta. tyAmuLe atimuktakAvara itakA pariNAma hoto kA ta munI dIkSA aMgikAra karatAta.48 jo svata: guNI Ahe to dusar2yAMcyA guNAMcA Adara karU zakato. mahApuruSAMcyA guNAMbaddala sadbhAva ThevaNe tyAMcI stutI anumodanA karaNe, guNAMcI asA karaNe pramoda bhAvanA Ahe. pramodabhAvanecA pAyA guNAnurAga Ahe. guNa ApalyAta RE
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra asatAta va anya vyaktItahI asatAta, tyA guNAMcI prazaMsA karaNe te Apale aso kI dasar2yAce. guNaca jIvAlA guNavAna banavato. __guNaH pUjAsthAnaM guNISu na ca liMga na ca vayaM / guNapUjA mukhya Ahe tyAta lahAna-moThA asA bhedabhAva nAhI. jyAMcyAta guNa asatAta tyAMcI sarvatra pUjA hote. devapaNa tyAMcI sevA karatAta. harikezImuni jyAMcA janma karmodayAmuLe cAMDALa kuLAta jhAlA, paraMtu tyAMce bhavitavya uttama asalyAmuLe tyAMnA saMtAMcA yoga miLAlA ANi svataH yogya pAtra asalyAmuLe saMta banale. tyAga saMyama, jJAna, dhyAna, sadAcAra ANi sadvicAra yAMcyA sahayogAmuLe yakSa tyAMcyA guNAmuLe tyAMcyAkaDe Akarpita jhAlA ANi tyAMcyA caraNI sevaka mhaNUna aharniza tyAMcyA seveta rAhU lAgalA "sabakhaM khu dIsaha tavo vizeSoH''49 arthAta sAkSAta tapa i. guNAMcI vizeSatA ANi pradhAnatA Ahe. pramodAcI pratiyogI IrSA Ahe. manuSyAne Tharavile kI guNasaMpanna banAyace Ahe tara eka-ekA guNAMcA svIkAra karUna guNavAna banU zakato. paraMtu IrSAlU iyecyA agnIta svata: jaLato ANi dusar2yAMnAhI jALato. guNavAna asaNe saraLa Ahe paNa guNAnurAgI asaNe phAra kaThINa Ahe. yA jagAta tIna prakArace jIva Aheta. 1) guNI ANi guNAnurAgI 2) guNI ANi guNadveSI 3) avaguNI ANi guNa dveSI 1) guNI ANi guNAnurAgI - jo svata: guNavAna Ahe ANi dusar2yAta asalelyA guNAMnA pAhUna khuza hoto. tyAMcyA guNAMcI anumodanA ANi prazaMsA karatAta. guNAnA pAhUna pramodita hotAta. jyApramANe zrIkRSNa bhagavAna rastyAta saDalelI kutrI pAhUna mhaNatAta, hI kutrI saDalelI Ahe paNa hice dAta kitI svaccha ANi suMdara Aheta ! paNa rastyAne jANAre-yeNAre loka mAtra nAkAvara toMDAvara phaDake ThevUna ticI ghRNA karata hote. zrIkRSNa svataH guNI hote. tyAMcyAta guNAnurAga suddhA kitI vikasita jhAlA hotA. heca yA udAharaNAne siddha hote. guNAnurAgAzivAya samyagdarzana paNa prakaTa hota nAhI. dharmArAdhanA suddhA phaladAyI ta nAhI. guNAnurAgIca dharmAtmA banU zakato. guNAnurAgAne tIrthaMkara pada paNa prApta hoU heta. mhaNUna guNAnurAga hA guNa jopAsUna vADhaviNe atyaMta jarUrIce Ahe.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ SE 2) guNI ANi guNadveSI - svataH guNavAna asUna dusar2yAMcyA guNAMnA jo pAhU ta nAhI. prazaMsA aikU zakata nAhI. ANi prasannatA hI ghAlavato to IrSAlU banato. miLe panuSya-cittazAMtI ghAlavato. svataHca svataHcA nAza oDhavato udA. siMha guphAvAsI LINES 13 / siMhaguphAbAsI munI sthulibhadramunice gurU baMdhU hote. jevhA sthulibhadramuni rUpakozA nAvAcyA nartakIcyA gharI cAturmAsa karUna ApalyA saMyamabhAvaneta nizcala rAhana. akhaMDa saMyamI rAhUna gurUjavaLa Ale. tevhA siMhaguphAvAsI munI, sarpAcyA biLAjavaLa ubhe rAhUna cAturmAsa karaNAr2yA munIlA ANi vihirIcyA kinAr2yAvara ubhe rAhUna cAturmAsa karaNAr2yA munIMnA dhanyavAda detAnA gurU mhaNAle, tumhI phAra duSkara kAma kele ase mhaNUna tyAMcyA sAdhanecI khUpa prazaMsA kelI. paraMtu jevhA sthUlibhadrajI gurUcyA caraNI Ale tevhA gurudeva mhaNAle, "vAha ! vatsa tU tara phAra-phAra duSkara, duSkara kAma kele, sAdhanA kelI dhanya Ahe, dhanya Ahe. azI tyAMcI sarvAta jAsta prazaMsA gurudevAMnI kelI tevhA siMhaguphAvAsI munIMcyA manAta IrSA ANi dveSAcI Aga bhaDakalI. sthUlibhadrajI rUpa koSAnartakIcyA mahAlAta bharapUra sukhasuvidhAne rAhUna Ale ANi AmhI tara kitI kaSTAta mRtyUcyA mukhAtUna, nirbhayapaNe nisaMga sAdhanA karUna Alo tarI hI AmacyApekSA yAcI adhika prazaMsA / ase kA ? mI suddhA puDhacA cAturmAsa tyAca mahAlAta jAUna karIna asA manAta nirNaya kelA. manAta nirmANa jhAlelyA irSene tyAMnI gurUkaDUna AjJA miLaviNyAcA prayatna kelA paNa guruMcI avajJA karUna avicArAne ApalI pAvale ucalalI ANi puDhacA cAturmAsa kozAvezyAcyA tithe kelA paNa pariNAmarUpa ulaTa jhAlA. te saMyamI jIvanApAsUna vicalita jhAle. paNa sabhAgyAne rUpakoSA sthUlibhadrAcyA bodhAmuLe zrAvikA jhAlI hotI. tineca tyA munIMnA bodha dilA ANi anarthApAsUna vAcavale. saMyamApAsUna patita hoNyAce ekaca kAraNa hote. te svata: guNavAna hote. paraMtu guNAnurAgI nAhI banU zakale. vinaya viveka madicA nAza kelA. ANi avanatIcA mArga pakaDalA. mhaNUna pramoda bhAvanAmadhye "para sukha tuSTimuditA'' guNI lokAMce guNa pAhUna sukhI jIvAMcyA sukhAlA pAhUna AnaMdita hoNe pramoda bhAvanA Ahe. 3) avaguNI ANi guNadveSI - svataHta guNa nAhI ANi dusar2yAMce guNa pAhU zakata nAhIta. jyAMcyA dRSTIlA avaguNa pAhaNyAcI savaya jhAlI Ahe tyAMnA jagAta koNI guNavAna disataca nAhI. guNagrAhIlA mAtra sarvatra guNa hI disatAta. guNadveSIlA cAMgalyA SSES
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ (608) vyaktIta suddhA avaguNaca disatAta. udA. ekadA kRSNavAsudevAMnI yudhiSThira ANi duryodhanAlA sAMgitale nagarIta jA ANi guNavAna loka kitI Aheta ANi avaguNI kitI Aheta te pAhUna yA. doghe nagarIta hiMDale tyAMnI 'kRSNAlA 'sAMgitale- yudhiSThira mhaNAle malA tara sAnyA nagarIta ekahI avaguNI disalA nAhI. pratyeka vyaktIta eka nA eka guNa Aheca. jevhA duryodhana mhaNAlA, 'malA tara sAr2yA nagarIta sagaLeca avaguNI disale. ekahI guNavAna manuSya nagarIta bheTalA nAhI. guNadRSTI haMsasArakhI Ahe ANi doSadRSTI kAvaLyAsArakhI Ahe. saMpUrNa zarIra cAMgale asela paNa zarIrAcA ekhAdA bhAga jara jakhamI asela tara kAvaLA tyAcyAvaraca basaNAra. paraMtu jyAMcI guNadRSTI asate tyAlA kATyAtahI phUla disela. 50 pramoda bhAvanA jyAcyAta Ahe tyA mAnavAcI bhAvanA azI asate"sau prANI A saMsAranA sanmitra muja bahAlA hajo, sadaguNamAM AnaMda mAnU, mitra ke vairI hajo ||" `zatrumitrAbaddala samabhAva asaNe zatrUmadhyehI guNa pAhaNe pramodabhAvanA Ahe. yogadarzanAta yAlA muditA bhAvanA mhaTale Ahe. 51 guNa nasatAnAhI ekhAdyA vyaktIlA pada pratiSThA miLate. azA vyaktIlA prasanna ThevaNyAsAThI tyAcyA puDhe-puDhe karaNe, rupaye miLavaNe athavA gaire saMbaMdhI Apale koNatehI kArya sAdhUna gheNyAsAThI tyAcI khuzAmada karaNe mhaNajeca cApalUsI karaNe yAsa pramodabhAvanA mhaNatA yeNAra nAhI. guNagrAhakatA va cApalusI yAta jamIna AsamAnAce aMtara Ahe. guNagrAhaka vyaktI eka nA eka divasa sadguNI banate. "yad dhyAyatI tadabhavati jI vyaktI jase ciMtana karate tI tazIca banUna jAte. pramoda bhAvanecA sAdhaka mahAna AtmA taseca ApalyApekSA AtmavikAsAta pragatI kelelyA satapuruSAMcyA ujjvala ANi pavitra guNAMce ciMtana karato tyAmuLe tasAca banato. gajasukumArAcI kSamA, dharmarucI munIMcI karuNA, bha. mahAvIrAMce ugra tapa va kaSTa sahiSNutA, zAlIbhadrAne pUrvajanmI kelele dAna-dhannAce vairAgya, zrIrAmAcA samabhAva, zrIkRSNAcI anasaktI, karmayoga i.cyA guNAMce ciMtana kelyAne sAdhakAlA khUpa Atmabala, adbhUtapreraNA tathA tyAnusAra AcaraNAce protsAhana miLate. 52 "mahAnIti bhAvayana mahAnabhavati" jo manuSya mahAna banaNyAcI bhAvanA karato te avazya kadhI na kadhI mahAna banU zakato. mhaNUna "merI bhAvanA"ta mhaTale Ahe
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNIjanoMko dekha hRdayameM mere prema umaDa Ave / bane jahA~taka unakI sevA karake yaha mana sukha pAve // hoU nahIM kRtaghna kabhI mai droha na mere ura Ave / guNagrahaNa kA bhAva rahe nita, dRSTi na dopoMpara jAve // 53 hA saMsAra phUla ANi kATe yA donhIMcA saMgrahAlaya Ahe. ApaNa tara bhramarApramANe kATyAMcI ciMtA soDUna guNarUpI rasa grahaNa karAyalA pAhije. lohacuMbakAsamora dagaDa, lAkuDa, mAtIce kaNa i. aneka vastU ThevalyA, paraMtu te sarva soDUna to phakta lokhaMDAcyA vastU asatIla tevaDhyAca ApalyAkaDe oDhUna gheto. tyAcapramANe ekhAdyA vyaktImadhye krodha, mAna, mAyA IrSyA dveSa i. kitIhI avaguNa asota, jyAcI guNa grahaNa karaNyAcA vRttI asela tara tyAtUna jo guNa asela tevaDhAca grahaNa karato.53 ekadA gAMdhIjI laMDanalA cAlale hote. sTImaramadhye ekA iMgrajAzI tyAMcI oLakha jhAlI. to iMgraja sArakhA tyAMnA kAhItarI manAlA lAgela ase bolata hotA. gAMdhIjIMnA to ApalA zatrU Ahe aseca samajata hotA. ANi gAMdhIjI tyAce bolaNe aikUna phakta hasata hote. tyA iMgrajAne eka lAMbalacaka kavitA lihilI jyAta pratyeka zabdAta gAMdhIjIMbaddala kuTutA, ghRNA ANi dveSa prakaTa hota hotA. tyAne tI kavitA gAMdhIjIMcyA hAtAta dilI. gAMdhIjIMnI tyA kavitetIla eka dona oLI vAcalyA. ANi saMpUrNa kavitecA matitArtha tyAMcyA lakSAta AlA. kAhI eka na bolatA tyAMnI kavitAMcyA pAnAvara asalelI TAcaNI kADhalI tI ApalyA DabIta ThevUna dilI an te sarva kAgada raddIcyA TopalIta TAkUna dile. iMgraja lageca mhaNAlA he kAya ! saMpUrNa kavitA tara vAcA. tumhItara ekadona ALIca vAcalyA asatIla. gAMdhIjI hasata mhaNAle, "yAcA sAra tI TAcaNI tevaDhI mI kADhUna ghetalI."55 doSadRSTI asaNAr2yAMcI jagAta kamataratA nAhI. jyAMcyAmuLe guNI lokAMnA khUpa bATa sosAve lAgatAta. mhaNUna mAnavAce he parama kartavya Ahe kI tyAne guNAnurAgI banUna sadguNAMcA saMcaya karAvA. guNAdhika vyaktIMbaddala AdarabhAva ThevAvA, guNagrAhakatA asAvI, azA guNIjanAMnA pAhUna mana pramodita vhAve. he pramodabhAvanece vyApaka rUpa Ahe. jyApramANe AkAzAta kALyA
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ (610) DhagAMnA pAhUna pAvasAce Agamana hoNAra yA AnaMdAne mora pisArA phulavUna nAcAyalA lAgato, tyAcapramANe guNIjana dharmAtmApuruSa, samAjAtIla niSThAvAna va vratabaddha sevaka taseca rASTrAce sevAbhAvI nAyaka, sajjana loka yAMnA pAhatAca citta prasanna jhAle tara samajAve kI hI pramodabhAvanA Ahe. guNagrAhaka vyaktIMnI azI kharI prazaMsA kelI tara protsAhana miLate va maragaLalelyA manAta utsAha nirmANa hoto. sukUna gelelyA ropaTyAlA jase pANI ghAtale kI te TavaTavIta hote tazI TavaTavI yete tyAcapramANe prazaMsAce jaLakaNa komejalelyA ataHkaraNAlA utsAhAlA TavaTavI ANatAta. prazaMsA ANi protsAhanAne aneka vyaktIMnA pAThiMbA dilyAne puNya prApta hote.. itarAMnA sudhAraNyAcI yogya mArgadarzana karaNyAcI icchA asela tara tyAMcyAtIla doSAMnA haLUvArapaNe dUra karaNyAsAThI prazaMsA ANi protsAhana uttama ANi sarvazreSTha mArga Ahe. yAmuLe sadbhAvanA vRddhIMgata hotAta ANi durbhAvanA kamI hotAta. jevhA manuSyAlA ekaca goSTa vAraMvAra sAMgaNyAta yete tevhA tyAce arntamana haLUhaLU taseca samajAyalA lAgate. tyAcI manobhUmI tyAnusAra vhAyalA lAgate. mhaNUna mAnasika vikAsAsAThI guNAnveSI dRSTI, sajjanAMkaDUna prazaMsA ANi protsAhanAcI phAra upayogitA Ahe. mhaNUna pramodabhAvanA vikasita karaNyAsAThI guNadRSTI asaNe Avazyaka Ahe. doSadRSTIce duSpariNAma jyA vyaktIMcI vRttI kSudra asate to kuDhaNArA ANi irSAlU asato. to ApalyA zaktIcA upayoga dusar2yAMce doSa zodhaNyAta karato. dusar2yAMce doSa pAhUna dIna duHkhI hoto. doSadarzana karaNyAcA kuvicAra asalyAne tyAcyA zaktIcA -hAsa hota rAhato. tyAca zaktIcA sadupayoga (guNagrAhakatA) kelA tara to Apale ANi dusar2yAMcyA hitAce moThe kAma karU zakato. itarAMce doSa DhuMDhALaNyAne mANasAlA kAhIca phAyadA hota nAhI. ulaTa nukasAnaca hote. - pratyeka vastUcI phakta vAITa bAjUca pAhilyAne, doSa, chidra zodhata rAhilyAne kAhI kALAnaMtara hAca svabhAva banUna jAto. maga azI sthitI hote kI azA mANasAlA satata pratyeka vastUmadhye doSa kiMvA bikRtI zodhaNyAzivAya cainaca paData nAhI. koNatehI anya kAraNa nasale tarI to svataH dUSita dRSTikona, durbhAva, durvicArAMnAca vikasita karato. dusar2yAMce durguNa zodhaNe mhaNaje TI. bI. kaeNnsara i. rogApekSAhI bhayaMkara mAnasika roga Ahe. yA rogAne vyaktIcyA vikAsAcyA mULAtaca kSayAsArakhI kIDa lAgate. doSadRSTImuLe
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ (611) AUR / Heteli vyaktI cAMgalyA kAmAta lAvalyA jANAr2yA veLecA durupayoga karUna naSTa karate. dasar2yAMce pa ANi durguNa pAhaNyAmuLe vyartha zatrUcyA saMkhyA vADhavato. tyAmuLe satata bhayakrAMta nI ANi AzaMkita rAhato. sagaLyAta bhayAnaka goSTa azI kI azI vyaktI svataHcI dI utkarSa karaca zakata nAhI. ANi nAhI dusar2yAMcyA utkarSAlA sahana karU zakate. doSadRSTI asalyAne vyaktIcI zAMtI naSTa hoUna jAte. manAcI prasannatA AlhAdabhAva naSTa hoUna jAto. azA vyaktI sarvajJa paramAtmyAtahI doSa zodhU lAgatAta. doSadRSTI asaNAre loka guNAMcyA aivajI doSaca zodhatAta. tyAMnA koNAcehI cAMgale jhAlele pahAvataca nAhI. udA. mAzI viSThevaraca basela. kAvaLyAsamora paMcapakvAnnAce tATa Thevale tarI to zavAvaraca coca mArela. azAcaprakAre doSadRSTI mAnava cAMgulapaNA ANi guNAMnI bharalelyA tATAlA lAthADUna doSarUpI zavAvara, viSThevara najara ThevUna AnaMda mAnato. doSadRSTIcA joparyaMta tyAga kelA jAta nAhI. toparyaMta aMtarAtmAmadhye ahiMsA, satya, vinaya, kSamA, sevA i. koNatehI guNa, sadaguNa tyAcyAta TikaNAraca nAhIta. jyAlA guNavAna banAyace Ahe tyAne sarvaprathama guNa ANi guNIMcI prazaMsA karAyalA pAhije. he tyAce Adyakartavya Ahe. guNIjanAMcI prazaMsA kelyAne nukasAna tara kAhIca nAhI ulaTa guNIcI prazaMsA kelyAne guNavAnAce guNa adhika dRDhe hotAta. ApalyA guNAta vRddhI karatAta azA prakAre pramoda bhAvanemuLe sva-para upakAra sAdhya hoto. zrAvakAce 21 guNa Aheta. tyApaikI eka guNa guNAnurAgI asaNe Ahe. zrAvakAne tara guNIjanAMbaddala pramoda bhAvanA ThevalIca pAhije. yAne karma nirjarA hote. ANi utkRSTa guNAMce arjana hote. tIrthaMkara gotra upArjana karaNyAce 20 bola Aheta. tyAtIla prathama kAhI bola parameSThI, jJAnI dhyAnI, tapasvIce guNa kIrtana karaNyAce Aheta.56 - kAhI vyaktI azA asatAta kI tyA ekhAdyA vyaktIta guNa nasale tarI tyAMce guNagAna gAtAta. prazaMsA karatAta. paraMtu yAlA pramoda bhAvanA mhaNatA yeNAra nAhI. vastutaH hA guNagrAhaka dRSTI suddhA nAhI. yAlAca cApalusI mhaNatAta. khuzamaskar2yA mhaNatAta. ApalA svArtha sAdhaNyAsAThI hA kapaTapaNA mhaNatA yeIla. hI pravRttI sAmuhika jIvanAcyA dRSTIne ghAtaka Ahe. yAne ayogya vyaktIlA Adara-sanmAna miLAlyAne hyA cAMgalyA guNAMcI mahattA kamI karatAta. kAvaLyAcyA cocIlA thAna maDhavile, tyAcyA pAyAMnA mANika motI jaDavile tarIhI kAvaLAca rAhila, rAjahaMsa NAra. kAvaLyAlA rAjahaMsa banaviNyAcA prayatna karaNAre svArthI asatAta. je khoTI
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ (612) prazaMsA karatAta, yAlA guNAnurAga kiMvA pramoda bhAvanA mhaNatA yeNAra nAhI. IrSA ityAdI doSa dUra karaNyAsAThI pramoda bhAvanece ciMtana atyaMta Avazyaka Ahe. doSadRSTI jara asela tara tithe guNadRSTI kadhIca nasaNAra. udA. ekA gAvAta prAcIna maMdira hote. lokAMnA tyA maMdirAvara atyaMta zraddhA hotI. maMdirAcI phAra paDajhaDa jhAlI hotI. maMdirAta jAtAMnA loka ghAbarata hote kI kuThe maMdira paDUna tara jANAra nAhI nA ? zevaTI kAhI divasAMnI lokAMce maMdirAta yeNe kamI-kamI hota gele. eka divasa gAvAtIla sarva loka ekatra jamA jhAle ANi maMdirAcA jIrNoddhAra karaNyAcA vicAra kelA. jIrNoddhArAsAThI pratyeka vyaktIne ApalyA saMpattIpaikI tIna tRtIyAMza hissA ghyAvA ase Tharale. Ahe tyA ThikANIca maMdira bAMdhAve ANi tithalyAca dagaDAMcA punhA upayoga karAvA. nirNaya jhAlA paNa eka zraddhALU vyaktIne eka prastAva mAMDalA kI, joparyaMta navIna maMdira bAMdhale jAta nAhI. toparyaMta junyA maMdirAtIla pratimA halavU naye. ANi maMdira pADU naye. paraMtu june pADalyAzivAya navIna nirmANa asaMbhava Ahe. tyAcapramANe aprazastApAsUna dUra haTalyAzivAya prazastAmadhye yeNe asaMbhava Ahe. doSadRSTI ghAlavilyAzivAya guNadRSTI guNAnurAgitA kiMvA pramodabhAvanA yeNe zakyaca nAhI. jinaharSagaNi mhaNatAta uttamaguNANurAo-nivasaI hiya yaMmijassa purisassaM / atitthayarapayAo, na dulluhA tassa riddhio ||17 jyAcyA hRdayAta uttama guNavAnAMcyAbaddala utkRSTa anurAga asato tyAsAThI tIrthaMkara padAparyaMtacI riddhI durlabha nasate. arthAta tyAMnA sarva riddhi-siddhi sulabhatene miLatAta. jinaharSagaNi kulakamadhye puDhe mhaNatAta, kitI hI tapa kele, zAstrAbhyAsa kelA. aneka kaSTa sahana kele. paraMtu jara dusar2yAMcyA guNAMcI prazaMsA kelI nAhI tara sarva kriyA niSphala Aheta. dusar2yAMcI prazaMsA aikUna jo matsara karato, tyAcA nizcita parAbhava hoto. jagAta jara moThepaNA pAhije asela, moThe vhAyace asela, sarvatra vijaya vhAvA ase vATata asela tara dusar2yAMce doSa pAhaNyAcI vRttI soDalI pAhije. 58 ANi ciMtana karAyalA pAhije kI, yA saMsArAta aneka satapuruSa Aheta jyAMcyAta aneka sadaguNa Aheta. kityeka mahApuruSa jJAnAce bhaMDAra Aheta. aneka sUtrAce jJAte Aheta. jainAgamAtIla rahasyAMnA zrotyAMcyA hRdayAparyaMta pohocaNAre, siddhAnta samajAvUna sAMgaNAre, tarka-vitarka dvArA gaMbhIra viSaya agadI sAdhyA sopyA bhASeta vyakta karaNAre, kutarka karaNAr2yAMnA agadI zAMtapaNe * vilakSaNa kavitva zaktI va vaktRtva zaktIne samajAvaNAre prabhAvazAlI upadezAne dharmAcI
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ (613) tI karaNAre, ase guNadhAraka Aheta. AtmajJAnI, guNagrAhI, alpabhASI, sthira AsanazIla, rANI. sadaiva dharmarUpa vATikAmadhye ApalyA AtmyAlA ramamANa karaNAre Aheta. kityeka tapasvI asatAta. kityeka javaLa jJAna ANi tapAcyA zaktIhI nasate tarIhI svadharmI cI sevA bhaktI karIta asatAta. AhAra, vasA zaiyyA, Asana i. deUna lAbhAnvita hotAta. sAtA detAta kityeka sadgRhastha tana, mana, dhanAne sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA yA cAra tIrthAcI bhaktI karatAta. dharmAcI unnatI karatAta. ANi prApta padArthAMcA upayoga sanmArgAkaDe lAvatAta. - azAcaprakAre uttamottama aneka guNajJAMce darzana hotAta, tyAMcI prazaMsA aikUna prasanna hoNe tathA asA vicAra karAvA kI, dhanyabhAgya kI AmacyA dharmAta ase ase nararatna hoUna gele jyAMnI dharmAcI khUpa prabhAvanA kelI va karIta Ahota. "azA mahApuruSAMcI sadA jaya hovo vijaya hoto." asA vicAra karUna tyAMcA satkAra, sanmAna karAvA. tyAMnA sukha dyAve. kuNI tyAMcI bhaktI kelI Adara, satkAra kelA tara ApaNAsa prasannatA vhAvI. azA aneka sadprayAsAne prakaTa hoNArI bhAvanA mhaNaje pramoda bhAvanA.59 mANUsa jase ciMtana karato, tasAca to hoto. mhaNUna pramodabhAvanedvArA prAcIna kALAtIla mahApuruSAMcyA ujjvala va pavitra guNAMce ciMtana satata karIta rahAyalA pAhije. jI sAdhakAlA vizAla Atmika zaktI prApta hoNyAsa paryApta Ahe. pramodabhAvanA vyaktIsAThI DoLyAMce kAma karaNArI Ahe. jyApramANe DoLe rastA dAkhavatAta, mhaNaje ApaNa suspaSTapaNe pAhUna cAlato. DoLyAne pAhata cAlato mhaNUna bhItI nasate. taseca pramoda bhAvanA vyaktIcyA jIvanapathAcI mArgadarzaka Ahe. tyAce jIvana guNagauravAne saMpanna banUna Adarza banate. tyAcI dRSTI satyAnveSI banate. maga azA vyaktIlA saMsArAta kazAce bhaya rahAta nAhI. pramodabhAvanemadhye cehar2yAvaracI prasannatA i. dvArA AMtarika bhAvabhaktI prakaTa hote. tyA avastheta manAta IrSA, dveSa, ghRNA, nindA i.sAThI sthAnaca rahAta nAhI. guNIjanAMnA pAhatAca tyAce hRdaya kamala vikasita hote. manamayUra nRtya karAyalA lAgato. cehar2yAvara sAttvika hAsya disate. ANi sahaja hI tyA guNI vyaktIkaDe abhivAdanAsAThI hAta joDale tAta. azAprakAre guNagrAhakatemuLe vyaktIcA Atmika vikAsa hoto. to svataH guNAMce jagAra banato. ANi zevaTI samAjAta, dezAmadhye, sarvatraca sarvAMsAThI pUjanIya banato.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ (614) pramodabhAvanA AtmavikAsa va sadguNAMcyA saMcayasAThI zreSTha va sahaja mArga asalyAne anukaraNIya Ahe. pramoda bhAvanemuLe pramAdadoSa naSTa hoto. guNAnurAgI dRSTImuLe guNIjanAMce AzIrvAda prApta hotAta. ANi lokapriyatA vADhate. doSadRSTI eka ugra koTIce viSa Ahe, jo bhavabhavaparyaMta jIvAlA mArata rAhato. paraMtu guNadRSTI arthAta pramoda bhAvanA te amRta Ahe jo jIvAlA ajara amara banavato. zrInamaskAra mahAmaMtrace dhyAna mhaNaje pramoda bhAvanecI upAsanA karaNyAce sarvazreSTha sAdhana Ahe. namaskAra maMtra caudApUrva jJAnAMce sAra Ahe. arthAt pramodabhAvanelA caudApUrva jJAnAce sAra mhaTale tara tI atizoyaktI hoNAra nAhI. zrI navakAra sarva zAstrAta vyApta Ahe. taseca pramoda bhAvanA sarva zAstrAta vyApta Ahe. 'namo' he mokSAce bIja Ahe. jyApramANe namaskAra sarva pApanAzaka Ahe ANi sarva maMgalAta prathama maMla Ahe. tyAcapramANe pramodabhAvanAsuddhA sarva pApanAzaka ANi sarva maMgalAta prathama maMgala Ahe. graMthakAra graMthAcyA prAraMbhI iSTa devatAMnA namaskAra rUpa bhAva maMgala karatAta, tyAcA arthaca asA kI sarva zAstra ANi sarva maMgala kAryAcA prAraMbha pramoda bhAvaneneca hoto. 60 azAprakAre pramodabhAvanece kAraNa zubha AlambanAcA Adara kelyAne vighnAMcA nAza hoto. taseca dhyAna i. madhye dRDhatA prApta hote.. pratyekAcyA AtmyAta jJAna, darzana, cAritrAcI apAra zaktI Ahe. paraMtu joparyaMta AtmA karmAcyA AvaraNAne mukta hota nAhI toparyaMta sAr2yA zaktI aprakaTita rAhatAta. mAnavAce jIvana svArtha i. bhAvanemuLe saMkIrNa banate. svArthI manuSya phakta Apale tevaDhe hita pAhato. Apaleca guNa pAhato. itarAMcyAbaddala tyAcyA manAta tucchatA ANi hIna bhAva asatAta. ase ciMtana atyaMta halakyA pratIce ciMtana asate. yAne AtmyAce adhaHpatana hote. azubhapravRttIMcA jora vADhato. mAnavajIvanaca muLI nirarthaka hoUna jAte. mhaNUna AcAryAMnI pramodabhAvanecyA rUpAne Apale ciMtana udAravyApaka ANi zreSTha karaNyAcI preraNA dilI Ahe. vizeSarUpAne sAMgitale Ahe kI, guNIlokAMcyAtIla uttama guNAMnA pAhUna vyaktIcyA manAta prasannatA nirmANa jhAlI pAhije. AcArya zubhacandrAMnI pramoda bhAvanece varNana karatAnA lihile Ahe kI, jo manuSya tapa, zAstrAdhyayana, yama-niyama i. yoga ArAdhanAmadhye saMlagna Ahe, jJAnahI jyAce netra Aheta, iMdriya mana va kaSAyAMnA jiMkaNArA Ahe. AtmatattvAcyA abhyAsAta pravINa Ahe.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ HI namakata karaNAre cAritra jyAce Ahe tyAcA AtmA tyAtaca ramamANa Ahe. azA ra puruSAMcyA guNAMnA pAhUna mana AnaMdita hoNe mhaNaje pramoda bhAvanA hoya.61 AcArya hemacaMdrAMnI pramoda bhAvanA saMbaMdhI lihile Ahe kI, jyAMnI hiMsA i. ra doSAMcA parityAga kelA Ahe, jo vastUcyA yathArtha svarUpAlA samajato. jyAMnA jJAna, samyagdarzana, samyagacAritra prApta jhAle Ahe. tyA mahApuruSAMcyA guNAMcA Adara karAvA hI pramoda bhAvanA.62 zAMtasudhArasamadhye upAdhyAya vinayavijayajIMnI pramoda bhAvanece vizleSaNa karatAnA lihile Ahe- parvatAcyA zikharAvara, ekAMta vana-pradezAta guphAmadhye basUna dharmadhyAnAta lIna, samatA rasAne tRpta, tapAcaraNAta magna sAdhU dhanya Aheta. anya jJAnIjana, zrutaprajJA yukta, dharmApadeza karaNAre, zAMta jiteMdriya tathA jagAta jinazAsanadevAcI pratiSThA vADhavANAre munIvRnda, dhanya Aheta. _ je gRhastha dAna detAta, zIlavrata dhAraNa karatAta, tapazcaryA karatAta, suMdara bhAvanA karatAta, zraddhApUrvaka dharmAcI ArAdhanA karatAta te dhanya Aheta. sAdhvIvRnda ANi zrAvikAvRnda je nirmala jJAnAne yukta, zIlazobhA yukta Aheta tyAhI dhanya Aheta. bhAgyazAlI vyaktI roja yA sarvAMcI vinayapUrvaka bhaktI karatAta. mithyAdRSTI asaNAr2yAmadhye suddhA paropakAra i. viziSTa guNa asatIla. saMtoSa, satya, udAratA, vinaya i. tyAMcIhI AmhI anumodanA karato. dusar2yAMce guNa pAhUna AnaMdita hoUna, jyAMcI prajJA samatA-sAgarAta lIna rAhate. tyAMcyA manAta atyaMta prasannatecA anubhava hoto. - upAdhyAyadvArA kelele he pramoda bhAvanece phAraca suMdara vivecana Ahe. puDhe gItikAmadhye svataHlA saMbodhita karUna mhaNatAta- he vinaya / tu guNAmadhye paritoSa anubhava kara, arthAta dusar2yAMce guNa pAhUna manAta saMtoSa anubhava kara. ApalyA zubhakarmAcyA bhAraNAmAmuLe dusar2yAMnI jyA vizeSatA prApta kelyA Aheta, tyAMcyAbaddalasuddhA IrSAbhAva ThevU nakosa, Ananda pramoda bhAvAcA anubhava kara. hI kitI cAMgalI goSTa Ahe. koNI bhAgyazAlI dAna deto ANi jagAta sanmAnaprApta karato. tyAlA pAhUna tU asA vicAra kA karIta nAhI kI mI suddhA dAna deIla jyAmuLe mIsuddhA puNyAcA bhAgIdAra banU zakena.63 guNAMcA sanmAna kelyAne tazI anubhUtI kelyAne vyaktImadhye asalelyA guNAmadhye
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma bI bhara paDate. kAraNa tyAta asA utsAha nirmANa hoto kI, "mI suddhA ase jJAna, bhAgAra sevA, naitikatA i. guNAMnA ApalyA jIvanAta yathAzaktI svIkAra karU zakena." vicAra karaNAr2yA vyaktIce mana sadA svaccha ANi nirmala asate. tyAcyA manAta pIDhI kaluSita ciMtana cAlata nAhI. tyAce mana nehamI pramudita, prasanna ANi harSita asate. Azcarya Ahe kI te kase loka Aheta jyAMnA dusar2yAMce guNa pAhUna kaSTa hotAta, dI hote. manAta duzciMtana cAlate. tyAMcyA guNAmuLe IrSAluce koNate nukasAna hote ? paNa kharaM mhaNaje itarAMce guNa pAhUna jyAMce aMtaHkaraNa vikRta hote. tevhA pramoda bhAvanA asela tara azI vikRtI rAhUca zakata nAhI. maga to yAca jIvanAta uttama bhAva utpanna karanna kalyANAprada pohocato. saMsArAta doSadRSTI asaNAr2yAMnA Dukkara mhaTale Ahe. je cAMgale khAdya padArtha soDUna ukIraDyAvara loLatAta. azAcaprakAre doSadRSTI asaNArA guNAMcI upekSA karato va phakta vAITa tevaDheca pAhato. dusar2yAMce chidra, doSa va aparAdhAMcAca vicAra karato to mareparyaMtasuddhA saMvaradharmAcI ArAdhanA karU zakaNAra nAhI. ApaNa dusar2yAMce kaNAitake guNasuddhA parvatAitake mAnUna ApalyA AtmyAlA bhAvita karAve. jyA samAjAta guNagrAhakatA jitakI adhika titakI tyA samAjAcI unnatIcA Alekha UMca. SOHANIANP "najareM yadi badalI to najAre badala jAyeMge / kiztI ne badalA rUkha to kinAre badala jAyeMge / / " mANasAlA jevaDhA AnaMda sva-prazaMsA, sva-mAna ANi sva-kIrtI aikaNyAta yeto titakA AnaMda tyAlA anya lokAMcI prazaMsA aikaNyAne hota nAhI. paraMtu dveSaca vATato. dusar2yAMce guNagAna kelyAne muvatIcyA mArgAcI yogyatA prApta hote. maharSI vinayavijayajIMnI pramoda bhAvanecyA prAraMbhI sarvaprathama sarvaguNa saMpanna ANi sarvokRSTa puNyaprakRtI bhogaNAre tIrthaMkara paramAtmAcyA guNAMce kIrtana karatAnA lihile Ahe kI-kSapakazreNI caDhUna karmAMnA kSaya karaNAre tIrthaMkara bhagavantAcI jaya hovo. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya mohanIya ANi aMtarAya karmAcyA kSaya ANi zamanasAThI kramazaH kSapakazreNI ANi upazamazreNI Ahe. kSapaka zreNI dvArA AtmA tyA tA karmAcA mULApAsUna, kSaya karate. ANi ekadA tyA dhAtIkarmAMcA kSaya jhAlyAnaMtara tyAcaca punaH tyA karmAzI baMdhana hota nAhI. paraMtu upazamazreNI dvArA AtmA karmAMcA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE TERMISHRA upazamana karato. yA upazamana zreNIcI veLa antarmuhUrta arthAta eka miniTApAsUna cALIsa miniTa kAhI kamI itakA asato. tyA antarmuhUrta kALAcyA samAptInaMtara AtmA tyA upazamazreNItUna khAlI yeto. ANi punhA tyA karmAMcA baMdha surU hoto. kSapaka tIvara ArUDha jhAlyAvara AtmA bAkI rAhilele mohanIya i. karmAMnAhI kSaya karUna pUrNa vItarAgI banato. ase anantaguNAMce svAmI tIrthaMkara paramAtmyAce guNagAna karaNyAta sAkSAt mahaspatIsuddhA asamartha Aheta. tyAMce guNagAna kAya karAve ? tarI hI yathAzaktI tyAMcyA sukRtyAcI anumodanA karane pramoda bhAvanA Ahe.64 puDhe upAdhyAyajI nigraMtha munIMce guNagAna karatAnA lihitAta- 'parvata, jaMgala, guphA tathA nikaMja yethe rAhuna dharmadhyAnAta dattacitta rAhaNAre prazamarasAta saMtuSTa pakSa ANi mAsa sArakhe viziSTa dIrgha tapa karaNAre, zrutajJAnAne vizAla buddhI asaNAre, upadezaka, zAnta, dAnta, ANi jitendriya banUna jo prabhuzAsanAcI prabhAvanA karatAta te nigraMtha munI dhanya Aheta.65 azAprakAre varIla guNAMnI yukta munIMce guNagAna karatAta. tadanaMtara sAdhvIgaNa va zrAvakAMce guNagAna karatAnA lihitAta jo zrAvaka dAna zIla, tapAce AcaraNa karato ANi uttama bhAvanA karato azAprakAre cArahI dharmAcI jJAna ANi zraddhene ArAdhanA karato, taseca je sAdhvIgaNa evaM zrAvikA nirjala buddhIne sadAcAra pAlana karatAta te suddhA dhanyavAdAce pAtra Aheta. yA sarvAMcI satata aneka veLA jo abhimAna rahita bhAgyavAnAMcI stutI karatAta te suddhA dhanyavAdAce pAtra Aheta. "zAntasudhArasa'madhye upAdhyAya vinayavijayajIMnI je pramoda bhAvanAce varNana kele Ahe tyAta sAdhU, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA rUpa cAra tIrthAMcyA guNAMce varNana karUna pramoda bhAvanA prakaTa kelI Ahe. / 'pra'mhaNaje prakRSTa, 'moda' arthAta AnaMda, koNatyAhI jIvanAta ekhAdA suddhA guNa pAhUna apAra AnaMdAcA anubhava karaNe pramoda bhAvanA Ahe.69 __ saMsArAta adhikAMza loga anaMtA-anaMta avaguNAM (doSa) nI bharalele Aheta. tyAcyAta ekhAdyAta eka jarI guNa disalA tara jyApramANe AI ApalyA bAlakAlA pahilA zabda bolAyalA lAgalyAvara kitI AnaMdita hote, tyAveLI tyAcyA bolaNyAtale doSa pahAta hA, uccAra aspaSTa bobaDe bolaca tilA atyaMta AnaMdita karatAta. bAlaka bolAyalA lAgalA pAca tilA apAra AnaMda hoto. tyAcapramANe guNAnurAgIlA anaMta kALApAsUna doSAMnI
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ (618) lyA jIvAta eka choTA guNa disalA tarI to khuza hoto. ekA choTyAzA guNAta hI matAkada asate kI, jo alpazA bhavAta AtmyAtIla sarva doSa nAza karUna TAkU zakato. yApramANe agnIcI eka ThiNagI hajAro maNa kApasAlA kSaNAta jALUna naSTa karate. pramodabhAvanA mahAna dAtA Ahe. dusare dAte tara dhana i. tuccha kSaNika vastUce dAna karatAta. paNa pramoda bhAvanA tara zAzvata sukha deNAre guNAMce dAna karate. jyAMce mana nirvikAra Ahe, jyAMcA AcAra ANi vyavahAra ucca pratIcA Ahe. jo jagAtIla jIvAMce kalyANa karaNyAsAThI satata tatpara asato, azA mahAtmyAMce satata nAmasmaraNa karaNe hI suddhA pramoda bhAvanAca Ahe. tyAmuLe aneka karma naSTa hotAta. yAta phAra moThe kaSTa hI nAhIta ANi phAra moThA tyAgahI nAhI. tarIhI badalyAta khUpa lAbhaca lAbha Ahe. azI pramoda bhAvAnA AtmasAta karaNyAcA puruSArtha karAyacA Ahe. pratyeka vyaktIne Apale jIvana sUpAsArakhe karAve. sUpa sAra-sAra gahi laye thothA dera uDAya" mhaNaje guNagrahaNa karAyace avaguNAkaDe durlakSa karAyace. haMsa jyApramANe dUdha-dUdha grahaNa karato, pANI mAge Thevato. mAjhyA patnIce apaharaNa kele hote. to kitI asadAcArI Ahe asA vicAra na karatA rAvaNAtIla guNa lakSAta Thevale. guNagrahaNAcI bhAvanA ThevalI. bhagavatI ArAdhanAmadhye pramoda bhAvanelA muditA bhAvanA mhaTale Ahe. muditA bhAvanece vizleSaNa karatAnA 1691 vyA gAthemadhye zrI zIvAryAcArya lihitAta - muditAcA Azaya yatiguNa ciMtA Ahe. arthAt yatI, zramaNa athavA munIMcyA guNAMce ciMtana karUna manAta prasanna vhAve. TIkAkArAne yAce spaSTIkaraNa ase kele Ahe kI, sAdhakAne ciMtana karAve kI yatI, munI, vinita-vinayayukta, virAga-rAgarahita, vibhaya-bhayarahita Aheta, mAna, ahaMkAra kiMvA daMbha rahita Aheta, virodha-rahita yA krodha zUnya Ahe. vilobha-lobha rahita Aheta. he kitI cAMgale Ahe. asA vicAra karatAnA prasannatA anubhava karAvI, guNAMce saMzodhana karaNe-pramoda bhAvanA Ahe. paraMtu AjacyA janajIvanAta pratispardhA, IrSA itakI vADhalI Ahe kI, vyApAra, udyoga, rAjanItI, sAmAjika kSetra ANi itakeca kAya dhArmika saMtrAtahI tI vyApta Ahe. jethe IrSA Ahe, tethe vyaktI, samAja eka dusar2yAcI unnatI, samRddhI, saMpannatA ANi abhyudaya sahanaca karU zakata nAhI. dusar2yAMcI unnata sthitI pAhUna paData hotAta. yAcA pariNAma asA yeto kI jyAcI to IrSA karato tyAcyAbaddala taseca bhAva hotAta. kAraNa jazI kriyA tazI pratikriyA. Aja rASTrA-rASTrAMta, vargA-vargAta, jAtI
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ (619 ) * jAtIMmadhye kaluSita vRttI atizaya vegAne samAviSTa hote. mhaNUna adhika zaktI parasparAmadhye kamIpaNA dAkhavaNyAta kharca hote. hI kitI vAITa vRttI Ahe. jara hI zaktI samAjAcyA kalyANAsAThI kharca khAlI tara kitI cAMgale hoIla. Aja manuSyAce hRdaya phAra saMkucita (jhAle Ahe. to ApalA svArtha, lobha ANi artha lolupatA sArakhyA halakyA vRttIcA zikAra banalA Ahe. azAca prakAracI dUSitavRttI, ghRNAspada vyavahAra jagAta pasarU naye. mAnava ApalyAca karmAmuLe ajUna duHkhI na vhAvA. yA hetUne zAstrAmadhye pramoda bhAvanAcyA rUpAta jo sArthaka mArga pratipAdita kelA Ahe, tyAcyA AdhAra ghetalyAne viSama sthitI ApoApa samApta hoU zakela. jyAcyA hRdayAta itarAMce sukha, saMpannatA, samRddhI pAhUna ullAsa ANi AnaMda hoto tI vyaktI kharaca mahAna asate. tyA vyaktIcyA udAravRttIcyA pratikriyA suddhA phAra uccaprakAracyA asatAta. anudAratAne anudAratAca janma ghete. dusar2yAMcI pragatI pAhUna prakaTa hoNArI pramoda bhAvanemuLe vAtAvaraNa premapUrNa, snehamaya banate. vicArAMcI saMkIrNatA ANi svArtha parAyaNatA TikUca zakata nAhI. pramoda bhAvanAcI AjacyA yugAta padA-padAvara AvazyakatA Ahe. jara pratyeka manuSyAne yA pramodabhAvanelA ApalyA hRdayAta sthAna dile tara ApaApasAtIla aneka vivAda, bhAMDaNa-taMTaNa, kleza, IrSA, dveSa zAMta hotIla. pramodabhAvanemuLe manAta mRdutA, madhuratA, komalatA nirmANa hote. yA bhAvanece ciMtana hotAta. phAra guNakArI Ahe. IrSAce kAluSya yAne dhuvUna nighate. yAne uttamottama bhAva jAgRta sadavRttIMcA vikAsa hoto. guNajJa vyaktImadhye ahaMkAra nasato. to kRtajJatecyA bhAvanene namra asato. guNajanAMce guNagAna karUna tyA guNAMce AsvAdana karaNyAsAThI lAlAyita asato. to guNIjanAMcI satata prazaMsA karato. jyAcyAta guNa nAhI ANi guNAMnA grahaNa karaNyAcI AkAMkSA hI nAhI. asA mANUsa AkRtIne suMdara asalA tarI sugaMdhAzivAyacyA phulAsamAna Ahe. mhaNUna jo ApalyA jIvanAta prasanna rAhato athavA rAhU icchito tyAMnA guNArjana karaNyAcI vRttI ThevalI pAhije. guNArjanAcyA bhAvanece dusare nAva pramoda bhAvanA Ahe. stokopi guNi saMsarge zreyase bhUyase bhavet / guNIjanAMcA thoDA jarI ApaNAlA saMparka miLAlA tarI to mahAna kalyANakArI siddha hoto.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ (620) guNI hoNyApekSAhI zreSTha Ahe- guNajJa vhAve. jyA vyaktIce mana guNAnurAgAne AplAvita Ahe to dveSa, IrSA i. durguNAMcA tyAga rato. dasar2yAcI unnatI pAhUna te tyAMcyA puNyAce phaLa mAnUna ApaNa hI sukRtya karAve kI preraNA gheto. to pApabhIrU asato. sva-para bhAva nasalyAne svArthAvara vijaya miLavato. jIvana, zarIra, yauvana i. kSaNika Aheta. asA vicAra karato kI, mI tyA mahAnapuruSAMcyA mArgAce anukaraNa karUna, saMsArAcyA khar2yA svarUpAlA samajUna gheUna, bhoga upabhogAMcA yAga karUna je guNa tyA mahApuruSAMnI ApalyA aMgI bALagale va karma samUhAMnA naSTa kele. tyAcapramANe mI hI karAve. guNajJa vyaktI pratyeka guNI vyaktIMcyA guNAMce ciMtana manana karUna tyAMcyApratI kRtajJatA vyakta karate. ANi tyAMcyA guNAMce jIvanAta anusaraNa karUna AtmasAta karaNyAcI bhAvanA karate. azA pramoda bhAvanene bhAvita hote. dharmamArgAta sarvAta prabala jara koNate vighna asela tara te Ahe pramoda. pramoda bhAvanemuLe pramAda doSa naSTa hoto. guNAnurAgI dRSTIne guNIjanAMce AzIrvAda prApta hotAta ANi lokapriyatA vADhate. doSadRSTI he eka ugra prakArace viSa Ahe, jo janmojanmI jIvAlA mArata rAhato. guNadRSTI ase amRta Ahe jo jIvAlA ajara amara banavato. pramoda bhAvanA vinaya svarUpa Ahe. vinaya dharmAce mULa Ahe. taseca pramoda bhAvanA bhaktI svarUpa suddhA Ahe. bhaktIne samyagdarzana prakaTa hote mhaNUnaca tara pramoda bhAvanA dharma tathA samyagdarzanAce mULa Ahe. pratyeka guNa guNavAnAMce guNagAna kelyAne AtmasAta hote. pramodabhAvanA hA guNa sanmAna rUpa asalyAne sarva guNAMce mULa Ahe. karuNA bhAvanA karuNecA siddhAnta zramaNa saMskRtImadhye phAra vikasita jhAlA Ahe. jainadarzanAta anukaMpA, karuNece rUpa Ahe. yAsa samyaktvAce lakSaNa mhaTale Ahe. samyaktvIcyA hRdayAta sahajapaNe karuNAcA srota jhaLakato. to koNatyAhI vyaktIlA duHkhI kaSTI, pIDita pAhUna duHkhI hoto. "anukUla kaMpanaM anukaMpA' hI anukaMpAcI vyutpattI hAca artha vyakta karate. manAta utpanna jhAlele kaMpana kiMvA vyathA dUra karaNyAsAThI to pIDita vyaktIcI pIDA dUra karaNyAsAThI tatpara hoto. ase kelyAne tyAlA AtmazAMtI miLate. mhaNUna anukaMpA, karuNA karaNa koNyA pIDitAvara upakAra nAhI. ApalAca upakAra Ahe. kuNI vyaktI ekhAdyA NAcI, pIDitAcI sevA karato tevhA tyAsa AMtarika tRptI, samAdhAna AnaMdAcI anubhUtI yAvarUna siddha hote kI. dharmAce phaLa kevaLa paralokAtaca gelyAvara miLate ase navhe
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ MSM yA lokAta itheca tyAcI phaLe cAkhAyalA miLatAta. bhagavatI ArAdhanAmadhye AcArya zIvArya yAMnI karuNece varNana karatAnA lihile Ahe kI- prANImAtrAMbaddala anukampA bhAva asaNe mhaNaje karuNA. TIkAkArAMnI karuNecI yAkhyA karatAnA lihile Ahe kI zArIrika, Agantuka, svAbhAvika, mAnasika tathA pAkatika daHkha je asahya Aheta tyAne pIDita asaNAr2yA prANyAMnA pAhUna ase ciMtana karAye kI, mithyAdarzana, aviratI, kaSAya tathA azubhayogAmuLe upArjita (utpanna) azubha karmaparyAya Aheta. karmararUpI pudgala skandhAcyA udayAmuLe vipattIMnA vivaza hoUna bhogata Aheta. asA manAta jo bhAva nirmANa hoto tI anukampA kiMvA karuNA hoya.68 jyAcyA hRdayAta karuNecA srota vAhato to svataHcyA sarva duHkhAnA sahana karato. paraMtu dusar2yAMce duHkhapAhUna dravita hoto. phakta dravitaca hota nAhI tara tyA duHkhAMnA dUra karaNyAcA prayatnahI karato. je dusar2yAMcyA duHkhAlA dUra karatAta tyAcyAvara kadhIca duHkha yeta nAhIta. ANi pApodayAmuLe duHkha Ale tarI te dUra karaNyAsAThI acAnaka koNI sahAyatA karaNArA bheTUna jAto. pratyeka paropakArAcyA mAge karuNA bhAvanecI bhUmikA sakrIya asate. saMsArAta loka ApaApalyA karmAcyA pariNAmAnusAra sAtAvedanIya anukUla vedanIya-sukha bhogatAta. aneka vyaktI asAtAvedanIya-duHkha bhogatAta-aneka prakAracI pIDA, vedanA tathA vyAdhIMnI grasta asatAta. aneka prakAracyA saMkaTAMnA toMDa deta asatAta. azA prakAracyA yAtanA, duHkha prApta prANyAMbaddala manAta dayAbhAva asaNe mhaNajeca kAruNabhAva Ahe. karuNA, anukaMpA ekAca bhAvanece pratIka Aheta. / karuNA hRdayAcyA komala, mRdU bhAvanAMce cihna Ahe. azAMcyA manAta sAttvikatA asate. jo dusar2yAMce duHkha, pIDA pAhUna dravita hota nAhI, tyAce hRdaya pApaNAce jaNU asate. bhagavAna mahAvIrAMnI karuNA ANi anukaM pAvara phAra jora dilA Ahe. praznavyAkaraNAtIla khAlIla sUtra he spaSTa karate "savvajaga jIva rakhkhana dayaTThAyAye pAvayaNaM bhagavayA sukahiyaM"69 arthAta saMsArAtIla sarvajIvAMcI rakSA dayA karaNyAsAThIca mahAvIrAMcA upadeza Ahe. bauddhadharmAta tara 'karuNe'lA atyaMta mahattvAce sthAna Ahe. tyAMnI ithaparyaMta mhaTale Aha kI, jo karuNA sAdhya karU zakata nAhI tyAzivAya tyAlA nirvANa hI prApta hoU zakata nAhI. mahAkaruNA, mahAzUnyAvara phAra jora dilA Ahe. mahAkaruNA, karuNece atyaMta i liwomar 22222mwasn
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ (622) ANi vyApaka rUpa Ahe. ekA pIDita vyaktIlA pAhUna manAta itakI tIvra karuNA utpanna hote jyApramANe ApalyA putrAlA saMkaTAta pAhUna AIcyA hRdayAta karuNA nirmANa hote. AcArya zubhacaMdrAMnI karuNAbhAvanece varNana karatAnA lihile Ahe- je jIva dainya, goka, trAsa, roga i. pIDene duHkhI Aheta, baMdha-baMdhanAne avaruddha Aheta. jIvanAcI yAcanA karatAta, AmhAlA vAcavA asA Akroza karatAta. kSudhA, tRSNA, parizrAntI i. ne duHkhIta Aheta, zIta, uSNa i. ne pIDita Aheta, loka jyAMcyAzI nirdayatApUrvaka vAgatAta, je maraNaprAya duHkha bhogata Aheta azA anekAneka prakAracyA duHkhAMnI grAsalele Aheta tyAMnA pAhUna tyAMce duHkha dUra karaNyAcI buddhI hoNe mhaNaje karuNA bhAvanA Ahe.70 AcArya hemacaMdrAMnI karuNA bhAvanA saMbaMdhita saMkSepAta asA ullekha kelA AhedIna, Arta, duHkhita, bhayabhIta prANI je ApalyA jIvitAcI bhIka mAgata Aheta tyAMce duHkha dUra karaNyAcI bhAvanA, karuNA bhAvanA Ahe.71 duHkhI jIvAMnA pAhUna jyAcyAta hRdayAta spaMdana hote tyAce jIvana jagaNe sArthaka Ahe jyAcyA hRdayAta dayA, karuNA, ahiMsece bhAva Aheta. bhAgavata purANAta rAjA raMtidevAce AkhyAna prasiddha Ahe. te atyaMta karuNAzIla va prajAvatsala hote. ekada raMtidevAcyA rAjyAta duSkALa paDalA. rAjAne ApalA sarva antabhaMDAra duSkALapIDitAMsAThI ughaDA kelA ANi pratiSThA kelI kI joparyaMta mAjhyA rAjyAta eka mANUsa jarI upAzI asalA tara mI anna grahaNa karaNAra nAhI. 49 divasa rAjAne anna grahaNa kele nAhI. zevaTI maMtryAcyA AgrahAmuLe rAjA bhojana gheNyAsAThI basalA. eka ghAsa ajUna toMDAta ghAtalA na ghAtalA toca ekA khIcA AvAja AlA. rAjA jevAyace thAMbalA. ApalyApuDhace anna tyA strIlA deUna TAkale. dusar2yAMdA kutrA bhuMkalA. tyAlA bhAkarI deUna TAkalI, AtA rAjAcyA samorIla tATa rikAme jhAle. rAjAne pANI piUna ApalI bhUka bhAgavalI. tevaDhyAta devAMnI raMtidevAcyA jayajayakArAcI ghoSaNA dilI. rAjAcI asIma karuNA pAhUna devAMnI jalavRSTI kelI. duSkALa, sukALAta parivartita jhAlA. asA Ahe khar2yA karuNecA prabhAva !72 karuNA, dayA anukampA samAnArthI zabda Aheta. manuSyaca kAya janAvarAmadhye suddhA anukapacA bhAva asato. jJAnAdharma kathAmadhye zramaNa bha. mahAvIra meghakumArAMcyA pUrvabhavAce na karatAta. jyAveLI meghakumAra meruprabha nAvAcyA hattIcyA janmAta hote tevhA ekadA "mAtUmadhye jaMgalAta vaNavA peTalA. tevhA meruprabha hattI ApalyA rakSaNAsAThI gavatAcyA
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAkhAlI jAUna ubhA rAhilA. tithe aneka prANI AzrayAsAThI Alele hote. meruprabha nIlA zarIrAvara khAja yeU lAgalI mhaNUna tyAne ApalA eka pAya vara ucalalA. tevhA navadIca rikAmI jhAlelI jAgA pAhUna eka sasA tithe yeUna basalA. hattIne pAya khAlI vaNyAcA vicAra kelA. paNa sazyAvara anukampA nirmANa jhAlI, pAya tasAca vara adhAMtarI laTakata ThevalA. peTalelA vaNavA aDIca ahorAtrI naMtara pUrNa zAMta jhAlA. maga AgIcyA bhayAne mukta jhAlele sarva prANI bAhera Ale. paraMtu meruprabha hattI aDIca divasa tIna pAyAMvara ubhA rAhilA tyAmuLe cauthA pAya tyAlA khAlI ThevatAca yeInA. thoDA jorAta prayatna kelA tara dhaDAma khAlI kosaLalA. tyAnaMtara tIna divasa bhayaMkara yAtanA bhogUna Apale 100 varSAMce AyuSya pUrNa karUna to zreNika rAjAcyA gharI rAjakumAra meghakumArAne janma ghetalA. . bha. meghakumArAlA mhaNatAta he megha ! tyAveLI prANyAvara anukampA kararUna tU saMsAra (janmamaraNa) parita (kamI) kelA ANi manuSya janma miLavalA. tAtparya ase kI, anukampA eka zubha bhAva Ahe, zubha prakRtI Ahe. ekA hattIsArakhyA prANyAtUna to manuSya tyAtahI rAjakumAra rUpAta janma gheNyAce saubhAgya miLatavo.73 azI udAharaNe sAdhakAcyA dRSTIne anukaraNIya Aheta. upAdhyAya vinayavijayajIMnI karuNA bhAvanece kAvyAtmaka mAdhuryapUrNa vivecana kele Ahe saMsArAtIla prANyAMcI kitI mohamUDha avasthA Ahe. te khANyA-piNyAta, bastra, AbhuSaNa i.madhye kitI vyagra asatAta. vaivAhika saMbaMdha saMtatI tathA anukUla sukha bhoga ghaNyAsAThI vyAkuLa hotAta. maga tyAMce mana sthira tarI kase rAhaNAra ? koNatyAhI mArgAne kA asenA to dhanasaMpattI, vaibhava miLaviNyAcyA prayatnAta asato. ANi ApalyA jJAnAnusAra tyAlAca zAzvata samajUna tyAsa ciTakUna rAhato. paraMtu krUra, zatrU, roga, bhaya athavA mRtyU tyAce he jJAna ajJAna siddha karate. kityakAMce jIvana yA spardhecyA yugAta spardhA karaNyAtaca kharca hote. kityeka krodha, matsara i. jvAleta gadhagata asato. kityeka dhana, khI, bhUmI i. sAThA bhAMData asatAta. kAhI dhana prAptIsAThI deza-videzAta bhaTakata rAhatAta. duHkhI hotAta. sapUrNa vizva jaNU udvega ANi ApattIne gheralele Ahe. azA sthitIta te prANyAMce hita kiMvA padaza kase aikaNAra ? dharmAbaddalacA eka zabda suddhA tyAMcyA DokyAta zirata nAhI. tyAMnA cama karma vagaire thotAMDa vATate. azAzvatAlA zAzvata samajUna mRgajaLAsArakhe nusate dhAvata pAhata. maga tyAMcyA kaSTAMcA ANi duHkhAMcA vega kasA thAMbaNAra ?74
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHA (624) jagAcyA udvegapUrNa sthitIce Akalana karatAnA upAdhyAyajIMnI pAThakAMnA ApalyA jIvanAta uttama dhArmika bhAva rujaviNyAcI ANi manAlA karuNAzIla banavaNyAcI viTopa preraNA dilI Ahe. Rel jyA mANasAcyA hRdayAta karuNA nAhI to kharaM mhaNaje mANUsa mhaNavUna gheNyAcyA pAtratecA nAhI. Apale duHkha dUra karaNyAcA sarva prayatna karatAtaca yAta vizeSa te kAya ? vizeSatA tara tyAta Ahe jI vyaktI dusar2yAMce duHkha, pIDA, saMkaTa nivAraNa karaNyAcA prayatna karate. tyA mANasAce, mANUsa mhaNUna janma gheNe sArthaka Ahe. karuNA bhAvanemuLe vAtAvaraNAta sahAnubhUtI ANi sahayogAce tattva vikIrNa hotAta. jyA vyaktIce saMkaTa dUra karaNyAsa prayatna kelA jAto tyA vyaktIcyA manAta suddhA azI bhAvanA jAgate kI mAjhyAsArakhyA anoLakhI mANasAbaddala yAMcI kitI ucca bhAvanA Ahe. to suddhA maga manAtalyA manAta vicAra karato mI suddhA kadhI azAca prakAre dusar2yAMnA saMkaTAtUna mukta karaNyAsAThI prayatna karIna. _ jo Aja ApalyAlA atizaya sukhI, AnaMdI, samartha disato to sadaiva tasAca rAhila ase nAhI. tyAcyA jIvanAtahI kadhI azI veLa yete. kaThINa prasaMga yeUna zakatAta tevhA tyAlA koNAcyAtarI madatIcI AvazyakatA paDate. tyAveLI tyAlA hI koNI sahAyaka miLU zakato. jyAce tyAne kadhI kaSTa dUra kele asatIla tara kaSTa dUra karaNArA bheTato. tAtparya he kI hiMsene hiMsA vADhate, ahiMsene ahiMsA vADhate. karuNene, karuNA vADhavate. dUSita bhAvanene vAtAvaraNa adhika doSamaya banate. uttama bhAvanene vAtAvaraNAta zreSThatA, pavitratA yAMcA saMcAra hoto. dayA hI asA eka uttama bhAva Ahe, jyAne mAnavatA alaMkRta hote. jJAnI janAMnI karuNece cAra prakAra sAMgitale Aheta - 1) mohayukta karuNA - mohAcA artha Ahe ajJAnatA, karuNA ajJAnajanya suddhA asU zakate. udA. ekalutA eka mulagA AjArI paDalA tara AIlA DaoNkTarAMnI sAMgitale kA yAlA goDa padArtha khAyalA deU nakA. mulAne jara miThAI khANyAcA haTTaca kelA tara na rAhavUna AI tyAlA thoDI miThAI dete hI mohayukta karuNA jhAlI. - 2) asukha karuNA - mhaNaje jyAcyAkaDe sukhasAdhanAMcA abhAva Ahe, jyAcyA AjacyA garajA anna, vastra, nivArA i. deUna bhautika duHkha dUra karaNyAsAThI bhAvanA, AjAr2yAlA auSadha, bhUkalelyAlA jevaNa i. deNe, asukha karuNA Ahe. CITEmmansitionRTNEnylactioinine
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ (627) 3) saMvega karuNA - jyAcyA hRdayAta mokSAcI abhilASA Ahe. tyAne vicAra bAkI sarva jIvAMnA mokSa miLAvA. sarvAMnA paramazAMtI miLAvI. azA saMvegamaya jIvAMnA, maga mauja majeta mastIta, rAgaraMgAta mazagUla, asalelyA lokAMnA pAhUna karuNA utpanna hote kI yA bhautika maujamajeta veLa davaDaNAr2yA lokAMce kase vhAyace ? maga to bhAvanA karato kI bhautika samRddhImadhye DuMbaNAr2yA jIvAMnI kSaNika sukhAcA tyAga karUna zAzvata sakhAsAThI prayatnazIla vhAve. hI Ahe saMvega bhAvanA, 4) anyahita karuNA - yA karuNece kSetra khUpa vizAla Ahe. sarvajIvAMcyA hitAcI bhAvanA, sarvajIvAbaddala anukaMpA bhAva, maga to koNI kA asenA, jyAcyAkaDUna koNatehI svArtha sAdhya karaNyAcA bhAvahI nAhI ANi rAga kiMvA dveSa bhAvanenehI nAhI. phavata mANusakIcyA nAtyAne svAbhAvikapaNe sarva jIvamAtrAbaddala karuNAbhAvanA yAlAca anyahita karuNA mhaNatAta. duHkha vinAzinI mhaTale Ahe. yA bhAvanene hRdaya komala banate. dusar2yAMce duHkha pAhU zakata nAhI. itake haLuvAra mana hote. / kAruNabhAvanA sarva dharmAta samAviSTa Ahe. zrI gaNezamunI 'zAstrI' lihitAta dayA nadI ke tIrapara, palate sAre dharma / chipA huA satkarma meM, dayA dharma kA marma // 75 tulasIdAsAMnI paNa mhaTale Ahe "dayA dharma kA mUla hai, pApa mUla abhimAna / tulasI dayA na choDie, jaba laga ghaTameM prANa / / " dharmAce mULa dayA Ahe ANi pApAce mULa abhimAna Ahe. jithe dayA, karuNA, komalatA, Ahe. azAMcyA hRdayAtaca dharmAce bIja aMkurIta hote. ANi je hRdaya kaThora Ahe tithe pApAcA vAsa asato. karuNAmuLe mANasAcyA manAtIla bheda-bhAva dhuvUna jAtAta. prANI mAtrAzI AtmIya saMbaMdha joDaNyAcI zrRMkhalA karuNA Ahe. ___ karuNA, maitrIcA prayoga Ahe. saMpUrNa jagAzI jyAMcI maitrI bhAvanA Ahe tyAcI ruNA suddhA vaizvika hoUna jAte. karuNecA saMbaMdha bAhyadRSTIne nasato. tI tara AMtarika yAtUna prasphuTita hoNAr2yA saritecA asA pravAha Ahe jo satata pravAhita hota rAhato. mahAvIra, buddha, khAisTa i. yAce uttamottama udAharaNe Aheta. tIrthakara mahAvIrAMnA janmadeNArI trizalAmAtA tara phakta janmadAtrI mAtA hotI.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ (626 ) tyAMcI kharI mAtA karuNAmAtA hotI. "mI saMpUrNa vizvAce maMgala karUna jIvasRSTIlA zivasvarUpa banavUna duHkha ANi pApApAsUna mukta karIna azA mahAkaruNA bhAvanAne tyAMnA tIrthaMkara bhagavAna 'mahAvIra' kele. AjacyA yugAta azI karuNA disaNe durApAstaca Ahe. DoLyAta IrSAcA agnI, tiraskAra, krodha ANi abhimAnAmuLe zrImaMta garIbAcA tiraskAra karatAta. samAdhIza nAgarikAMzI asabhyapaNAne vAgatAta. koNI koNAce aikAyalAca tayAra nAhI. pUrvI karuNAzIla hRdaya asaNAre loka muMgI pAsUna te moThyA janAvarAMparyaMta sarvAMce rakSaka hote. garIbAMsAThI guptadAna deta asata. hyAmuLe pratyekAcyA manAta saMtoSa hotA. lUTAlUTa karaNyAcA vicArasuddhA koNAcyA manAta yeta nase. AjacyA bhISaNa vAtAvaraNAta dayA, karuNA, yAcI atyaMta AvazyakatA Ahe. zarIrAta je sthAna hRdayAlA Ahe. taseca sthAna sAdhanAcyA kSetrAta karuNAce Ahe. jara hRdayAce Thoke thAMbale tara hArTaphela jhAleca mhaNUna samajAyace. tyAcapramANe sAdhanecyA kSetrAta karuNAbhAvAcI gatI maMda jhAlI tara sAdhanemadhye samatAbhAvAce Astitva samApta hoNyAsa vilaMba lAgaNAra nAhI. kliSTeSu jIveSu kRpA paratvam 76 "mAjhA AtmA pIDita jIvAMvara sadaiva karuNAbhAvAne bharalelA aso" karuNAbhAvanA Atmaupamya dRSTI asela taraca hoU zakate. saMsArAta sarvAMnA sarvatra sukha, zAMtI, nirogatA, dhanasaMpannatA suvyavasthA i. sarvaprakArace sukha sAdhana upalabdha asatIla he yA kALAta tarI zakyaca nAhI. pratyekAcyA mAge koNate nA koNate du:kha, mAge lAgaleleca Ahe. maga jyAce hRdaya karuNene bharalele Ahe to yA samAjAtIla saMsArAtIla duHkhI, pIDita, vyathita lokAMnA pAhUna niSkriya, nispanda rAhIla he asvAbhAvika Ahe. azAMcyAsAThI kAhIca na karaNe he pASANa hRdayAce lakSaNa Ahe. amAnavIyatA Ahe. pIDitAMsAThI hamadarda hoUna sahRdayatApUrvaka karuNArdra vhAve he Adya kartavya Ahe. pIDitAMcI upekSA karaNe mhaNaje ase hRdaya je vALavaMTa Ahe, tyAta karuNecA aMza mAtra suddhA nAhI, pratyeka mAnavAce kartavya Ahe kI jara to svaHta sazakta Ahe, vicArazIla Ahe tara tyAne duHkhI jIvAMbaddala sahRdayatA pUrvaka vicAra karAvA ANi karuNArdra hoUna yathA zaktI tyAMcI sevA karAvI. bhUkaMpa, ativRSTI, anAvRSTI, duSkALa, mahAmArI i. muLe Apadagrasta jhAlelyA lokAMcI sahAyatA karAvI. du:khI lokAMce duHkha dUra karAve. paNa tyAbarobara he hI lakSAta
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ (627) kI yAcA garva, ahaMkAra karU naye kI "mI madata karato.' ulaTa asA vicAra yA kI tyA duHkhI, pIDita, vyaktIce puNya prabala mhaNUna duHkha nivAraNa karaNyAta mI nimitta banalo. asA vicAra puNya pradAna karaNArA Ahe. tyAce phaLa hI madhura miLate. samyagdRSTI saMpanna sAdhakAne asA kadApi vicAra karU naye kI "he prANI ApaApalyA kelelyA karmAce phaLa bhogatAheta. tyAMnI ajJAna va mohAmuLe dusanyAMnA duHkha dile. yA duSkarmAce phaLa he ase tyAMnA bhogaleca pAhije. ApaNa tara tyAMnA duHkha, trAsa dilA nAhI. maga ApaNa kazAlA tyAMce duHkha nivAraNa karaNyAcyA bhAnagaDIta paDAyace? tyAMnI kelelyA karmAcI phaLe te bhogata Ahe ApaNa tyAcyAta bAdhaka kazAlA vhAyace ? koNI hRdayahIna vyaktIca asA vicAra karatIla. _ApaNa kAhI pUrNa jJAnI (kevalajJAnI) nAhI kI he jIva koNatyA karmAcI phaLe bhogata Aheta? ase hI zakya Ahe kI tyAMnI kelelyA karmAcI phaLe tyAMnA, ApalyA sahAnubhUtIne, sahRdayatene, karuNene ANi anukampAcyA rUpAta sAMtvanA kiMvA AzvAsana rUpAta bhogAyace Ahe. jara ApalyA kaDUna karuNA i.muLe Azvasta hoUna kadAcita te samabhAvapUrvaka karmaphaLa bhogatIla. tyAMcA prasannAtApUrvaka karmaphaLa bhogaNyAcA vicAra asela tara tyAta Apale kAya jAte ? mhaNUna udAratApUrvaka pIDitAMcyAbaddala karuNAbhAvanA vyakta karAyalA pAhije. samyagdarzanAcI dhaDakana jANaNyAce karuNA he eka tharmAmITara Ahe. pU. ghAsIlAlajI mahArAjAMnI karuNece vivecana AdhyAtmika paddhatIne kele Ahe"mithyAdarzana va anantAnubaMdhI i. mahA mohAne je grasta Aheta, kumatI, kuzrutI va vibhagajJAnAne je yukta Aheta, jo iSTa prAptI ANi aniSTa parihAra rahita Aheta. aneka duHkhAne pIDita Aheta. dIna, daridra, anAtha, bAlavRddha Aheta. tyAMcyAbaddala avicchinna karuNAbhAvanA dhAraNa karAvI. karuNAbhAvanA karUna tyAMnA pANI, vastra, sthAna, auSadha i. deUna anugrahita karAve.77 pU. ghAsIlAlajI mahArAjAMnI dona prakAracyA karuNAMce varNana kele Ahe. mithyAdarzana ani yAdarzana ANi anaMtAnubaMdhI mahAmoha va tIna ajJAnAne yukta jIvAMvara bhAvakaruNA ANi nya bAhya vastUMcyA abhAvI pIDitAMvara dravya karuNAce varNana kele Ahe. bhagavAna mahAvIrAMnI caMDakauzika sArakhyA viSArI sarpAlA bhAvakaruNene sadgatIgAmI la. saMgamadevAsArakhyA zatrUlA snehamaya azrubiMdUMnI sanmAnita kele. gozAlaka sArakhyA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ (628) yAlA suddhA hita zikSArUpI goDa zabdAMnI pazcAtApAcA pAvana upAya sAMgitalA. ninAtha bhagavAna (16 ce tIrthaMkara) megharAjAcyA bhavAmadhye (janmAmadhye) bAjapakSyAcyA bhAvaDItana kabUtarAlA vAcavaNyAsAThI ApalyA zarIrAtIla mAMsa kApUna dile. tIrthaMkarAMcI karuNA tara parAkASTheca karuNA hotI. pArzvakumArAne (23 ve tIrthaMkara) agnIta jaLata asalelyA lAkaDAMcyA madhUna nAganAgiNIlA pAhile (aMtarajJAnAne) ANi pArzvakumArAce hRdaya kAsAvIsa jhAle. tyA lAkaDAtIla nAga-nAgiNIlA lAkaDAtUna ardhavaTa jaLalelyA avasthetUna bAhera kADhale ANi mahAmaMtra, navakAra maMtra aikavalA ANi te nAga-nAgiNI AtmyAta zubha pariNAmAta gele. marUna dharaNendra-padamAvatI deva-devI jhAle. nemakumAra vivAhAsAThI va-hADa gheUna nighAle. rAjulazI tyAMcA vivAha hotA. maMDapAjavaLa AlyAvara tyAMcyA kAnAvara pazuMcA duHkhAne Arta svara paDalA tyAcakSaNI tyAMcA AtmA bhAvakaruNene vyAkuLa jhAlA. mAjhyA lagnAtIla Amoda pramoda ANi majesAThI yA pazUnA sajA ? mAiyA kSaNika sukhAsAThI bicAr2yA abola, mUka, parasvAdhIna pazuMcI AhutI !! nako hA asalA saMsAra, malA lagnaca karAyace nAhI. asA nirNaya karUna meghakumAra parata phirale. "ayaM khu nANiNo sAraM jaM na hiMsaI kaMcaNaM / " koNatyAhI jIvAlA kadhI ThAra mArU naye, duHkha deU naye, heca jJAnIyAMcyA jJAnAce sAra Ahe- yAca jJAniyAMnI dAkhavalelyA mArgAvara cAlaNyAce sAdhakAMnI ApalyA prANApekSA trANAlA (jIvarakSA) adhika mahattva dile. dharmarucI aNagArAMnI muMgyAMcI rakSA karaNyAsAThI kaDU bhopaLyAcI bhAjI khAUna TAkalI. svataHlA saMpavUna abhayAcI duMdubhI vAjavalI. AcArya hemacaMdrajIMcyA upadezAne kumArapAla rAjAne ahiMsA dharma svIkAralA. ApalyA rAjyAta ahiMsecA pracAra kelA.78 azAprakAre karuNece avatAra aneka mahApuruSAMcI udAharaNAne ApaNa ApalyA jIvanAlA karuNAzIla banavU zakato azI preraNA miLate. paraMtu bhAratAta mAtra mAMsAhArAcI pravRttI dhakAdhika vADhata Ahe. Aja karuNA bhAvanecA pracAra-prasAra karaNyAcI phAra AvazyakatA ma. joparyaMta manAta karuNA bhAvanA ThasavalI jAta nAhI toparyaMta mAnava jIbhece cocale, nAcA anAvazyaka lobha yAmuLe ghora dRSita, hyA jaghanya kAryApAsUna parAvRtta hoU zakaNAra
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAMsAhArAta prANIghAtAcyA dRSTIneca phakta hiMsA hote ase nAhI tara tyAbarobara jIvAMcI hI hatyA hota asate. digaMbara jaina paraMparAmadhye suprasiddha AcArya tIjamatacandrAcArya "puruSArtha siddhI' graMthAta mAMsAhArAce heyatA prakaTa karatAnA lihitAta yAMcA vadha kelyAzivAya mAMsa miLata nAhI. mhaNUna mAMsabhojIjIvAlA anivAryarUpeNa hiMsA karaNyAce pApa lAgateca.79 ekendriya vanaspatIjanya, yA bhaumika prANyAMmadhye mAMsa nasate. mAMsa dviiMdriyAMpAsUna paMcendriya prANyAMcyA zarIrAta asate. arthAta tyAMcyA zarIrAtIla to bhAga prApta karaNyAsAThI tyAMnA mArAve lAgate. hiMsA karAvI lAgate. kAhI loka vyartha tarka karatAta-kI- je prANI ApalyA mRtyUne svataHca mele Aheta tyAMce mAMsa khANyAta kazI hiMsA hoIla ? hiMseca pApa kase lAgela ? yAsaMbaMdhI AcArya amRtacaMdra mhaNatAta, he jarI khare asale kI, mhaisa, baila i. prANI ApalyA mRtyUne maratAta. tyAMce mAMsa binA hiMsA kelyAne te prApta hote. paraMtu te akhAdya Ahe. kAraNa svAbhAvika vRttIne mRtyU pAvalele mhaisa, baila i. jIvAMcyA mRtazarIrAta tyAca jAtIce anaMta sUkSma samurchima jIva utpanna hotAta, tathA anaMta nigoda jIvAMcI satata utpattI hota asate. mhaNUna naisargika mRtyU pAvalelyA prANyAce mAMsa khAlyAne suddhA tyAta utpanna anaMta sUkSma jIvAMcA ghAta hoto. hI suddhA hiMsAca Ahe. nizcitapaNe hiMsA Ahe. mhaNUna azA mAMsAhArAcA nirodha kelA gelA Ahe.80 jyApramANe svataH mRta pazUcyA mAMsAta anaMta sUkSmajIva satata utpanna hota asatAta, tIca sthitI tyA mAMsAsaMbaMdhI Ahe. to kaccA aso athavA zivajalelA. sAMgaNyAcA uddeza evaDhAca kI, mAMsa koNatyAhI avarathetIla aso tyAta anaMta sUkSma nigodika jIva utpanna hotaca rAhatAta. yAvarUna spaSTa hote kI, zijavalele mAMsa suddhA nirjIva asUca zakata nAhI. tyAta suddhA pApaca Ahe. jo mANUsa zijavalelyA mAMsAce sevana karato to tara tyAMcyA mRtyUcA yamatulya kharAca. paNa jo azA mAMsAlA sparza karato tyAveLI tyAta utpanna hota asalele aneka jIva samUhAcyA piMDAcA ghAta karaNyAcyA pApAta paDato. sparza karaNArA suddhA titakAca pApI Ahe. mhaNana hiMsAcAyapAsUna vAcaNyAsAThI koNatyAhI prakAracyA mAMsAcA sarvathA tyAga Avazyaka Ahe.82
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHTAMARHI mAMsAhArAzI koNyA jIvAcA prANAtipAta athavA badha tara Aheca. kiMtu ajUna mahattvapUrNa tathya jJAtavya Ahe. mAMsa se banAne krodha, uttejanA, udvega ANi sAmavAsanAsArakhyA kaluSita, kutsita, manovRttI utpanna hotAta. jyAmuLe mAnava aneka prakAracyA pApa kAryAta niHsaMkoca bhAga gheto. mAMsAhArImadhye nirdayatA, nRzaMsatA ANi niSkaruNA tIvratama rUpAta asate. jazI vyaktIlA koNAcehI prANa gheNyAta jarAhI saMkoca vATata nAhI. mAMsAhAra hA nitAMta tAmasika AhAra Ahe. tyAcyA sevanAne sad-asada vivekAce bhAnaca rahAta nAhI. madirApAna, dhana prApta karaNyAsAThI adattAdAna (corI) i. vRttIMcA tyAcyA prArdubhAva hoto. to viveka bhraSTa hoUna jAto. mhaTale Ahe- "viveka bhraSTANAM bhavati vinipAtaH zatamukhaH- jo vivekahIna hoto tyAce patana zatamukhAne hote. tyAcyAta zekaDo pApapUrNa durvRttI ThANa mAMDUna rAhatAta. vara sAMgitalyApramANe jyA vyaktIta kalNAbhAvanA asela to Apale poTa bharaNyAsAThI, jIbhecyA svAdAsAThI mAMsabhakSaNasArakhe jaghanya kArya kadApi karaNAra nAhI. kAraNa kI khANe, svAda gheNe hI kAhI jIvanAce dhyeya navhe. hI tara lolupatA Ahe. ANi hIca AtmadurbalatA Ahe. bhojanAce lakSya vilAsitA, svAda kiMvA daihika tuSTI nAhI. te tara kevaLa daihika jIvana nirvAhAce sAdhana Ahe. mhaNUna vAstavika zarIrAlA jevaDhI garaja Ahe, zarIra svastha rahAve yAsAThI jevaDhe Avazyaka Ahe tevaDhe tehI sAttvika, avikArotpAdaka asA AhAra sevana karaNe yogya hoya. kAraNa manuSyajIvana bahumUlya Ahe. mahatprayAsAne te miLAle Ahe. jIvanAsAThI bhojana Ahe. bhojanAsAThI jIvana nAhI. jyA bhojanAmuLe ihaloka paraloka bighaDaNAra asatIla tara kAya upayoga | vikAra nirmANa karaNAre bhojana tara sAdhakAlA sarvathA tyAjya Ahe. svAdaca bhojana karaNyAce lakSa nasAve, tase paNa samajA, svAdAcAca vicAra kelA tarA zAkAhArAta AMbaTa, goDa, kaDU, tikhaTa ityAdI kitItarI svAdiSTa padArtha, manojJa padArtha banavU zakato. tase mAMsAhArAta itake padArtha suddhA karatA yeNAra nAhIta. yA saMdarbhAta zAstrAta lihile Ahe - sabbe jIvAvi icchAMti jIviuM na marijiuM / tumhA pANivahaM ghoraM niggaMyA bajjayaMti NaM // 83 jagAtIla sarva jIva jagU icchitAta. koNAlAhI maraNa nako asate. mhaNUna kadhIhI hiMsA karU naye.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAvarUna eka prazna upasthita hoto kI, zAkAhArI loka ekendriya jIvAMcA upayoga tAta. tyAMcI tara kitI moThyA pramANAta hatyA hote. tyAlA gauNa kase mAnAve ? kendriyaprANI lahAna (sUkSma) Aheta. tyAMcI avikasita avasthA Ahe, tarIhI tyAMnA ApalA jIva priyaca Ahe. tyAMnA ApalI bhUka bhAgavaNyAsAThI mAraNe kitapata yogya Ahe 7 ekA veLacyA jevaNAsAThI pahA kitI moThyA saMkhyeta tyAMnA naSTa kele jAte. zevaTI jIva to sarvAMcA sArakhAca nA ? maga aikandriya aso kI paMcendriya ? yAvara vizeSa ciMtana karaNyAcI AvazyakatA Ahe. prANAcyA dRSTIne sarva prANI eka Aheta. kiMtu deha, iMdriya i. dRSTIne tyAMcyAta pharaka Ahe. tyAlA nagaNya samajU naye. mAMsa khANyAsAThI jevhA mANUsa udyukta hoto tevhA tyAcyAta hiMsecI tIvra bhAvanA nasate. bhAvanA phAra krUra jhAlelI asate. tevhA to mAMsa khANyAcyA hetUne prANivadha karato. jarI svataH hatyA kelI nAhI tarI to te vikata tara ghetoca tI hiMsA tyAlA lAgaNAraca. tAtparya evaDheca kI. paMcendriya prANyAlA mAraNyAsAThI prathama ati nimna koTIce hiMsaka bhAva manAta utpanna hotAta. yA bhAvaneneca muLI AtmyAce patana hote. eka zAkAhArI vyaktI jevhA zAkAhArAcI sAmagrI goLA karato tevhA mI ghora hiMsA karIta Ahe, ase manAta dUSita bhAva kiMvA kutsita saMkalpa nasato. mhaNUna annahAra kiMvA zAkAhArAcI tayArImadhye AraMbhajA hiMsA mhaTale Ahe. jI gRhasthAzramAta anivArya Ahe. ___ paraMtu mAMsAhAra kiMvA mAMsAhArAcI tayArIca atyaMta ghora duSTa, jaghanya pariNAmAne vyApta Ahe. tI saMkalpanA hiMsA Ahe. mhaNUna zAstrAmadhye narakabaMdhAce kAraNa sAMgitale Ahe. azI hiMsA tathA hiMsAjanaka kAryApAsUna alipta nivRtta rAhaNyAcA eka mAtra hetU kAruNya bhAvanA Ahe. maitrI bhAvanA kAruNya bhAvanelA AdhAra deNArI Ahe. jara manAta sarva prANimAtrAMbaddala mitratecI bhAvanA asela, nirvaira vRttI asela tara sahajapaNe tyAMcyAbaddala karuNA, dayA, anukaMpAce bhAva jAgRta hotAta. maitrI bhAvanA jIvanAta pragADha asela tara pratispardhA ANi ghA bhAva samApta hoUna jAtAta. yAne suddhA ahiMsaka vRttiyAMnA khUpa baLa miLate. karuNA kiMvA dayA bhAvanAcyA prasArAce krAMtIpUrNa pAUla adhikAMza jaina saMpradAyAMcyA sAdhu-sAdhvIMnA jevhA gRhastha vaMdana karatAta tevhA prAyaH hyAMnA AzIrvAdarUpAta 'dharmalAbha' yA zabdAcA prayoga karatAta. yAcA artha asA vadana karaNAr2yAMnA hA dhArmika ziSTAcArapUrNa vyavahAra yogya Ahe. sarvasva tyAgI sAdhUMnA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdana agadI yogya Ahe. tyAMce saMpUrNa jIvanaca muLI dharmamaya Ahe. dharma hA tyAMcyA jIvanAcA sarvocca Adarza Ahe. te 'dharmalAbha' azI icchA karatAta te sarvathA yogyaca Ahe. zvetAmbara paraMparAmadhye sthAnakavAsI ANi terApaMthI dona ase saMpradAya Aheta kI tyAMce sAdhu-sAdhvI 'dharmalAbha' na mhaNatA "dayA pAlo' azI zubhakAmanA karatAta. terApaMthI jejhyAjI' mhaNatAta. Azaya asA kI tyAMcyAnusAra jitAcAra dharma bhAvanA yukta ziSTAcAra vatAmbara para Ahe. sthAnakavAsI paraMparemadhye 'dayApAlo' he vacana kazA prakAre Ale yAcI carcA AjahI hote. hA viSaya kharokhara vicAraNIya va anveSaNIya Ahe. 'dharmalAbha' mhaTale jAtetithe dharmAce sarva uttamottama tathya yeUna jAtAta. paraMtu 'dayA pAlo' yA vacanAta dayA mhaNaje anukaMpA rUpa dharmAce eka aMga hote. paNa kAya dayAca phakta ekamAtra dharma Ahe ? phakta dayA kelyAneca jIva ApalyA parama dhyeyAlA mokSAlA prApta hoto azA aneka zaMkA ithe utpanna hoU zakatAta. 'dayA pAlo' ase mhaNaNyAmAge kAhI vizeSa kAraNa asale pAhije. yAvara thoDA vicAra karU yA. sthAnakavAsI paraMparA jevhA surU jhAlI tevhA dhArmika jagAta dayA, anukaMpA, karuNA hyApravRttI phAra kamI pramANAta lokAMcyAta hotyA. loka bAhya pUjA, arcanA i. karmakAMDAta atizaya magna hote. karma kANDAta jAstIta jAsta rAhU lAgale. dharmAcyA jyA satpravRttI hotyA tyAMcI tara upekSAca karU lAgale. tyAMcyAtUna dayA bhAva osarU lAgalA asAvA. dayA, karuNA mhaNaje sarvasva dharma nAhI. tarIhI dharmAcA pramukha, mahattvapUrNa aMga jarUra Ahe. ma dharmAcA prAsAda samyaktvAcyA pRSThabhUmIvara mhaNaje mUlAdhAravara AdhArita Ahe. jara samyakatva nasela tara jJAnahI siddha hota nAhI ANi dharmahI siddha hota nAhI. samyaktvIcI pAca lakSaNe sAMgitalI Aheta. tyAtIla eka anukaMpA Ahe. jIvanAta jara anukaMpA kiMvA dayA nasela tara samyaktva siddha hota nAhI. aMtaHkaraNAta dayA kiMvA karuNA asela tara sahajapaNe dharmAnurAga jAgRta hoto. dayALU mANUsa koNAcIhI kadhIca hiMsA karaNAra nAhI. koNAzIhI krUratApUrNa vyavahAra karaNAra hA. koNAvara anyAya karaNAra nAhI. tyAcyA AcaraNAta karkazatA, kaTutA nasate. tAtparya 9 kA, manuSyAmadhye dayA, karuNA guNa asela tara tyA AdhArAne anya kitItarI guNa ApoApa yetAta, guNAmadhye bhara paDate. dharmarUpI kalpavRkSAce bIja 'dayA' Ahe. tI jagAtIla sarva sukha upalabdha karuNa
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ (633) deNArI tathA anaMta duHkhAcA nAza karaNArI Ahe. 84 itakeca navhe tara yA dayA tattvAlA adhika vyApaka svarUpa ANi garimA deNyAcyA hetUne, gRhastha kAhI kALAparyaMta sAdhU samAna sAdhanA karatAta. tyA sAdhanelA 'dayA' mhaTale Ahe. azA prakArace dayA sAdhanAcA abhyAsa karaNAr2yA sAdhakAlA tyA kALApurate ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, aparigraha vratAMce pAlana karAyace asate. svAdhyAya, sAmAyika, dhyAna i. karatAta. he sarva dhArmika kRta 'dayA' madhye samAviSTa Aheta. dayA mhaNaje koNatIhI pIDA bhogata asalelyAMnA tyA pAsUna mukta karaNyAcA prayatna karaNe. hA sAdhanAtmaka abhyAsa ahiMsA ANi dayA yA zivAya saMvega, nirveda tathA vairAgyamUlaka sadvRttI tyAta samAviSTa Aheta. tyAMnAhI 'dayA' mhaTale Ahe. mhaNUna dayA, karuNA yAMnA sarvAdhika gaurava, mahattva dile gele Ahe. jevhA koNatIhI eka goSTa sadRDha rUpAta sthApita karAyacI asate, tilA sthAyitva dyAyace asate tevhA tyAca ekA goSTIlA sarva tar2hene baLa deNe Avazyaka hoUna jAte. bhAra deUna tI sAMgAvI lAgate jyAmuLe teca tattva smRtImadhye ThasUna rAhate. prAcIna jJAnIjanAMcyA manAta 'dayA' bAbatIta aseca vicAra Ale asAveta. tyAkALI 'daye'lA itake mahattva dile jAta nasAve he zakya Ahe mhaNUna kadAcita paraMparApAsUna pracalita dharmAcA ziSTAcArarUpa suAzirvAda rUpa bacana 'dayA pAlo' rUpAta parivartita kelA gelA - asAvA. vRttI badalaNyAsAThI bhAvanelA phAra mahattva Ahe. krUratA, nirdayatA, nizaMsatA va paraduHkhakAtaratA yAsArakhI AMtarika dUSita vRttI dayA bhAvanene satata aNubhAvita, anuprerita rAhaNyAne krUratA, nirdayatA, nRzaMsatA, dayA bhAvanA janatecyA raMgA raMgAta pohocaNyAsAThI dhArmika AzIrvacanAmadhye ase parivartana kele jANe vAstavika tyA mahApuruSAMce eka prazaMsanIya krAMtipUrNa pAUla hote. sAdhU sarvAMcyA dayAce ciMtana karatAta. sAdhUmadhye upAdhyAya, upAdhyAyAtUna AcArya banatAta. tevhA 'daye'cI vRddhI hote. ANi AcArya pada ANi padavI miLAlyAne dayA aneka paTIne vADhalI tara AcAryAtUna arihaMta jhAlyAvara ananta paTIta dayA vADhate. arihaMta vItarAga paramAtmA karuNAsindhU, dInabaMdhU, jagatdayALa i. aneka vizeSaNAMnI vibhUSita kele jAtAta. mhaNUna 'zAMtasudhArasata' upAdhyAya vinayavijayajI mhaNatAta he sajjanAMno ! paramezvarAlA premAne bhajA ! te paramAtmA zaraNI AlelyAMnA koNatyAhI prakAracI apekSA na
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ (634) patA dayA, karuNA dAkhavatAta. zaraNI AlelyAMce rakSaNa karatAta. sUryAcA svabhAva prakAza kI Ahe. to parata tyAce phaLa kAhIca mAgata nAhI. tyAcapramANe paropakAra karaNe tIrthaMkara mAtmyAcA svabhAva Ahe. te bhavya jIvAMnA sarva prakAracyA duHkhAtUna mukta karaNyAcA sarvazreSTha mokSa mArga dAkhavatAta. karmAcyA adhIna asalyAmuLe saMsArAtIla sarva prANI kaSTa bhogatAta. kityekAMce aMtarAyakarma prabaLa asalyAmuLe dIna-hIna hoUna duHkhI banatAta. kityekAMce vedanIya karma balavattara asalyAmuLe kuSTa i. aneka rogAMnI grasta hoUna bhayaMkara duHkha vedanA bhogatAta. kityekAMnA beDyAMnI baMdista kele jAte. adhikAMza tara aMdha, apaMga, muka, tahAna i. ne kaSTa bhogata Aheta. vikalAMga avastheta pIDita Aheta. kityeka pazU, pakSI, jalacara, vanacara i. prANI parAdhIna hoUna jagata Aheta. azAprakAre anaMta prANI vividha ApattIMmuLe hairAna Aheta. te maga ApalyA sukhAsAThI prArthanA karatAta- "koNI dayALUne AmhAlA sukhI karAve, jIvanadAna dyAve, duHkha, saMkaTAtUna vAcavAve.' azA duHkhI jIvAMnA sahAnubhUtI prakaTa karaNe, karuNA bhAvanA Ahe.86 jyAce hRdaya azA duHkhI, pIDita, asahAya lokAMnA pAhUna suddhA kiMcitahI pAjharata nAhI, tyAlA pASANa hRdayI mhaNAve.87 kadhI-kadhI pazUmadhye karuNAbhAvanA disate. udA. ekA paradezI vyaktIjavaLa eka kutrA hotA. to roja pizavI gheUna bAjArAta jAta ase ANi mAlakAne je dukAna dAkhavale tyAca dukAnAtUna bArA pAva ANUna mAlakAlA deta ase. kAhI divasAMnI mAlakAne pAhile bArA aivajI akarAca pAva hA ANato. tapAsa kelyAvara kaLale kI rastyAta eka AjArI kutrA hyA kutryAlA disalA to kutrA cAlU phirU zakata navhatA. to roja tyAlA eka pAva deta ase mhaNUna akarAca pAva (breDa) pizavIta asata.88 ___ karuNAbhAvanA ahiMsece vidhAyaka rUpa Ahe. duHkhI vyaktIlA pAhUna Apale hRdaya kaLavaLAyalA pAhije, karuNene bharale pAhije hAca jIvanAtIla kharA camatkAra Ahe. upadeza kalyAne, aikalyAne karuNA yeta nasate. tI AcaraNAta asAyalA havI. karuNAzIla jIvana kharA jIvaMtapaNA Ahe. anukaMpA asalelyA hRdayAta astikatA asate. anukaMpA. karuNA hA bIje hRdayAta peralyAzivAya dharmakriyAMce phaLa miLUca zakaNAra nAhI. malA svataHlA lavakarAta lavakara mokSAce sukha miLU deta azA bhAvanena satata rAhaNArA mumukSU tattvAcyA TAne to "mokSa miLU deta" he satata ghokata rAhilyAne to ArtadhyAnAta phasato. hI phAra ma vicArasaraNI Ahe. pratyeka dhArmika mhaNavaNAr2yA vyaktIne yAce sakhola, sakSamatene
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ na karAyalA pAhije. 'mokSa pAhije' mhaNaNyAne kAhI mokSa miLata nasato. dusar2yAcyA khAta sahabhAgI jhAlyAzivAya svataHce duHkha TaLAve yA icchene ahiMsA, kSamA, tapa, japa bama pravRttI kelI jAta asela. paraMtu yA svArthAna utpanna pravRttI mohajanya jhAlyA. mohAcIca paNI kelI. maitrI, karuNA yAMcA jitakA vikAsa titakyA pramANAta mokSapaMthAcA mArga pAra kelA mhaNAyacA ANi maitrI karuNA bhAvanA jitakyA kamI pramANAta titakA mokSamArga dUra. karuNA, sarva saMsArI jIvAMce kalyANa ciMtaNArI bhAvanA Ahe. saMsArAta karuNAce itake prasaMga yetAta kI tyAcA pAra nAhI. saMsArAta AdhivyAdhI ANi upAdhIMnI trasta jIva karuNA karaNyAsa pAtra Aheta. karuNA jIvAzrita Ahe, jaDAzrita nAhI. karuNA sukhada-khAcyA nimittAne AtmazuddhI ANi siddhI paNa dete. karuNA bhAvanA zAMtI ANi sAtA (sukha) dete. yA bhAvanemuLe sva ANi para ubhayamukhI zAMtI miLate. karuNA kapAyAMnA maMda karUna AtmyAlA bhAvuka namra taseca zAMtahI karate. jagAta kevaLa dehAne pIDita kiMvA rogI yAMcyAbaddalaca karuNA karAvI ase nAhI tara dIrghadRSTI yogI tara yA jagAta kaSAya (krodha, mAna, mAyA, lobha) karaNAre, pApakarma bAMdhaNAre jIva jyAMnA kaSAya ityAdIMcyA pariNAmAMce phaLa bhogAve lAgaNAra Aheta tyAMcyAvara suddhA karuNA bhAvanA karatAta. jJAnI lokAMcI karuNA itakyA vistRta svarUpAta asate. jJAnI jIvamAtrAbaddala karuNAce ciMtana karatAta. yAsa bhAvakaruNA mhaNatAta. bAhera kuThe mArAmArI karUna ApalA mulagA jakhmI hoUna AlA tara kartavyazIla mAtA-pitA lageca tyAcI malamapaTTI karUna, auSadha deUna, tyAlA bare karaNyAce prayatna karatAta. tyAcI khUpa kALajI ghetAta. yApekSA jAsta kAya karaNAra ? paraMtu ekA jJAnI mahAtmyAcyA dRSTIne, karuNA bhAvanene tyAMnA vicAra yeto kI, yA pravRttImuLe tyAne kitI karma goLA kele asatIla ? hA puDhe kitI duHkhI hoIla (karmAmuLe) kitI janmamaraNa yAlA karAve lAgatIla ? yA karmApAsUna to kadhI mukta hoIla, ase AtmyAsaMbaMdhI apAra kAraNabhAva tyAMnA yetAta. hIca tI kharI bhAva dayA, heca khare bhAvakaruNA ciMtana.89 maitrI ANi karuNA donhI bhAvanA kAhI aMzI samAna vATatAta. paraMtu maitrI bhAvanamadhye premAne rAgA (moha) vara vijaya miLavatA yeto. ANi karuNA bhAvanemadhye dayedvArA dvaSAvara vijaya miLavatA yeto. hyA donhI bhAvanA kaSAya jiMkaNyAsAThI upakAraka Aheta. nA bhAvanebarobara karuNA bhAvanecA ghaniSTha saMbaMdha Ahe. hyA donhI bhAvanA mhaNaje ApalA javyA va DAvyA DoLyAsArakhyA Aheta. maitrI bhAvanemuLe prema vizvavyApI hote. rAga dUra RRIORANDOMAINANCIAANAANAyurveyieswagenMAMANTRIcomwhaashatisvavioojananapitavaasnasterministramdisennistmaimsanihinadiadiovision
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ (636) hoto. jyAmuLe IrSA vagaire doSa naSTa hoNyAsa madata hote. karuNA bhAvanemuLe jIvamAtra "Atmavat" ApalyA svataH samAna samajaNyAcI bhAvanA jhAlyAmuLe dveSa rahAtaca nAhI. pariNAmataH kodhAdI kavAya kamI hotAta. karuNA ANi dayA yAMmuLe samAja ANi rASTrA-rASTrAMta surakSAhI rAhate. jyA samAjAtIla loka eka dusar2yAbaddala karuNA bhAva ThevatAta tethe kalahAce kAraNaca urata nAhI. karuNemuLe samAjAta sneha, ekatA, AtmIyatAsArakhyA komala bhAvanAMcA vikAsa hoto. vartamAna jIvanAta karuNA asatI tara manasvAsthya sahaja prApta hote. ANi paralokAta zreSTha, suMdara, uttama sukha prApta hote. karuNA ahiMsecI mAtA Ahe, jyAne jIvAMnA rakSaNa miLate. karuNAbhAvanemadhye guNahIna, balahIna, sAdhanAhIna jIvAMnA pAhUna saMsArAcI karuNAjanaka sthitI pAhUna tyA sthitIce ciMtana kele jAte. sahAnubhUtI karuNAce mukhya aMga Ahe. jI komalatA, saralatA ANi AtmAnubhUmIcyA AdhyAtmika dhyeyAparyaMta sahajagatyA pohocavate. sahAnubhUtI karuNecI bahINa Ahe. sahAnubhUtIcA ApalyAta vikAsa jhAlA tara dayA, bhadratA (saraLatA) udAratA, antadRSTI i. sadguNAMcA vikAsa hoto. mAdhyastha bhAvanA maitrI, pramoda, karuNA bhAvanAMnaMtara ApalyA svataHlA sukhI karaNyAsAThI yA tIna bhAvanAMzivAya eka azI bhAvanA ajUna Ahe jI manuSyAcyA vyaktimatvAta garimA, gaMbhIratA ANi mahattA pradAna karate. zAkhakArAMnI tyA bhAvanesa mAdhyastha bhAvanA mhaTale Ahe. hA saMsAra moThA vicitra Ahe. yAta aneka prakArace loka Aheta. cAMgale ANi bAITasuddhA cAMgalyA pravRttIce loka satkAryAta lAgatAta. bAITa loka vAITa kRtyAta masta asatAta. "mI sarvAMnA uttama ANi bhadra karIna" asA vicAra kelA tarI te saMbhava nAhI. kAhI lokAMnA cAMgalyA hitAcyA cAra goSTI sAMgAve tara bhAMDAyalA uThatAta. sAdhakAne azA sthitIta ApalyA svataHlA taTastha Thevale pAhije. vivAdAspada sthitIpAsUna dUra rahAyalA pAhije. udAsIna rahAyalA pAhije. yAlAca mAdhyastha bhAvanA mhaNatAta. AcArya zubhacandrAMnI mAdhyastha bhAvanece varNana karatAnA lihile Ahe kI, jo prANI krodhI asela, nirdaya tathA krUra karma karIta asela, atyaMta pApI asela, deva, zAstra gurujanAMcI niMdA karaNArA asela, svaprazaMsA karaNArA, dharmAbaddala jarAhI zraddhA nasalelA azA jIvAMcyAbaddala rAga-dveSa soDUna upekSAbhAva kiMvA audAsinya bhAva asaNe mAdhyastha bhAvanA Ahe. 90
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ (637) mAdhyastha zabda khUpa sArthaka Ahe. "madhye tiSThati iti mAdhyasthaH, madhyasthyasya va mAdhyastyaM' jo madhye asato. tyAsa mAdhyastha mhaNatAta. tAtparya he kI jara dona bhaktI ApasAta bhAMData asatIla tithe tisarI vyaktI AlI ANi tyAne pAhile kI he doghe atyaMta ugra rUpAta bhAMData Aheta. mI samajUna sAMgitale tarI tyAMce bhAMDaNa saMpaNAra nAhI. maga to tyA doghAMpaikI koNAcIhI bAjU na ghetA tyA doghAMcyA madhUna bAjUlA hoto mhaNaje aprabhAvita rAhato. tyAMcI upekSA karato. ase karaNyAne tyAcyA AtmyAta koNatyAhI prakAracA krodha, mAna, mAyA i. bhAva utpanna hota nAhIta. _AcArya hemacaMdrAMnI mAdhyastha bhAvanecI carcA karatAnA lihile Ahe kI niHzaMkapaNe jo thoDA suddhA saMkoca na karatA krUratA athavA nirdayatApUrNa kArya karato, tyAMcyAkaDe vilkUla lakSa dyAyace nAhI. ApaNa ApalyA zubha vicArAta sthira rahAve. hI mAdhyastha bhAvanA Ahe.91 tyAMcyAbaddala upekSA azAsAThI kI azA lokAMnA sudhAraNe saMbhava nAhI. mhaNUna heca yogya kI tyAMcyApAsUna dUra rahAve. taTastha rahAve. yAne ApalI zAMtI bhaMga hota nAhI. upAdhyAya vinayavijayajIMnI mAdhyastha bhAvanece vivecana ase kele Ahe- jithe parizrAMta prANI vizrAma ghetAta. je prApta karUna vyAdhIgrasta prANI athavA daihika azAMtIyukta prANI premarasAcA AsvAda ghetAta. prasanna hotAta. jyAne rAga-dveSa zatrUcA avarodha hoto. azI audAsinya bhAvanA mAdhyasthabhAvanA AmhAlA phAra priya Ahe. yA saMsArAta marmasthAna bhedana karaNAre, bhinna-bhinna prakAracyA karmApramANe bhinna bhinna svabhAva asaNAre loka ApaNa pAhato. kAhI cAMgale tara kAhiMce na AvaDaNAre vAgaNe asate. mANasAne koNAvara roSa karAvA ? - puDhe gItikAmadhye mAdhyastha kiMvA audAsinya bhAvAce vivecana karatAnA ApalyA svataHlA saMbodhita karUna mhaNatAta- he Atmana ! tU atyaMta udAra sukhaprada audAsInya bhAvanecA anubhava kara. audAsinya bhAva atyaMta kalyANakArI Ahe. samasta AgamazAkhAMce sAra Ahe. taseca iSTaprada phalaprada kalpavRkSa Ahe. tumhI dusar2yAMcI ciMtA va vikalpAMnA sADUna dyA. Apale vikArazUnya zuddha svarUpAce ciMtana karA. jo bAbhuLAce jhADa lAvIla tyAlA AMbe kase yeNAra 192 __ tumhI kelelyA upadezAne kiMvA hitaprada upadezAlA jo jumAnata nAhI, tarI pAcyAvara krodha karU nakA. itarAMcI nirarthaka, niSphaLa ciMtA karUna tumhI Apale sukha naSTa karata AhAta ? jyA vyaktIcyA bAbatIta je ghaTita hoNAra te tumhI miTavU zakaNAra
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ (638) nAhI mhaNUna tumhI samatApUrvaka rahA. anukUla, pratikUla, manojJa, amanojJa sarvAMcyAbaddala samAnabhAva ThevA. vyartha mAyAjAlApAsUna dUra rahA. nirarthaka prapaMcAta paDU nakA. 93 upAdhyAyajIMnI kAvyAtmaka zailIta je varNana kele Ahe tyAcA sArAMza asA Ahe- saMsArAtIla loka, jyAMnI vividha prakAracI karme kelI tyAcyA phalAnusAra bhinnabhinna pravRttIta vyagra asatAta. jase karma kele asatIla tazIca vRttI banate. tyAlA to karma karaNArAca jabAbadAra Ahe. dusarA koNI kAhI karIta nAhI. asA vicAra kelA nAhI tara vyartha tyAMcyA graMpacAtmaka kAryAta paDUna ApaNa vinAkAraNa duHkhI hoto. mhaNUna sAdhakAne azAveLI udAsIna madhyasthatA kiMvA taTasthatA bhAva ApalyA manAta jopAsAvA. Apale karmabaMdha hoNAra nAhIta yAcIca ciMtA karAvI. ApalyA AtmakalyANAta rata rahAve. azI vyaktI sadA sukhI rAhate. itarAMcyA jhaMjhaTAta niSkAraNa aDakU naye va duHkhI hoU naye. __ koNI ApalyAzI viparIta vAgata asela, bolata asela kiMvA khoTepaNAne vAgata asela tara samajapUrvaka tyAcA ApalyA manAvara pariNAma hoU deU naye. aprabhAvita rahAve. kharaM mhaNaje ase avicalita rAhaNe phAraca kaThINa Ahe. kAraNa pratyekAta vyakta kiMvA avyakta rUpAta ahaMkAra bharalelA asato. thoDAjarI pratikUla vyavahAra koNI kelA lageca ahaM udipta hoto. pariNAma asA hoto kI- paraspara saMgharSa kiMvA kalahAcI sthitI ubhI rAhate. mhaNUna zAkhAta azA sthitImadhye madhyastha, taTastha kiMvA udAsIna rAhaNyAcA nirdeza karaNyAta AlA Ahe. taTastha rAhilyAne vAtAvaraNa kadhIca vikata hota nAhI. ApalI zAMtIhI bhaMga hota nAhI. mana ucca ciMtana, mananAta rAhate. ase karaNe itake sope nAhI. tarIhI manAta dRDha ANi sthira kelyAsa asaMbhava nAhI. prayatnAne asaMbhava kAma suddhA saMbhava hoU zakate. ___ ApalyA manAtIla rAga-dveSAtmaka bhAvanAca ApalyA sukha-duHkhAce kAraNa banatAta. hA rAga (moha) suddhA tAtkAlika rUpAta kSaNika sukhAcA AbhAsa mAtra Ahe. rAga-dveSaca muLA duHkhAlA kAraNIbhUta Aheta. yAMcyAvara vijaya miLavaNe mhaNaje duHkhAvara vijaya miLavaNe Ahe. viSayAMcA rAga-dveSa na karatA taTastha rahANe hAca upAya Ahe. iMdriyAMcA svabhAva Ahe kI ApaApalyA svabhAvAta vyasta rAhaNyAcA kAna ekatAta, DoLe pAhatAta, jIbha svAda ghete vagaire. iMdriyAMcyA yA viSayAta azubha ANi zubha, suMdara ANi asaMdara sarvaprakAracyA sthitI asatAta. kAnAlA ekhAdA svara AvaDato ekhAdA na AvaDaNArA asato. svara kiMvA zabda tara svata: priya kiMvA apriya nAhIta.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ (639) kamabda ApalyAlA sukha deU zakata nAhIta duHkhahI deU zakata nAhI. te tara ApalyA mALe ApaNa rAga dveSAmuLe tyA viSayAMnA priya kiMvA apriya mAnato. cAMgale-vAITa, -apriya sarvAMbaddala upekSA bhAva ThevaNe, koNAlAca mukhya sthAna na deNe mAdhyastha bhAvanA Ahe. ajJAnAmuLe koNI kumArgAne jAta asela tyAlA yogya mArgAvara ANaNyAsAThI ApaNa upadeza deto. an to ApalyA upadezAkaDe cakka durlakSa karato ANi tyAca duSkarmAta satata pravRttIzIla rAhato. tevhA svAbhAvika Ahe kI ApalyA manAta tyAcyAbaddala krodha, roSa, Akroza bhAva yetAta, paNa ase na karatA mAdhyastha bhAvanA ithe vizeSa apekSita Ahe. tyAcyAvara roSa karaNaM vyartha tyApekSA upekSAca adhika yogya hoIla. ghoDyAlA pANI pAjaNyAsAThI nadIcyA pAtrAta madhyabhAgI neNyAce kAma karaNyAce tevaDhe Apale kartavya Ahe. zevaTI pANI tara to ApalyA iccheneca piNAra. tyAne pANI nAhI pyAyale tara tyAcyAvara jabaradastI tara karatA yeNAra nAhI. ANi jabaradastI karUnahI upayoga nAhIca. piNyAcI kriyA tyAlA svataHlAca karAvI lAgaNAra. agadI taseca upadezAcI jo upekSA karato tyAcIca upekSA ApaNa karaNe adhika yogya Ahe. . bha. mahAvIrAMnI svataH eka anukaraNIya Adarza ApalyA samora prastuta kelA hotA. bha. mahAvIrAMcA ziSya jamAlI-jo tyAMcA jAvaI hotA, bhagavAnAMcyA samora mithyA upadeza karU lAgalA. paNa bha. nI. tyAlA pratADita nAhI kele. tyAcA dveSahI nAhI kelA. jabaradastIne tyAlA sanmArgAvara ANaNyAcA prayatna suddhA nAhI kelA. paNa tyAcI upekSA kelI.14 mhaNaje tiraskAra nAhI, tara tyAcyA AcaraNAcA kiMcitahI pariNAma svataHvara hoU dilA nAhI. hI upekSA, taTasthatA, madhyasthatA, mAdhyastha bhAvanA, udAsInatA. ApalyAca karmabaMdhanAce kAraNa hoIla. samoracA sudhAraNAra tara nAhIca tyApekSA samabhAva ThevaNe uttama. mAdhyastha bhAvanecA sAdhaka duHkhAlA AmaMtraNa deto ANi maga tyA duHkhAta samabhAva ThevUna ApalyAlA pavitra karato. udA. ekadA koNI unADAne dagaDa phekalA to nigronetA DaoN. mATana lUthara kiMga yAMcyA DokyAlA lAgalA. DoLe phuTale. rakta vAhU lAgale. jakhama dhuvUna ASadha lAvale. ANi lUthara oNphisamadhye jAUna kAma karU lAgale. koNAlA kAhIhI bolale 3. koNAbaddala roSa nAhI. ekA patrakArAne tyAMnA vicArale, mahodaya, tumhAlA mAhita kA upadravI hiMsaka rUpa dhAraNa karU zakatAta, maga ApaNa tikaDe gelAca kazAlA ? 4 sakaTa tumhAlA itake priya Aheta ? nigro netA mhaNAle- 'mAjhA vicAra hotA kI
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ (640) lokAMcA sagaLA roSa mAjhyAvaraca nighAvA ANi mAjhe mana samatA amRtAta DuMbAve, mI mAdhyastha bhAvaneta TikUna rahAve. sarvasaMsAra nirmala hoUna jAvA. mhaNUna saMkaTAMcA sAmanA karaNyAta malA koNatehI raMja duHkha vATata nAhI. sata azI Ahe mAdhyastha bhAvanAcI bhUmikA ! mAdhyastha bhAvanecA ArAdhaka jarI dusar2yAMcyA bhAvanAMcA Adara karU zakalA nAhI, tarI kamIta kamI sahana karAve. sahiSNU banAve. mArTina lUthara sahiSNU hote. bhagavAna mahAvIra i. mahApuruSAMcI samatA mAdhyastha bhAvanAce pratIka Aheta. mAdhyastha bhAvanecyA ciMtanAne ApalyAta taTastha rAhaNyAcI pravRttI hote. hI bhAvanA virodhiyAMcyAmadhye avirodha bhAvanene jagaNyAcI kalA zikavate. manAtIla kleza ANi azAntIpAsUna vAcaviNyAce kauzalya zikavate. Agraha durAgrahAcyA cakrAtUna vAcavate. ANi vaicArika, dhArmika, sAmAjika i. kSetrAta udAratAcA vyavahAra zikavate.95 jevhA koNAlA sanmArgAvara ANaNyAcA prayatnAta asaphalatA miLate tevhA kadhIhI tyAcA kheda karU naye. ApaNa sadbhAvanene kelele prayatna yAtaca saMtoSa mAnAve. jevhA niSphalatA miLate tevhA mauna rahAve. mauna rAhaNyAne phAra moThI zaktI asate. "maunama sarvArtha sAdhanam" mauna rAhilyAne vANImuLe hoNAr2yA pApApAsUna vAcU zakato. niSphalatecyA anya kAraNAMcA suddhA vicAra kelA pAhije. jase kI "ApalI kAhI cUka jhAlI Ahe kA ? svataHcyA moThepaNAcA abhimAna tara nAhI nA ? kiMvA asA hI vicAra karAvA kI, mAjhe puNya kamI paDale asela kiMvA yazanAmakarma kamI asela mhaNUna cAMgalI hita zikSA dilI tarI koNatAca pariNAma jhAlA nAhI. ulaTa Apaleca nukasAna jhAle. azAprakAre Apale samAdhAna karUna ghyAve. kAhI samabhAva dhAraNa karUna svataHcI pAtratA vADhavAvI. ANi dusar2yAMnA sallA detAnA tyAcyA pAtratecAhI vicAra karAvA. jara tyAne aikale nAhI tara tyAcI pAtratA nAhI ase samajAve. pratyeka jIvAcI gatI tyAcyA karmAcyA adhIna Ahe. jAparyaMta tyAce azubha saMskAra kSINa hoUna zubha saMskAra jAgRta hota nAhI. toparyaMta tyAcI ekUna gheNyAcI manaHsthitI tayAra hota nAhI apAtrAlA dilelA upadeza mhaNaje dagaDAvara pANI otaNyAsArakhe Ahe. agadI niSphaLa. mANasAcI pAtratA nasela tara tyAlA samajAvaNe vA kaThINa Ahe. paraMtu unmArgAvara cAlaNAre jIva suddhA ekAdyA zubhakSaNI dharmAbhimukha OM zakatAta. dharmAcaraNa karaNyAta puruSArtha karU lAgato. pariNAmataH tyAMce azubha karma paNa hoU lAgate. satyadharma pAlana karaNyAcI pAtratA prApta karato. azI Azcaryajanaka
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ (641) ghaTanA kadhIkadhI ghaTate suddhA, kI atizaya durguNI vyaktImadhye acAnaka parivartana hoUna jAte. kAraNa tyAcyAta suSupta dharmasaMskAra jAgRta hotAta. caMDakauzika sarpAcA dRSTAMta suprasiddha Ahe. to atyaMta viSArI, dRSTivipa asalelA sarpa hotA. bArA kosAparyaMta tyAcyA dRSTIce viSa pasarata ase. tyAveLI samora asaNAre jIva tyAcyA dRSTIviSAne marUna jAta. tyAcyA phutkArAne jaLUna jAta asata. azA bhayaMkara sarpAlA bodha deNyAsAThI bhagavAna mahAvIra tyAcyApAzI gele. caMDakauzikAne atyaMta kupita hoUna bhagavAna mahAvIrAMcyA aMgaThyAvara daMza kelA. paraMtu jarAhI vicalita na hotA bhagavAnAMnI atyaMta sadbhAvanene madhura AvAjAta tyAlA mhaNAle "bujjha bujjha caMDakauzika ! asA ApulakIcA mAtRtulya vAtsalyapUrNa svara, tyAMcyA mukhamaMDalAvara pasaralelI apAra zAMtI ANi samatAbhAva ANi aMgaThyAtUna mAtRtvAce pratIka zveta dUdhAcI dhAra yAne caMDakauzika jAgRta jhAlA. tyAce viSaca samApta jhAle. pUrvabhavAtIla tyAce sAdhutva jAgRta jhAle. pazcAtApa ANi prAyazcitarUpI amRtAne tyAce hRdaya svaccha jhAle. ekA bAjUlA samatAmUrtI bha. mahAvIra hote, dusar2yA bAjUlA caMDakauzika. to yA janmI dRSTI viSadhArI sarpa jhAlA paNa pUrva bhavAmadhye sAdhU, tApasa hotA. tyAcyA pUrvabhavAcyA saMskArAta sAdhutva, tyAga, tapAcyA bhAvanecA pAyA hotA. paraMtu atyaMta krodhAmuLe tyAcI azI bhayaMkara avanatI jhAlI kI to, dRSTI viSa jhAlA. paNa zubha saMyogAmuLe tyAlA mahAna AtmA bha. mahAvIrAMcyA upadezAcA yoga miLAlA. tyAce hRdaya parivartana jhAle. bha. mahAvIrAMcyA mAdhyastha bhAvanecA vijaya jhAlA. caMDakauzika sarpAcyA hRdayAta itake utkRSTa parivartana jhAle kI AtA ApalyA viSAmuLe kuNAlAhI duHkha hoU naye. hAnI hoU naye. koNAcI hiMsA hoU naye mhaNUna tyAne mukha biLAta lapavale. tyAcyA zarIrAvara lAgalelyA muMgyA marU naye mhaNUna tyAne kiMcitahI zarIrAcI hAlacAla kelI nAhI. caMDakauzikAcyA hyA prasaMgAta maitrI i. cAra yoga- bhAvanAcA samAveza Ahe. mahAvIrAMcI sarpAbaddala asalelI maitrI bhAvanA, tyAlA nimnastarAvarUna uccasthAnI pohocavaNyAsAThIcI karuNA bhAvanA, sarpAce jhAlele hRdaya parivartana pAhUna AnaMda ANi saMtoSAcI bhAvanA arthAta pramodabhAvanA, tyAcyA DoLyAtUna nighaNAr2yA viSAbaddala samatAbhAvAne sthira rAhaNyAcI bha. mahAvIrAMcI vAtsalyapUrNa mUrtI hI Ahe mAdhyastha bhAvanA. hyA udAharaNAne cArahI bhAvanAMce utkRSTa darzana hote. mAdhyastha bhAvanA kAyaratA kiMvA nirbalatAcI nizAnI navhe. hitopadezAcI upekSA
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ (642) karaNAr2yAbaddalahI krodha na karatA mauna rAhaNe, samatAbhAva ThevaNe, samoracyA vyaktIne kelelA rodha Akroza zAMtatene sahana karaNe, yAcI kharI samaja dhairya ANi vicAra zaktI asela sAca he zakya Ahe. mAdhyastha bhAvanAsAThI dRDha AtmazaktIcI AvazyakatA asate. azI virATa zaktI prApta karaNyAsAThI dharmadhyAna ANi AtmajAgRtI asaNe jarUrIce asate.96 "mAdhyasthaH samaH ya AtmAnamiva paraM pazyati" madhyasthAcA artha Ahe sama. rAga ANi dveSarahita, ApalyA AtmyApramANeca itarAMcA AtmA mAnaNe. 'koNAcyAhI baddala rAga-dveSa pUrvaka pakSapAta na karaNe mAdhyastha bhAva Ahe.' saMsArAta virodhI tattva Aheta udA. rAtra ANi divasa, aMdha:kAra ANi prakAza, thaMDa ANi uSNa. kApaDa ubhyA, ADavyA dhAgyAMnI banate. tyAMcI dizA paraspara virodhI asate. ithe uSNatAhI khUpa Ahe tazI barphALa pradezahI khUpa Aheta. taseca jagAta saMtasajjanAMcI kamataratA nAhI ANi duSTa durjanAMcI hI kamI nAhI. azAprakAre saMsArAta paraspara virodhI sat ANi asat, zubha ANi azubha donhI prakAracI tattve vidyamAna Aheta. sAdhakAne rAjahaMsApramANe ApalyA mAdhyastha bhAvanArUpI cocIne yA tattvAMce pRthakkaraNa karAyalA pAhije. anukUla paristhitI vara rAga (moha asaktI) hI nAhI ANi pratikUla mhaNaje virodhI tattvAbaddala droha, ghRNA, IrSA, baira hI nAhI.97 yA jagAta manAlA asthira karaNAre rAga-dveSa nirmANa karaNAre aneka tattva Aheta. mohaka padArthAne manuSya tvarita mohita hoto. ANi tyAca tattvAne to duHkhI hI titakyAca tvarene hoto. kAraNa padArthAMcA dharmaca Ahe- saMyogaANi viyoga hoNe. saMyoga sukhada vATato, viyoga duHkhada vATato. mhaNUna sukha-duHkhAcyA saMkalpa-vikalpAta asthiratA AlyAne zAMtI-manaHsvAsthya lAbhata nAhI. mAdhyastha bhAvAta rAhaNyAneca zAMtI miLU zakate. mumukSU AtmyAcyA hRdayAta sarva duHkhI prANyAMbaddala karuNAbhAva asato. to sarvAMnA mokSAnurAgI pAhU icchito. paraMtu jagAta ase prANI Aheta je ApalyAca pApodayAmuLe mokSamArgApAsUna dUra rAhatAta. azAMnA dharmopadeza dilA tarI krodha i. kaSAyAMcI tIvratAmuLe tyAcyA kaSAyAMcIca vRddhI karatAta. sApAlA dUdha pAjale tarI tyAce viSAtaca rUpAMtara hote. tyAcapramANe atyaMta pApI, krUra ANi niSThura AtmyAMnA dilelA upadeza hita karaNyAcyA aivajI anarthAcI paraMparAca sarjana karatAta.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagAta ase krUra vRttIce puSkaLa loka Aheta. nisvArtha bhAvanene upakAra karaNAre ra kamI loka Aheta. upakArAbaddala pratiupakAra karaNAre thoDe Aheta. jagAta kAhI loka asehI asatAta jyAMnA dusar2yAMce ahita karaNyAtaca AnaMda vATato. ase krUra, duSTa pavattIcyA jIvAMnA pAhUna ApalyA hRdayAta tyAMcyAbaddala dveSa kiMvA durbhAvanA hoU naye mAna mAdhyastha bhAvanA zrI. tIrthaMkara bhagavAnAMnI sAMgitalI Ahe.98 AcArAMga sUtrAta bha. mahAvIrAMnI kathana kele Ahe kI, uhiNaM vahiyA ya logaM se savva logaMmi je keI viSNu / / aNuvIra pAsa nikkhitta daMDA je ke satta paliyaM cayaMti / / 99 ApalyA dharmApAsUna vimukha asaNAr2yA lokAMbaddalasuddhA upekSA bhAva ThevAvA. upekSAmuLe virodhibaddala suddhA udvignatA hota nAhI. azA taTastha vyaktI jagAtIla samasta vidvAnAMta agraNI asatAta. tyAMcyA taTastha rAhaNyAtaca tyAMcyA vidvattecA nivAsa Ahe. te Agraha ThevIta nAhI kI mAjheca vicAra zreSTha Aheta. te AgrahAlA suddhA parigraha mAnatAta. ApalyAvara virodhakAMnI kelelyA mithya Aropa kiMvA lAMchanAcA suddhA pratikAra karIta nAhI. hI upekSecI carama sImA Ahe. gozAlaka jevhA bhagavAnAMcyA samora mhaNAlA kI, "tumhI jina (jiteMdriya) nAhI, mI Ahe. mI sarvajJa Ahe'' tevhA bhagavanAMnI tyAcyA mUrkhapaNAcI upekSA kelI. mAdhyarastha bhAvanece he rUpa titikSA Ahe. ApalyAjavaLa sone (suvarNa) asela tara te suvarNaca rAhaNAra. tyAlA koNIhI pitaLa mhaTale, tarI tyAta badala hoNAra nAhI. ANi mAjhyAjavaLIla sone soneca Ahe he siddha karaNyAsAThI prayatna karaNyAcI bilkula AvazyakatA nAhI. te tara Aheca. siddha karaNyAcI jarUrIca kAya ? tyAsAThI virodhAcI upekSA karaNyAne virodha ApoApa naSTa hoUna jAIla.100 na kityeka loka itake dhUrta, krUra ANi prapaMcI asatAta kI tyAMnA samajAvaNyAcyA mAnagaDIta paDaNyAne kAhIca phAyadA hota nAhI. te atyAgrahI, kadAgrahI ANi durAgrahI, asatAta. azA paristhitIta kAhI loka ugra svarUpa ghetAta. krodha, kalaha ANi vAkyuddha suddhA karU lAgatAta. zivIgALa, mArAmArIparyaMta majala jAte. je kevaLa hiMsececa kAraNa Ahe. mAdhyastha bhAvanA azA paristhitIta vyaktIlA saMtulita rAhaNyAcI preraNA dete. jyA vyaktIlA vAraMvAra samajAvale tarI to tI savaya soData nAhI, ApalyA hitAcI goSTa to
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ (644) ja zakata nAhI, tyAcyAvara krodha karaNyAta tarI kAya artha ? ugAca ApalI zaktI naSTa hote. ApalyA svataHlA manAlA vyagra, kaSAyAMnI kaluSita ANi hiMsaka karUna, isar2yAMcA uddhAra karaNyAcA prayoga mhaNaje ApalyA samatAvRttIlA AgIta phekaNyAsArakhe Ahe. yAce nirAkaraNa karaNyAsAThI sarvottama ahiMsaka upAya Ahe- mAdhyastha bhAvanA. mAdhyastha bhAvanA ekAMta taTastha bhAvanA nAhI. taTasthabhAvanA nirapekSa asate. jyApramANe nadIkinArI basalelI vyaktI, nadIcyA pravAhAta vAhata jANAr2yA tRNAlA pAhate. paNa nirapekSa bhAvAne. paraMtu nadIcyA madhyabhAgI vAhata jANAr2yA mANasAlA pAhile tara to nirapekSa rAhU zakata nAhI. koNIhI prANI aso tyAlA vAhatAnA pAhUna mANasAce mana karuNene bharaNAraca, tyAlA vAcavAyacA prayatna nizcita karaNAra. azAveLI nirapekSa rAhaNe kaThINa, sAdhaka ajUna saMsArAta sthira Ahe. to saMsArAtUna ajUna mukta jhAlA nAhI. mhaNUna mAdhyastha bhAvanedvAre to viparIta vRttIcyA pApI ANi kukarmI yAMcyA hitAcI kAmanA karato. paraMtu svataHcI zAMtI ANi samatA khaMDita hoU deta nAhI. hIca mAdhyastha bhAvanA va tice sAratatva Ahe.101 rAga ANi dveSa yAMcyAmadhye je sthita Aheta, tyAMnA madhyastha mhaNatAta. koNatyAhI prasaMgAta rAga-dveSa nirmANa hoU naye yAsAThI vAraMvAra ciMtana karaNe mAdhyasthya bhAvanA Ahe.102 "cintanakI cinagArI" yA pustakAta lekhakAne mAdhyasthya bhAva koNAbaddala ThevAveta, tyAce aneka prakAra sAMgitale Aheta. udA. 1) pApIbaddala mAdhyasthya - pApI jIvAMnA pApApAsUna parAvRtta karaNyAsAThI prayatna kelyAnaMtarahI jevhA te pApApAsUna dUra hota nAhI tevhA azAMcyA bAbatIta mAdhyastha bhAva ThevalA pAhije. paraMtu manAlA krodha i. kaSAyAMnI kaluSita karU naye. azA prakAre madhyasthatA ThevalyAne pApI jIva kadAcita pApAta atI AgrahI hoNyApAsUna parAvRtta hoU zakato ANi puDhe bhaviSyAta sudhAraNyAcI saMbhAvanA nirmANa hoU zakate. pApyAcA tiraskAra kelyAne to adhika dveSI banato. azAne vairabhAvAcI paraMparA jAte. mAdhyastha bhAva ThevalyAne ApalyAbaddala tyAcA sadbhAva tarI TikUna rAhato. jyApramANe apathya sevanAne rogIcA ayogya veLI bacAva karU zakata nAhI.
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ (645) jAveLI mAdhyastha bhAva ThevaNeca hitakara asate. tyAcapramANe ahitAcyA bhAvanelA na noTaNAre jIva Aheta tyAMcyA baddalahI mAdhyastha ThevaNe ubhayapakSI hitakAraka asate. yA bhAvanene vairabhAva rUpa cittAtIla maLa dUra hoto. sa. 2) vairAgya viSayaka mAdhyasthya - vairAgya arthAt vaiSayika sukhAbaddala aruci athavA dveSa, asA dveSa prazasta asalyAne puNyAnubaMdhI puNyAcA hetU Ahe. pariNAmasvarUpa sAMsArika sukhAbaddala mAdhyasthya arthAta rAgarahita dveSAcA abhAva nirmANa hoto. sukhAbaddala dveSa tathA duHkhAbaddala rAga he suddhA prazasta manobhAva asalyAne paNyAnubaMdhI puNyAcA hetU banUna pariNAma svarUpa mAdhyasthya bhAva utpanna karato. vaipayika sUkhAcyA mAge janmamaraNAcyA paraMparecA vicAra kelyAne sukhAbaddala aratI ANi durgatIcyA daHkhAMnA dUra karaNyAta kAraNIbhUta Ahe. azAprakAre vicAra kelyAne duHkhAbaddala aratIbhAva utpanna hota nAhI. 3) sukha viSayaka mAdhyasthya - tIrthaMkarAMcA zevaTacA janma, aNuttaravAsI deva, dhannA, zAlibhadra, tathA guNasAgara i. puNyAnubaMdhI puNyAcA upabhoga karaNAre mahApuruSa sukhAcA upabhoga icchArahita hoUna karata hote. tyAMnA samajata hote kI, mAjhyA pUrvakRta zubha karmAcA udaya Ahe. azAprakAre sukhAbaddala mAdhyasthyatA mahAyogI puruSAMmadhyeca asate. ___4) duHkha viSayaka mAdhyasthya - yA mAdhyasthya bhAvanAce ArAdhaka Adarza Aheta. bhagavAna mahAvIra, zrI gajasukumAla munI, khaMdakamunI i. jyAMnI maraNAsa upasargAta (duHkha)hI mAdhyasthya bhAva dhAraNA kelA ANi na duHkha deNyAr2yAbaddala dveSa kelA ANi sukha deNAr2yAbaddala hI rAga bhAva ThevalA nAhI. 5) guNaviSayaka mAdhyasthya - hA mAdhyasthya labdhiprAta asalelyA munIMnA hoto. te vicAra karatAta kI, 'kSayopakSamabhAva' hI AtmyAcI apUrNatA Ahe. yAta AnaMda kasA mAnAyacA ? labdhI, siddhI ityAdI tara kSayopakSama bhAvanAcI Ahe, asA vicAra karAvA kI, te ApalyA labdhipratI mAdhyasthya rAhatAta. ) mokSa viSayaka mAdhyasthya - hA bhAva apramattAdI guNasthAnAta prakaTa hoto. pAsa asaMga anuSThAna suddhA mhaNatAta. tyAveLI AtmA samatArUpI amRta-mahAsAgarAta masta asate. 7) sarvaviSayaka mAdhyasthya - hA mAdhyasthya bhAva kevalI bhagavaMtAMnA asato kavalA bhagavaMtAMnI nirdiSTa kelelyA tattvAMcA anekAMta dRSTIne ciMtana karaNAr2yA mahAtmAMnA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ (646) hoto. yA mAdhyaranthya bhAvanelA dhAraNa karaNAre mahAmunI sarvaprakAracyA vicArAta, vacanAta madhyastha bhAva ThevatAta. tyAMcyA manAcI pariNatI anekAMta dRSTIyukta asate. pariNatIzivAya kaptatattvAcA yathArtha nirNaya saMbhava nAhI. utsarga apavAda, nizcaya-vyavahAra, jJAna-kriyA, tathA vidhi-niSedha i. sarvadRSTikonAMnA te mahApuruSa sApekSarUpAne grahaNa karatAta. te Agamika padArthAnA AgamAtUna ANi yuktIyukta padArthAMnA yuktIne grahaNa karatAta. jyApramANe hajAroMcyA saMkhyeta zaMbharAcyA saMkhyecA samAveza Aheca, tyAcapramANe anya darzanAtIla sadvicArAMnA te mahAmunI ApalyA darzanAta samAviSTa karUna ghetAta. tyAce ciMtana he anekAMtace asate. ANi zubhabhAvanene tyAMcA pratyeka vicAra pavitra asalyAne koNatyA veLI koNatA vicAra puDhe ThevalyAne sva-para hita hote yAcA sarvaMkaSa vicAra karUnaca te bolatAta. - mAdhyasthyatAmuLe tyAMce vacana sAgarApekSAhI adhika gaMbhIra ANi caMdrApekSAhI adhika saumya asate. kevaLa satyAceca pakSapAtI asalyAmuLe tyAMcyAta svadarzanAbaddala rAga athavA para darzanAbaddala dveSa nasatoca.103 jevhA sAdhaka upekSAbhAvAta niSNAta hoUna jAto tevhA harSa ANi viSAda, sukha va duHkha, sammAna va apamAna i. dvaMdva sahajapaNe kSINa hoUna jAtAta. __ koNatyAhI jIvAcA kadhI dveSa kelA asela tara to mahAbhayaMkara doSa Ahe. dveSa kelyAne AtmA samabhAvAta kadhIca rAhU zakata nAhI. ANi samabhAvAzivAya tara sarva kriyA niSphala hoUna jAtAta. azA kuNAlA upadeza dilA tarI tyAcA pariNAma cAMgalA hota nAhI. azA veLI mAdhyasthya rAhaNeca yogya Ahe. ___ jo sAdhaka mAdhyasthya bhAvaneta rAhU icchito tyAne ApalyA vicArAMzI tALameLa basata nasalelyAMnA sahana karaNyAcI, te pacavaNyAcI zaktI vADhavalI pAhije. mAjhe mhaNaNeca khare Ahe, itarAMce nAhI. azA ekAntika vicArAMcyA mohAta paDaNe mAdhyasthya bhAvanesAThI ghAtaka Ahe. puSkaLaveLA manuSya amuka jAtI, dharmasamudAya, prAnta i. kAraNAne pUrvagrahAmuLe dusar2yA vyaktIMnA hIna, nikRSTa, pApI samajato hA vicAra suddhA mAdhyarathya bhAvanetIla aDathaLA Ahe. pApI va duSTAMce pApa ANi doSa naSTa karAve. tyA vyaktIlA naSTa karaNyAcI AvazyakatA nAhI. mAdhyasthya bhAvanAzIla asaNyAr2yAMce kArya ekA cikitsakAsArakhe asAca. cikitsaka bhayaMkarAhana bhayaMkara rogyAne grasta rogIlA pAhUna tyAcI ghRNA kiMvA
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ (647) dveSa karIta nAhI. kiMvA tyA rogyAlA mArIta nAhI. paraMtu rogAlAca dUra karaNyAsAThI auSadha kiMvA zastrAMcA prayoga karato. tyAbarobara cikitsaka sadaiva jAgRta rAhato kI rogI marU naye. azA prakAre mAdhyasthyadRSTIvAlesuddhA pApI, atyAcArI va duSTAMcA ghRNA kiMvA dveSa karIta nAhI. paraMtu AtmIyatApUrvaka tyAMcyA pAparUpI rogAcA nAza karaNyAcA prayatna karatAta. udAharaNa ghRNA kiMvA dveSa kelyAne vaira, virodha vADhato. paraMtu jara mAdhyasthyabhAva ThevalA tara zakya Ahe kI, AjacA duSTa, vAITa, patita pApI udyA cAMgalA hoU zakato. azI aneka itihAsAcyA pRSThAvara aMkita Aheta. baMkacUla, arjunamAlI, cilAtIputra, rohiNeyacora aMgulimAla, ambapAlI, vAlmikI i. jI vyaktI mAdhyasthya bhAvanAne bhAvita asate. tI ajAtazatrU hoUna jAte. kAraNa kI, mAdhyasthya vyaktIcA koNI zatrU asUca zakata nAhI. tI vyaktI sarvAMnA samabhAvAne pAhAte. atiduSTAMbaddala mAdhyasthya bhAvanecA prayoga puSkaLaveLA ase hote kI, atiduSTa, duHsAhasI ANi bhautika zaktIne balazAhI vyaktI Apale pada, pratiSThA ANi paizAcyA jorAvara mAdhyasthyazIla sAdhakAcA AtmIyabhAva, prema, vAtsalya va guNAgrAhI vyavahArAlA bilkUla samajata nAhI. ANi satata dveSa ANi durbhAvanAvarA mAdhyasthya bhAvanA samora TikU zakata nAhI. azA lokAMzI vAgaNyAcA ekaca mArga mauna, upekSA udAsInatA ANi taTasthatA dhAraNa karaNe. paNa tyAMcyAbaddala rAga-dveSa vaira virodha, badalA gheNyAcI bhAvanA ratIbhara suddhA ThevU naye. pratihiMsA, badalA gheNyAcI bhAvanA utpanna jhAlI tara tyAmuLe pratipakSyAcI jevaDhI hAnI hoNAra nAhI tyApekSA kitItarI paTIne hAnI sAdhakAcI hote. mAdhyasthya sAdhaka jara dveSa, roSa karela tara tyAcI Aga tyAcyA manAta jaLata rAhIla, tyAce mana asaMtulita, astavyasta ANi vicArazaktI rahita hoUna jAIla, jI veDAcI kiMvA vikSipta sthitI asU zakate. tyAce mana anantAnubaMdhI kaSAyAne kaSAyAne grasta hoUna jAIla, jyAmuLe to nindanIya kArya karaNyAsa tatpara hoto. tyAce adhaHpatana hote. mhaNUna mAdhyasthya sAdhakAne rAga-dveSa, vairabhAva i. pAsUna duraca rahAve. para padArthAbaddala suddhA mAdhyasthya bhAva asaNe Avazyaka Ahe. jyApramANe vyaktIbaddala mAdhyasthya bhAva ThevaNe zreSTha Ahe, hyAcapramANe padArthAbaddala hI ThevaNe Avazyaka
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ (648) Ahe. yA jagAta koNatIhI vastU sthira nAhI. kevhAMtarI ticA viyoga hotoca. azA sabaddala AsaktI ThevaNe mhaNaje duHkhAce kAraNa Ahe. sukhecchU mAnava azA kSaNika vastamadhye rAga-dveSa karaNe yogya samajata nAhI. jyAcA dveSa kelA jAto te padArthahI kSaNika Aheta. kAraNa pudgala mAtra pariNatI svabhAvAce Aheta. jo padArtha AtA rUcikara vATato toca padArtha kAhI kALAnaMtara arucikara vATato. mhaNUna koNAcyAhI baddala dveSa karU naye. taseca padArthAcyA lAbha-alAbha yAta zoka karU naye. donhI sthitIta madhyastha rahAve. mAdhyastha bhAvanAce vivecana karatAnA tattvArthasUtrAcyA dIpikA niyuktImadhye pU. ghAsIlAlajI mahArAja lihitAta- avinita zaTha azA lokAMbaddala udAsInatA bhAva ThevAyalA pAhije. jyAMnA jJAna dile jAU zakate, je tyAcyA yogya Aheta, te vinita Aheta, je jJAna gheNyAsa apAtra Aheta, te cetana asUnahI jaDa Aheta. samyagajJAnavirahita Aheta. ajJAnIMcyA prabhAvAkhAlI Aheta azA lokAMcA suddhA dveSa na karatA tyAMcyAviSayI udAsIna bhAva ThevAyalA pAhije. kAraNa nApika jaminIta rujavalele zuddha bI suddhA phalita hota nAhI. tyAcapramANe azA lokAMnA dilelA sadupadeza phalita hota nAhI.105 madhyastha rAhilyAne bhaviSyAta lAbha hoNyAcI saMbhAvanA asate. jara krodha karUna Alatu phAlatU bolU lAgalo tara zabda pakaDale jAtIla ANi te zabda ApalyAlAca aparAdhI siddha karatIla. pariNAmataH Apale zabda khare asUna khoTe sAbita hoIla. jara mauna rAhilo tara samoracyA vyaktIlA ApalyA aparAdhAbaddala vicAra karaNyAcA avadhI miLela. ANi kadAcita tI vyaktI ApalyA aparAdhAcI kSamA mAgAyalA yeIla suddhA. mhaNUna krodha karUna vAtAvaraNa bighaDavaNyApekSA udAsIna rAhUna bighaDalele vAtAvaraNa sudhAraNyAcI saMdhI dyAyalA pAhije. udAsIna bhAva ThevalyAce apAra zAMtI anubhavAyalA miLate. mAdhyarathya, udAsIna, upekSA he zabda paryAyavAcI Aheta.106 yuvAcArya madhukaramunijI mahArAjAMnI zrAvakAMnA pavitra jIvanAcI preraNA detAnA mhaTale 'zrAvaka sadaguNa' azA zIrSakAkhAlI kAhI zloka lihile Aheta. tyAta zrAvakAta mAdhyasthya bhAvanAcI kitI AvazyakatA Ahe tyAvara eka suMdara zloka lihilA "madhyastho guNavAna vijJo dhIro vIro'sti yaH priyH| audAsinya samApannaH zrAvakaH sa prakirtita // " yApuDhe jAUna te lihitAta - mAdhyasthya vRttI jAgRta jhAlyAne vyAvahArika bhAvanAtIla hajAro prazna ApoApa suTU lAgatAta. jIvanAta kalaha, vigraha evaM vivAda hoNeca
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ (649) hoUna jAtAta. ANi maga cetanAyukta AnaMdamaya, zAMtImaya jIvanAcA AnaMda prApta hoto. 107 . mAdhyasthya bhAvanA gItAmadhye jyAlA 'sthitaprajJatA' mhaTale Ahe. tyAne rAgadveSAvara vijaya miLavilA jAto. / udAsIna bhAvAta jevhA harSa zokAsArakhe prasaMga yetAta tevhA tyA prasaMgAta huraLUna na jAtA, harSa ANi viSAdApAsUna citta alipta ThevUna nispRha sthira rahAve lAgate. DoLe, kAna ughaDe ThevUna suddhA manAvara tyAcA pariNAma hotA kAmA naye. zrImadAjacaMdrajIMnI yA bhAvanece yathocita varNana kele Ahe. "zatru mitra pratye varte samadarzitA, mAna amAne varte te ja svabhAvajo, jIvita ke maraNe nahi nyUnAdhikatA, bhAva mokSe paNa zuddhavarte samabhAvajo apUrva avasara evo kyAre Avaze / " zatrU aso agara mitra sarvAMvara samabhAva asAvA. koNI bando kiMvA nindo ApalyA AtmyAcA jo svabhAva-zAMta, dAMta, kSamA i. tyAta badala hotA kAmA naye. _ mana phAra saMvedanazIla Ahe. tyAcyAvara cAMgalyA, vAITAcA lavakara pariNAma hoto. tarIhI azA caMcala manAlA abhyAsAne puruSArthAne kAbUta ThevatA yete. cAra yogabhAvanAMce sAra Aja jana-jIvanAta ApaNa jI IrSA, saMgharSa ANi kalaha hotAnA pAhato tyAce ekaca kAraNa mhaNaje yA bhAvanAMcA abhAva. jara ApaNa mitratA, guNAgrAhakatA, karuNA ANi taTasthatA bhAvanA AtmasAta kelyA tara saMsArAtIla adhikAMza duHkha va samasyA svayameva dUra hoUna jAtIla. jagAta sagaLyAta moThI samasyA 'roTI, kapaDA, makAna''ca phakta nAhI. hI tara sAmAnya samasyA Ahe. adhikAMza samasyA mAnavanirmita Aheta. mANasAtIla rAga-dveSaahakAra ANi svArtha yAMnI jAsta samasyA nirmANa kelyA Aheta. jyA ApaNa roja vAcato, ekato, pAhato Ahota. hI mULa kAraNe jara naSTa kelI tara jagAtIla 90% samasyA rAhaNAraca nAhIta. yA mAnavIya samasyAMnA dUra karaNyAsAThI yA yogabhAvanA phAra mahattvAcyA Aheta. AdhyAtmika dRSTikonAtUna pAhile tara AtmyAce patana karaNAre cAra kaSAya hata- (krodha, mAna, mAyA lobha) je janmamaraNAcyA bIjAvara siMcana karatAta. arthAta
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ sama-maraNAcyA paraMparelA bADhavaNAre Aheta. maitrI i. yoga bhAvanA cAra Aheta. cAra bhAvanAMcyA ciMtanAne cAra kaSAyAMvara vijaya miLavatA yeto udA. maitrI bhAvanene krodhAvara vijaya jyAcyA jIvanAta maitrI Ahe, jo prANimAtrAMvara mitratA bhAva Thevato, tyAlA krodha yetaca nAhI. mitrAcA krodha yetaca nAhI. "mittimeM saba bhUesu" jagAtIla sarva jIvAMbaddala mAjhyA manAta maitrI bhAva Ahe. yA bhAvanelA bhAvita kele tara jagAta ApalA koNI zatrUca rAhaNAra nAhI. jyAcyAvara ApaNa krodha karAvA. pramoda bhAvanene mAnAvara vijaya pramodabhAvanA jIvAlA guNagrAhI banavate. dusar2yAtIla guNAMnA pAhaNyAsAThI vinaya, viveka, namratA i. guNa svataHta asaNe Avazyaka Ahe. abhimAnI ApalyA svataHlAca moThA samajato, paraMtu pramodabhAvanA jIvAlA vinamra karate. namra hoUna dusar2yAce guNAnumodana kelyAne mAna kaSAya svataH zAMta hoto. karuNA bhAvanene mAyAvara vijaya jyAcyA hRdayAta karuNA Ahe. to dusar2yAMbarobara mAyAcAra, kapaTabAjI, dhokA deNe ase nimna zreNIce AcaraNa karU zakaNAra nAhI. karuNA, anukaMpA tara samakitace lakSaNa Ahe. samyaktvI jIva mAyAvI kasA asU zakela ? azA prakAre karuNA bhAvanAne mAyA svataHca naSTa hote. mAdhyasthya bhAvanAne lobhAvara vijaya mAdhyasthya bhAvanAMce bheda ApaNa pAhile. tyAta sukha-duHkha, priya apriya, jIvajaDa koNAhIbaddala na rAga, na dveSa. sukhAta lIna vhAyace na, duHkhAta dIna lAcAra vhAyace. yAcaca nAva mAdhyasthya bhAvanA. jyAcyA jIvanAta mAdhyasthyabhAvanA Ahe, to lobha kararUca zakata nAhI. mhaNUnaca mAdhyasthyabhAvanAne lobhAvara vijaya prApta hoto. azAprakAre yA cArabhAvanA, cAra kaSAyAMnA jiMkaNyAsAThI AdhArarUpa Aheta. kaSAya satata AtmiguNAMce zoSaNa karatAta. cAra yogabhAvanA cAra kaSAyAMnA naSTa karaNyAsAThI agnIce kAma karatAta. jIvanAta dharmaprAptIcyA agodara jIvAtmA kevaLa sva-sukhAcI ciMtA, svaguNAcAca pramodabhAva, sva-daHkhAbaddala karuNA. paraMtu pApAbaddala mAtra upekSA. paraMtu jIvanAta
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ (651) dharmAce, samyaktvAcyA AgamanAne 'sva'cyA jAgI 'sarva' yetAta. sarvAMcyA sukhAcI ciMtA, sarva guNIjanAMcyAbaddala pramodabhAva, sarvaduHkhI prANyAMbaddala karuNA ANi sarva pApI prANyAMbaddala upekSAbhAva yeto. yA cAra bhAvanAMnA jo ApalyA AtmyAta sthAna deto. bhaktI karato to mahApuruSa viskaLita jhAlelyA vizuddha dhyAnAcI kaDI punhA joDato. 108 yA cAra bhAvanA munIjanAMsAThI AnaMdarUpa amRta jharaNAr2yA caMdrAcyA cAMdaNyAMsamAna Aheta. jo yA bhAvanAMnI yukta Ahe tyAce kaSAya maMda asatAta. yA bhAvanA zevaTI mokSamArgAkaDe neNAr2yA asatAta. yA bhAvaneta ramaNArA yogI atyaMta saatizaya AtmAtUna utpanna jhAlele atindriya sukhAlA yAca lokAta nizcitapaNeprApta karato. arthAta arihaMta bhagavAna jo Atmika AnaMda prApta karatAta tasA Atmika AnaMda yAca bhavAta prApta karatAta. te jagAcyA svarUpAlA pAhUna AtmadhyAnAkaDe puDhe vATacAla karatAta. iMdriya viSayAMcA moha karIta nAhIta. svasvarUpAta ramaNa karU lAgatAta. mohanidrA soDUna yoganidre ( dhyAna ) madhye sthita hoUna jAtAta. yA cAra bhAvanAMnI sAdhaka bhAvita hoto. yA bhAvanecyA vaza hoto. to samasta jagAkaDe bhAva dRSTIne pAhAtA pAhAtA udAsInatelA prApta hoto. jagAta jitendriya jIva mukta AtmyApramANe vicaraNa karatAta. arthAt muktIcyA sukhAcA anubhava yAca bhavAta karatAta. azA prakAre zubhadhyAnAcI sAmagrI svarUpa yA bhAvanAMcyA ciMtanAne dhyAnAcI siddhI prApta hote. 109 AtmyAcyA sUkSma va sthUla athavA AMtarika tathA bAhya prayatnAMnA vRttI mhaNatAta. te AtmyAcA vijAtIya, vaibhAvika bAhya padArthAMcyA saMyoga jhAlyAmuLe tyAMnA miTavaNyAsAThI bhAvanAMcI mahat yuktatA Ahe. 110 yA cAra bhAvanAMce varNana yogadarzanAtahI Ahe. tyAMnI yA bhAvanAMnA cittAcyA prasannatece ANi manAcyA nirmalatece kAraNa mAnale Ahe. 111 te lihitAta maitrI karuNA muditoprekSANAM sukhaduHkha puNyApuNya viSayANAM bhAvanAtzcitta prasAdhanam // yA cAra bhAvanA pratyeka vyaktIcyA jIvanAta upayogI Aheta. ApalyA jIvanAta
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ (652) AcaraNyAsAThI Aheta. mhaNUna yAsa "vyavahAra bhAvanA' hI mhaNatAta. yogAcI Avazyaka bhAvanA Ahe. mhaNUna yoga bhAvanecyA nAvAne yAMce vivecana kele Ahe. jagAta yA cAra bhAvanAMcA vyApaka, vistIrNa prasAra karaNyAcI phAra AvazyakatA Ahe. vizvazAMtI, samatA ANi samanvayAsAThI yA bhAvanA atyaMta mahattvapUrNa Aheta. paMDita AzAdharAMnI aNagAra dharmAmRtamadhye pAca mahAvratAMcyA paMcavIsa bhAvanAMce varNana kelyAnaMtara sarvAta prathama yA cAra bhAvanAMce varNana kele Ahe. tyAvarUna spaSTa hote kI paMDita AzAdharAMnI yAMnA phAra mahattvapUrNa mAnale Ahe. jyApramANe Aja prekSA, vipazyanA i. vividha prakAre dhyAnAcA abhyAsa kelA jAto, tyAbarobaraca bhAvanAMcA jIvanAta AtmasAta karaNyAcI vaijJAnika vidhIdvArA prayatna karAyalA pAhije. bhAvanAMcyA AdhArAvaraca dhyAna AdhArita Ahe. asA aMdAja kelA jAto kI kadhI jaina sAdhanA paddhatImadhye bhAvanAMcyA abhyAsAcyA kAhI prakriyA hotyA. jyAce vivecana kAhI aMzI AmacyA AcAryAMnI, lekhakAMnI varIlapramANe prastuta kele Ahe. munI zrI aruNavijayajI bhAvanAMnA kriyAtmaka rUpAta samajAvaNyAsAThI zibirAce Ayojana karIta Aheta. bhAvanAMnA kriyAtmaka rUpAta jIvanAta AcaraNyAcA abhyAsa vhAyalA pAhije. to abhyAsa vaijJAnika vidhInusAra kazAprakAre asAvA yAvara jaina manISI, dhyAnayoga ANi ciMtakAMnI avazya vicAra karAvA. kAraNa kI, kevaLa vyAkhyA kiMvA vivecana kelyAne tattvAcA sAkSAtkAra hota nAhI. tattvAcA sAkSAtkAra hoNyAsAThI svataHlA anubhUtI hoNyAcI AvazyakatA Ahe. jI kriyAtmakatAvara AdhArita Ahe. maitrI, pramoda, kAruNya, mAdhyasthya i. yA cAra bhAvanA mAnava jIvanAlA sparza karatAta. jo moha, mamatA, krodha, rAga, dveSa i. dvArA tyAsa adha:patita karatAta. yA bhAvanAMcyA ciMtanAne sAdhaka yA durguNApAsUna ApalyAlA dUra Thevato. sAdhanecyA mArgAvara avikRta, asvAlita rUpAta gatizIla rAhU zakato. kAraNa kI, agodaracyA prasaMgAne sUcita kele Ahe. hI karmAcyA vistArAce bI bhAvanAMcyA rUpAta prApta hote. azAprakAre bhAvanene bhAvita hoNArA jIva agnIpramANe mULApAsUna karmasamUhAlA jALUna TAkato. maga to anukUla saMyogAta harSa ANi pratikUla saMyogAta zoka karIta nAhI. yA bhAvanA bhavarUpI samudrAlA pAra karavaNAr2yA nAve pramANe Ahe. ajJAnAcyA gATa aMdhakArAtUna jJAnAcI paramajyotI ANi divya jyotI divya teja prakaTa karaNyAta sakSama Ahe. yA bhAvanAMmuLe doSa nivAraNa hotAta. ANi guNAMvara paDalelyA AvaraNAlA dUra karUna
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha, buddha, niraMjana, nirAkAra AtmatattvAcA AviSkAra hoto. yA bhAvanA "mokSaNa yojanA yogaH''112 yoga AtmyAcyA saMbaMdha mokSAbarobara joDato. arthAt yA cAra yoga bhAvanAMcaM jo sAdhaka ciMtana karato, tyAcA mokSAzI saMbaMdha juLato. bhAvanAMcyA ciMtanAce jJAna jhAlyAnaMtara sAdhakAne kriyAtmaka rUpAta bhAvanAMcA abhyAsa karaNyAsAThI sarvAta prathama manAta eka saraLa sopI vidhicA prayoga karAvA jo iSTa prAptImadhye adhika madanarUpa hoU zakela. sAdhakAne ekA AsanAvara sthira basAve. manAlA ekAgra karAve. zvAsAce nirikSaNa karAve. maga eka-eka bhAvanAce ciMtana karAve. ase kelyAne azubha vicAra laya pAvatAta ANi zubha saMskAra nirmANa hotAta. bhAvanA ciMtanAcyA prayoga kelyAne mANasAta nizcita parivartana hote. bhAvanA badalalI kI mANasa badalalAya mhaNana samajAve. kAraNa bhAvanA barobara Apale rasAyana badalana jAtAta. yAta vizvAsa ANi AsthAcI mahattvAcI bhUmikA asate. ApaNa jagAta pAhatoca kI loka saMtAMcI caraNadhULa gheUna bhayaMkara AjArApAsUna mukta hotAta. tara maga kAya caraNAcyA dhUlImadhye itakI zaktI Ahe ? kI hA camatkAra Ahe ? nAhI, hA camatkAra nAhI. hA bhAvanAMcA prabhAva Ahe. bhAvanecyA prayogAne AsthA, vizvAsAcyA zaktIcA upayoga kelA ANi rAsAyanika parivartanAdvAre vividha pApa, tApa dhuvUna gele. evaDheca kAya paNa aneka prakArace AjArahI naSTa hoUna jAU zakatAta. AMtarika rasAyana banavaNyAcI ANi badalaNyAcI prakriyA hI AdhyAtmika cikitsecI prakriyA Ahe. yAta maitrI i. bhAvanAMcA jo ullekha kelA Ahe to pAca mahAvratAMnA dRDha karaNyAcI pUrNa bhUmikA Ahe. yAcyA puDhIla prakaraNAta hiMsA ityAdI azubha karmabandhAcyA nivRttIta pAca mahAvratadhArI sAdhUMce kriyAvizeSAce hetU Aheta. tyAsAThI anya bhAvanAMce nirUpaNa kele jAIla. menkitnamitenaultumorsMAHARIHOURSDAmitissuremANING
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ H ERE BUS Senia (654) saMdarbha 10. jJAnavarNava sarga 27 zloka 4 pR. 358 yogAbindu le. haribhadrasUri gA. 358 te 367 pR. 174 te 178 tattvArtha sUtra 3/6 jaina yoga catuSTaya yogabindu gA. 402, pR. 193 bhagavatI ArAdhanA gA. 1691 pR. 749 sarvArthasiddhi, AcArya pUjyApAda, pR. 263 tattvabhAvanA, AcArya amitagati, sAmAyikapATha zloka 1 yogazAstra 4/117 pR. 144, 145 adhyAtmakalpadruma adhikAra, zloka 11, pR. 19 bhAvanAzataka paMDita munizrI ratnacaMdrajI maitrIbhAvanA zloka 1 pR. 375 bhAvanAzataka paM. ratnacaMdrajI pariziSTa maitrIbhAvanA zloka 2 te 7 pR. 374 kabIra graMthAvalI bhASyakAra - bhAgavatrasvarUpa mizra sA. 10 pR. 145 ciMtanakI cinagArI le. bhadraMkara vijayajI gaNivara pR. 107 uttarAdhyayana sUtra. pU. mizrIlAlajI ma. adhyayana 29, sUtra 17, pR. 197 uttarAdhyayana sUtra. pU. mizrIlAlajI ma. adhyayana 6, gA. 2 pR. 101 dhyAnaH eka divya sAdhanA - le. DaoN. zivamunijI pR. 18 kSame'haM sarvasatvAnAm, kSamaye'haM saMsatvAn maitrI meM sarva satveSu bairaM mama na kenacit / / sabhASya tatvArthAdhigam sUtra- adhyAya 7 sUtra 6 kA bhAgya pR. 327 'mana kA kAyA kalpa' le. yuvAcArya mahAprajJa pR. 201 "mAyA jahA niyaputtaM, ekamattaNu rakkhe / bhAvaya aparimANaM" zramaNasaMskRti siddhAnta aura sAdhanA saM. kalAkumAra, pR. 24 yoga ane dhyAna le. vijayamunizAstrI, pR. 85 samAMtara koza hindI thisArasa, saMdarbhakhaMDa, pR. 375, 376 20. 21.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ (655) 3. 24. 25.. 26. 28. 30. 31. 32. maMtra bhalo navakAra le. bhadraMkara vijayajI, pR. 110 cintaka kI cinagArI, pR. 26 namaskAra mImAMsA le. bhadraMkara vijayajI, pR. 206-207 namaskAra mImAMsA le. bhadraMkara vijayajI, pR. 207-208 namaskAra mImAMsA, pR. 207-208 dharmazraddhA zrI bhadraMkaravijayajI gA.6, pR. 130 dazavaikAlika sUtra a. 4 gA.9 namaskAra mImAMsA, pR. 106-107 samatAyoga le. ratanamuni, pR. 35 jJAnArNava sarga 27, zloka 5, 6 yogazAstra prakAza 4, zloka 118 pR. 145 SoDaSaka prakaraNa SoDaSaka 4, zloka 15 adhyAtmakalpadruma adhyAya 11, zloka 11, 12 yogazAstraprakAza 1 zloka. 17 TIkA ApaNe AtmanirikSaNa karIzu ? pR. 42 tattvArthasUtra vyAkhyAkAra - pU. ghAsIlAlajI ma. a. 4. sU. 14. pR. 479 zAMtasudhArasa 13 maitrI bhAvanA, zloka 1 te 4 pR. mUlAcAra le. baTTakera gA. 518 TIkA pR. 394 samatAyoga pU. ratanamunijI pR. 27 maMgalavANI siddhike sopAna pR. gA. 11 pR. 95 sukhacintA matA maitrI, sA krameNa caturvidhA / upakArI, svakIyA, svapratipannA'khilAzrayA (dvAtriMzata dvAtriMzikAdvAra - 18 zloka 3 samatAyoga le. ratanamunI pR. 37 Arambha gurvI kSayiNI krameNa, laghvI purA vRddhi matIc pazcAt dinasya pUrvArdhvapararddhabhinnA, chAyeva maitrI khala sajjanAnAm puSpapurANa le. mahAsatI puppAvatIsaMpAdaka - deveMdra munIjI pR.67-68 praznavyAkaraNa sUtra 2/1/113 pR. 177 vyAvara madhukaramunI 36. 37. 38. 40. 44.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAya saMdeza patrikA - le. jazakaraNajI DAgA. agasta 1997 pR. 31 46. 48. 50. 51. 52. 54. 56. 57. 58. tattvArthasUtra 5/21 sarvAthasiddhi 7/11/683 pR.263 aMtakRta dazAMgasUtra varga 6 uttarAdhyayana sUtra adhyayana 12 gA. 37 zAsana pragati varSe 7 aMka 10 pR. 19 te 21 yogadarzana sAdhanapAda 2 sAmAyika sUtra le. amaramunijI pR. 75 Agama svAdhyAya pAThamAlA - merI bhAvanA pR. 347 arcanA aura Aloka - le. umarAvakavarajI arcanA pR. 77 arcanA aura Aloka - le. umarAvakavarajI arcanA pR. 77 jJAtAdharmakathA zru / adhyayana 4 sUtra 14, pR. 217 zrI kulakasaMgraha guNAnurAgakulakam gA. 2 pR. 1 zrIkulakasaMgraha viSaya guNAnurAgakulakam gA. 5 pR. 2 dhyAna kalpatarU le. amolakaRSIjI ma. sA. pR. 30 cintanakI cinagArI le. bhadraMkara vijayajI pR. 82, 83 jJAnArNava sarga 27, zloka 11-12 pR. 259 yogazAstraprakAza 4, zloka 119, pR. 145 zAMtasudhArasa 14 pramodabhA zloka 3te 5 gItikA zloka 1-2 zAMtasudhArasa 14 vI pramodabhAvanA gA. 1 pR. 60 zAMtasudhArasa 14 vI pramodabhAvanA gA. 1 pR. 61 zAMtasudhArasa 14 vI pramodabhAvanA gA. 4 pR. 62 bhAvabhAnuudyAna le. vijaya jayaghoSa sUrIzvarajI ma. pR. 94 bhagavatI ArAdhanA A. zivArya gA. 1691 pR. 749 praznavyAkaraNa sUtra zrutaskandha 2, saMvarasthAna adhyayana 1, sUtra 112, pR. 176 jJAnArNava sarga 27, zloka 4 te 10 pR. 259 orr 61. 62. 66. 67. 68.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ RRESTRATERATORRECHAcifliciesius-RRORSINEA 71. 72. 73. 74. P at 75 76. 78. 80. 82. yogazAstra caturtha prakAza, zloka 120 pR. 145 puSpaparAga le. sAdhvI puSpAvatIjI saM. devendramuni zAstrI' pR. 65-66 jJAtAdharmakathA a. 1/181te 186 pR. 86 te 88 zAMta sudhArasa 15, kAruNyabhAvanA zloka 1 te 3 sarala bhAvanA bodha le. gaNezamunI 'zAstrI' 15 kAruNya bhAvanA pR. 157 tattvabhAvanA. le. amitagati AcArya sAmAyika pATha zloka 1 tattvArtha sUtra dIpikA niyukti a. 4. sU 14, pR. 481 zAsanapragati patrikA varSa 7, aMka 11-25-1-95 pR. 6,7 puruSArthasiddhi - 4/29/65 pR.83 puruSArthasiddhi - 4/30/66 pR. 84 puruSArthasiddhi - 1/31/67 pR.85 puruSArthasiddhi 4/29-63 te 4/32-68, pR. 83 te 85 dazavaikAlika sUtra - a. 6 gA. 10 Agama anuprekSA zloka. 153 pR. 30 "dharmakalpatarorbIjaM vizvAvizvasuravAvahA, anaMtaduHkhaviccheda kAriNI vidyateyA'' zAMtasudhArasa u. vinayavijayajI bhAvanA 15- zloka 1 gIta dhyAnakalpatarU le. amolakatraruSIjI ma. pR. 31 jo u paraM kaMpaMtaM da?Na na kaMpae kaThINa bhAvo' eso niraNukaMpo aNu pacchA bhAva joeNaM / bRha. kalpa bhASya gA. 1320 kaise soce - le. A mahAprajJa pR. 197, 198 bhAvanA bhavanAzinI le. aruNavijayajI ma. karuNAbhAvanA pR. 31 jJAnarNava sarga 27 zloka. 13.14, pR. 260 yogazAstra caturtha prakAza zloka 121, pR. 146 zAMtasudhArasa 16, mAdhyastha bhAvanA zloka 1-2 zAMtasudhArasa 16 mAdhyastha geyASTaka zloka 1,2,3,5 zAMtasudhArasa u. vinayavijayajI 16/3 pR. 71 BHAmaobalisECTREATHER V0 0 0 0 0 0 93. 94. 0
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95. bhAvanA bhava nazinI le. rAjeMdramunizAstrI pR. 155 te 157 prabaddha jIvana lekha mAdhyasthabhAvanA lekhikA - tArAbena ra zAha tA. 7.25 pa. 98. samatA yoga le. ratanamuni pR. 75 zAMtasudhArasa vivecana bhA. 2 pR. 218 le. munazrI ratnasena vijayajI. 99. AcArAMga sUtra 2.4.3.27 bhAvanA bhava nAzinI le. rAjeMdramuni zAstrI pR. 157 puSpaparAga le. puSpAvatIjI saM. A. devendramunIzAstrI pR. 69-70 cintanakI cinagArI pR. 91 ciMtanAcI cinagArI le. bhadraMkara vijayajI pra.92 te 95 104. samatAyoga le. ratanamunIjI pR. 82, 83 tattvArthasUtra dIpikA niyukti - a. 4. sU. 14. pR. 482 106. ___ sabhASyatatvArthAdhigam a-7 sU-7. pR. 328 107. yuvAcArya zrI. madhukaramunI smRtigraMtha tRtIya khaMDa kRtidarzana pR. 8 108. yogazAstra A. hemacaMdrajI zloka 122 pR. 146 jJAnArNavasarga 27 zloka 15 se 19 pR. 260, 261 jainayogagraMtha catuSTaya yogabindu gA. 402 se 406 pR. 193 te 194 pAtaMjalayogasUtra 1/33 jJAnasAra gA. 209 pR. 397 111.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa sAtave azubhAkaDUna zubha ANi zuddhAkaDe jANyAcA rAjamArga
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ (659) prakaraNa sAtave azubhAkaDUna zubha ANi zuddhAkaDe jANyAcA rAjamArga bhAratIya dArzanikAMcyA ciMtanAcA mukhya va aMtima viSaya AtmA Ahe. paraMtu jevhA jIvAtmA azubha bhAvanecA parityAga karUna zubhabhAvanemadhye yeto tevhAca zuddha bhAvanekaDe agresara hoto. kAraNa kI pariNAma uttarottara nirmalatekaDe jAtAta. mhaNUna tI kramazaHca hota jAte. jyAne pahilyA pAyarIvara pAya ThevalA to dusar2yA pAyarIvara pAya ThevUna pAyar2yA caDhataca jANAra. paraMtu jyAne pahilyAca pAyarIvara pAya ThevalAca nAhI tara to dusarI pAyarI caDhUca zakaNAra nAhI. jo pAyar2yA caDhato tyAcI zubhabhAvanA paripUrNa jhAlI. mumukSU asaNArAca zuddha bhAvaneta puDhe jAto. mhaNUna pUrva prakaraNAta zubhAzubha bhAvanAMcA vicAra prakaTa kelyAnaMtara azubhAkaDUna zubha ANi zubhAkaDUna zuddhAcI aMtarayAtrA yAce yA prakaraNAta vivecana kele Ahe. azubha vikRtI Ahe; zubha saMskRtI Ahe ANi zuddha prakRtI Ahe. AtmyAcA naisargika svabhAva anantajJAna, anantadarzana, anantasukha ANi ananta zaktI Ahe. paraMtu tyAcyAvara karmAMce AvaraNa Alele Ahe. vicAra ANi jJAna-vijJAnAcI jyotI ghumila jhAlI Ahe. tI dhULa jhaTakAyacI Ahe. heca mAnavAce prathama kartavya Ahe. AtmyAcyA mUlaguNAMvara vikArAMcA maLa sAcalA Ahe. tyAlA dUra karUna mULa svarUpAta AtmyAlA ANAyace hI saMskRtI Ahe. AtmyAcyA svabhAvAce ciMtana kelyAne, AtmasvarUpAce dhyAna kelyAne AtmasiddhI prApta hote. sarva jJAnIjanAMnI hAca mArga svIkAralA Ahe. AtmajJAnAzivAya AtmabhAvanA jAgRta hota nAhI. jo AtmyAcyA zuddha jJAtA, draSTA svarUpAcI upAsanA karato to svataH jJAtA-draSTA banUna jAto. jazI kApasAcI vAta peTavalyAvara tI vAta ANi agnI svayaM dIpa banUna jAte, tyApramANe AtmasvarUpAcyA lAbhAsAThI AtmasvarUpAce jJAna prApta karaNe Avazyaka Ahe. Apale jIvana ghaDyALAcyA lolakApramANe Ahe. kadhI azubha vicArAkaDe tara kadhI zubha bhAvAta tara kadhI zuddha bhAvAcI anubhUtI gheNyAkaDe vaLase gheta asate. sukhI
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ / anubhUtI jhAlI kI maga tI cirasthAyI hoUna jAte. ApalA jIvanavyavahAraca tyAmuLe badalUna jAIla. ajJAnAcyA aMdhArAta ThecALaNe saMpUna jAIla. paraMtu tyAsAThI AtmalakSI banaNe atyaMta Avazyaka Ahe. yA saMsArAtIla pratyeka prANI AtmavikAsa karU zakato. AtmaciMtana va AtmavikAsa yAMvara koNAhI deza, jAtI, varNa, varga, dharmavizeSAcA ekAdhikAra nAhI. kAraNa bhAratIya ciMtakAMnI AdhyAtmika sAhitya va samasta dharmagraMthAta AtmyAcyA carama vikAsAce dhyeya mokSaca mAnale Ahe. AtmaciMtaka kitIhI kaSTa, duHkha Ale tarI tyAcA sAmanA karUna hyAvara vijaya miLavU zakato. va AtmaciMtana karaNyAagodara sarvaprathama kSetravizuddhI karaNe Avazyaka Ahe. jyApramANe zetakarI zetAta bI peraNyAcyA agodara zetAtIla tRNa, dagaDa-goTe nAMgarUna maga perato tyAcapramANe AtmabhAvanece ciMtana karaNyAagodara ApalyA AtmyAvara rAga-dveSa, vikArAMce je tRNa sAcalele Ahe tyAMnA kADhUna TAkAyalA have. AtmabhUmIvara durguNAMce dagaDaghoMDe vikhuralele Aheta te dUra karUna sadguNAMce bI perAyalA pAhije. azubha-pravRttIMpUrNapaNe tyAga kelyAne zubha pravRttIMdvArA saMsArAcI asAratA, anityatA, azaraNatA i. vairAgya bhAvAne otaprota hote. cittazuddhIsAThI zubhapravRttI asaNe Avazyaka Ahe. kAraNa azubha vRttIMcA nAza svataH nAhI hota. tyAsAThI cittAtIla azubhavRttIMnA zubhavRttIta rUpAMtarita karaNe Avazyaka Ahe. zubhapravRttImuLe zuddhopayoga kiMvA zuddhAtmabhAvAcA vikAsa hoNe saMbhava Ahe. __ jyApramANe phugyAta havA jasajazI bharalI jAte tasatasA to phugata jAto tasAca to pAtaLa hota jAto ANi jara jAsta havA bharalI gelI tara to phuTUna jAto. heca udAharaNa zubhabhAvAMnA lAgU hote. jasajazI zubha bhAvAMcI vRddhI hota jAte tasatase AtmyAtIla kaSAya pAtaLa hota jAtAta ANi zubha bhAva kiMvA zubhapravRttI ApalyA carama sImevara pohocatAta, tevhA te kaSAyarahita hoUna zuddha bhAvAta lIna hoUna jAtAta.2 zubha bhAva azubha-bhAvAMnA naSTa karatAta ANi zuddha bhAvA nirmANa karaNyAta sAhAyyaka hotAta. AgamAmadhye AtmabhAvanA AtmyAsaMbaMdhI kiMvA zuddhopayogamaya bhAvanAcyA saMdarbhAta AgamAmadhye vegavegaLyA prakAre vivecana kele gele Ahe.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ MATION sArA PMBER asaNe zubhayogAce phaLa Ahe. duHkhI hoNe azubhAcA bhoga Ahe. yA sukha-duHkhAcyA palikaDe zuddha AtmabhAvabhogAne yogAta praveza karAyacA. mAnavAcA zreSTha puruSArtha Ahe kharI zAzvata sakha-zAMtI prApta karaNe. azubha bhAvAce maMthana, zodhana va virecana karUna tyAMnA zubha-bhAvaneta sthita karaNyAcI prakriyA AtmA, mahAtmA ANi paramAtmAcI vikasita zreNI Ahe. siddhAMtAcyA dRSTIne jIvAce asaMkhya pariNAmAMce madhyama varNana caudA guNasthAnAMcyA rUpAne kele Ahe. tyA guNasthAnAMce saMkSepa rUpAne varNana karatAnA ase ghaTita hoU zakate kI prathama tIna guNasthAnAMce tAratamyapUrvaka kamI jhAle tara azubhayoga ghaTita hoto. cavathyApAsUna sahAvyA guNasthAnAparyaMta tAratamyapUrvaka vADhata jAUna zubhopayoga, sAtavyA pAsUna bArAvyA guNasthAnAMparyaMta tAratamyapUrvaka zubha ANi zuddhopayoga ANi zevaTace dona guNasthAna yAta mAtra zuddhopayoga phalita hoto, ase varNana kAhI aMzI karU zakato. AtmyAce jJAna, darzana cAritra i. guNAMcI zuddhI-azuddhI ANi utkarSa-apakarSAce vargIkaraNa guNasthAnAta hoto. Apale vartana ApalyA jIvanAtIla vAgaNukItUna prakaTa hota asate. Ata je bhAva asatAta taseca te bAhera anAyAsa prakaTa hota asatAta. yAlAca jIvana vyavahArAcI abhivyaktI mhaNatA yeIla. jara ekhAdyA nadIcA mULasrota viSAne mAkhalelA asela tara tyAcyA lATA, tyAce uDaNAr2yA tuSArAta viSa asaNAraca ANi jara to mULa srota amRtAne yukta asela tara tyAcyA lATeta, tuSArAta amRtaca asaNAra. sarva pANI amRtamaya asela. ___ ekA kholIta aMdhAra asela tara ApaNa tyA kholIta kadhI bhiMtIlA ThecakALU tara kadhI dArAzI Takkara hoIla. kadhI bhiMtItUna bAhera yeNyAcA prayatna karIta rAhU. bAhera kadAcita nighU paNa sarvAMzI Takkara ghetalyAvaraca. samajA tyA rUmamadhye koNI dIpaka ANalA tara aDathaLe ApoApa dUra hotIla. hI bAherUna lAvalelI jyotI mArgadarzaka banate, paNa tI bAhya jyotI Ahe. tI vijhUpaNa zakate. paraMtu AMtarika AtmajyotI azI vijhaNArI nasate. tI peTavAyalA atizaya parizrama ghyAve lAgatAta. paNa ekadA tI prajvalita jhAlI kI maga mAtra kadhIca vijhaNAra nAhI. kAraNa tI AMtarika AtmyAcI jJAnarUpI jyota Ahe kadhIca na vijhaNArI. ___AjahI ApalI AMtarika jyota tevata Ahe. vijhAlI tara tI kadhIca nAhI. kAraNa tIca ApalI cetanA Ahe. AMtarika cetanecA eka bhAga Ahe. tI cetanA tevataca Ahe. phakta ticyApratI ApaNa jAgarUka nAhI. ekadA tyA cetanAcyA AstitvAcI ApalyAlA
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ (662) uttarAdhyayana sUtrAta mhaTale Ahe kI, AtmAca sukha-du:kha utpanna karatohI ANi karatahI nAhI. arthAta sukha va duHkha ApalyA karmAcyA pariNAmApramANe miLatAta. dusarA koNIhI sukha duHkha deU zakata nAhI. suprasthita AtmA uttama zreSTha karmAta saMlagna AtmA ApalA mitra Ahe. tathA duHprasthita duSkarmAta saMlagna AtmA ApalA zatrU Ahe. 3 AgamakAra jijJAsUMnA subodhita karUna mhaNatAta kI ApalyA AtmyAzI yuddha karA. ApalyA AtmyAcyA dUSita va pApapUrNa vRttIMzI saMgrAma karA, tyAMnA naSTa karA. bAhyayuddha - jyAMnA ApaNa zatrU mAnato azA mANasAMzI yuddha - karaNyAta kAya artha 1 tyAmuLe tara zatrutva vADhela. doSayukta kiMvA sAvadha pApAcaraNa yukta AtmyAzI laDhaNe jarUrIce Ahe. 4 moThyA muzkilIne jiMkaNyAyogya saMgrAmAta hajAro-hajAro zatrUMnA jiMkaNyApekSA ApalyA AtmyAtA jiMkaNe phAra moThA vijaya Ahe. jo Atmavijaya karU zakato to eka phAra moThI laDhAI jiMkato. jo AtmyAcyA svarUpAlA cAMgalyAprakAre jANUna gheto to samasta jagAlA jANU zakato. jo ekAlA jANato to sarvAMnA jANato. 5 AtmyAlA jo jANato, samajato, anubhUtI prApta karato, to Atmetara padArthAMnA sahajapaNe jANato. kAraNa tyAMnA samajalyAzivAya tyAMcyApAsUna bhinna asalelyA AtmyAcA bodha prApta hoU zakata nAhI. eka AtmyAcyA svarUpAlA jANaNyAcA abhiprAya sarvAMnA jANUna ghetale pAhije. AtmyAzivAya anya koNate dravya Aheta he samajalyAnaMtaraca AtmyAlA samajUna gheNe sArthaka hote. kAraNa saMsArAvasthemadhye AtmA anya padArthAMzI saMlagna Ahe. vAstavika AtmA ApalyA zuddha svarUpAta sarvathA ekAkI Ahe. paraMtu karmabaddha avasthA asalyAmuLe tyAce Astitva zuddha svarUpAta samajata nAhI. mhaNUnaca tara AtmajJAna sarvasApekSa Ahe. sarvasApekSatApUrvakaca AtmajJAna sAdhya hote. jo AtmA RjU Ahe. RjutA mhaNaje saralatA, saralatA jyAcyAta Ahe tyAlAca siddhaavasthA prApta hote. kuTilatA jyAcyAta Ahe tyAcI AtmazuddhI kazI hoNAra ? zuddha AtmyAmadhyeca dharma Tikato. arthAta AMtarika zuddhatezI dharmAcA saMbaMdha Ahe. dhUrarahita jyota jasA prakAza dete tyAcapramANe zuddha AtmA svataHcyA tejAne uddIpta hote. ANi te paramanirvANapada samasta karmApAsUna muktatA prApta karUna ghete. 7
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANI jasajase nirmaLa hote, tyAtIla ghANa dUra jhAlyAmuLe te zuddha banate tevhAca tyAta pratibiMba spaSTa disate. jara pANI gaDhULa asela tara pratibiMba spaSTa disata nAhI. yApramANe AtmasvarUpAlA samajAve. AtmyAmadhye jasajazA sat-tattvAMcI abhirucI jAgRta hote tasatase tattvagamya hotAta. satya tattvAMcA bodha prApta hoto.8 ra he vivecana AtmAce zuddha svarUpa, zuddha bhAva va zuddhopayoga dRSTIne kele Ahe. tattva-abhirucI jAgRta hoNe ANi tyAnusAra tattvajJAnAcA sAkSAtkAra hoNe hI AtmyAcyA zuddha avasthezI saMbaMdhita Ahe. tattvajJAnAce phaLaca he Ahe kI jijJAsU jIvAlA AtmyAce zuddha svarUpa anubhUta vhAve. ____ kaSAyAMnI AtmyAlA jakhaDUna Thevale Ahe. tyA avasthemuLe AtmA ApalyA zuddha svarUpAlA visarUna gelA Ahe. mhaNUna AgamakAra sAMgatAta kI AtmyAlA kasA, tapAcyA mAdhyamAne, AtmyAlA cikaTalele vikAra durbala karA, kSINa karA, ApalyA svataHlA jIrNa karA. vAsanA, tRSNA yA vRttIMnA naSTa karUna TAkA. se kaSAya va bhoga yA vRttIMnA kSINa kele tara pariNAmataH AtmazuddhI hote. AtmazuddhI heca sAdhakAce khare sAdhya Ahe. pAsa pAca iMdriya, krodha, mAna mAyA, lobha ANi ApalA AtmA je jiMkaNe atizaya kaThiNa Ahe. vAstavika sAdhakAce he dahA zatrU Aheta. kAraNa heca tara AtmyAlA tyAcyA zuddha dazepAsUna dUra ThevatAta va azuddha avastheta netAta. yA dahA zabUMcyA keMdrasthAnI AtmA Ahe. kAraNa iMdriya i. zatrU AtmyAcyAca keMdrAta ThANa mAMDUna Ahe. AtmyAlA tyApAsUna jiMkUna ghetalyAvara, varA karUna ghetalyAvara iMdriye va tyAMcyA dUSita vRttI mhaNaje kaSAya svayameva samApta hoUna jAtAta.10 kAraNa "chinne mUle naiva zAkhA na patram" mULa naSTa jhAlyAvara jhADAvara zAkhA, pratizAkhA ugavataca nAhI. pAnaphalaM tara nAhIca nAhI. mhaNana ekA zuddhopayogAta saMlagna AtmA zuddhopayogAta ANaNyAcA parAkrama jAgRta karAyalA pAhije. jo ApalyA AtmyAta ramamANa Ahe, jo tyAcyA zuddha svarUpAta sannihita Ahe vAstavika toca samyagdRSTI Ahe. he samyakadRSTIce nizcayAtmaka lakSaNa Ahe. hI prakriyA AMtarika Ahe.11 vAstavika jJAna te Ahe jyAmuLe tattvAMcA bodha hoto. cittAcI anyatra bhaTakaNArI vRttI saMyamita hote. maga AtmA vizuddhAvasthA prApta karato. yA jo caraNa viprahIna-caritra-AcAra rahita Ahe tyAne kitIhI zAkhArtha kelA tarI HEARTHOSRINISAPANNAYAnasworvanance Homega
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ (664) kAya upayoga ! jo AMdhaLA Ahe tyAcyA samora karoDo dIpakAMcyA mALA lAvalyA tara to kAya prakAza pAhU zakato ? jIvanAta cAritryAlA atizaya mahattva Ahe. cAritryazUnya jJAnAlA kADIitakehI mahattva nAhI. vAstavika sArthakatA Ahe cAritrya kriyAnvita hoNyAta. zAstrAce jJAna jarI alpa asela tarIhI cAritryavAna sAdhaka tyA jJAnaprakAzAlA udyukta karaNArA Tharela. eka dIpaka tyAlA prakAza-kiraNa deU zakela. jJAnaca tyAce cakSU Aheta. cakSUcA artha Ahe AtmyAcI zuddhI anubhavita hoNyAcA dRSTikona. tIca kharI netra-jyotI. jI AtmajyotI banU zakate. bhagavAna mahAvIrAMcyA upadezAta AtmyAcA jo AvAja Ahe to ApalyA AtmasvarUpAlA oLakhaNyAsa va AtmasvarUpAta lIna hoNyAta sahAyaka Ahe. __ AgamottarakALAta Atma-bhAvanA Agama graMthAMmadhye AtmyAcyA zuddha svarUpAsaMbaMdhI je vivecana kele Ahe, Agamottara kALAta tyAca bhAvanece vistRta rUpAta vivecana Ahe. azubhAkaDUna zubha ANi zubhAkaDUna zuddha banaNyAcA AtmaparAkrama pratyeka mumukSU AtmA kramazaH karato. azubha vagairecI vyAkhyA karatAnA aSTaprAbhRtamadhye digambara AcArya zrI kundakunda lihitAta- bhAvanece azubha, zubha ANi zuddha ase tIna bheda Aheta. azubhopayoga pApajanaka Aheta. zubha puNyotpAdaka Aheta. zuddhopayoga atIta Ahe.13 ___ ekA mumukSU vyaktIcyA ArAdhane cA krama asA asato - prathama to azubhapayogApAsUna zubhopayogAta yeto. hiMsA, asatya, corI, maithuna va parigraha ityAdIMzI saMbaMdhita pApotpAdaka vRttIMnA soDUna to puNyajanaka dayA, karuNA, sevA, svAdhyAya, bhaktI ityAdI puNya kAryAta magna hoto. jarI zubha azubhApekSA uttama Ahe, tarIhI zubhasuddhA baMdhanakAraka Ahe. muktAvasthAprApta karaNyAsAThI azubhabaMdhana tara nakoca paNa zubhabaMdhana paNa tyAgAve lAgatAta. tevhAca muktAvasthA prApta hote. mhaNUnaca AcAryAMnI zubhAkaDUna zuddhAkaDe jANyAcI preraNA dilI Ahe. azubha, zubha ANi zuddha svarUpAce ciMtana karUna kramazaH azubha ANi zubha yAce ciMtana karatA-karatA zuddhAvastheta praveza karaNyAce ciMtana, anuzIlana karaNe zuddhabhAvanA Ahe. bArA bhAvanAMmadhye yAMcA nAmollekha nAhI jhAlA. paraMtu ekatva, anyatva, saMvara, nirjarA ityAdI bhAvanA azA Aheta jyAMnA zuddhAbarobara joDalyA jAU zakatAta. AtmA eka
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ (665) Ahe anyAMbarobara nizcayadRSTIne tyAcA kAhI eka saMbaMdha nAhI. anya-anya Ahe te AtmyApAsUna sarvathA bhinna Ahe. AtmA zuddha, nirmala ANi niraMjana Ahe. tyAlA parAzrita mAnaNe mhaNaje AtmasvarUpApAsUna dUra jANe Ahe. he paNa zuddha bhAvanece eka rUpa Ahe. AtmyAce zuddha svarUpa karmAMcyA AvaraNAmuLe AcchAdita hota jAte. karmapravAhAcA avarodha karaNe mhaNaje saMvara Ahe. karma AtmyAzI saMzliSTa nAhI jhAle tara AtmyAce zuddha svarUpa AvRtta hota nAhI. nirjarA karmAne AvRtta AtmyAlA zuddha svarUpAlA jANaNyAcA upakrama Ahe. AtmyAce pariNAma zuddha asatIla tara AtmAzuddhAkaDe jAto. va AtmyAcyA zuddha svarUpAce sAdhaka ciMtana karato, tase ciMtana karaNyAkaDe AkarSita hoto. tazA zuddhatonmukhI bhAvanAMce adhyAtma-pravana AcAryAMnI ApalyA graMthAta varNana kele Ahe. ___AcArya kundakunda jagatAta atyaMta mahattvapUrNa mAnale jAtAta. tyAMnI nizcayadRSTIne AtmabhAva, paramAtmabhAva, svabhAva, parabhAva ityAdIMce samayasAra, pravacanasAra, paMcAstikAya i. ApalyA graMthAMta je vivecana kele Ahe te vAstavika mumukSUnA zuddhabhAvAcyA dizene agrasara hoNyAcI preraNA detAta. te zuddhopayoga mUlaka ciMtana, bhAvanAvara prakAza TAkatAnA sAdhakAlA sAMgatAta. te ciMtana azAprakArace "mI eka Ahe, zuddha Ahe, sadA arUpI Ahe, jJAnadarzanamaya Ahe, koNatAhI anya paramANu mAtra mAjhA nAhI.14 sarvajJa prabhUne mhaTale Ahe. he sarva sAMsArika bhAva pudgala dravyAcyA pariNAmAmuLe Aheta. tyAMnA jIva kiMvA AtmA kase mhaNatA yeIla ? arthAt jIvapAsUna te sarvathA bhinna Aheta. yA sAMsArika bhAvAzI nizcayAtmaka dRSTIne koNatAhI saMbaMdha nAhI.15 zuddha bhAvonmukhI ciMtana puDhe vADhavita te lihitAta - jIvAcA koNatAhI varNa koNatAhI gaMdha nAhI, rasa nAhI, sparza nAhI, rUpa nAhI, zarIra nAhI, saMsthAna nAhI, saMghanana nAhI.16 na rAga, na dveSa, na moha, na karma, na nokarma he sarva tara pudgaladravyAce pariNAma Aheta.17 AtmabhAvAvara vizeSa bhara detAnA lihitAta- mI eka Ahe. zuddha Ahe. mamatvarahita Ahe. jJAnadarzanAta nimagna Ahe, tyAtaca sthita Ahe, tyAtaca lIna Ahe. yA sarva bahirbhAvAMcA mI kSaya karato.18
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ (666) azA bhAvanene yukta asalelyA vyaktIlA mRtyUcI ciMtA hota nAhI. tyAlA ciMtA asate tI AtmyAcyA hitAcI. mRtyUnaMtara puDhe kuThe jAU tyAcI, ANi tyAsAThIca bhAva vizuddhI karaNyAce lakSya asaNArA sAdhaka ApalI jIvanayAtrA sArthaka karaNyAcA prayatna karato. jA AcArya kundakundAMnI 'pravacanasAra' graMthAmadhyesuddhA zuddha bhAvAce aneka prakArAne vivecana kele Ahe. te lihitAta- AtmA pariNAma svabhAvamaya Ahe. mhaNUna jevhA to zubha kiMvA azubha bhAvAta pariNata asato tevhA to zubha kiMvA azubha hoUna jAto ANi jevhA zuddha bhAvAta pariNata hoto tevhA to zuddha hoto. jevhA hA AtmA zubha kiMvA azubha rAgabhAvAta pariNamita hoto tevhA javAkusuma kiMvA tamAla puSpAsArakhe lAla kiMvA kALyA raMgarUpAta pariNamita sphaTikApramANe pariNamana svabhAvayukta asalyAmuLe zubha kiMvA azubha hoto ANi jevhA to zuddha arAga bhAvAne pariNamita hoto tevhA zuddha arAga pariNata-raMgarahita sphaTikApramANe zuddha hoto. azAprakAre zubhatva, azubhatva ANi zuddhatva siddha hote. abhiprAya asA kI AtmA sarvathA kUTastha nAhI. paraMtu sthira rAhUna pariNamana karaNe hA tyAcA svabhAva Ahe. mhaNUna to jyA-jyA bhAvaneta pariNamita hoto to tasAca svataHhI hoUna jAto. paraMtu AtmA svabhAvAne sphaTika maNyApramANe nirmala Ahe, jevhA dAna, pUjA, mUlaguNa, uttaraguNa i. zubha anuSThAnarUpa zubhopayogAta pariNata hotAta, tevhA to svataH suddhA zubha hoUna jAto. jevhA mithyAtva i. azubhopayogAta pariNamita hoto tevhA svataH suddhA azubha hoto ANi ApalyA svabhAvarUpa ratnatrayAtmaka zuddhopayogAta pariNata hoto tevhA svataH zuddha hoto. parA(anya)baddala zubha pariNAma puNya Ahe. ANi azubha pariNAma pApa Ahe jo dusar2yAbaddala pravartamAna nAhI ase pariNAma veLevara duHkha kSayAce kAraNa Ahe.20 ithe AcArya kundakundAMcyA mhaNaNyAcA matitArtha asA Ahe kI, pariNAma dona prakArace Aheta. 1) paradravya pravRtta 2) svadravyapravRtta. paradravya pravRtta viziSTa pariNAmAce dona prakAra (bheda) Aheta. 1) zubhapariNAma ANi 2) azubha pariNAma. yAta puNyarUpa pudgala baMdhAce kAraNa asalyAmuLe azubhapariNAma pApa Ahe. svadravya pravRtta aviziSTa pariNAma tara zuddha asalyAmuLe eka Ahe. te yathAkALa
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ (667) saMsAra duHkhAce hetubhUta karma pudgalAcyA kSayAce kAraNa asalyAmuLe saMsAraduHkhAcA hetU bhUtakarma pudgalAce kSayasvarUpa mokSaca Ahe. AcArya pUjyapAda mhaNatAta- jo zarIra, vANImadhye AtmyAce saMdhAna karato tyAMnA AtmyAcI anubhUtI hote tI bhrAMta kiMvA ajJAnAne yukta asate. jo AtmyAcyA amUrtatva jJAnAnaMdamaya svabhAvAlA jANata nAhI toca aneka vikalpAmadhye guraphaTUna rAhato. paraMtu jo zarIra ANi vacana yAMnA AtmA samajato to bhrAnta Ahe. sadajJAna yukta to Ahe, jo AtmyAcyA vAstavika svarUpAlA jANato. 21 joparyaMta vyaktI AtmyAlA zarIrAhUna vegaLA mAnata nAhI, AtmyAcyA satya svarUpAlA jANaNyAcI bhAvanA karIta nAhI, tyAcyA zuddha svarUpAlA samajUna gheta nAhI, toparyaMta gurU ityAdIMcyAkaDUna bareca kAhI aikato. vyAkhyAna zravaNa karato tarI to mokSAcA adhikArI hoU zakata nAhI. kAraNa zravaNa varavarace asate. te AtmyAlA sparza karIta nAhI. AtmyAlA tevhA sparza hoIla jevhA khare AtmasvarUpAcI anubhUtI hoIla. puSkaLa aikale va kathana kele mhaNaje kharA dharmAtmA Ahe ase nAhI. he bAhya svarUpAce jJAna Ahe. bAhya kriyAkAMDa mAtra Ahe. Atmika jJAna joparyaMta hota nAhI toparyaMta sarva vyartha Ahe. sAdhakAnehI bhAvanA karAvI kI, AtmA ApalyA svarUpAta sthita Ahe. to svapnAtahI zarIrAlA AtmA samajata nAhI. 22 jo paramArthApAsUna dUra Ahe, azuddha Ahe, jJAnasvarUpa AtmAmadhye jyAMnA zraddhA nAhI te kitIhI vrata, niyama, tapa va zIla pAlana karIta asale tarI nirvANa (mokSa) prApta karU zakata nAhI. te ajJAnAne puNyAcI icchA karatAta. je saMsAra bhramaNa vADhaviNAre Ahe te mokSAcA hetUca muLI samajata nAhI. puNya zubha Ahe. paraMtu zubhAmuLe mokSa miLata nAhI. mokSa tara zuddha bhAvAmuLe miLato. jIvAdI padArthAMcyA zuddha svarUpAta jyAMnA atUTa zraddhA Ahe te samyaktvI Aheta. tyAMnAca AtmajJAna hote. rAgAdIMcA tyAga cAritrya Ahe. tI zuddhopayogI avasthA muktIcA mArga Ahe. tathAkathita vidvAna nizcayArthAlA soDUna vyavahArAta pravRtta hotAta. paraMtu paramArthAta AtmyAcyA zuddha svarUpAta Azrita yatimunI karmAcA kSaya karatAta ase mhaTale Ahe. paNa kevaLa vyavahArAta pravRtta jhAlyAmuLe karmAcA kSaya hota nAhI. 23 yA gAthAmadhye AcArya kundakundAMnI zuddhopayogAcI mahattva upAdeyatAce varNana kele Ahe. azAprakArace ciMtana sAdhakAlA zuddhopayogAkaDe neto. AcArya kundakunda
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ (668) punhApunhA yAca goSTIvara bhara detAta kI, zubhopayogAmuLe jIvanAce parama sAdhya siddha hota nAhI. aSTaprAbhRtacyA bhAvaprAbhRtamadhye te mhaNatAta "jo AtmA ApalyA zuddha svarUpAta magna rAhato, ApalyA svarUpAcA anubhava karUna tyAta ekAgra hoUna tyA anubhava kelelyA nirmaLa sahajAtma svarUpAta zraddhA Thevato to samyagdRSTI Ahe, tyA AtmyAlA jo jANato te samyagjJAna Ahe ANi AtmyAta sthira hoNe, cAritryamaya banaNe AcaraNa ANi svarUpa ramaNatA he cAritrya Ahe. 24 AcArya umAsvAtIMnI samyagdarzana, samyagjJAna ANi samyakacAritrarUpa ratnatrayAMnA mokSamArga mhaTale Ahe. 25 jo jIva zuddha AtmyAlA jANato to AtmyAlA prApta karato. arthAta AtmasvarUpAcA sAkSAtkAra karato. AtmyAlA puNyapAparUpI zubhabhAva ANi azubha bhAvApAsUna dUra ThevUna darzana ANi jJAnAta sthita karato. taseca anya vastUMcyA icchAMpAsUna vimukta hoto. jo AtmA AsaktIrahita asato to ApalyA AtmyAcA AtmAdvArA dhyAna karato. to karma ANi jo karmAce dhyAna, ciMtana karIta nAhI, to ekatva - ekamAtra AtmAce ciMtana karato, anubhava karato. ase dhyAna karatAnA to darzana jJAnamaya tathA ananyamaya svataMtra hoUna agadI alpakALAta karmApAsUna mukta hoUna jAto. 26 samyagdRSTI-yuddhabhAvApanna jIva iMdiyAMdvAre acetana taseca cetana dravyAMcA upabhoga karato te tyAce karmanirjarAce kAraNa Ahe. 27 yA zlokAmadhye cetana-acetana dravyabhogAmuLe nirjarA hote ase mhaTale Ahe. ithe prazna upasthita hoto kI, upabhogAmuLe tara karmabaMdhana hotAta yAne nirjarA kazI hoNAra ? tyAce samAdhAna ase kI, samyagdRSTIlA je jJAna asate asA jJAnI rAgadveSApAsUna dUra asato. mhaNUna to samyagdRSTI bhoga sAmagrIlA paradravya mAnato. yogAsaktI muLIca nasate. tyAMcyAzI ApalA mana, vacana, kAyA te kAhIhI saMbaMdha nAhI azAprakAre rAhato. tyAlA hehI jJAna Ahe kI karmaudayAcyA nimittAne tyAMcA saMyoga hoto tasA biyogahI hoto. cAritra mohAcyA udayAmuLe vyaktI piDita hoto ANi svataH nirbala asalyAmuLe roga vagaire pIDA sahana karU zakata nAhI, tevhA cikitsA karato, auSadha gheto. tyAcapramANe bhogopabhoga sAmagrIne viSayarUpI rogAcI cikitsA hote. paraMtu rogyAlA roga cAMgalA vATata nAhI ANi auSadhahI cAMgale vATata nAhI. tyAcapramANe samyagdRSTI cAritramohAcyA udayAlA taseca bhogopabhogAcyA sAmagrIlA cAMgale mAnIta nAhI. nizcayadRSTIne
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ to jJAtRbhAvAne yukta asato. samyagdRSTI rAgarahita asato ANi he udayAlA Alele karma Aheta he tyAlA samajate. mhaNUna tyAbaddala rAga-dveSa tyAcyA manAta utpanna hota nAhI. rAga-dveSa va mohAzivAya bhogopabhogAcI sAmagrI bhogato tyAlA karmAce Azrava hota nAhI. ase jhAle mhaNaje puDhe karmabaMdha hota nAhIta. udayAsa Alele karma ApalA prabhAva pADUna nirjIrNa hotAta. kAraNa udayAsa AlyAnaMtara karmaphala dilyAnaMtara karmAcI sattA urataca nAhI. tAtparya he kI navyA karmAce baMdha hota nAhIta ANi udayAsa Alele karma nirjIrNa hoUna jAtAta. azAprakAre nirjarAca hote. mhaNUna rAgarahita samyagdRSTI asaNAr2yAlA bhogopabhoga kele tarI karmanirjarAce te nimitta asate. kAraNa pUrvasaMcita karma udayAsa yeUna jhaDUna jAte, kSINa hote hI dravya nirjarA Ahe. dravyAMcA upabhoga karaNyAne nizcitapaNe sukha kiMvA duHkha hoteca. udayAsa Alele sukha-duHkha to anubhava karato. te sukha-duHkharUpa bhAva bhogalyAnaMtara nirjIrNa hotAta.28 sI paradravya jevhA bhogale jAte tevhA tyAMcyA nimittAne sukhAtmaka kiMvA bhAvAtmaka bhAva niyamataH udita hotAta. kAraNa kI, sAtA ANi asAtAmUlaka saMvedana yA dona prakArAMce tithe atikramaNa hota nAhI. te anubhavAlA yetAta. mithyAdRSTI asalelyAsAThI rAgAdI bhAvAmuLe te baMdhAceca kAraNa asatAta. mhaNUna nirjIrNa hoUnahI vAstavAta tethe nirjarA hota nAhI. baMdhaca hoto. samyagdRSTI asalelyAsAThI rAgAdIMcyA abhAvAmuLe te baMdhAce nimitta hota nAhI. nirjIrNa jhAlyAmuLe te nirjarArUpaca rahAtAta. hA zloka hyApUrvIcyA zlokAlA pUrakaca Ahe. sukha-duHkhAcA bhoga asUnahI nirjarA na hoNe he pUrvI kathana kele gele Ahe. hyA zlokAta ekA vizeSa goSTIcA ullekha Ahe kI udayAsa Alele zubhAzubhAtmaka, sukhadaHkhAtmaka karma bhogalyAvara naSTa hotAta. paraMtu mithyAtvIce karma naSTa jhAle tarI tyAlA nirjarA mhaNatA yeNAra nAhI. para zubhabhAva ANi zuddhabhAvAcA bheda hyA varNanAta samajU zakato. jethe zuddha bhAva asato tethe darzana samyakatva asate. paraMtu zubha bhAva samyaka ANi asamyaka donhIta asU zakato. mhaNUna saMkSepAta ase sAMgU zakU kI zubha aihika, laukika sukhAtmaka baMdha Ahe ANi zuddha alaukika nirbaMdha mukta avasthA Ahe. jyAce anumAtra paNa rAgAdIcA sadbhAva Ahe, jyAce paramANU itakeca svalpa paNa rAga bhAva vidyamAna Ahe, tyAne AtmyAlA jANaleca nAhI he siddha hote. jarI samasta jAgamAce jJAna tyAlA asale paNa AtmA nAhI jANalA ANi jo AtmA samaja zakalA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAhI tyAne anAtmAlA paNa jANaleca nAhI. azA prakAre jIva ANi ajIva jyAne jANale nAhI to samyakadRSTI kasA asU zakela ?29 jyApramANe zaMkha vegavegaLyA prakArace sacita-acita mizrita dravyAMnA bhogato tarIhI zaMkhAcA zvetabhAva pAMDharepaNA kALA hoU zakata nAhI. tyAcapramANe sacita-acita mizrita dravyAMcA bhoga karUnahI jJAnIce jJAna, ajJAna hoU zakata nAhI. jevhA to zaMkha saphedapaNA soDUna kRSNa (kALA) paNA svIkArato tevhA tyAce zuklatva tara jAteca. tyAcapramANe jJAnI jevhA ApalyA jJAnasvarUpa svabhAvAlA soDUna deto tevhA to ajJAnAta pariNata hoto. mhaNaje ajJAnI hoUna jAto.30 hI carcA AtmyAcyA zuddhabhAvanezI saMbaMdhita Ahe. jevhA AtmAzuddha bhAvAta saMpratiSTa asato tevhA to sAMsArika padArthAMcA bhoga bhogata asatAnAsuddhA ajJAnAvRtta hota nAhI. jevhA to zuddha bhAvApAsUna parAvRtta hoto tevhA to zubhAzubha bhAvAta guMtato. jJAnIyAMcyA bAbatItasuddhA he tattva lAgU Ahe, jevhA to jJAnamaya svabhAvAlA soDUna deto va ajJAnAta pariNamita hoto arthAt azuddha avastheta jAto. zubha ANi azubha donhIMcI azuddhaca avasthA Ahe. kAraNa kI donhImadhye puNyapApAtmaka baMdha gatizIla asatAta. AcAra-AcArAMga i. sUtra jJAna Ahe. jIvAdI tattvadarzana Ahe ANi sahA jIvanIkAya cAritra Ahe. cAritryAcA Azraya Ahe. hA vyavahAra jhAlA. nizcayanayAcyA dRSTIne ApalA AtmAca jJAna Ahe. toca darzana ANi cAritra Ahe. AtmAca pratyAkhyAna, tyAga Ahe. ANi AtmAca saMvara va yoga samAdhI he dhyAna Ahe.31 he vivecana suddhA nizcayanaya yA zuddhopayogAzI saMbaMdhita Ahe. sphaTika maNI svataH zuddha Ahe. to anya raMgAta kadhIca samAviSTa hota nAhI. paraMtu jevhA to anya raMgAmuLe tyAta misaLato tevhA to tyA raMgAcA disato. tyAcapramANe jJAnI svataH zuddha Ahe. to svataH rAgAdI rUpAta kadhI pariNata hota nAhI. paraMtu to anya rAgAdI doSAMmuLe raMjita hoto tevhA to tasA pratIta hoto. jJAnI-rAga-dveSa moha ANi kaSAya bhAvAMmadhye kadhI ramamANa hota nAhI. to ApalyAkaDUna tyA bhAvanecA kartA banata nAhI.32 ___ zuddhopayagAta rAgadveSa, kaSAya i. nasatAta. rAga-dveSa ANi kaSAyAdIMcI jithe pariNatI hote tethe zuddhopayoga naSTa hoto.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ (671) jo baMdha ANi AtmyAcyA svabhAvAlA jANato va bheda vijJAnadvArA baMdhApAsUna 33 virakta hoto to karmAMnA naSTa karato. tyAce karma gaLUna paDatAta. sarva bhAva parake Aheta he samajalyAvarasuddhA koNa jJAnI ApalyA AtmyAcyA zuddha svarUpAlA azuddha bhAvAta guMtavela ? tyA para bhAvAnelA Apale mhaNela 134 jevhA AtmA anaMta karma phaLAMcA tyAga karato tevhA koThe to vimukta jJAtA va dRSTA banU zakato. 35 karmAbaddalacI phalAsaktI soDalyAnaMtara phakta jJAnI bhAva rAhato. kartAbhAva rAhataca nAhI. hI zuddhopayogAcI sthitI Ahe. zuddhopayogAce vizeSa varNana karatAnA AcArya kundakunda lihitAta- pUrvakRta khUpa adhika pramANAta zubhAzubha karmApAsUna jo AtmA svataHlA nivRtta karato- te Ahe pratikramaNa. bhaviSyakALAta je aneka prakArAne zubhAzubha karmAne jo AtmA bhAvAtmaka rUpAne baddha Ahe tyA bhAvAtmaka baMdhanApAsUna nivRtta hoNe, te Ahe pratyAkhyAna. vartamAnakALAta udayAsa Alele anekaprakArace zubhAzubha karmAcyA doSAMnA AtmA anubhava karato, jJAnI bhAvanene jANato arthAt tyAce kartRtva kiMvA svAmItva ApalyAkaDe gheta nAhI tI Ahe AlocanA. jo AtmA azAprakAre nitya pratyAkhyAna gheto, pratikramaNa karato tathA AlocanA karato to AtmA vAstavika cAritrayukta Ahe. 36 pratikramaNA, pratyAkhyAna ANi AlocanA jainadarzanAtIla atizaya mahattvapUrNa zabda Aheta. he AcAra vidhIcyA aMtargata Aheta. sAdhaka tyAMce dilelyA pAThApramANe anuvartana karato. hA tyAcyA dainaMdina kriyAcAca eka mahattvapUrNa bhAga Ahe. AcArya kundakundAcyA mhaNaNyAnusAra hA vyavahAra naya Ahe. nizcayanaya kiMvA zuddhopayogAcI bhUmikA pRthaka Ahe. tyAnusAra AtmabhAvAta pariNita jhAlyAne mhaNajeca vibhAvApAsUna parAvRtta hoUna svabhAvAta Ale taraca tyA kriyAMcA upayoga hoto. joparyaMta atIta, bhaviSya ANi vartamAnAzI saMbaMdhita zubhAzubha bhAvAmuLe je vividharUpAta niSpanna hotAta, AMtarika dRSTIne AtmA ApalyA svataHlA pRthaka karIta nAhI, toparyaMta yA kriyA nizcaya rUpAta siddha hota nAhI. pratikramaNa mhaNaje ApalyAkaDe parata yeNe. ApalyA svataHkaDe parata yeNe mhaNaje
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmyAcA zuddha bhAva kiMvA zuddhopayogAta yeNe. arthAta jo AtmA atItamadhye parabhAvApanna hotA tyAcA parata ApalyA svabhAvAta yeNe. hIca goSTa pratyAkhyAnAsaMbaMdhI lAgU hote. te hI tevhAca siddha hotAta jevhA bhaviSyAta zubhAzubha karmAzI baddha AtmA bhAvAtmaka rUpAne tyApAsUna parAvRtta hote. AlocanA suddhA zubhAzubha udIrNa karmAMcyA doSAMnA samajUna AtmAnubhUtI kelyAneca siddha hote. mhaNUna pratyAkhyAna, pratikramaNa, AlocanA he tara nitya pratikSaNa karaNyAcyA avasthA Aheta. hyA tara jIvanabhara karaNyAcyA kriyA Aheta. he zuddhopayogAce yathArtha svarUpa Ahe. kriyA vyavahArarUpa Aheta. tyA sarva zubhopayogAcyA aMtargata yetAta. bAhyaveSadravyaliMga vAstavika te zarIrAzrita Aheta. mhaNUna para-dravya Ahe. mokSAcA mArga navhe. darzana, jJAna ANi cAritra he AtmAzrita Aheta. mhaNUna te sva-dravya Aheta. jineMdradeva yAMnAca mokSAcA mArga mhaNatAta. mhaNUna sAgAra-gRhastha anagAra-munI yAMce bAhya liMga kiMvA kriyA-kalApAta Asakta na hotA AtmyAlA darzana, jJAna, cAritra rUpa sAkSAta satya azA mokSa mArgAkaDe joDAve.37 zlokAta dravyaliMgAlA soDaNyAbaddala je sAMgitale Ahe tyAcA abhiprAya asA nAhI kI munIMcA bAhya veSa sarvathA tyAjya Ahe. zrAvakAce vratAtmaka bAhya kriyA-kalApAMcA tyAga karAvA. yA kathanAcA abhiprAya hA Ahe kI bAhya veSAtaca ANi kriyA-kalApAtaca AtmasAdhanecI siddhI mAnU naye. ase mAnale tara jJAna, darzana ANi cAritra jo bhAvAtmaka AtmazuddhIcA vAstavika mArga Ahe yAcI samaja kazI yeNAra ? tattvasAramadhye karma, no karma vagaire AtmyAce vibhAva bhAva Aheta ase pratipAdana kele Ahe. AtmyAzI tyAMcA kasA saMbaMdha Ahe yAce vivecana karatAnA lihitAta jyApramANe dudhAta pANI misaLalyAvara tyAMcA jo saMbaMdha hoto, tyAMnA parata vegavegaLe karaNe kaThiNa tyAcapramANe je ApaApalyA svarUpAta vidyamAna Aheta tyA AtmA va karmAcA saMsArAvasthAmadhye ekarUpa jhAleta ase pratIta hote.38 paraMtu donhI vAstavika rUpAta eka nAhIta. koNI jara tarkayuktIne pANI va dUdha vegaLe karato. tyAcapramANe jJAnIpuruSa suddhA uttama dhyAnayogAne utkRSTa ciMtanAtmaka jJAnAne cetana svarUpa AtmA ANi acetana svarUpa parapadArthAce bheda karatAta. ANi tyAMnA vegavegaLe samajatAta.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ (673) dhyAnAcyA utkRSTa ciMtanAtmaka jJAnAne pudgala ANi jIva tathA karma ANi AtmA yAta bheda Ahe he samajale pAhije, naMtara tyAMnA bhinna Aheta he samajale pAhije. siddha svarUpa paramAtma svarUpa AtmA grahaNa karAyalA pAhije, jANale pAhije kiMvA anubhava karAyalA pAhije. jyApramANe karma virahita AtmA, jJAnasvarUpa AtmA siddha sthAnAta nivAsa karate tyAcapramANe parabrahma svarUpa-paramAtmasvarUpa AtmA dehAta sthita Ahe ase samajAve. tAtparya he kI, dehavartI saMsArI AtmA suddhA nizcayanayAcyA dRSTIne titakIca zuddha Ahe jitakI siddha kiMvA mukta AtmA Ahe. jIvAne ase ciMtana karAve - no karma-karmarahita tathA kevalajJAnAdI guNAMnI suzobhita siddha AtmA Ahe tasAca mI zuddha, nitya, nirAlaMba AtmA Ahe. mI siddha Ahe, zuddha Ahe, anaMtajJAnAdIMnI samRddha Ahe, dehapramANa Ahe. nitya Ahe, asaMkhyAta pradezAtmaka Ahe va amUrta Ahe. saMsArI AtmA ApalyA karmAcyA AvaraNAmuLe zarIrAta baddha Ahe. tyAce Atmapradeza tyA zarIrAta vyApta asatAta. AtmapradezAMcI vizeSatA Ahe kI, AtmyAlA ApalyA karmAcyA pariNAma svarUpAta lahAna kiMvA moThe zarIra prApta hote. zarIrApramANe Atmapradeza saMkucita kiMvA vistRta hotAta. jo zarIrAcI rugNatA, pIDA, kaSTa, vArdhakya va mRtyU pAhUna AtmyAce dhyAna karato to paMcavidha zarIrApAsUna mukta hoto. arthAta jo he samajU zakato pAhato to anubhava karato kI hyA zarIrAcI rugNatA, pIDA, mRtyU i. je doSa Aheta AtmyAta tyAtIla koNatAca doSa nAhI. hyA bAhya zarIrAzIca saMbaMdhita Aheta. AtmyAzI nAhI. ase jo ciMtana karato, zuddha bhAvanene anubhAvita hoto to ApalyA zuddha svarUpAlA prApta karato.10 karmaphaLAlA bhogaNArA jIva ajJAnI Ahe. mohAmuLe zubhAbaddala rAga (AsaktI) karato va azubhAbaddala dveSa karato.41 yAce tAtparya ase kI jIva jevhA ajJAnadazeta azubha bhAva kiMvA zubha bhAva karato, ApalyAlA zubha bhAvAzI athavA azubha bhAvAzI joDato tevhA karmAzravAcI paraMparA gatizIla rAhate. zuddha bhAva kiMvA zuddhopayogaca AtmyAcI tI sthitI Ahe jithe karmAzrava ruddha hotAta. karma yeNyAcA rastA baMda hoto. mhaNUna AtmyAne hI bhAvanA bhAvita karIta rahAve.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogIvarya zrI AnaMdaghanajIMnI zreyAMsaprabhUce stavana lihile tyAta lihile Ahe - jo ApalyA svarUpAcI kriyA sAdhato, arthAta ApalyA svarUpAcA sAkSAtkAra karato, toca AdhyAtmAlA prApta karU zakato. jo tazI bAhya kriyA karato, tyAmuLe cAra gatImadhye bhamaNa karAve lAgate hyAlA adhyAtma mhaNatAca yeNAra nAhI. tI adhyAtmAcI sAdhanA navheca, nAma adhyAtma, sthApanA adhyAtma dravya adhyAtma yAMcA tyAga karUna jo bhAva adhyAtmAdvAre ApalyA guNAMnA sAdhato. nijasvarUpAcA sAkSAtakAra karato to azA adhyAtmAta ekarUpa hoUna jAto.42 yogIvarya AnaMdaghanajIMnI zuddhI sanmArjana kiMvA pariSkArAcyA dRSTIne AtmyAce vivecana karatAnA lihile Ahe kI, saMsArAta jitake prANI Aheta tyA sarvAMcA AtmA tIna bhAgAta vibhAjita Ahe. 1) bahirAtmA 2) aMtarAtmA 3) paramAtmA. ra paramAtmA AtmyAcI aviccheda kiMvA avinazvara avasthA Ahe. zarIra vagaire paudgalika padArthAMnA AtmasvarUpa samajaNe hI AtmasthitI bahirAtmabhAva kiMvA bahirAtmadazA Ahe. zarIra vagaire nazvara vastUtUna AtmabuddhIlA nivRtta karUna daihika pravRttImadhye phakta sAkSI bhAva ThevaNe arthAt zarIra va AtmA bhinna Aheta asA bodha gheNehI aMtarAtmabhAva mhaNajeca aMtarAtmadazA Ahe. paramAtmabhAva, paramAtma avasthA jJAnAtmaka AnaMdAne paripUrNa, paramapavitra tathA samasta kArmika upAdhIpAsUna parAvRtta Ahe. atindriya-indriyAtIta, indriyAne agocara ApalyA zuddha svarUpAtma mUlaka guNarUpI ratnAMcI khANa Ahe.43 AnaMdadhanajIMnI azubha ANi zubhAcyA palIkaDe jAUna zuddha svarUpAkaDe jANArI AtmA Ahe. ticyA karmonnata pathAcA trividha AtmasvarUpAcyA dRSTIne vivecana kele Ahe. bahirAtmabhAva zubhAzubha avasthA Ahe. aMtarAtmabhAva zuddhatvAta saMpratiSThita hoNyAcI sthitI Ahe. paramAtmabhAva sarvathA zuddhopayogamaya Ahe. te adhyAtmasAdhanece lakSya Ahe. AnandaghanajI bhagavAna padmaprabhUcyA stavanAta prabhUlA saMbodhita karUna mhaNatAta. he nAtha, mAjhyA AtmyAlA karmAMcA yoga jhAlA Ahe. tyAmuLe tumacyA va mAjhyA AtmyAta pharaka jhAlA Ahe. mAjhA AtmA karmAne guraphuTUna gelA Ahe. ApalA AtmA karmApAsUna mukta Ahe. guNa karaNa mhaNaje AtmaguNAMcyA vikAsAne AtmyAvara AcchAdita karmAcA jhAlelA yoga vinaSTa hoIla. vidvAna maMDaLIMnI zAstrAMcyA AdhArAvara sAMgitale Ahe kI, AtmaguNAMcA vikAsa jhAlyAmuLeca je aMtara mAjhyAta va tujhyAta nirmANa jhAle Ahe te atara saMpUna jAIla. mI suddhA paramAtma svarUpa banUna jAIna.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavan ! jevhA mAjhyA Atmika guNAMcA vikAsa hoIla arthAta karmAce AvaraNa dara hoIla tevhA mAjhyA va ApalyA AtmyAta asalelA durAvA dUra hoIla. maMgalavAdya bAjU lAgela. sarvatra maMgalaca maMgala hoUna jAIla. mAjhA AtmA paramAnaMda sAgarAta DuMbUna jAIla. hA AnaMda asA asela jo kadhIhI parata jANAra nAhI. zAzvata asA hA eka mAtra AnaMda Ahe. ekadA AlA kI parata jAta nAhI. janmamaraNAcyA cakravyUhAtUna soDaviNArA asA hA AnaMda Ahe. hyAce varNana zabdAtIta Ahe.44 AcArya kundakundAMcA hAca upadeza Ahe kI, he Atmana ! tU yA jJAnAnaMda svabhAvI AtmyAtaca nitya ramUna rahA, yAtaca nityasaMtoSAlA prApta ho ANi yAtaca tRptIcA anubhava kara. tara tulA khare uttama sukha prApta hoIla. saMpUrNa jagAkaDe asalelI dRSTI haTavUna ekamAtra ApalyA AtmyAcI sAdhanA karA. ArAdhanA karA. phakta AtmyAlA jANA. oLakhA, AtmyAtaca ramamANa vhA. yAmuLe atindriyAnandAcI prAptI hoIla. paramasukha prApta karaNyAcA hAca ekamAtra upAya Ahe. AcArya haribhadrasUrI jainajagatAce mahAna vidvAna ANi adhyAtmayogI hote. tyAMnI jainadharmAcA jo pracAra prasAra kelA, kharokharaca te gauravAspada Aheta. tyAMnI kitItarI graMtha lihile Aheta. jainayoga-adhyAtmayogAvara tyAMnI 'yogadRSTI samuccaya' tathA 'yogabiMdU' nAvAce dona graMtha saMskRtamadhye va 'yogazataka' ANi 'yogaviMzikA' nAvAcI dona pustake prAkRtamadhye lihilI Aheta. yA cArahI graMthAta adhyAtmayoga-AtmA kazAprakAre paramAtma bhAvAcA sAkSAtkAra karU zakato yAce yaugika paddhatIne vaijJAnika yuktiyukta vivecana kele Ahe. __yogabindumadhye eke ThikANI yogAce sahakArI hetUMce varNana karatAnA lihile Ahetrividha zuddha anuSThAna, satzAstrAcyA AjJepramANeca AcaraNa, samyaktvAta dRr3ha vizvAsa yAne AdhyAtmika yoga sAdhanAmadhye sAdhaka pragatIzIla rAhato. tIna prakArace zuddha anuSThAnAce varNana karatAnA graMthakAra lihitAta 1) zuddha viSaya mhaNaje zuddha lakSya, 2) zuddha upakrama, 3) zuddha anubaMdha he tIna prakArace anuSThAna zuddha asale tara anuSThAna kiMvA AcaraNAcI zuddhatA yete.46 / / graMthakArAcA ithe hA bhAva Ahe kI sAdhanA karaNyAr2yA vyaktIne sarvAta prathama ApalyA dhyeyarUpAta zaddhaAtmabhAva grahaNa karAyalA pAhije. zuddhabhAvAcA sAkSAtkAra
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ (676) karaNyAsAThI tyAcA upakrama, udyama kiMvA parAkrama zuddha asAyalA havA. tyAcA anubaMdha niraMtara tyAta puDhe pragatI karIta rAhaNyAcI zRMkhalA zuddha asAyalA havI ase jhAle taraca sAdhanA siddha hote. sAdhanecA mArga mhaNAyalA agadI sopA Ahe, paraMtu pratyakSa AcaraNAta ANaNe phAraca kaThINa Ahe, to zuddha bhAva ANi zuddha yogAvara AdhArita Ahe. bhAvanAmadhye AtmyAce zuddha svarUpa pratibiMbita hoNe Avazyaka Ahe. zuddhAtmabhAvAcyA pratibiMbAmuLe kriyA-prakriyAta zuddhatvacA samAveza hoto. kAraNa kI tethe saMgamoha kiMvA AsaktI nasate. mAtra zuddha bhAvanecI niraMtaratA mhaNaje zrRMkhalA cAlU rAhilI pAhije. tase jhAle nAhItara tI bhAvanA bhagna hoUna sAtatya tuTate. he trividha zuddha anuSThAna Ahe. kA zuddhAtma bhAvanece yA zlokAta citraNa jhAle Ahe. adhyAtma yogAcI siddhI zuddhAtma bhAvanA asalI taraca saMpanna hote. tattva dRSTIne vicAra kelA tara ApalA AtmA pAca jJAnAMcA svAmI Ahe. paraMtu karmasaMyogAne viparita bhAvAta, ajJAna bhAvAta svataHcyA satteta asalelyA sthitIlA to visaralA Ahe. paraMtu zuddhAtma bhAvanecyA ciMtanAne ANi zuddha AtmabhAvAcyA anubhAvanene Atma-pariNAmAta kitI ujjvalatA yete ! jJAnAvaraNa i. karma kitI kSaya hoUna jAtAta. he sUcita karatAnA mahAna adhyAtmayogI AcArya kundakundAMnI eka udAharaNa dile Ahe zivabhati nAvAce eka manI hote. te parama vairAgyavAna nikaTabhavI hote. gurUkaDUna dIkSA ghetalI va tapa karU lAgale. gurUkaDe zAkhAdhyayana karIta hote. paraMtu jJAnAvaraNIya karmAcA kSayopakSama na jhAlyAne tyAMnI pATha kelele jJAna visarUna jAta hote. lakSAta rahAta nase. mhaNUna gurUMnI tyAMnA phakta 'mA rUSa'' evaDhece zabda pATha karAyalA dile. tyAcA artha hoto. kuNAvarahI roSa karU nakA. koNAvara nArAja hoU nakA. taseca 'mA tuSa' he zabda hI pATha karAyalA dile tyAcA artha kuNAvara toSa karU nakA. tuSTa banU nakA- thoDakyAta kuNAvarahI rAga nAhI lobhahI nAhI. azI 'mA tuSa mA rUpa' ase dona bAkya zikavale. vAstavika yA zabdAcA satyArtha asA kI tumhI ApalyA AtmasvarUpAta lIna rahA. yA dona vAkyAMcA uccAra karatA-karatA tI hI vAkye tyAMnA visarAyalA jhAlI. tyAMnA phakta tuSamASa' evaDheca lakSAta rAhile. puDhe eka asA prasaMga AlA kI eka strI sUpAmadhye uDIda TAkUna te pAkhaDIta hotI. munIMnI tilA vicArale, 'bAI, tumhI he kAya karIta AhAta ?' tI mhaNAlI 'mI tuSamASa vegaLe karata Ahe mhaNaje mI uDAdAcI DALa pAkhaDIta Ahe
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ (677) tyAmuLe tyAcI sAlapaTa puDhe yetIla va uDIdadALa mAge rAhIla. uDIdadALa va sAlapaTa vegavegaLI karata Ahe. prAkRtamadhye uDIdalA 'mAsa' ANi sAlapaTAlA 'tusa' mhaNatAta. he aikatAca tyA munIMcyA cittAta asA artha sphuralA kI uDIda-mAsa ANi sAlapaTa mhaNaje tasa. he donhI jase vegaLe Aheta tyAcapramANe he asAra zarIra ANi AtmA donhI bhinna Aheta. maga munI tuSamAsa bhinna ase uccAraNa karU lAgale. ase bolatA-bolatA tyAMnA AtmyAcA anubhava yeU lAgalA. ANi tyAta itake lIna-mana-ekarUpa jhAle. ekAgratA parAkoTIcI vADhalI. itake antarmukha jhAle kI jJAnamaya AtmyAta agadI DuMbUna gele. tyAca kSaNI cAra ghAtIkarmAMcA nAza hoUna tyAMnA kevalajJAna prApta jhAle.47 bhAvanecI azI hI vizuddhI tyAmuLe tyAMnA apUrva siddhI prApta jhAlI. mhaNUnaca adhyAtmAcA mULa pAyA prathama bhAvazuddhI kelI pAhije. yAvarUna ase siddha hote kI bhAva zuddhIcI AtmakalyANAcyA dRSTIne kitI mahattvAcI goSTa Ahe. bhAvanA zuddha nasalI tara sarva kriyA vyarthaca Aheta. zuddha AtmabhAvAcI vizeSatA sAMgatAnA AcArya kundakundapuDhe lihitAta. bhAva zuddhImuLe nagna yA nigraMtha hoto. bAharI nagnatA mUlaka liMgAne kase kArya sAdhya hoU zakela ? kAraNa bhAva yukta dravyaliMga dvArA suddhA karmaprakRtIMcA nAza hoto.48 bhAva rahita zuddhAtmabhAva zivAya kevaLa nagnatvAne kAhIca kArya siddha hota nAhI. ase jinezvara bhagavaMtAMnI pratipAdita kele Ahe. he jANUna gheUna he dhIra puruSA ! nitya zAzvata, zuddha, buddha AtmA Ahe tyA AtmabhAvAceca niraMtara ciMtana karAve. deha i.cI AsaktI na karatA taseca mAna vagaire kaSAyApAsUna vimukta hoUna jevhA AtmA, AtmAmadhyeca magna rAhato to sAdhU bhAvaliMgI-bhAva sAdhU asato. bhAvaliMgI sAdhU azI bhAvanA karato, kI ciMtana anubhAvana karato kI, mI mamatvAcA parityAga karUna nirmamatvAcA svIkAra karato. AtmAca mAjhe AlaMbana Ahe, AzrayasthAna Ahe. AtmyAzivAya anya sarva parabhAvAMcA tyAga karato. mAjhA AtmAca mAjhyA jJAnAta, darzanAta ANi cAritryAta Ahe. teca mAjhe pratyAkhyAna, saMvara va dhyAna yoga Ahe. jJAna-darzana svarUpa ekamAtra AtmAca zAzvata Ahe. yA vyatirikta anya sarva bAhya bhAva tyApAsUna vegaLe Aheta. bhinna Aheta. bAhyabhAva saMyogajanita Aheta. jara cAra hI gatIMcA zIghra tyAga karUna zAzvata AdhyAtmika sukha kiMvA mokSa sukha have asela tara atyaMta zuddha bhAva ThevUnaca he zakya Ahe. tevhA he bhavi ! zuddha karma malarahita AtmasvarUpAcI bhAvanA karA, ciMtana karA. jo
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ (678) jIva atyaMta zuddha bhAvapUrvaka jIvasvabhAva kiMvA AtmasvabhAvAcI bhAvanA karato, asA munI vRddhAvasthA ANi mRtyUcA nAza karato. mhaNaje janmamaraNAcyA cakravyUhAtUna mukta hoto. ANi lavakaraca nirvANa prApta karato. jinezvara prabhuMnI jIvAtmyAlA jJAnasvabhAva ANi caitanya svarUpa pratipAdita kele Ahe. mAjhA hA AtmA tasAca Ahe. AtmAca sarva karmAMcA kSaya karUna mokSa prApta karaNyAsa samartha Ahe, ase samajAve.49 jo jIva AtmyAcyA AstitvAlA mAnato tyA AtmyAcA sarvathA abhAva Ahe ase kadhIca mAnata nAhI. to vacanAtIta Ahe. tyAce zabdAta varNana karaNe atyaMta kaThINa Ahe. asA dehAhUna bhinna paramAtmA banUna jAto. ase atindriya, AtmadazA AtmAnubhava prApta karUna paramAtmadazA hastagata karatAta. he jIvA, tU suddhA AtmyAcyA hyA svabhAvAlA samajUna ghe, arthAta dehAhUna vegaLA zuddha svabhAvI AtmyAlA oLakha AtmA pAca prakAracyA rasAne rahita Ahe. zabda, rUpa, gaMdha, sparzarahita Ahe, cetanA guNasaMpanna Ahe. tyAce svarUpa iMdriya-grAhya nAhI. mhaNUna to aliMga arthAta strI, puruSa, napuMsaka tinhI liMgAne rahita Ahe. AtmyAcA koNatAhI AkAra (saMsthAna) nAhI. to zuddha caitanya guNamaya Ahe. he Atman ! ajJAnAcA nAza karaNAre matI, zruta, avaghI, manaparyAya ANi kevala yA pAca prakAracyA jJAnAMcI bhAvanA manAta vADhavUna anubhAvita banA. jyAMce bhAva yA jJAnAtmaka bhAvanene bhAvita Aheta te devaloka, viSayasukha ANi mokSa sukhAcA adhikArI banato.50 zubhabhAva mhaNaje maMda kaSAyarUpa vizuddhabhAvadvArA jIva cakravartI i. ce vipula rAjyavaibhava prApta karato. vizuddha bhAvadvAre to vidyAdhara, deva ANi manuSya i. dvArA vaMdanIya hoto. arthAta he sarva tyAcI pajA karatAta. naMtara tyAsa bodhI-ratnatrayAtmaka mokSa mArga prApta hoto. jinezvara devAne azubha-zubha ANi zuddha tIna prakArace bhAva sAMgitale Aheta. azubha bhAva tara Arta, raudra dhyAna Ahe. zubhabhAva dharmadhyAna Ahe. jo zuddha dhyAna Ahe te AtmyAcA ApalA svabhAva Ahe. AtmyAlA AtmAmadhye jANaNe- AtmasvarUpAta rAhaNe kiMvA AtmasvarUpAlA AtmA rUpAta jANaNe zuddha svabhAva Ahe. yA tinhI bhAvanelA jANaNe zreyaskara hoIla.51 AtmabhAvanecyA ciMtanAcyA pUrvI jo sAdhaka anityAdI vArA bhAvanA, pAca mahAvratAMcI paMcavIsa bhAvanAMcyA bhAvAce jo ciMtana karato. tyAsa pariSaha ANi upasarga
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ (679) sahana karaNyAcI zaktI jAgRta rAhate. bhAva zuddha rAhatAta. bhAvAzivAya kevaLa bAhya liMga veSa i. nI kAya siddha hoNAra ?52 jyApramANe sonyAlA zuddha ANi nirmala karaNyAsAThI vizeSa prakriyA karAvI lAgate tevhA te pASaNAtUna zuddha banate. tyAcapramANe kAlAdI labdhI arthAta dravya, kSetra, kAla, bhAvarUpa sAmagrI prApta karUna anAdI karma saMyogAmuLe azuddha banalelA AtmA paramAtma bhAva prApta karato.53 ____ jo saMsArarUpI bhayAnaka mahAsAgarAtUna bAhera paDU icchito, tyAne zuddha Atma svarUpAce dhyAna karAve jyAmuLe karmarUpI iMdhana jaLUna jAIla. dhyAnAta sthita sAdhaka sarva prakArace kaSAya garva ahaMkAra mada, rAga-dveSa, moha i. sarvAMcA tyAga karUna lokavyavahArApAsUna virakta hoUna zuddha AtmyAce dhyAna karato. para dravyAta, Atmetara padArthAta rAga (rucI) Thevato. te saMsArAta janmamaraNa AvAgamanAce hetU rUpa Ahe. mhaNUna yogIvRnda niraMtara AtmyAcIca bhAvanA karatAta.35 bharatakSetrAta yA paMcamakALAta jJAnImunIMnA dharmadhyAna Ahe. AtmasvabhAvAta sthita jo jJAnImunI asato tyAlA dharmadhyAnAne ucca gatI miLate. paraMtu jyAMcA yAvara vizvAsa nAhI te ajJAnI Aheta. yA paMcamakALAta ratnatrayAcI (jJAna, darzana, cAritra) sAdhanA karUna zuddha, pavitra jhAlele, AtmyAce dhyAna karUnaca indrAdI deva pada prApta karatAta va maga tethUna cyUta (mRtyU) hoUna AyuSya pUrNa karUna manuSya janma dhAraNa karatAta ANi mokSa prApta karatAta.56 __ je lokamadhye namaskAra karaNyAsa yogya cakravartI i. rAjA dvArA tathA sureMdradvArA niraMtara namana karaNyAsa yogya dhyAna karaNyAsa yogya, Aheta tathA stutI karaNyAsa yogya Aheta te tIrthaMkara i. suddhA zukladhyAna dvArA jyAMce dhyAna va stavana karatAta asA AtmA zarIrAta sthita Ahe. to apUrva acintya mahAtmya yukta Ahe. hyA AtmyAlA jANA, anubhava karA. tyAta zraddhA ThevA, rucI ThevA ANi ApalyA AtmyAta ramaNa karA. __ arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ANi sAdhU paramapada zuddha AtmyAcyA zuddha sahaja svarUpAta sthita asalyAmuLe parazreSThI Aheta. jo AtmyAta AtmyAcyA zuddha sahaja avastheta sthita Ahe, asA AtmAca mAjhyAsAThI zaraNa rUpa Ahe. samyag darzana, samyagjJAna, samyagacAritra, samyagatapa- hyA cArahI AtmyAcyA avasthA Aheta. mhaNUna AtmAca zaraNarUpa Ahe. sAdhakAne ase ciMtana karAve.57
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ (680) yA zlokAta AcArya kundakundAMnI pratipAdana kelelyA paMcaparameSThI ANi samyagdarzana AdI ArAdhanA itaratra kuThehI nAhI. paraMtu AtmyAtaca sthita Ahe. arthAt hyA sarva AtmyAcyA avasthA Aheta asA ullekha kelA Ahe. yAMcyA ArAdhanA sAdhanA dvArA samAdhImaraNa ANi sarvottama sukha zAMtIce paramadhAma mokSa prApta hoU zakato. mhaNana mumukSUMnI niraMtara AtmabhAvaneta rata rAhile pAhije. AtmabhAvanece vivecana karatAnA zrI amitagati AcArya lihitAta- jo AtmArthI sAdhaka ciMtana karato kI mI koNAcAhI nAhI, koNatAhI para bhAva, anyabhAva mAjhA nAhI, AtmatatvavettA sAdhaka jJAna va darzanAne alaMkRta AtmA, parama jJAna darzana yukta dravya karma ANi bhAva karmAne rahita AtmyAlA soDUna mI koNAcAca nAhI. koNatAhI parakIya bhAva mAjhA nAhI. AtmatattvavettA sAdhakAcyA cittAcI azI avasthA hote tevhA tyA mahApuruSAlA koNatAhI baMdha (karma) hota nAhI. jyAcyAmuLe tInahI loka jakaDalele Aheta. 58 jyA zarIrAce aneka prakArAne svastha, suMdara, sudRDha karaNyAsAThI pAlana-poSaNa kele jAte, te zarIra Apale nAhI. jyApramANe jyAcyAzI karma bAMdhale Aheta tyA karmAcyA vazIbhUta putra, strI, mitra, putrI, jAvaI, AI, vaDIla i. laukika saMbaMdha bAMdhale te AtmyApAsUna sarvathA bhinna Aheta. AtmyAlA koNatehI nAtaMgotaM nAhI. AtmyAlA baMdha nAhIta ( nizcayadRSTIne) mhaNUna jJAnIpuruSAne ApalI buddhI ApalyA AtmyAtaca sthira karAvI 59 AtmAjJAnI Ahe. jara tyAcI sevA kelI tara to paramanirmala jJAna deto. arthAta AtmasvarUpAnubhUtIne parama nirmala jJAna prApta hote. zarIra ajJAnI Ahe. te tara ghora ajJAnaca dete. saMsArAta sarvatra he prasiddha Ahe kI jyAcyAjavaLa je asate teca to dusar2yAMnA deto. koNI moThA dAnavIra asalA tarI kuNAlA AkAzakusumadAna nAhI karU zakata. kAraNa AkAzAta puSpa asaNe asaMbhavaca Ahe. 60 prastuta zlokAta AtmA ANi deha yAMcyA bhinnatevara prakAza TAkalA Ahe va doghAMce svarUpAce ciMtana kele Ahe. AtmA cinmaya, jJAnasvarUpa Ahe tathA zarIra jJAna rahita jaDa (ajIva) Ahe. AtmakalyANa karaNyAce sAdhana tara ekamAtra jJAnaca Ahe je AtmAca deU zakate. zarIra jJAna deNyAsa sarvathA asamartha Ahe. paraMtu he jJAna kase prApta hoIla tara jevhA zarIra ANi AtmA bhinna Aheta he bhedajJAna pratIta hoIla. AtmabhAvanAce
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ (681) atyaMta sUkSma, sundara bhAva citra yAta aMtika kele Ahe. jyApramANe sonyAlA agnIta tApavale kI tyAcA kaDakapaNA dUra hoUna te pAtaLa hote hyAcapramANe kAma, krodha, viSAda, matsara, mada, dveSa, pramAda i.ne manAcI sthiratA Tikata nAhI. zuddha dhyAnAta he vikAra ADave yetAta. mhaNUna dhyAnAcA abhyAsa karaNAr2yA yogIne yA viSaya vikArApAsUna satata sAvadhAnatene rAhile pAhije. 61 dhyAnAta mAnasika sthiratA paramAvazyaka Ahe. dhyAna karateveLI jara manAta kAma, krodha, viSAda i. yukta azuddha bhAvanA asalI tara dhyAnAtIla sthiratA naSTa hote. mAnasika ekAgratA naSTa hote. manAcI ekAgratA jhAlI taraca dhyAna hoU zakate. ekAgratA nasela tara te dhyAnaca navhe.62 jyA sAdhakAne bhogaspRhAcA, viSayavAsanAcA tyAga kelA Ahe toca yA durvAha, duruha moThyA muzkilIne vaza hoNAr2yA mAkaDAsArakhyA caMcala manAlA, jo iMdriyAMcyA bhogarUpI vanAta vicaraNa karato tyAsa hRdayAta sthira karUna loka pravAhApAsUna vimukta hoNyAsAThI dhyAnAcA abhyAsa karato. kAraNa nizcitapaNe upAya kelyAzivAya vidhikrama kele jAtAta tyAcyAne saphalatA prApta hota nAhI. 63 mAnasika caMcalatA dhyAnAcI sthiratA TikU deta nAhI. mana aticaMcala Ahe. te tevhAca niyaMtrita hoU zakela jevhA manAtIla bhogAbhilASA naSTa hotIla. kAraNa tyAmuLeca tara saMsArAcA pravAha - karmAzrava gatizIla Ahe. tyAcA nirodha kelyAzivAya dhyAna siddha hoNAra nAhI. koNatehI kArya karAyace mhaTale mhaNaje tyAta kAryAnurUpa zistabaddha kriyA va sAdhana asAyalAca pAhije. ithe saMvarAne arthAta Azrava nirodhapUrvaka zuddha bhAvanece citraNa kele Ahe. mI zIryavAna Ahe, prazasta buddhivAdI Ahe. nipuNa, kuzala, pravINa Ahe. sarvAta jyAsta vaibhavazAlI Ahe, sanmAnanIya Ahe. guNavAna Ahe, lokAMmadhye agragaNya Ahe. azAprakAracyA aprazasta kalpanecA parityAga karUna nirmala zAzvata AtmatatvAce tumhI dhyAna karA jyAmuLe mokSarUpI lakSmI prApta hote. 64 AtmAkarmodayAmuLe vividhaprakAracA sthUla, sUkSma, dIrgha i. dehadvArA prakaTa rUpAta saMbaddha asUnahI kadhI vikArI banata nAhI. arthAta zuddha svarUpAta koNatIhI vikRtI yeta nAhI. yA zarIrAlA lAla, pivaLe, pAMDhare i. vividha raMgAcyA bakhAMnI suzobhita kele tarI 1 tyA AtmyAtA raMgAne kAhI prApta hota nAhI 65
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ (682) jyApramANe zarIra ANi vastra bhinna Aheta zarIra vakha nAhI, tyAcapramANe AtmA zarIra svarUpa nAhI. AtmA hA nitya jJAnasvarUpa, nirmala sarva duHkha vinibhRkta Ahe ase jANata asUnahI manuSya kitI mithyA kalpanA karato kI mI gorA, suMdara, sudRDha, paripuSTa, sthUla, kRza, karkaza, deva, manuSya, pazU, nAraka, napuMsaka, puruSa, strI Ahe.66 he tara sarva karmodayAmuLe prApta daihika paryAya Aheta. jo sarva AraMbha, kaSAya va saMga rahita Ahe, jo zuddha jJAnadarzanamaya upayogAne pUrNa Ahe, jo sarva karmamalAne rahita Ahe. jyAlA koNatyAhI bAhya padArthAcI apekSA nAhI. hAca to AtmyAcA utkRSTa svabhAva Ahe. mokSa prAptIsAThI satata manAta nirpekSa bhAvAce dhyAna karato. svAtmAnubhavaca AtmyAlA paramAtmA padAparyaMta gheUna jANArA Ahe. buddhimAna jo bhedavijJAnI puruSa rAgavardhaka ciMtanAcA tyAga karUna AtmaciMtana karato, para ciMtanAne baMdhana vADhatAta. AtmyAcyA muktImArgAta to aDathaLA Ahe. vighnakAraka Ahe. vyavahArAta suddhA pahA- samayAnukUla kArya kele tara te zobhate. tyAcapramANe AtmabhAvanecyA viruddha bhAvanepAsUna ApalA bacAva karAyalA pAhije. jo manuSya ApalyA zarIrAviSayaka kAryAta jAgRta Ahe, te heya arthAta tyAjya Ahe. Adeya mhaNaje grahaNa karaNyAyogya nAhI. AtmyAcyA unnatIsAThI zarIradharma hA aDathaLA Ahe. azI vyaktI kharI sAdhanA karaNyAsa ayogya Ahe. jyAce zarIrAkaDeca lakSa keMdrita Ahe. zarIrAcIca sevA karaNyAta veLa ghAlavato to AtmasAdhaka asUca zakata nAhI. jyAlA AtmakalyANa sAdhAyace Ahe tyAne zarIrAcA moha soDalAca pAhije. jyAlA kharokhara AtmasiddhI prApta karAyacI taLamaLa Ahe to AtmasaMpannatA vADhaviNArI kRtI karela. tyAcyA viruddha kRtI tyAcyAkaDUna hoNAraca nAhI.67 svastha ApalyA AtmyAta vidyamAna karmodayAne aprApta zAzvata-avinAzI manarahita, nirmala, vidvat jana prArthIt-jJAnIjanAMdvAre abhipsita sthira buddhipUrvaka AtmAdvAre sahaja prApta hoNyAsa yogya sukha ApalyAjavaLa asatAnA tU bAhya iMdriyajanita sukha prApta karaNyAsAThI kaSTa kA karatosa kI jyAcA pariNAma duHkhada Ahe tathA je nazvara Ahe. are, mUrkha ! zivamaMdira muktIrUpI maMdirAta AdhyAtmika saMpattIce nidhAna Ahe, tU bhikSesAThI kA bhaTakato Ahesa. AcArya amitagatiMnI ithe sattattva arthAt zuddha AtmattvAMcA, svabhAvAcA vibhAvAtmaka jagAtika padArthAnI bhoga-sukha ANi sAdhanA yApAsUna sarvathA bheda dAkhavatAnA
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ (683) zuddha bhAva athavA zuddhopayogAcyA dRSTIne prayatnazIla hoNyAsAThI sAdhakAlA phAra suMdara kAvyAtmaka zailIta udbodhana dile Ahe. AdhyAtmika sukha yAcI tulanA koNatyAhI sAMpattika sukhAzI hoNAra nAhI. tarI hI sAdhaka tyAlA gauNa mAnUna saMsArAcyA mohAta gUDha hote Ahe. hI tyAcI kitI moThI cUka Ahe. he sAMsArika sukhopabhoga mokSarUpI mahAnalakSya prAptIta bAdhaka Ahe. he tyAne samajAyalA have. zuddhAtmabhAva kiMvA zuddhopayogAcA Azraya ghetalyAneca parama lakSya siddha hoU zakato. AcArya amitagatI yAvaraca vizeSa mahattva deU icchitAta. jo dhana-bhRtya-sevaka, lakSmI-saMpattI surakSita ThevUna dRDhatene grahaNa karUna tyAta atyaMta AsaktI ThevUna, pavitra, nirmala, sthAvara-avinazvara Atmasukha prApta karaNyAcI icchA Thevato to ajJAnI hoya. mI ase mAnato kI, asA mUrkha pralatha kALAta uThaNAr2yA lATAMnA pakaDUna apAra samudrAlA pAra karU icchito. arthAta sAMsArika dhana, saMpattI, vaibhava ityAdImuLe AdhyAtmika sukha prApta hoNe kevaLa durlabha Ahe. yA nazvara vastUmadhye zAzvata sukhAcI icchA karaNe he ajJAnAce lakSaNa Ahe.69 jo prANI svaccha, nirmala manAta bhAva pariNAma Thevato to svarga va mokSa rUpI lakSmIlA avazya prApta karato. ANi jo mlAna, doSa yukta bhAva pariNAma Thevato to ghora duHkha utpanna karaNAr2yA narakAdI gatImadhye jAto. mhaNUna satpuruSa prathama svaccha pariNAma grahaNa karato ANi azubha pariNAmAMcA vivekabuddhIne tyAga karato.70 graMthakArAcyA kathanAcA uddezya asA Ahe kI, zuddhabhAva kiMvA pariNAmAne svarga va apavarga prApta hotAta. paraMtu duSpariNAmAne, azubha pariNAmAne naraka vagairece dhora duHkha prApta hote. azuddha pariNAmAmuLe jIva narakagatI, zubhapariNAmuLe svarga tathA cetana-AtmyAta dRDha zraddhA ThevaNAre jIva karmarahita hoUna anavadya-nirdoSa zivapada-mokSapada-prApta karato. ase je mokSapada prApta karaNyAcI icchA ThevatAta, tyAMnI tara mana satata zuddha pariNAmAtaca ThevAyalA have. satata zuddhabhAvanececa ciMtana karAyalA have. zuddha pariNAma satata vRddhiMgata ThevAyalA pAhije. ___ narakAta nArakIya jIva satata ekamekAMnA asahya vedanA detAta. jyAce varNana ApaNa vANIdvArA karaNe suddhA azakya Ahe. tithe anaMta, ghora duHkhaca, duHkha Ahe. tiryaMca yonIta ja pazu-pakSI-prANI Aheta tyAMnA para chedana-bhedana, bhUka-tahAna tApa, paritApa yAmuLe
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSSSSSSS vasana PRESIDE SENSE (684) hoNAr2yA vedanA sahana karAvyA lAgatAta. manuSyAlAsuddhA vyAdhI, viyoga, janma-mRtyU i. duHkha bhogAve lAgatAta. devagatImadhye suddhA mAnasika pIDA tara Aheca. azAprakAre yA vizvAta anaMta duHkhaca bharalele Ahe. jagAtIla zoka, pIDA, vedanA duHkha pAhUna tarI mANasAne yAtUna mukta hoNyAcA jo mArga Ahe tyAce avalaMbana karUna ApalI buddhI mokSa-muktI miLavaNyAkaDe lAvalI pAhije. saMsArAta rAhUna paNa tyAta lipta na hotA. saMsArAta na guraphaTatA mokSa prAptIcA dhyAsa ghyAyalA pAhije tyAlAca jJAnI mhaNatA yeIla. zAzvata sukha mokSAnaca Ahe.71 jyApramANe pANyAta mAtIcA goLA viraghaLUna jAto. tyAcapramANe duSkara kaThiNa zrama, prayatnapUrvaka kelele saMsArI kArya kSaNabharAta naSTa hoUna jAtAta. vastusthitI azI Ahe tarIhI he ajJAnI jIva sAMsArika kAryAta pravRtta rAhatAta yAcA kheda vATato. buddhimAna vyaktI phakta zramajanaka, parizrAMta karaNAre nirarthaka kAryAta kadhIca salagna rahAta nAhIta.72 nAnAprakArace upadrava-ApattIMnI yukta atyaMta malIna asvastha AtmazAMtI rahita azA yA saMsArAlA tathA ApattI virahita, nitya niraMtara ucca sukhamaya muktIlA, kaSAyAne mohita buddhiyukta prANI tattvataH samajata nAhI arthAt tyAce yathArthataH bhedajJAna karU zakata nAhI. tyAlA he bhedajJAna samajale pAhije kI atyuttama sarvotkRSTa yuktIlA soDUna azA saMsArAta kA anurakta hota Ahe.73 atI khedAcI goSTa Ahe kI, sAMsArika prANI viSayabhogAMcI AkAMkSAcyA vazIbhata hoUna bhinna-bhinna prakAracI hiMsA vADhavaNArI asi-talavAra, masi-lekhanI, kRSIzetI, vANijya vyApAra, zilpa-kArAgarI, vidyA-kaLA yA sahA prakAracyA AjivikAMcyA sAdhanA viSayaka kriyA karato ANi da:khAcI utpattI hote maga bhArI karma baMdhanAta jAto. nirogatva, svasthatA prApta karaNyAcI icchA ThevUna he prANI apayaza, svAdhyAcyA dRSTIne hAnIkAraka, vikArotpadaka bhojya padArthAce sevaka karato. maga samasta aMgopAMgAta vyathA utpanna karaNAre roga tyAne pIDita hoto tase kaSTa tyAMnA prApta hote.74 AcArya umAsvAtI lihitAta 'jyAne ahaMkAra ANi vAsanAvara vijaya miLavalA, mana, vANI ANi zarIrAcyA vikArAlA dhuvUna TAkale jyAMcyA AzA nivRtta jhAlI tyA suvihita AtmAsAThI mokSa Ahe.75 AtmyAcyA siddhAMta nizcita jhAlA maga tyAcyA vikAsAcI dRSTIpaNa prApta jhAlI. vikAsAcyA sAdhanAMce anveSaNa kele gele. mokSamArga kAhI pAralaukika nAhI va vartamAna
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ (685) jIvanAta hI jitakI zAMtI, jitakA AnaMda ANi jitake caitanya sphurita hoto tI sarva avasthA mokSAcI Ahe. tattvajJAnarahita prANyAMnA AtmAce jJAna ANi zraddhA nasate. to jyA zarIrAta Ahe tyA svarUpAta tyAlA Apale mAnato. ApalyA AtmasvarUpAkaDe tyAce lakSaca jAta nAhI. mhaNUna tara rAga, dveSa, mohAta paDUna tIvra pApakarma bAMdhato. paraMtu jyAne samyaktva prApta tyAne saMsAravRkSAcyA mULAtaca ghAva ghAtalA. tyAlA maga karmabaMdha jhAle tarI zIghra dUra hI hotAta. tyAce kAraNa ase kI, tyAcI buddhI saMsArAta lipta hota nAhI. kAraNa tyAcyA aMtaraMgAta bhedavijJAna jAgRta jhAlelA Ahe kI, mAjhyA AtmyAcA svabhAva jJAnamaya, darzanamaya, sukha, vIryamaya, amUrtika, avinAzI Ahe. yA jagAta paramANumAtra suddhA mAjhA nAhI. yA bhedajJAnAmuLe to sAdhaka AtmasukhAcyA svAda gheNyAsa utsuka rAhato. na ApalyA AtmyAce dhyAna karIta rAhato. zarIra ANi AtmA he vegaLe Aheta. AtmA svataMtra Ahe. zarIra svataMtra Ahe. AtmA mhaNaje zarIra navhe zarIra mhaNaje AtmA navhe. he Ahe te bhedajJAna, to AtmasukhAcyA svodasAThI utsuka rAhUna ApalyA AtmyAcA dhyAna karato. bheda jJAnAvara ekadA pUrNa zraddhA basalI kI maga svAtmAnubhava nizcitapaNe hoto. jo dhIrAcittaekAgra karUna zuddha bhAvanecA abhyAsa karato to zuddha kSamA bhAvanene krodha rUpI jala pravAhAlA thAMbavato. zuddha mArdava bhAvanene mAnarUpI staMbha nizcitapaNe dUra karAte Arjavatene vaJcakatA dhUrtatA ityAdI viSAce hanana karato. jo hyA suMdara zarIrAta Asakta nAhI to nizcitapaNe lobharUpI siMhAlA paNa jiMkUna TAkato, jo zuddha manAne dharmAce AcaraNa karato te manarUpI markaTAlA vaza karato, jo zuddhabhAvanene vItarAgIcI bhaktI karato, to moha rUpI duSTarAga tatkSaNa naSTa karato. jo sarva prakAre dharmAcaraNa karato bhAvaneta zuddhI Thevato ANi dhyAnayoga karato tA kevalajJAna paNa prApta karU zakato. 76 jyAMcI prANa, iMdriye mana ANi buddhI viSayaka sarvapravRttI saMkalparahita asate te puruSa zarIrAta vidyamAna asUna paNa tyAcyA guNAne vimukta rAhAtAta. "deha chatA jeNI dazA barate dehAtIta / te jJAnI nA caraNamA vaMdana ho agaNitA || aseca jJAnI puruSa jagAta vaMdanIya TharatAta je deha asatAnA paNa dehAtIta dazeta rAhAtAta. AtmajJAnI puruSAMcyA zarIrAvara hiMsaka prANyAne ghAta kelA tarI tyAMcyA AtmyAta
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ (686) dveSa bhAva utpanna hota nAhI ANi kuNI pUjA arcanA kelI tarI tyAcyA pratI ahobhAva hota nAhI. hyA donI paristhitIta te samabhAvAta rahAtAta. ghAta kelA gelA tarI te duHkhI hota nAhI va pUjA kelI tarI sukhI hota nAhI. sanmAna kele athavA apamAna kele tarI tyAMnA tyAcA kAhIca pariNAma hota nAhI, te guNAtmaka, doSAtmaka, niMdAtmaka vRttIne sarvathA rahita asatAta. mAtra AtmabhAvAna sthita rAhAtAta. AtmavikAsAsAThI satyAcA svIkAra tara paramAvazyaka Ahe. ANi tyAcabarobara jJAna-ajJAna rUpAne kAhI cukA jhAlyA asatIla tara prAyazcita kiMvA AtmaglAnI hoNe paNa Avazyaka Ahe. hI AMtarika zuddhI pavitratAce ananya sAdhana Ahe. 77 AtmatattvAcA bodha hoNyAta gurU dIpakApramANe pathapradarzaka asatAta. AtmasAkSAtkAra karatAta, ajJajana kitI zrama karatAta vAcatAta, bolatAta ghazAlA koraDa paDestovara bolatAta. tarIhI AtmyAcyA zuddhabhAvAce yathArtha jJAna tyAMnA prApta hota nAhI. jo AtmasvarUpAce tyA saMbaMdhIce ekaca akSara vAcUna ciMtanAta utaravato to mokSa prApta karUna jAto. sarva baMdhanAtUna tyAcI muktI hote. 78 kabIra AtmyAcyA zuddhabhAvAcyA sAkSAtkArAkaDe prerita karatAnA mhaNatAta pustake vAcUna loka marata Aheta. vAcaNyAta sAre jIvana ghAlavatAta. paNa koNI jJAnI hota nAhIta. jyAne paramAtmyAcA AtmyAcyA zuddhabhAvAce eka akSara jarI vAcale thoDA jarI sAkSAtkAra jhAlA tara to AtmajJAnI banato. 79 kabIrAcA Azaya asA Ahe kI, pustakI jJAna kitIhI prApta kele. paraMtu / AtmyAcyA zuddha bhAvAta joparyaMta pariNamana hota nAhI toparyaMta tyA adhyayanAcI kAhIca sArthakatA nAhI. kabIrAcyA sAMgaNyAnusAra aneka aneka graMtha vAcaNe mhaNaje pAMDitya navhe, pAMDitya tara tevhA siddha hote jevhA AtmyAcI zuddhAnubhUtI hote. rAgAne (AsaktIne) raMgalelyA hRdayAta prazAMta Atmadeva dRSTigocara hota nAhI. jyApramANe dhuLIne mAkhalelyA ArazAta pratibiMba dRSTigocara hota nAhI, tyAcapramANe rAgAne raMgalelyA hRdayAta zAMta zuddha AtmArUpI devAce darzana hota nAhI. arthAta zuddha AtmAnubhUtI kiMvA sAkSAtkAra tevhAca hoto jevhA hRdayAta rAga i. vaibhAvika mAlinya nasela. 80 zuddhopayogamaya AtmasthitI tevhA siddha hote, jevhA rAgAdI bhAvanAMcA sarvathA unmUlana hoIla.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ (687) SummissiratSISTRoymsenelevelAJLAR yogendu deva yAMnI eka choTe rUpaka deUna AtmyAcyA zuddhopayogAce moThyA sarasa zabdAta varNana kele Ahe. eka maitrINa dusar2yA maitriNIlA mhaNate, aga, mI tyA ArazAcaM kAya karU ? jyAta mAjhe pratibiMba disata nAhI. hA saMsAra mhaNaje gorakha dhaMdyAsArakhA Ahe ase vATate. gharAta rAhUnahI malA gharamAlakAce darzana hota nAhI.81 yA mAyAmaya rAgAdIne raMjita jagAta vibhrAMta mAnavAlA zuddhAtma bhAvAcI preraNA detAnA mhaNatAta kI, jyApramANe tyA ArazAcA kAhI upayoga nAhI. tyAta Apale pratibiMba disata nAhI. tyAcapramANe yA jIvanAce kAya mahattva Ahe ? hA tara atI vicitra ANi gorakhadhaMdyAsArakhA Ahe. jithe AtmyAcyA zuddha bhAvAcI pratitI hota nAhI, ANi kharaM tara to ApalyAmadhyeca virAjamAna Ahe. ___mANasAcyA hRdayAta ArasA Ahe. paNa tyAlA ApalA ceharA tyAta disata nAhI. ceharA tara tevhAca disela jevhA manAcI duvidhA naSTa hoIla. arthAta aMtaHkaraNAcyA Ata jara rAga, dveSa, kAma, krodha i.cI davidhA nasela tara zuddha paramAtma bhAvAcI anubhUtI hoU zakate. paraMtu ase hota nAhI yAce kAraNa to ArasA (hRdaya) duvidhAMnI sAMsArika moha mAyAtmaka kALImAmuLe ghUmila jhAlA Ahe.82 kabIrAne zuddha bhAvAnubhUtIcA mArga dAkhavatAnA mhaTale Ahe- jara tumhI zuddha AtmabhAvAce darzana karU icchitA tara hRdayarUpI ArasA svaccha karA. joparyaMta ArasA dhuLIne mAkhalelA asela toparyaMta AtmabhAvAcA sAkSAtkAra hoNAra nAhI.83 __paramatatvopalabdhI tevhAca sAdhya hoU zakate, jevhA tyAsAThI sAdhanAcyA rUpAta balidAna kele jAIla. hIca goSTa kabIra ApalyA sadhukkaDI bhASeta sAMgatAta- jo ApalyA mastakAcI rakSA karato, sAMsArika rAga ANi mamatvAmadhye lipta rAhato. tyAce mastaka jAte arthAt tyAlA tyAce vAstavika lakSa (dhyeya) tyAlA miLata nAhI. jo sAMsArika mamatvApAsUna dUra rAhato, to vAstavAta zuddhAtma bhAvAnurUpa mastakAlA prApta karU zakato. divyAtIla jyota puDhe-puDhe jaLata jAte ANi prakAza deta jAte.84 prakAza pasaraviNyAsAThI tyAlA jaLaNe Avazyaka Ahe. tyAcapramANe AdhyAtmika upalabdhihetU bhautika upalabdhI balidAna karAvI lAgela. ___ caitanya svarUpAcA svabhAva zAMta ANi vItarAga bhAva Ahe. azA svarUpAce dhyAna kelyAne AtmazuddhI ANi AtmasiddhI prApta hote. sarva jJAnIjanAMnI hAca mArga svIkAralA hotA.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ (688) ekA kADIce dona tukaDe karaNyAcI zaktI jyAMcyAta nAhI, azA zuddha caitanya svarUpa AtmA anaMta zaktIcA mAlaka Ahe. ekadA kA to jAgRta jhAlA, ApalyA svarUpAta tanmaya jhAlA tara dona ghaDIta (48 miniTAta) mokSa prApta karato.85 azA AtmatatyAlA prApta karaNyAsAThI mumukSU vicAra karato kI, yA saMsArarUpI cakrAta paDUna agodara samyagdarzana i. bhAvanAMce ciMtana kele nAhI. AtA tyAce ciMtana karato. ANi mithyAdarzana i. bhAvanAMcA tara punhA punhA ciMtana kele tyAce AtA ciMtana karIta nAhI. azA prakAre mI AtA pUrvabhAvita bhAvanAMcA tyAga karUna tyA apUrva bhAvanA karato Ahe. kAraNa kI azI bhAvanA bhavabhramaNAcyA vinAzAce kAraNa Ahe.86 ataHkaraNa zuddhatA ANi bhAvAMcI pavitratAsAThI vANIta, dhvanita, zabdAta, vicAra vimarzAta sadA satya asale pAhije. AtmabhAvamUlaka varIla vivecanAvarUna ase pratIta hote kI, trikAlAbAdhita satya he sarva ThikANI satyaca asate. kevaLa tyAcyA mULAparyaMta jAyalA pAhije. jainadarzanAcA dRSTikona khUpa udAra rAhilA Ahe. jainadharmAta bahuzrUta to asato jo ApalyA siddhAMtAcyA gADhA abhyAsaka asato va dusar2yAMcyA siddhAMtAcAsuddhA bArakAIne abhyAsU asato. maga dharmAdharmAtIla saMkIrNatA ApoApa dUra hote. AtmabhAvanece adhyayana kelyAne satyatAce kSetra vyApaka hote. satya tara virATa Ahe. satyAcyA aneka mArgAMcA vyApaka bodha hA satyAcI kharI oLakha hoNyAcA prazasta mArga Ahe. jyAcI jazI bhAvanA asate tyAlA tazI phaLa miLatAta. AtmyAcyA zuddhopayogAne prApta hoNAre phaLa muktI Ahe. AtmabhAvanene bhAvita bhavya jIvAMnA mokSa prApta hoto. AtmabhAvanecyA baLAneca bharata cakravartI ityAdIMnA mokSa prApta jhAle. zubhabhAvanene zuddhabhAvanA utpanna hote. mahAna adhyAtmayogI AcArya kundakunda, pUjyapAda haribhadrasUrI ityAdI AcAryAMnI sAdhakAlA mokSAnugAmI mArgAvara ArUDha hoNyAcI preraNA deNyAcyA hetUne zuddhopayoga kiMvA zuddha bhAvanAcA ApaApalyA graMthAta mArmika vizleSaNa kele Ahe. jara sUkSma dRSTIne pAhile tara anitya i. bArA bhAvanA ANi maitrI i. cAra bhAvanAMcA aMtima niSkarSa AtmyAcyA zuddha svarUpAlA svAyatta karaNe hAca Ahe. hI tI sthitI Ahe jithe karmabaddhatA hota nAhI. joparyaMta AtmA karmAne baddha rAhilA toparyaMta tyAlA ApalyA satya svarUpAcA sAkSAtkAra
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ (689) hoNAra nAhI. karmazrRMkhalA dona prakAracyA Aheta. eka azubha adhyavasAya va dusarI zubha adhyavasAya. azubha adhyavasAyAne pApAce baMdha hotAta ANi zubha adhyavasAyAne puNya baMdha hotAta. pApAcyA pariNAmasvarUpa jIva aneka prakAracyA daHkhAta paDato. sahana karato. naraka pApAce phaLa Ahe. vibhinna pazupakSyAMce duHkhamaya jIvana tyAMcyA pUrvajanmAcyA azubha karmAcA pariNAma Ahe. mAnava jIvanAta daridratA, duHkha, roga tathA aneka prakAracyA vipattI suddhA ApaApalyA Acarita karmAmuLe niSpanna Aheta. he sarva azubhopayogace pariNAma Aheta. asaMkhya, aneka prakArAcyA klezAcyArUpAta tyAcI pariNatI hote. azubhopayoga sarvathA tyAjya Ahe. tyAta grasta hoNyAce mukhya kAraNa ajJAna Ahe. jIva AtmA ANi jaDa nirjIva) yAMcA yathArtha bheda samajata nAhI. zarIrAcyA bhogAMnA va sAMsArika saMpattIlA to sarvoparI mAnato. hI vibhrAMtI Ahe. anitya bhAvanA yA vibhrAMtIlA dUra karaNyAcA ananya upAya Ahe. anitya bhAvanelA adhika zreSTha karaNyAcA bhAva azucI bhAvanAmadhye sannihita Ahe. varUna suMdara, sumadhura, surabhita, priya ANi AkarSaka karaNArA daihika kalevarAce vAstavika svarUpa upasthita hote. je zarIra itake ghRNAspada Ahe kI kSaNabhara suddhA ApaNa vAhU zakaNAra nAhI. deha tathA bhautika padArthAMcI nazvaratA yAce bhAna hotAca manAta sva ANi para yAtIla bhedAcI jANIva hote. AtmA ajIvApAsUna sarvathA bhinna Ahe. jaDa zarIra ityAdI barobara je sAhacarya Ahe te karmasaMyogAmuLe Ahe. he sAhacarya toparyaMta asela joparyaMta karma baMdhana saMpuSTAta yeta nAhI. karma toDaNyAsAThI prathama dRSTI azubhAvara jAte. vyaktI pApa soDate. kAraNa sarvAMcI hIca icchA asate kI, tyAMnA vyAdhI, dhanAbhAva, pArivArika duHkha nasAve. mhaNUna pApakarmAbaddala arucI utpanna hote. pariNAmasvarUpa sukhamaya mArgAkaDe to agrasara hoto. tazI tyAlA preraNA miLate. saMsArAcA eka pakSa ghora daHkhamaya Ahe. ANi eka pakSa bhautika dRSTIne vipula sukhamaya suddhA Ahe. devagatImadhye tara aparimita sukhaca sukha Ahe. yA saMsArAta suddhA saMpanna, dhanavAna, sattAdhIza, uccaadhikArI yukta vyaktI atyaMta suvidhApUrNa jIvana vyatIta karatAta. khANepiNe, rahana-sahana, sattA, pratiSThA i. sarva tyAMnA miLate. he sarva zubha karmAcyA pariNAmAce phaLa Ahe. paNa yAbarobara eka viDambanA Ahe. ekekALI sukhI asaNArI vyaktI acAnaka duHkhAcyA khAIta suddhA paDate. svastha asaNAre zarIra acAnaka vyAdhigrasta hoUna
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ (690) jAte. taruNAvasthetIla suMdara zarIra vRddhAvasthekaDe jhukU lAgale. vilAsa ANi ulhAsa viSAdAta badalate. mhaNUnaca saMsArabhAvaneta upAdhyAya vinayavijayajI atizaya hRdayasparzI zabdAta lihitAta. "kalaya saMsAra matidAruNaM' hA saMsAra atyaMta dAruNa, bhayaMkara duHkhAne vyApta Ahe. spaSTapaNe je disate zArIrika, mAnasika, Arthika, pArivArika, sAmAjika i. sthitItIla duHkhatara Ahetaca. paraMtu mAnava jyAMnA sukha samajato vAstavika te sukha nAhI. tyAcA pariNAma duHkha rUpAtaca prasphuTita hote. mhaNUna saMsArAtIla bhautika duHkhamaya avasthA ANi sukhamaya avasthA donhIhI kalyANakAraka nAhI. azubha lokhaMDAcI beDI Ahe tara zubha sonyAcI beDI Ahe. donhI hI zevaTI Aheta tara beDyAca. mhaNaje baMdhanaca baMdha, kadhIca sukha kiMvA zAMtI miLU zakata nAhI. kA Aheta hI baMdhane ? bhAvanA mULa uddezyAkaDe vaLavate. saMsAraavasthA bhava-bhramaNa, janmamaraNa kiMvA AvAgamanace kAraNa karma Ahe. sAMsArika AtmA anAdIkALApAsUna karmabaddha Aheta. he baMdhana AtmA svataHca toDaNyAsa samartha Ahe. anya koNatIhI zaktI karma toDaNyAsa samartha nAhI. AtmA svata:ca he kArya karU zakato. koNatehI kArya naSTa karaNyAsAThI agodara tyAce kAraNa zodhAve lAgate. tevhAca te naSTa karU zakato. kAraNa naSTa jhAle tara kArya ApoApa naSTa hote. jevhA AtmA yAkaDe vaLato tevhA tyAsa anubhava hoto kI karmAcA hetU Azrava Ahe. "AsamaMtAta zravati iti AzravaH' jo satata pravAhita rAhato tyAsa Azrava mhaNatAta. pANyAcA pravAha jyApramANe satata vAhata asato ANi sarovarAta. sAgarAta jAUna miLato. tyAcapramANe AzravadvArA AtmyAmadhye karma yetaca asatAta. AtmapradezAMzI ekarUpa hoUna jAtAta. AtmyAce cinmaya, AnaMdamaya tathA zaktimaya svarUpa Ahe tyAsa AvRtta karatAta. ase manAta ciMtana cAlate. bhAvAnupraNita hote. asA anubhava karato kI zubhAzubha yogAzrava i. dvArA puNyapApAtmaka je karma paramANubaddha hotAta te AtmAsAThI hitakArI nAhIta. te AtmyAce hanana karaNAre Aheta. zubha kiMvA puNyAtmaka baMdha, bAhya suvidhA-anukUlatA detAta. dhana, vaibhava ANi svargAce sukhahI detAta. paraMtu zevaTI te sarva bAhyarUpAne AkarSaka vATaNAre sukha duHkhakArakaca Aheta. ase ciMtana vAraMvAra kelyAne te prabala prabalatara hota jAte. khar2yA arthAne he udAtta bhAva manAta yetAta. maga pApamaya pravAhAlA ase thAMbavAve, azI sAhajikaca manAcI utsukatA jAgRta hote. jyAce samAdhAna saMvara-sam vRnoti iti saMvara' jo saMvara avarodha kiMvA nirodha karato tyAsa saMvara mhaNatAta. AcArya umAsvAtIne
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ (691) AzravanirodhaH saMvara88 hI jI paribhASA kelI Ahe tI yAca bhAvanecI ghotaka Ahe. AzravAne yeNAre kArmika pravAha thAMbaviNe mhaNajeca saMvara Ahe. sAMgAyalA tara hI goSTa phAra sAdhAraNa vATate paNa karmapravAhAlA rokaNyAsAThI AtmyAlA ApalA AMtarika parAkrama atyadhika sazakta ANi sudRDha rUpAta udghATita karAvA lAgato. tevhA tazI sthitI utpanna hote kI tyA pravAhAlA thAMbavale jAU zakate. AtmyAmadhye ase vaLa udbhavita karaNyAsAThI bhAvanece phAra moThe kRtitva siddha hote. jalasiMcanAne lahAnasA aMkura uttarottara vADhatA vADhatA ekA vizAla vRkSAce rUpa dhAraNa karatA tyAcapramANe bhAvanene anupraNita puruSArtha eka navIna UrjA ANi zaktI prApta karavite. jevhA jIvanAta saMvarAcI ArAdhanA sAdhya hote tevhA ase samajale pAhije kI sAdhakAce moThe kAma jhAle Ahe. paNa sAdhanecA mArga phAra vikaTa Ahe, itakIca sAdhanA sAdhya prAptIsAThI pure navhe sAdhya prAptIsAThI ajUna sAdhanA Avazyaka Ahe. jase pUrvI sUcita kele gele Ahe - AtmyAbarobara karmAce baMdhana kevhA jhAle ? tyAce uttara kuNI deU zakata nAhI, kAraNa jyAcA AdIca nAhI, tyAcyAsAThI kAlAvadhI nizcita kelA jAU zakata nAhI. mhaNUnaca saMvarAdvArA abhinava karma avaruddha jhAle tarI AtmyAta saMzliSTa karmAcA sarvathA kSaya hota nAhI. te avaziSTa karma Apale kAma karataca rAhAtAta. ApalyA zubhAzubha prakRtIcyA anurUpa udita hoUna AtmyAlA svabhAvAne pRthaka karata rAhAtAta. kadhI duHkhAtmaka sthitIdvArA AtmyAlA saMkliSTa athavA vyathita karata rAhAtAta ANi kadhI bhautika viSaya vAsanAtmaka svargAdika sukhAta vimohita karatAta. aMtarAtmabhAva mUlaka ciMtanAta jevhA jIva saMlagna rAhAto tevhA tyAcyA aMtaHkaraNAta eka navIna pariNAma udbhavita hoto. to vicAra karatI kI "mI mAjhyA saMcita karmAtA nirjIrNa karato, mhaNaje mAjhyA vizuddha, maLa rahita, ujjyata cinmaya bhAvAlA abhivyaktI miLela." nirjarA bhAvaneta teca tattva Ahe jyAlA jJAnI mahApuruSAMnI graMthakArAMnI ApalyA ApalyA zabdAta vividha prakAre prakaTa kele Ahe. kAraNa satyace punhA punhA varNana vhAyalA pAhije tyAcI punarAvRttI doSa nAhI, guNa Ahe. eka asatya goSTa zaMbhara lokAMnA sAMgitalI tara tyAtalyA aneka lokAMnA tI satya bATU lAgate tara maga satya ANi tathya jyAcyAta Ahe tyAce tara sAMgAyaceca kAya ? jara tyAce punhA punhA Avartana kele gele tara nizcita tyAcA prabhAva paDato. tapazcaraNAcA mukhya hetU nirjarA Ahe. "tapasya nirjarAca" 89vyA tattvArthasUtrAta
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ (692) pratipAdita nirjaracA hA sUtra hyAcA sUcaka Ahe. tapa tyAlAca mhaNatAta jo tApavato, paritapta karato. jo AtmyAlA paritatpa karato to karmabaMdhanAne udvelita hoto. ase udvelana kalyANakArI athavA zreyaskara kase hoU zakate hA prazna Ahe. hyA praznAlA gheUna suprasiddha dArzanika ANi naiyAyika dharmakIrtInI jainAMdvArA svIkRta tapasAdhanevara kaThora zabdAta AghAta kelA Ahe. tyAMcA eka zloka phAra prasiddha Ahe. jyAsa suprasiddha lekhaka rAhula sAMkRtyAyana yAMnI ApalyA "darzana digdarzana" pustakAta uddhRta kelA Ahe. OM veda prAmANyaM kasyApit kartRtvAdaH snAne dharmecchA jAtivAdAvalepaH / santApAraMbhaH pApahAnAya ceti, dhvasta prajJANAM paMca cihnAni jADye // 1) vedaca pramANa Aheta. 2) yA jagAcA koNI kartA nAhI. 3) snAnAdI bAhya zuddhIne dharma hoto. 4) janmAzrita jAtivAda tathya Ahe. 5) je garvapUrvaka ase mAnatAta kI, pApa miTaviNyAsAThI ta-heta-hece tapAcaraNAne saMtApa sahana karAveta-tyAMcI buddhI dhvasta jhAlelI Ahe. tyAMcyA jaDatece hI pAca cinhe Aheta. arthAta yA pAca goSTI mAnaNAre atyaMta jaDa ANi mUrkha Aheta. varIla pAca goSTIpaikI cAra goSTI vaidika dharmAlA lAgU hotAta. pAcavI gopTa dharmakIrtInI jaina dharmAlA uddezyUna mhaTalI Ahe. tyAce vizleSaNa karaNe ithe Avazyaka Ahe. yA saMdarbhAta nAthaparaMparetIla suprasiddha yogI bhartRharI je agodara ujjainace samrATa hote, tyAMcA zloka mananIya Ahe. bhogAna bhuktA vayameva bhuktA, tapo na taptA vayameva tapatAH / kAlo na yAto vayameva yAtAH tRSNA na jIrNA vayameva jIrNA // arthAta- ApaNa bhogAMnA bhogata nAhI tara bhogAMnI ApalyAlA bhogale Ahe. ApaNa tapa nAhI tapalo, tapAne ApalyAlA tApavile. veLa (kALa) nAhI vyatIta jhAlA. ApaNaca vyatIta hota Ahota. tRSNA jIrNa, vRddha, junI nAhI jhAlI. ApaNa jIrNa zIrNa jhAlota. dharmakIrtInI tapAlA saMtApa mhaTale Ahe. ithe AtA tyAcI carcA yogya hoNAra nAhI. jaina darzanAta tapAce zuddha mArmika vizleSaNa Ahe. kadAcita tyAkaDe tyAMce lakSa gele nasela. tevhA sAdhakAsa bhedajJAnAce vizeSa jJAna prApta hote. AtmA bhinna ANi zarIra bhinna Ahe. zarIrAlA hoNAre kaSTa kiMvA yAtanA hyA AtmyAlA hota nAhIta. he varUna zabdAne bolaNyAne navhe tara AMtarika dRSTIne tase vATale pAhije. tevhAca tyAce AtmapariNAma itake ucca
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ RANA SANSAR SASE FORNER hotAta kI, tyAlA maga daihika kaSTa duHkha kiMvA pIDA jyAlA dharmakIrtInI saMtApa mhaTale Ahe. saMtApa hota nAhI. to tyAsa karma nirjarAce hetU mAnUna ApalyA svataHta AdhyAtmika AnaMdAta magna hoUna jAto. jara ekhAdyA tapasvIlA tapa kelyAne kaSTAcI anubhUtI hota asela, duHkhI, udvigna hota asela tara tyA tapAlA tapa mhaNatA yeNAra nAhI. te phakta kAyAkleza mAtra Ahe. kAyAklezacA tapAta samAveza karatA yeNAra nAhI. kharA tapasvI AtmyAlA kleza hotAta ase muLI mAnataca nAhI. kAraNa to AtmA ANi deha yAta pUrNapaNe bheda mAnato. AtmA mhaNaje zarIra navhe. vrata, niyama, tapa ityAdIne zArIrika pIDA jhAlI tarI to tyAta prasannatecA anubhava karato. eka prazna asAhI Ahe kI vrata niyama yA sarva goSTIMnA anAvazyaka mAnale tara maga sAdhU-sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA hA caturvidha saMgha yAcyA astitvAce kAya ? kAraNa saMghAce cArahI staMbha vrata, AcAra-saMhitA va niyamopaniyama yAvara AdhArita Aheta. vrata, niyamopaniyama yAMnA zubhabaMdha rUpAta mAnatAta. paraMtu zubha bhAva asalyAzivAya jIva zuddha dazeta pohocU zakata nAhI. puNya eka azI sthitI Ahe tyAmuLe manuSya pApa pravRttIkaDe jhukato. ANi dharmapravRttImadhye suddhA jAU zakato. puNya tattvAlA nITapaNe na samajalyAmuLe manuSyAcyA manAta dvaMdva nirmANa hoto. paraMtu laukika dRSTIne kAhI sImeparyaMta puNya upAdeya Ahe. pApAmuLe jIva naraka va tiryaMca gatImadhye jAto. puNyAmuLe jIva devagatIta jAto. puNya va pApAcyA samAnatemuLe manuSya janma miLato. jevhA pApa puNya dohoMcA kSaya hoUna jAto tevhAca mokSa prApta hoto. 'puNya' zabdAcI vyutpattI 'punAtIti puNyam' jyAmuLe AtmyAta upazamabhAva prakaTa hoto ANi jo AtmazuddhIta sahAyaka Ahe tyAsa puNya mhaNatAta. je loka puNyAlA viSThesamAna tyAjya mhaNatAta tyAMnI samajAve kI puNya itake tuccha nAhI. jevhA loka puNyAcI upekSA karU lAgatAta tevhA zuddhopayogAta rahAta nAhIta ANi zubhopayogAcI vRttIsuddhA rahAta nAhI. azA sthitIta kevaLa vANI ANi carcA karaNyAtaca zuddhaupayogAcyA goSTI karatAta. paraMtu vyavahArAta mAtra jAstIta jAsta veLa azubha kAryAta vyatIta karatAta. AjacyA AtmavAdI lokAMce jIvana azAca prakArace Ahe je puNyAlA sarvathA heya va viSThAsamAna samajatAta. paraMtu pUrvajanmAcyA puNyodayAmuLe je vaibhava tyAMnA prApta hote, tyAcA agadI pUrNa upabhoga ghetAta. yAcA artha asA jhAlA
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ (694) kI, puNyAce phaLa tara pAhije tyAcA upayogahI karAyacA. prazna asA paDato kI puNya tara bhogAyace ANi tyApAsUna viraktahI rahAyace he kase ? svAnubhUtIce gANaM gAyalyAne kAhI svAnubhUtI hoU zakata nAhI. svAnubhUtI tara AtmyAcI nirAkula kaSAyavihIna va cAritra guNAcI zuddha avasthA asalI tara hote. dharmAta ramamANa jhAlelA AtmA jara zuddhopayoga yukta asela tara mokSa prApta karatI mhaNUna dayA, dAna, puNya vrata, ityAdi AcaraNAce hI mahattvapUrNa sthAna Ahe. anekAMnA dRSTIne vrata i. saMbaMdhI ciMtana karatAnA sarvAta prathama sAdhakAcyA bhUmikece vicAra karAyalA havI. saMsArAta sarva loka eka sArakhe nasatAta. dhArmikaloka kiMvA sAdhakavRnda suddhA Atma- zaktI, puruSArtha, parAkrama ityAdI dRSTIne bhinna-bhinna asatAta. A. kundakunda ityAdIMnI sAdhakAMnA uddezUna naizcayika dRSTIne je vivecana kele Ahe te yathArtha Ahe, sarvamAnya Ahe, azA bhUmiketa pohocalele sAdhakAMsAThI heca karaNIya Ahe... A. kundakunda mhaNatAta, hI zuddhopayomamaya bhUmikA dupprApya tara nAhI. paraMtu durlabha avazya Ahe. tyAsAThI sAdhakAlA atizaya AMtarika yuddha karAve lAgate. tevhA kuThe to mohAdI vibhAvAMnA jiMkUna AtmasthitImadhye zuddhopayogAta sthita hoU zakato. moharAjaparAjaya va upamitibhava prapaMca kathAsArakhe aneka graMtha lihUna jainAcAryAMnI AMtarika saMgrAmAce varNana kele Ahe. AgamAmadhye suddhA ase mahattvapUrNa sUtra prApta hotAta, jyAcA pUrvI ullekha kelA gelA Ahe. jo svataH ApalyAlA jiMkato toca khare sukha prApta karU zakato. sAdhakAcyA bhUmikenusAra sAdhanece upakrama gatizIla hotAta. dusar2yA zabdAta sAMgAyace jhAle tara te sAdhakAcyA yogyatevara AdhArita asatAta. mhaNUna anekAMta dRSTikonAtUna vrata, niyama, pratikramaNa, pratyAkhyAna, AlocanA, prAyazcita ityAdI Avazyaka Ahe.. yA kriyAmuLe zubhopayogAkaDUna zuddhopayogAkaDe gatI karaNyAta AdhAra miLato. kAraNa kI, yA kriyemuLe zubhayogAcI pravRttI hote. udA. ekhAdI vyaktI zramaNa dIkSA aMgIkAra karU icchite yAcA jarA kholavara vicAra karA - zramaNa dIkSece bAhyarUpa muNDana, kesa locana, liMga dhAraNa veSa parivartana i. Ahe. eka dIkSArthI jyA bhAvanene te dhAraNa karaNyAsa udyuta hoto, tI bhAvanA mumukSUzI (mokSArthIzI) juDalelI Ahe. AtmyAta karmabaMdhApAsUna mukta hoUna AdhyAtmika paramAnaMda prApta karaNyAcI tIvra bhAvanA Ahe. mhaNUnaca to dIkSA gheNyAsa tatpara hoto. jarI bAhyarUpAne zramaNa liMgAdI dhAraNa karato.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraMtu yA vyavahArAcyA muLAzI paramasatya-mokSa heca khare kAraNa Ahe. bAhya veza vagaire anAvazyaka nAhIta. kAraNa to prazasta patha Ahe. jo ApalyA dhyeyAprata pohocavato. pratyakSapaNe he vyAvahArika asela tarI saphala vidhikrama Ahe. AcArya pUjyapAda samAdhI zatakAmadhye AtmabhAvanA saMbaMdhI lihitAta avratAni parityaJya vrateSu pariniSThitaH / tyajentAnyapi samprApya paramapadamAtmanaH ||84|| avratAMcA parityAga karUna vratAmadhye pariniSTa hoUna sAdhaka AtmyAcyA paramapadAlA prApta karaNyAsAThI zuddha svarUpAcI anubhUtI prApta karUna, zuddhopayogAta sthira hoUna maga vyAvahArika vratAMcA tyAga karU zakato. AcArya pUjyapAdAMnI ithe avrata-vrata tathA AtmAce paramapada yA zuddhasvarUpa yA tIna muddayAMcI vyAkhyA kelI Ahe. tyAMnI prathama avratAMnA soDaNyAce vidhAna kele Ahe. mhaNajeca sAdhakAce vratarahita jIvana nasAve. vratAMce pAlana karAyalAca have. sAdhanAmArgAvara puDhe-puDhe jAUna tyA sAdhaneta itakyA uccasthAnI jAve kI svayameva tyAlA AtmasvarUpAcI anubhUtI vhAvI. tyAlA zuddhopayogAvasthAcA sAkSAtkAra vhAvA. tevhA kuThe vyAvahArika dRSTIne vrata gauNa hoUna jAtAta. kAraNa tyAce samagra jIvanaca vratamaya hoUna jAte. vratAMce prayatnapUrvaka pAlana karAve lAgata hote te AtA tyAce svAbhAvikapaNe pAlana hote. kiMcita mAtra suddhA avrata rahAtaca nAhIta. mUlataH vratAMcA arthaca hA Ahe kI svabhAvAta rAhaNe. paraMtu avrata parabhAvAvasthA Ahe. mhaNUna zuddhopayogAtmaka sthitIta vrata nasatAta ase mhaNU zakata nAhI. vratAdvAre jyAMcyA tyAga kelA jAto te parityakta bhAva svabhAvata: tyApAsUna dUra hoUna jAtAta. mhaNUna vratAMnA soDaNyAsaMbaMdhI je sAMgitale jAte te suddhA vyAvahArika Ahe. nizcayAta pohocalyAvara vyavahAra tara ApoApa saTato. soDAvA lAgata nAhI. maga tethe vrata gheNe, pALaNe, soDaNe he vikalpa asUca zakata nAhIta. tyA avastheta vratAmuLe lAbhAnvita AtmA Atmika ujjvalatA ANi zuddhatA sadA sarvadA sAThI jhAlelI asate. avratI vratamAdAya vratI jJAnaparAyaNaH / parAtajJAnasampanaH svameva paro bhavet / / 86 / / vratarahita vyaktI arthAta tI vyaktI jine laukika dRSTIne vrata nAhI ghetale. sAvadha avratAce pratyAkhyAna kele nAhI. tyAne vrata svIkArAve. punazca jJAnAcI ArAdhanA karAvI, jevhA tyAlA AtmyAce paramajJAna hote tevhA to paramAtma avasthA prApta karato. yA
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAtahI AcArya tyAca tattvAce AkhyAna karatAta. avrata, vrata ANi jJAna-tIna muddayAMnA ghetale Ahe. mAnasika, vAMcika, va kAyika dRSTIne sAvadha karmAMce apratyAkhyAna yA aparityAga avrata Ahe. avratIce jIvana dhArmika kAryApAsUna nehamI dUra rAhate. mhaNUna naMtara dhArmika unnatIcyA mArgAtIla prathama caraNa Ahe. vratAcA svIkAra karaNe je atyaMta Avazyaka Ahe. yAca goSTIbaddala AcArya pUjyapAda vratAMnA grahaNa karaNyAsaMbaMdhI yA zlokAta prathama caraNAta vidhAna karatAta. jevhA mANUsa vratAMcA svIkAra karato tevhApAsUna lageca tyAcyA pApayukta pravRttIMnA ALA basAyalA lAgato. to mana, vacana, zarIrAce saMvara sAdhU lAgato. zAstrIya bhASeta heca vratIce svarUpa Ahe. vrata ghetalyAnaMtara sAdhakAcI AdhyAtmika yAtrA suvyavasthitapaNe surU hote. mokSa prApta karaNyAcA agadI yogya mArga tyAcyAsAThI prazasta hoto. ANi to AtmajJAnAcyA dizene adhikAdhika pragatIzIla va prayatnazIla banato. bahirAtma bhAvanekaDana aMtarAtma bhAvanekaDe ANi aMtarAtma bhAvanekar3ana paramAtma bhAvanelA saMsparza karato. to paramAtma jJAna saMpanna hoto. svataH paramAtmasvarUpa banato. AcArya pUjyapAda suMdara varNana karatAta. yAta vyAvahArika naizcayika donhI bhUmikAMce samAdhAna hote. vyavahAra nayAnusAra vrata, pratijJA svIkAra karaNyAcI, pratilekhana pratikramaNa prAyazcita, AlocanA, pratyAlocanA i. kriyA karaNyAcI sArthakatA siddha hote. jevhA jJAnazuddha bhUmiketa praviSTa hote tevhA agodara sAMgitalyApramANe sarva kriyA bhAvaneta badalatAta. jIvanAcyA sahajateta samAviSTa hotAta. vyavahAra ANi nizcayAcI kasoTI nizcaya ANi vyavahArAcyA marmAlA samajaNe sope nAhI. yA dohoMcyA dArzanika gAbhyAparyaMta pohocalyAzivAya tyAce rahasya samajaNAra nAhI. sAdhakAcyA jIvanAce he dona pakSa Aheta. yA donhIMcI ApalI vizeSatA Ahe. upAdeyatA Ahe. paraMtu jI vyaktI yA gAbhyAparyaMta jAta nAhIta tI vyavahAra ANi nizcayAtIla marma jANU zakata nAhI. te saraLa zuddhopayoga athavA zuddhAtma bhAva yAMcI carcA karU lAgatAta. carcAca phakta karIta nAhIta tara te jIvanAtahI taseca AcaraNa karU lAgatAta. tyAMce ase mhaNaNe Ahe kI zuddhAtma tattvAcyA pariNamanAtaca dharmAcI ArAdhanA Ahe. bAhya sarvakriyA mhaNaje kevaLa vidhividhAna i. vyAvahArika Ahe. yA kriyA va vidhikramAnukaraNAne AtmyAce kalyANa hoNAra nAhI. he tara kevaLa karmakAMDa Aheta. yA karmakAMDAta tathAkathita dhArmika loka guraphaTale Aheta. AtmAcyA saMbaMdhI adhikAMza te vicAraca karIta nAhIta. bAhya kriyAta tyAga,
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAnAta, upavAsa i. tapa karaNyAta lAgalele asatAta. AtmajJAnAzivAya, zuddhAtmabhAva yAcA sAkSAtkAra jhAlyAzivAya yAMcyA mokSa ArAdhanelA kAya mahattva Ahe ? he tara sarva zubhopayoga mUlaka karma vyApAra Aheta. jyAcyAmuLe phAra tara svarga miLela. yA palIkaDe kAhI nAhI. svarga prAptI he kAya jIvanAce dhyeya Ahe ? laukika RddhI, samRddhI, vaibhava, saMpattI ANi sukha evaDheca pure Ahe ? azAprakAracI carcA karIta asatAta. ___ kAhI lokAMcI azI mAnyatA Ahe kI, tattvacarcA kelyAne jJAna utpanna hote. ANi jara azAne AtmajJAna hote tara maga bAhya kriyA karaNyAcI kAya AvazyakatA Ahe? ciMtana karaNAre asA vicAra karIta nAhIta kI te je bolata Aheta tI bhUmikA kevhAcI Ahe ? sAdhanecA eka vaijJAnika krama Ahe. prathama jIvanAtUna azubhAce niSkAsana karAyalA have. jIvanAta zuddha bhAva anAyAsa kasA nirmANa hoIla ? joparyaMta gRhasthAvastheta Ahota toparyaMta jIvanAta zubhAzubhAtmaka yoga pravRtta hotaca asatAta. mhaNUna gRhasthAvasthetIla sAdhakAlA sarvAta prathama ApalyA jIvanAtIla azubhayogAtmaka pravRttIMnA dUra karaNyAcI sAdhanA karAyalA havI. tyAce jIvana sarvathA niSpApa, nirmala, nirvadhya ANi nirdoSa vhAyalA pAhije. jIvanAcA asA pariSkAra saMskAra tyAlA sadpravRttIMzI joDela. satpravRttIMmadhye suddhA to Asakta hoNAra nAhI. puDhe pragatI karatA-karatA to itakA anAsakta hoUna jAIla kI "vyavahAra, vyavahArAsAThIca Ahe. mAjhyA AtmyAsAThI nAhI.' azA pariNAmAcI dhArA itakI ucca koTIparyaMta pohocela tevhA paramAvasthA prApta hoIla. maga gRharasthAvasthetahI utkRSTa sAdhanA mArgAvara ArUDha hoIla. hI itakI paramakoTIcI avasthA jevhA jIvanAta prApta hote te mukhatA tevhA svabhAvonmukhatA vyApta hote, svabhAva va vibhAvAce bhedajJAna prApta hote maga asA vicAra, ciMtana, manana karaNyAcA tathA bolaNyAcA tyAsa adhikAra Ahe. varIla rUpAta tattvacarcAzIla puruSAne thoDe AtmAvalokana karAve kI, kAya tyAMnI azAprakAracyA uccakoTIcyA bhUmikelA sparza kelA Ahe ? tyAMnI ghara parivAra, laukikadRSTA yAcA tyAga kelA Ahe ? jevhA yA sarva goSTI AtmasAta kelyA jAtAta, tyA AkAMkSAcA tyAga kelA jAto tevhA jIvanAlA vegaLeca vaLaNa lAgate. jIvanadhArAca badalUna jAte. maga AnaMdaghanajI, devacaMdrajI sArakhyA adhyAtmayogIsArakhI avasthA prApta hote. tyAMcyApramANe sahaja bhAvApanna, zuddhabhAvAta sthita mahApuruSa ase bolU zakatAta. ANi te je bolale Aheta te ApalyA sarvAMsAThI preraNA deNAre Ahe. paraMtu phakta uccakoTIcyA AtmajJAnAcI carcA kelyAne ANi vyAvahArika jIvanAta virakta avasthA nasela tara tyA phakta bolaNyAne
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ (698) kAya mokSa miLaNAra Ahe ? he tara ase jhAle kI "bolAcIcI kaDhI ANi bolAcAca bhAta." vicArAta ANi AcaraNAta sAmya asela taraca to AdhyAtmika mhaNAvA. mhaNUna asaM mhaNaNaMhI barobara nAhI kI, tyAMnI pratyAkhyAna pratikramaNa ANi saMyamAlA ApalyA svabhAvAta utaravale Ahe mhaNUna bAhya kAhIca AvazyakatA nAhI. __ jara tyAMnI jIvanAta te siddha karUna ghetale asate tara AtA vartamAnAta jase jagata Aheta tase kadhIca jagale nasate. tyAMcyA vAgaNyAta nizcitaca badala disalA asatA. AtmikajAgRtIcA prabhAva kadhIca lapUna rahAta nAhI. he kaTusatya Ahe kI, AMtarika durbalatA asalyAmuLe ase bolale gele Ahe. jara tattvajJAnAcyA gappA mArUna, ciMtana karUna jIvanAce dhyeya sAdhya hote tara vrata vagaire kazAlA karAyace ? sAMsArika jIvanapaNa jagAve. saMsArAcA, upabhoga ghyAvA, khAna-pAna, rahana-sahana i. madhye vrata, niyamAMce baMdhana hI nako. dharma sAdhalA jAvA ANi AtmaArAdhanA paNa gatizIla ThevAvI. AdhyAtmika jIvana jagaNyAcA hA svacchaMda vicAra jhAlA. vicAramAtra kelyAne phakta ciMtanAta ramamANa jhAlyAne siddhI prApta hota nasate. tyAsAThI cAritra mhaNaje AcaraNahI zuddha asAyalAca have. te hote vrata niyamAne. yAcA kholavara vicAra karaNyAcI AvazyakatA Ahe. phakta tattvacarcA mUlaka dharmArAdhanAcA prasAra kelyAne tyAcA viparIta pariNAma yeU zakato. jainasamAjAcI saMskArazIlatA, khAna-pAna, rahana-sahana, vyApAravyavasAya, yAtrA-pravAsa i. vividha kAryAMzI saMbaMdhita vratamUlaka anuzAsana baddhatA, niyamAnuvartitA, kuvyasana parityAga i.cA kramazaH lopa hoUna jAIla. tyAcA pariNAma asA yeIla kI, hajAro varSAMpAsUna mahAnajJAnI, saMta, ciMtaka sAdhaka yAMcyAdvAre paripoSita, saMvardhita saMskRtI eka divasa naSTa hoUna jAIla. mAtra tattvacarcA mUlaka dhArmika upakrama eka pratibaMdharahita, anuzAsanavarjita, jIvanasAriNIcA vistAra karaNyAta bala miLela. vAstavika nizcaya, zuddhanaya vA zuddhopayogAcyA dRSTIne ciMtana karaNAre vItarAga deva dvArA prarUpitauppannei vA vigameMi vA dhuvei vA yA tripadIcyA pRSThabhUmIvara AdhArita anekAMtika dRSTIne gahana ciMtana karAve, manana karAve, jagAcyA vAstavika svarUpAce Akalana karAve, ApalyA vyaktitva vA kRtitvAce parikSaNa karAve tathA samanvayAcA mArga svIkArAvA. joparyaMta te zuddhopayogAcyA atiucca bhUmikAlA adhikRtapaNe prApta karIta nAhI toparyaMta vrata, niyama i.cA Adara karAyalA pAhije. AcaraNa karAyalA pAhije. tyAcI anubhUtI karAyalA pAhije. anubhUtIne satyatattvAcA sAkSAtkAra hoto.
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ (699) "anubhUtI jJAnavibhUti" ase mahApuruSAMce vaktavyAMnI heca pratiphalita hote. phakta pralaMbita carcA karaNyAne nAhI. 'vAde vAde jAyate tattvabodhaH' vAda, carcA, vArtA, vicAra-vimarza ine tattvavodha hoto. vidvajjagatAta he sUtra phAra prasiddha Ahe. he khare Ahe kI vicAra-vimazani tattvabodha hoto. paraMtu tattvabodhAcA puDhacA krama Ahe. jIvanAta tyA tattvAMnA kriyAnvita karaNe. arthAta tyApramANe susaMskAramaya jIvana asAyalA have tadanurUpa kriyAzIlatAmadhye saMlagna rahAyatA have tevhAca te tattvajJAna AdhyAtmika rasAnubhUtI deU zakela. hAca anubhavarasa Ahe. AdhyAtmika AnaMda Ahe. paraMtu te sAdhanecyA pathAvara cAlaNyAneca prApta hoU zakato. AdhyAtmika jJAnAta tara kitI puruSArtha karAyalA havA. japa, tapa, dhyAna, saMyama, vrata, niyama, pratyAkhyAna i. ce mahattva samajUna Akalana karAyalA pAhije. jyA mahAna AcArya ANi jJAnI lokAMnI yA saMbaMdhI je prabodhana kele. sAdhanece vegavegaLe mArgadarzavile. tyAcA sAMgopAMga samyak adhyayana na karatA kevaLa carcAca karIta rAhilo tara kAya tyAMcyA RNAtUna mukta hoU zakU ? ApalyAlA tyAce adhyayana karAyalA pAhije. manana, ciMtana karAyalA pAhije.. ApalyA jIvanAta vicAra, anubhavAce mahattva avazya Ahe. paraMtu cikAlIna sAdhanecyA pariNAmasvarUpa mahApuruSAMnI gahana gaMbhIra sarvagrAhI ciMtanAdvArA je anubhava amRta saMcaya kele Ahe, tyAMcA upayoga hoUna Apale ciMtana vADhavUna tyApramANe anusaraNa kele tara zreyaskara hoIla. ekAMgI vicArAne AgrahAcI vRttI vADhIsa lAgate. Agraha vADhalA kI satya bAdhita hote. anAgrahAne jijJAsA balavattara banate. jijJAsAmadhye uttarottara anusaMdhAna ANi zodha yAMnA vAva asato. satya tara ApalyA rUpAta avasthita asateca. tyAlA svAyatta karaNyAcA ApalA vidhikrama Ahe. mhaNUna zAstrAMdvAre nirdezita mArgAlA mahattva dyAyalA pAhije. tyAce anukaraNa karAyalA pAhije. satyAlA jIvanAta kriyAnvita karaNe mhaNaje cAritrArAdhanA Ahe. kriyAnvayAcyA vidhiniSedha grahaNa tyAga, AdAna-pratyAkhyAna i. cI sarvathA aparihAryatA Ahe. varIla vivecanAcA niSkarSa asA Ahe kI sAdhakAne ApalyA sAdhanecI bhUmikecyA anurUpa dharmamUlaka AcAra ANi kriyA-prakriyA i. cA svIkAra karaNe Avazyakaca nAhI tara atyAvazyaka Ahe. kAraNa kI, paramalakSya zuddhAtma bhAvAcI siddhI kiMvA paramAtma bhAvAcI prAptImadhye yAMcI ananya upayogitA Ahe.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ FONTS zuddhAtmabhAvanelA dhAraNa karaNArA svataH zubhAzubha upayogAne mukta hoto. AtmyAce vizuddha rUpa varNAtIta, nirAkAra, nirvikAra, nirAmaya Ahe. tyAta tallIna hoto. samatva bhAvanene jagAlA pAhatA pAhatA svataHcyAca zuddhAtma svarUpAta lIna hA AtmA zuddha hoto, ANi jevhA zuddha hoto tevhA sAdhaka jIvanamukta dazelA prApta hoto. zubhAzubha bhAva rahAta nAhI tevhA jIvAtmA siddhAtmyAcyA sukhAcA itheca vartamAnAta cAMgalyAprakAre anubhava gheto. ____ azuddha bhAvanene saMsAra ANi zuddhabhAvanene muktI Ahe. hyAcyAvarUna he spaSTa hote kI AtmyAdvArAcA AtmyAcA uddhAra hoto. jo AtmabhAvaneta tallIna asato tyAlA niMdeta zoka hota nAhI ANi stutIta garva yeta nAhI. nAvArUpAta moha hota nAhI. tyAlA sarvatra samAdhIca asate. zuddhaAtmabhAvanA koTI koTI tapa, yajJa, tIrthayAtrA ityAdI kriyepekSA paNa zreSTha Ahe. zuddhabhAvanevAlA pratyeka dharmakArya bhAvasahita karato ANi dayA, dAna ityAdIne paNa karmAcI nirjarA karato. mhaNUna azubha bhAvanelA samajUna zubha bhAvanecyA mArgAne zuddhAtma bhAvanece ciMtana manana kele tara AtmA zuddha hoto ANi siddha gatIlA prApta karato. manuSyAce je aMtima dhyeya mokSa Ahe tyA dhyeyAlA prApta hoto.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha jaina siddhAnta thoka saMgraha bhA. 2 jodhapUra pR. 316 jinavANI zrI kanhaiyAlAla loDhAle jaina sAdhanA eka manovaijJAnika vizleSaNa pR. 102 appA kattA vikattA ya duhANa ya suhANaya appA mittamamittaMca duppaTTiya supachio / / 37 / / uttarAdhyayana sU. 20/37 pR. 342 imeNa ceva jujjhAhi, kiM te jujheNa vajjhato AcArAMga sUtra zru 5 a. 159. sU pR. 163 jo sahassa sahassANaM, saMgAme dujjae jie| egaM jiNeja appANaM esa separamo jao / / 34 / / uttarAdhyayana sU. 9/34 pR. 148 je egaM jANati te savva jaannti| je savvaM jANati se egaM jANati - AcArAMga sU zrR. 1. a. 4. u.3/29sU pR. 112 sohI ujjuyabhUyassa, dhammo suddharasa ciTThaI / nivvAMNaM paramaM jAi, ghayasitte bva pAvae / / 2 / / uttarAdhyayana sUtra 3/12 pR.67 AcArAMga niyukti gA. 163 kasehi appANaM jarehi appANaM - AcArAMga sUtra zru. 1, a, 4, u. 3 sU. 141 pR. 132 paMcindriyANi kohaM, mANaM mAyaM taheva lohaMca / dujjayaM ceva appANaM, savvaM appe jie jiyaM / / 36 / / uttarAdhyayana sU 9/36 pR. 148 appA appammi rao sammAiTThI havera phuDu jIvo jANai taM saNNANaM caradiha cArittamagutti / / 31 / / aSTapAhuDa bhAva pAhuDa gA. 31 7. 8. 10. ___ jeNa tattvaM vibujheja jeNa cittaM nnirujjhdi|
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. jeNa attA bisujjhejjataM NANaM jiNasAsaNe / / 268 / / mUlAcAra pUrvArdha 5/267. pR. 222 aSTa prAbhRta-bhAva prAbhRta gA. 76, pR. 100 bhAvaM tivihapayAraM suhAsuhaM suddhameva NAyavyaM / / ahamekko khalu suddho daMsaNaNANamaio sadAruvI / Na vi atthi majjha kiMci vi aNNa paramANumettaM pi // 38|| samayasAra gA. 38 pR. 81 ede sabbe bhAvA poggaladavva prinnaamnnippnnnnaa| kevalijiNehiM bhaNiyA kaha te jIvotti vuccaMti / / 44 / / jIvassa NAtthi vaNNo Na vi gaMdho Na viraso Na vi ya phaaso| samayasAra gA. 44, pR. 91 Na viruvaM Na sarIraMNa vi saMThANaM Na sNhnnnn||50|| samayasAra gA.50 pR. 103 jIvassa Natthi rAgo Na vi doso Neva vijade moho| No paccayANa kammaM cAvi se nntthi||51|| samayasAra gA. ja. pR. 103 ahamekko khalu suddho Nimmamao NANadaMsaNasamaggo / tamhi Thido tacitto sabve ede khayaM Nemi / / 73 / / samayasAra gA. 73. pR. 137 jIvo pariNamadi jadA suheNa asuheNa vA suho asuho / suddheNa tadA havAdi hi, pariNAma sabbhAvo / pravacanasAra 1/9 pR. 13 pravacana sAra gA. 181, pR. 355 zarIre vAci cAtmAnaM sandhatte vAk zarIrayoH / bhrAnto'bhrAntaH punastatvaM pRthageSAM viSudhyate / / samAdhizataka gA. 54, pustaka AtmabhAvanA pR. 214 zRNvannapyanyataH kAmaM vadannapi kalevarAt / nAtmAnaM bhAvayedbhinnaM yAvattAvanna mokSabhAk / / tathaiva bhAvayedehAd vyAvRptAtmAnamAtmani / yathA na purAtmAnaM dehesvapne'piyojayet || - samAdhi zataka gA. 81-82. pustaka AtmabhAvanA pR. 300-302 22.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. (703) jIvAdI saNaM sammattaM tesimAdhigamo NANaM / rAgAdIpariharaNaM caraNaM eso du mokkhapaho / / mottUNa NicchayaTaThaM, vavahAreNa vidusA pavaTTati / paramaTThamassidANa du jadINa kammakkhao vihio - samayasAra puNyapApa adhikAra gA. 155-156 pR. 249-250 appA appabhi rao samAiTThI havaMi phuDu jIvo / jANai taM saNNANaM caradiha cArittamaggutti | 31 // aSTaprAbhRta-bhAvaprabhRta gA. 31 pR. 79 samyagdarzanajJAna cAritrANimokSa mArgaH - tattvArtha sUtra a. 1 sUtra 1 suddhaM tu viyANaMto suddha cevappayaM lahadi jIvo / jANato du asuddhaM asuddhamevappayaM lahadi // 86 // pR. 29 appANamappaNa saMdhiaNa dopuNNapAvajogesu / daMsaNaNANamhi Thido icchAvirado ya aNNamhi // 87 // pR. 294 jo savvasaMgamuko jJAyAdi appANamapANo appA | vikammaM NokammaM cedAciMtedi eyatta // 88 // 294 samayasAra - upabhogamiMdiyehi davvANamacedaNAmidarANaMce daNagNamiradANaM / kuNAdi sammadiTThI taM savvaM NijjaraNimit // 93 // nirjarAadhikAra pR. 303 davve uvabhuMjate NiyamA jA yadi suhaM va dukkhaM vA / taM sudukkhamudiNaM vedadi adha NijjaraM jAdi / samayasAra nirjarA adhikAra gA. 194. pR. 304 paramANunityaM pahu rAgAdINaM hu. vijjade jassa / vi so jANAdi appANayaM tu savvAgamadharo vi // 201 || appANamayANato aNappayaM cAvi so ayANaMto / kaha hodi sammadiTThI jIvAjIve jayANaMto // 202 // samayasAra gA. 201, 202, 315 bhuMjaMtassa vi vivihe saccittAcittamissie davve / saMkhassa sedabhAvo Na di sabakadi kihago kATuM // 220 //
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ (704). SHRAgarponomerseenetriHIRessingamauutomaharjisthan 31. 32. taha NANisya vi vivihe saccittAcittAmissie davva / bhuMjaMtassa viNANaM Na sakkamaNNANadaMNeduM / / 221 / / jayai sa eva saMkho sedasahAvaM tayaM pajahidUNa | gaccheja kiNhabhAvaM taiyA sukkattaNaM pajahe / / 222 / / tahaNANi vi'jaiyA NANasahANaM tayaM pajahijUNa / aNNANeNa pariNado taiyA aNNANadaM gacche / / 223 // samayasAra gA. 220 te 223 pR. 243 AyAyAdi NANaMjIvAdI daMsaNaMca viNNeyaM / chajjIvaNikaM ca tahA maNadi carittattu bavahAro / / 276 / / AdA khu majjha NANaM jAdA me daMsaNaM crittNc| AdA paccakkhANaM AdA meM saMvaro jogo // 277|| samayasAra gA. 276, 277 pR. 109 jaha phalihamaNI suddho Na sayaM pariNamadi rAgamAdIhiM / raMgijadi aNNehiM duso rattAdIhi davvehiM / / 278 / / evaM NANI suddho Na sayaM pariNamadi rAgamAdIhiM / saijadi aNNehiM du so rAgAdIhiM dosehiM / / 279 / / Na ya rAgadosamohaM kuvvadi NANI kasAyabhAvaM vA / sayamappaNo Na so teNa kArago te siM bhAvANaM / / 280|| samayasAra gA. 278280, pR. 409 se 112 baMdhANaM ca sahAvaM viyANidu appaNo sahAvaMca / baMdhesu jo virajjadi so kammavimokkhaNaM kuNadi / / 293 / / samayasAra gA. 293, pR. 428 ko NAma bhaNijja buho NAduM savve parAie bhAve / majjhamiNaM ti ya vayaNaM jANato appayaM suddhaM / / 300|| samayasAra gA. 300, pR. 442 jadA vimuMcAra cedA kammaphalamaNaMtayaM / tadA vimutto havAdi jANao pAsao munnii||315|| samayasAra gA. 315, pR. 461 34. 35.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Footbal 37. 38. eyaM tu jANiUNaM uvasamaM Neva gacchade muuddho| NiggaTamaNa parassa ya sayaM ca buddhiM sivamapatto / / 382 / / kammaM jaM puvvakayaM suhAsuhamaNeyavittharavisesaM / tatto Niyattade appayaM tu jo so paDikkamaNaM / / 343 / / kammaM jaM suhamasuhaM jamhi ya bhAvamhi bajjhadi bhavissaM / tatto Niyattade jo so paccakkhANaM havadi cedA / / 384 / / jaM suhamasuhamudiNNaM saMpaDi ya aNeyavittharavisesaM / taM dosaM jo cedadi so khalu AloyaNaM cedA / / 385 / / NiccaM paccakkhANaM kuvvadi NiccaM paDikkamadi jo y| NicaM Aloceyadi so hu carittaM havadi cedA / / 386 // samayasAra gA. 382386 pR. 527, 533, 534 Na vi esa mokkhamaggo pAsaMDIgihimayAvi liMgANi / daMsaNaNANacarittANi mokkhamaggaM jiNA beMti / / 410 / / tamhA jahittu liMge sAgAraNagAraehiM vA gahide / daMsaNaNANacaritte appANaM juMja mokkhapahe ||411 / / samayasAra gA. 410-11 pR. 580, 581 2- saMbaMdho edesiM NAyavvo khIra- nniirnnaaenn| ekatto miliyANAM Niya-Niyasa'bhAvajuttANaM / / tattvasAra gA. 23, pR. 65 jahakuNai ko vi bheyaM pANiya-buddhANa takkajoeNaM / NANI vi tahA bheyaM karei varajhANajoeNaM / / 24 / / jhANeNa kuNai meyaM jIvANa taha ya kammANaM / ghettavvo Niya appA siddhasaruvo paro baMbho / / 25 / / malarahio NANamajo Nivasai siddhie Ariso siddho| tArisao dehattho paramo babho muNeyabvo // 26 // Nokamma-kammarahio kevala NANAiguNasamiddho jo| sohaM siddho Nicco ekko NirAlaMbo // 27 // siddhoMha suddhohaM aNaMtaNANAiguNasamiddho haM /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ (706) 40. aNaMtaNANAisamiddhoi dehapamANo Nicco asaMkhadeso amutto ya ||28|ttvsaar gA. 24 te 28 pR. 65 te 72 royaMsaDaNaM paDaNaM dehassa ya pivikkhaaNajarabharaNaM / jo appANaM jJAyadi muccai paMcadehehiM / / 49|| bhuMjaMto kammaphala bhAvaM moheNa kuNai suhamasuha / jai to puNNo vi baMdhai NANAvaraNAdi aTThavihaM / / 52 / tattvasAra gA. 52 pR. 42. AnaMda ghanacaubIsI - zreyAMsanAtha stavana pada 3-4 pR. 142 14. 45. 46. 47. AnaMda ghanacaubIsI - sumatinAtha prabhU stavana - gA. 2 te 5, pR. 60 AnaMda ghanacaubIsI - padmaprabhU stavana gA. 5,6 pR. 79, 80 edamhi rado NicaM saMtuTho hohi Niccamedamhi / edeNa hohi titto hohadi tuha uttamaM sokkhaM / / 206 / / pR. 325 samayasAra / tridhA zuddhamanuSTAnaM sacchAgna paratantratA, samyakpratyavRttizca tathA treva pracakSate // 210 / / viSayAtmAnu bandhaistu tridhAzuddhamudAhRtam / anuSThAnaM pradhAnatvaM jJeyamasya yathottaram / / 211 / / jainayoga graMtha catuSTaya - yogabiMdu zloka 210, 211 pR. 137 tusa mAsaM ghosato, bhAvavisuddho mahANabhAvo ya / NAmeNa ya sivabhUI kevalaNANI phuDaM jAo / / bhAveNa hoI Naggo bAhira liMgeNa kiMca NaggeNa / aSTaprAbhRta bhAvaprAbhRta gA. 53, pR. 89 kammapayaDINa NiyaraMNAsai bhAveNa davveNa / / aSTAprAbhRta bhAvaprAbhRta gA. 54, pR. 89 pAggattaNaM akajaM bhAvaNarahiyaM jiNehiM paNNattaM / iya NAUNa ya NicaM bhAvijahi appayaM dhIra / / 55 / / dehAdisaMgarahio mANakasAehiM sylprictto| appA appAmmi rao sa bhAvaliMgI have sAhU / / 56 / / 48.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ EMS 50. mamattiM parivajAmi Nimmamatimuvahindo / AlaMbaNaM ca me AdA avasesAI vosare // 57 / / AdA khu majjha NANe AdA me daMsaNe caritte ya / AdA paccakkhANe AdA me saMvare joge||58|| ego me sAsao appA NANadaMsaNa lakSaNo / sesA me bAhirA bhAvA savve saMjogalakkhaNA / / 59 / / bhAveha bhAvasuddhaM appA suvisuddhaNimamalaM ceva / lahu caugai caiUNaM jai icchAse sAsayaM sukkhaM // 60|| jo jIvo bhAvaMto jIvasahAvaM subhaavsNjutto| so jaramaraNaviNAsaM kuDai phuDaM lahai NivvANaM / / 61 / / jIvo jiNapaNNatto NANasahAo ya ceynnaashio| so jIvo NAyaccoM kammakkhayakAraNANimitte // 62|| bhAvaprAbhUta gA.55 te 65 pR. 90 te 94 jesiMjIvasahAvo Natthi abhAvo yasa te hoMti bhiNNadehA siddhA vacigoyaramatIdA / / 63|| arasamaruvamaMgadhaM avvataM ceyaNAguNamasadadaM / jANamaliMgaggahaNaM jIvamaNididaTThasaMThANaM / / 6 / / bhAvahi paMcapayAraM NANaM aNNANaNAsaNaM sigdham / bhAvaNabhAviviyasahio divasivasuhabhAyaNo hoi / / 65|| bhAvaprAbhRta gA.63 te 65 pR. 93 te 95 khayarAmaramaNukaraMjalimAlAhiM ca saMbhuyA viulA / cakkahararAyalacchI labbhaI bohI mubhAveNaM / / 75 / / bhAvaM tivihapayAraM suhAsuhaM suddhameva NAyatveM / asuhaMca aTTarudaM suha dhammaM jiNavaridehi // 76 / / suddhaM suddha sahAvaM appa appamiM taM ya NAyavyaM idi jiNavarehiM bhaNiyaM ja seyaM taM samAyaraha // 77|| bhAvaprAbhUta gA. 75 te 77, pR. 100
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ (708) 52. bhAvahi aNuvekkhAo adare paNavIsabhAvaNA bhAvi / bhAvarahieNa kiM puNa bAhiraliMgeNa kA yavvaM / / 96 / / bhAvaprAbhRta gA. 96. pR. aisohaNajoeNaM suddhaM hemaM havai jaha taha y| kAlAiladdhIe appA paramappao havadi / / 24 / / mokSa prAbhRta gA. 24, pR. 154 savve kasAya muttaM gAravabhayarAyadovAmohaM / lo yavavahAravirado appA jhAei jhANattho / / 27 / aSTaprAbhRta gA. 27 pR. 155 jeNa rAgo pare davve saMsArassa hiM kAraNaM / teNAvi joiNo NicaM kujA appe sabhAvaNA // 71 / / bharahe dussamakAle dhammajjhANaM havei sAhussa / taM appasabhAvaThide Na hu bhaNNai so vi abhaNANI / / 76 / / mokSaprAbhRta gA. 71 - 76 pR. 175-76 ajjavi tirayaNasuddhA appA sAevi lahai iMdattaM / loyaMtiyadevattaM tattha cuA Nibyudi jaMti // 77|| mokSaprAbhRta gA. 77, pR. 177 mokSa prAbhRta - NaviehiM jaM Navijjai jhAijjai aNavarayaM / bhuvvaMtehiM yuNijjai dehatthaM kiM pi taM muNaha // 103 / / pR. 186 aruhA siddhAyariyA ujjhAyA sAhu paMca parameTThI / te vi hu piTThahi Ade tamhA AdA hume saraNaM / / 104 / / pR. 186 sammatta saNNANaM saccaritahi sattavaM ceva / cauro ciTThahi Ade tamhA AdA hume saraNaM / / 105 / / pR. 186 nAhaM kasyacidasmi kazcana na me bhAvaH paro vidyte| muktvAtmAnamapAstarkamasamitiM jJAnekSaNAlaM kRtim / / yesyeSA matirasti cetAsi sadA jJAtAtmatatvasthiteH / baMdhastasya na yaMtritaM tribhuvanaM sAMsArikerbandhanaiH / tattvabhAvanA gA. 11, pR. 37 citropAyavitardhitopi na nijo dehApi ytraatmno| bhAvAH putrakalatramitratanayA jAmAtRtAtAdayaH / tatra svaM nijakarmapUrvavazagAH keSAM bhavanti sphuTa / 58.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60. 61 vijJAyeti manISiNA nijamatiH kAryA sadAtmAsthitA // 112 // tattvabhAvanA gA. 12, pR. 40 AtmA jJAnI paramamamalaM jJAnamAsevyamAnaH / kAyo'jJAnI vitarati punardhAramajJAnameva / / sarvatredaM jagati viditaM dIyo vidyamAnaM / kazvityAgI na hi khakusumaM kApi kasyApidatte / / 45|| tattvabhAvanA gA. 45, pR. 126-27 kAma krodha viSAda matsarabhadadveSa pramAdAdibhiH zuddhadhyAnavivRddhikArimanasaH sthairya yataH kSipyate / / kAThinyaM paritApadAnacaturhegno hutAzaikhi / / tyAjyAdhyAnavidhAyibhistata ime kAmodayo dUrataH / / 53|| tattvabhAvanA gA. 53. pR. 145 manonuzAsanam-AcArya tulasI prakaraNa 3, sUtra 1, pR. 32 vyAvRttadendriyagocarorugahana lolaM cariSNu ciraM / durvAra hRdayodare sthirataraM kRtvA manormakaTam / / dhyAnaM dhyAyati muktaye bhavataternirmukta bhogaspRho / nopAyena binA kRtA hi vidhaya siddhiM labhaMte dhruvam / / tattvabhAvanA gA. 54, pR. 147 zUro'haM zubhadhIrahaM paTurahaM sarvAdhikazrIrahaM / mAnyohaM guNavAnahaM vibhurahaM puMsAmahaM cAgraNIH / / ityAtmannapahAya duSkRtakarI tvaM sarvathA kalpanAma | zAzvaddhyAya tadAtmatatvamamalaM naizreyasI zrIryataH / / tattvabhAvanA gA.62. pu. 62. 63. 64. kAyaiH karmavinirmitaibahuvidhaiH sthulANudIrghadibhiH / nAtmA yAti kadAcanApi vikRti saMbadhyamAnaH sphuTaM / / raktAraktasitAsitA divasa nairAveSTayamAno'pikiM / raktaraktasitAsitAdiguNitAmapadyate vigrahaH / / tattvabhAvanA gA. 69, pR. 181
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66. 67. 68. 69. 70. (710) gauro rupadharo dRDhaH parivRDhaH sthUlaH kRzaH, karkazaH / gIrvANo manujaH, pazurnarakabhUH paMDhaH pumAnaMvAnA | mithyAtvaM vidadhAsi kalpanamidaM mUDho vibudhyAtmano / nitya jJAnamayasvabhAvamamalaM sarvavyApAyacyutam // 70 // tattvabhAvanA gA. 70, pR. 183 sarvAraMbha kaSAya saMgarahitaM zuddhopayogodyatam / tadrUpaM paramAtmano vikalilaM bAhyayavyapekSAtigaM // tanniH zreyasakAraNAya hRdaye kAryaM sadA vAparam / kRtyaM kvApi cikIrSavo na sudhiyaH kurvanti tadadhvaMsakaM // 71 // jo jAgarti zarIrakAryakaraNe vRttiM vidhatte yato / heyAdeyavicArazUnyahRdayo nAtmakriyAyAmasau // svArthaM ghumanA vimuMcatu tataH zazvaccharIrAdam / kAryasya pratibaMdha na yatate nippattikAmaH sudhI // 72 // tattvabhAvanA gA. 71, 72 pR. 185, 188 svasthe'karmaNi zAzvate vikalile vidvajjanaprArthita | saMprApye rahasAtmanA sthiradhiyA tvaM vidyamAne sati || bAhyaM saukhyamavAptumaMta virasaM kiM khidyase nazvaram / re siddhe zivamaMdire sati carau mA mUDha bhikSAM bhramaH // 74 // tattvabhAvanA gA. 74, pR. 192 karvANaH pariNAmameti vimalaM svargApavargazriyaM / prANI karamalamugraduHkhajanikAM zvabhrAdirItaM ytH|| gRhAnAH pariNAmamAdyamaparaM mucaMti saMtastataH / kurvantiha kutaH kadAcidahitaM hitvA hitaM dhIdhanA // 77 // tattvabhAvanA gA. 77. pR. 199 narakagatimazuddhaiH suMdaraiH svargavAsaM / zivapadamanavadyaM yAti zuddhairakarmA || sphuTamiha pariNAmaizcetanaH poSyamANai /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. (711) riti zivapadakA maiste vidheyA vizuddhaH // 78 // tattvabhAvanA gA. 78, pR. 201 zvabhrANAM avisahayamaMtarahitaM durjalpamanyonyajam / dAhacchedavibhedanAdijanitaM duHkhaM tirazravA param // nRNAM rogaviyogajanmamaraNaM svargekasAM mAnasam / vizvaM vIkSya sadeti kaSTakaliMta kAryA matirmuktaye // 79 // tattvabhAvanA gA. 79, pR. 203 sarvanazyati yatnato'pi raciMta kRtvA zramaM duSkaraM / kAryaM rUpamiva kSaNena salile sAMsArika sarvathA / yattatrApi vidhIyate vata kuto mUDha pravRttistvayA // kRtye kApi hi kevalazramakare na vyApriyaMta budhA // tattvabhAvanA 80, pR. 208 citropadavasaMkulAmurumalA niH svasthatAM saMsmRtiM / muktiM nityaM niraMtaronnata sukhAmattibhirvarjitAm // prANI kopi kaSAyamohitamatirno tattvato budhyate / muktvA muktimanuttamAmaparathA kiM saMskRtau rajyate // 81 // tattvabhAvanA gA. 81, pR. 210 re duHkhodayakAraNaM gurutaraMSadhnaMti pApaM janAH / kurvANA bahukAMkSA bahuvidhA hiMsA parAH SakriyAH // nirogatvAcikrarSiyA viddhato nApathyabhuktiraMgI / sarvAMgINamahoM vyatho dayakaraM kiM yAti rogohyam tattvabhAvanA gA. 82 pR. 212 nirjitamadamadanAnAM vAkkAyamano vikAra rahitAm / vinivRtta parAzAnAmi haiva mokSaH suvihitAnAm || 238|| prazamarati prakaraNa 15/ 238 pR. 166 karakaMDa caria le. kanakAmara viracita 9 / 13 pR. 129 pAtaMjalayogasUtra sAdhanapAdaM 2, sUtra 35 bahu paDhiyaI mUDhapara tAlamukkaI jeNa / ji AvakharutaM paDhahu sivapuri gammai jeNa || pAhuDadohA 97 pothI paDhipaDhi jagamuvA paMDitabhayA na koI /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ (712) 80. ekai aravara pIvakA paDhe su paMDita hoI - kabIragraMthAvalI sA. 9, pR. 104 rAeM raMgie hiyavaDae deu Na dIsai saMtu / dappaNi mailae biMbu jima eiDa jANiNibhaMtu / / paramAtmaprakAza 1/120, pR. halisahi kAi karai so dappaNu / jahi paDibiMba Na dIsai appaNu / / dhaMdhavAlu mo jaga paDitAsai / dhari acchaMtu Na gharapai dIsaI / / pAhuDa dohA 122 hiradA atira ArasoM mukha dekhyA na jAi / mukha tau tau pari dekhie, je manakI duvidyA jAi / / kabIra graMthAvalI sA. 8, pR. 82. 84. 85. jo darasana dekhyA cahiye to darapana maMjata rahiye / / jaba darapana lAge kAI, taba darasana kiyA na jAi / / kabIra graMthAvalI pada 261, pR. 411 sira rAkhe sira jAta hai, sira kATe sira soy| jaise bAtI dIpakI kaTi ujiyAra hoya - kabIra dohA sA. 277, pR. 95 bhaktimArganu rahasya pR. 183, 184 bhAvayAmi bhavAvarte bhAvanAH prAgabhAvitA: bhAvaye bhAvitA nemi bhava bhAvAya bhAvanaH / / 238 / / AtmAnuzAsana, zrIguNabhadrAcArya gA. 238, pR. 148 Atmazuddhopayoga le. zrI. buddhisAgarasUrIzvarajI gAthA 524, 525, 528, pR. 105 tattvArtha sUtra 9/1, pR. 206 tattvArtha sUtra 9/4, pR. 206 Avazyaka niyukti dIpikA pR. 204 87. 88.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa AThave upasaMhAra
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa AThave upasaMhAra vistRta rUpAta vivecana taseca vyAkhyAna vicAra ANi bhAva yAMcA sAra saMkSepa kiMvA navanIta rUpAta prastutikaraNa taseca tadviSayaka Avazyaka saMsUcanAMce saMyojana upasaMhAra Ahe. vyApaka rUpAta pratipAdita tattva svAyatta kele jAU zakatAta. jaina zAstrAta sUcita vistAra rUcI ANi saMkSepa rUcisaMjJaka vyAkhyA kramAta upasaMhAra saMkSepa rUcita samAhita Ahe. prastuta zodhagraMthAcA viSaya "jainadarzanAta 'bhAvanA yoga' yAce samIkSAtmaka vizleSaNa" Ahe. jyAta jaina darzanAcyA mAdhyamAne bhAvanezI saMbaMdhita samIkSAtmaka adhyayana prastuta kele Ahe. upasaMhArAtmaka dRSTIne paryAvalokana yA prakaraNAta kele Ahe. he jaga vaividhyapUrNa Ahe. kevaLa zarIra AkRtI, rAhANIkaranI tathA raMga, rUpa, veza, bhASA ityAdI rUpAtaca nAhI, bhAvanAtmaka dRSTIne suddhA janajIvanAta vibhinnatA Ahe. tyA bhinnatemadhye zubha bhAvanece jase vividha bheda athavA avasthA asatAta, tyAcapramANe azubhabhAvanecI paNa bhinna bhinna sthitI asate. kityeka prakAracyA vyaktI azA Aheta kI koNAcyAmadhye zubhabhAvanecI pradhAnatA Ahe. tyAcyA tAratamyAnusAra kramazaH ucca, uccatara va uccatama guNayukta puruSa dRSTigocara hotAta. jithe azubhabhAvanecI pradhAnatA asate tithe hiMsA, asatya, krodha, mAna, irSA, dveSa, ityAdI asatAta. vividha prakAracyA lokAMmadhye rAhUna paNa azubhApAsUna zubha ANi zubhAmadhUna paNa zuddhatvAcyA dizene sAdhakAcI vATacAla bhAvanedvArA kazAprakAre hoU zakate tyAce vivecana karaNyAcA prastuta zodhaprabaMdhAta alpasA prayatna kelA Ahe. azubhabhAvanA athavA azubha kAryAsAThI koNatyAhI prakAracyA zikSaNAcI garaja nasate. tyAcyAsAThI koNatIhI zALA athavA vidyApIThe nAhIta. vAITa bhAvadhArA athavA vAITa kAma loka samAjAtIla vikhuralelyA vAITa lokAMcyA anukaraNAne ANi tazA savayIMmuLe svataHca zikatAta.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ (714) zubha kiMvA zuddha bhAvanecyA vikAsAsAThI abhyAsAcI AvazyakatA Ahe. ApalyA AjUbAjUce vAtAvaraNa, ase asale pAhije kI jyAcyAmuLe pavitra bhAvanAMcA vikAsa hoIla. pavitra bhAvanene manuSyAce mAnasika svAsthya svastha rAhAte. pArivArika, sAmAjika, rASTrIya va vyAvahArIka jIvanAcyA unnatIsAThI ANi bhAva vizuddhIdvArA AtmavizuddhI karUna carama va parama lakSyAprata pohocaNyAsAThI bhAvanecyA zuddhIcI nitAMta AvazyakatA Ahe mhaNUnaca prastuta zodhaprabaMdhAta bhAvanecyA vividha prakArAMvara vicAra vistAta kelA Ahe. prakaraNa 1 : 'jaina saMskRti dharma ANi vAGmaya' bhAratAcI bhUmI parama pavitra bhUmI Ahe. hyA pRthvIcyA kaNAkaNAMmadhye dharma ANi mAnavatecI bhAvanA bharalelI Ahe. aneka dharmAcI janmabhUmI bhArata Ahe. hiMdU, jaina ANi bauddha i. dharma hyA puNyapavitra bhUmItUnaca utpanna jhAlele mahattvAce dharma Aheta. jaina dharmAne vizvAlA atyaMta viziSTa asAdhAraNa bheTa dilI Ahe ANi jagAcyA jIvamAtrAcyA sukhAcI taseca kalyANAcI maMgalabhAvanA hyA dharmAta nirUpita jhAlI Ahe. jaina dharma jJAtI, jAtI, deza, kALa, ityAdI baMdhanAne baddha nAhI. hA guNapradhAna dharma Ahe. vyaktI janmAne zreSTha nAhI karmAne zreSTha Ahe. bhagavAna mahAvIrAMnI AtmatattvAcyA dRSTIne jagAtale sarva jIva samAna Aheta azI maMgala vicAraNA prastuta kelI Ahe. mokSaprAptIcA adhikAra jasA puruSAMnA Ahe tasAca striyAMnA dekhIla Ahe. vizvAcyA nArI jAtIsAThI AdhyAtmika unnatIce maMgaladvAra bhagavAna mahAvIrAMnI kholUna dile ANi nArIcA suMdara gaurava kelA. SaTkAya jIvAMcyA rakSaNAdvArA jagAcyA lahAnAta lahAna jIvAlApaNa na mAraNyAcI ANi duHkha na deNyAcI uttama bhAvanA vyakta kelI Ahe. prastuta prakaraNAta jaina dharmAne mAnavAce je parama kalyANa kele Ahe tyAce prAraMbhI varNana kele Ahe. anya dharmApramANe jaina dharmAta paNa mAnavAlA vizvAcyA jIvasRSTIta sarvottama mhaTale Ahe. ANi hyA dharatIvarace tyAce Agamana vyartha na vhAve taseca bhavabhramaNa na karaNyAsAThI va parama padAcyA prAptIsAThI uttama sAdhanApaddhatI jaina dharmAne prastuta kelI Ahe. bhAratIya saMskRtIcyA dona dhArAMmadhye jaina saMskRtIce alaukika samarpaNa Ahe. varNita prakaraNAmadhye jaina dharmAcI prAcInatA, jaina dharmAta kALacakrAcI mAnyatA, zramaNa saMskRtIcI vizeSatA ityAdI viSayAMce varNana kele gele Ahe. jaina mAnyatepramANe anaMta covizI jhAlI Ahe. tyAtalyA vartamAna avasarpiNI kALacyA covIsa tIrthaMkara ANi carama tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra viSayI vivecana hyA
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNAta darzavile Ahe. bhagavAna mahAvIrAMcA upadeza ANi zruta paraMparA hyA viSayAvarapaNa Alekhana prastuta kele Ahe. jainadharma graMtha, Agama, Agama sAhityAcyA tIna vAcanA, tyAce vibhAjana, vargIkaraNa ANi battIsa AgamAMce varNana yAta kele Ahe. jaina dharmAce mukhya siddhAMta ANi bhagavAna mahAvIrAMcyA vANIce Agama graMthAta gaNadhara bhagavaMtAMnI je uttama prakAre saMkalana kele Ahe te jaina dharmAlA samajaNyAsAThI anivArya Ahe. bhagavAna mahAvIrAMcA upadeza AgamAcyA pAnApAnAtaca nAhIta zabdAzabdAta guMphalelA Ahe. tyAmuLe Agama graMthAce jaina samAjAvara mahAna upakAra Aheca. vizvAcyA AdhyAtmika kSetrAta paNa yAce adbhUta arpaNa Ahe. jaina dharmAlA samagrapaNe samajaNyAsAThI Agama graMthAMcyA abhyAsAcI nitAMta AvazyakatA Ahe. mhaNUnaca prastuta prakaraNAta zramaNa saMskRtI tyAcI vizeSatA ANi AgamagraMthAcA paricayAtmaka vivaraNa deNyAcA mI vinamra prayatna kelA Ahe. prakaraNa 2 : 'bhAvanecA Azaya mahattva ANi thoDakyAta paricaya' yA pRthvI varacyA mAnavAlA prApta jhAlelyA kAhI viziSTa saMpattImadhye 'mana' eka mahAna saMpattI Ahe. zAstrakArAMnI ANi jJAnI mahApuruSAMnI sAMgitale Ahe kI mana heca mAnavAcyA baMdha ANi mokSAce kAraNa Ahe. mAnavAcyA manAta vicArAce sanAtana cakra phirataca rAhAte. Adhunika manovaijJAnika paNa mAnavAcyA kityeka manovRttIMcA svIkAra kelA Ahe ANi tyAce zubha va azubha azA dona mukhya vibhAgAta vargIkaraNa kele Ahe. bhAva kiMvA bhAvanecA kAryAcyA niSpattImadhye phAra mahattvAcA vATA Ahe. dharmarUpa maMgala, utkRSTa, ujjvala, uttama kArya mhaNaje dhArmika vrata, AtmaupAsanece upakrama zama, saMveda, nirveda ANi saMyama. hyA sarvAMcI niSpattI bhAvanecyA abhyAsAzivAya hoNe zakya nAhI. jyApramANe kRSiudyogAta jala-siMcana paramAvazyaka Ahe tyAcI pAUsAcyA pANyAne, kAlavyAcyA pANyAne, vihirIcyA pANyAne paripUrtatA kelI jAte tyAcapramANe dharmAcyA pikAsAThI bhAvAtmaka jala-siMcana apekSita Ahe. bhAvanene anuprANIta hoUnaca vyaktI dharmAcyA mArgAvara agresara hoU zakato. dharmAcA mArga kaMTakAkIrNa Ahe ase mhaTale jAte. azA mArgAvara cAlaNe kaThINa Ahe. taseca dharmamArgAvara cAlaNAr2yA vyaktIlA pAvalopAvalI yeNAr2yA vighnAMnA, saMkaTAMnA, upasargAMnA sahana karAve lAgate. hA viSaya aMtaradvaMdAtmaka Ahe, AMtarika yuddha Ahe. azA sthitIta dharmamArgAvara ArUDha pathikAlA 'bhAvanA' AdhAra dete. tyAcyA AdhAre sAdhaka
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 716 ) anavarata cAlata rAhUna dhyeyAprada pohocato. hA mahimA bhAvanecA Ahe. tyAcyAmuLe sAdhaka hiMmata hArata nAhI. dharmaArAdhaneta bhAvanA jIvana jagaNyAcI, unnattI karaNyAcI zaktI deNyAce kArya karate. pratyeka mAnavAta zubha ANi azubha bhAvanecA saMgharSa satata cAlataca asato. vyaktIcA puruSArtha uNA paDatA kAmA naye. puruSArtha uttama asalA pAhije. mhaNaje tyAne uttarottara azubha bhAvanene mukta hoUna zubha bhAvanekaDe ANi zubha bhAvanepAsUna zuddha bhAvanekaDe pragatI kelI pAhije. bhAvanecyA kSetrAta samyaka puruSArtha mahAna upakAraka Tharela. hyA dusar2yA prakaraNAta jaina dharmAcyA aneka AcArya, vidvAnAMnI bhAva ANi bhAvanecI bhinnatA, bhAvanecI vyAkhyA ANi mAnavIya jAgRtIdvArA uttama bhAvanece kase ciMtana kele pAhije, bhAvanece lakSaNa, svarUpa, vistAra, vivecana ityAdI kase kele Ahe yAcA saMkSipta paricaya dilA Ahe. tyAce puDhacyA prakaraNAta vizleSaNAtmaka parizIlanAcyA rUpAta Ahe. jainAcAryAMcyA mate "bhAvanA bhavanAzinI" Ahe hyA bhAvanecI mULa saMkhyA bArA ANi cAra yogabhAvanA miLUna ekUNa soLA bhAvanA prasiddha Aheta. tyAMcA thoDakyAta paricaya deNyAcA prayatna yA prakaraNAta kelA Ahe. jaina dharmAta bhAvanece khUpaca mahattva Ahe. aneka jJAnI puruSAMnI bhAvanelA ajaraamara rUpAta sthira hoNyAce ananyatama sAdhana sAMgitale Ahe. bhAvanemadhye jIvalA ziva, AtmyAlA paramAtmA banaviNyAcI mahAnazaktI Ahe. svAdhyAya he jIvAce bhojana Ahe tara bhAvanA tyA bhojanAcA svAda Ahe. itake bhAvanece mahattva Ahe. prakaraNa 3 : 'ardhamAgadhi AgamAta bhAvanece vivecana' - tisar2yA prakaraNAta jaina Agama graMthAtAta bhAvanece je vivecana jhAle Ahe tyAce thoDakyAta varNana kele Ahe. vidvAnAMnI zAstrAMnA divya cakSU mhaTale Ahe. carmacakSudvArA ApaNa jagAtIla tyA padArthAMnA pAhU zakato, je sthUla Aheta. jyAMnA ApalyA netrAMnI pAhU zakata nAhI. paNa tyAMce Astitva mAtra nizcita Aheca. tyAcA ApaNa zAkhAcyA mAdhyamAne anubhava karU zakato. 'zAstIti iti zAstram' jo zAsita karato, vivekapUrvaka padArtha ANi bhAva prApta karaNyAcA mArga dAkhavato te zAstra zAstrAtahI tyA racanece sarvAdhika mahattva tyAMnA Ahe, je AptapuruSAMdvArA pratipAdita Aheta. AptapuruSa rAga, dveSa, moha,
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAyA, ityAdIMpAsUna dUra rAhAtAta. jJAnAcI samagra jyotI tyAMnA upalabdha asate. te nirapekSa rUpAta tattvadarzI asatAta, tyAMcI vacane trikAlabAdhita satya asatAta. te bhUta, vartamAna ANi bhaviSyavartI samasta padArthAMce taseca bhAvAMce samyaka vyAkhyAna karatAta. te Agama zabdAMdvArA vAcya Aheta. Agama tyA jJAna-vijJAnAcA ajastra srota Ahe, jyAce mUlaka anAdI kALApAsUna pravAhita Aheta. tyAcA pratyeka yugAta mahApuruSa AkhyAna karatAta. jaina dharma ANi darzana yAMcA mULa AdhAra Agama Aheta. AgamAcyA rUpAta ApalyAlA eka atyaMta mahattvapUrNa vAGmayanidhI prApta Ahe. bhagavAna mahAvIrAdvArA pratipAdita he uccatara, utkRSTatama sAhitya Ahe, jyAta sarvAMce hita samAviSTa Ahe. hitAcI dona rUpe Aheta- preyasa ANi zreyasa. laukika hitAsa preyasa mhaTale jAte ANi alaukika hitAsa zreyasa mhaTale jAte. AgamAcyA mahAsAgarAta yathAzaktI avagAhana nimajjana karUna bhAvanece vividha tattvAtmaka, vaividhyapUrNa tattvAMce samIkaraNa karaNyAcA yA prakaraNAta mI prayatna kelA Ahe. AgamAMcA sAgara tara athAMga Ahe, tyAta asalele jJAnaratnesuddhA asIma Aheta. ApalI sasIma zaktI ANi sAmarthyAdvArA jitake ANi je je prApta kele tyAce yathAsthAna varNana karaNyAcA mI vinamra prayatna kelA Ahe. jaina AgamagraMthAta sarvAdhika zraddheya ANi bhASecyA dRSTIne sarvAdhika prAcIna Agama AcArAMga Ahe. AcArAMga zabdAneca vidita hote kI prastuta graMthAta AcArasaMhitece varNana asela. tyA anusAra hyA graMthAta sAdhUcyA AcArAce atyaMta vaijJAnika sUkSma ANi vistRta Alekhana prApta hote. sAdhU-sAdhvIMnA AcaraNa karaNyAcyA pAca mahAvratAMcI sUkSma carcA AcArAMga sUtrAcyA bhAvanA' nAmaka adhyayanAta prApta hote. AgamAcyA hyA prathama aMga sUtrAtaca 'bhAvanA' zabda upalabdha hoto. pratyeka mahAvratAcyA pAca-pAca bhAvanA, azA ekaMdara paMcavIsa (25) bhAvanAMce atyaMta saraLa nirUpaNa AcArAMga sUtrAta prApta hote. AcArAMga sUtrAnaMtara samavAyAMga sUtra, praznavyAkaraNa sUtra i. AgamAta paNa hyA bhAvanece koThe saMkSipta tara koThe vistRta vivecana prApta hote. hyA bhAvanA sAdhUcyA mahAvratAlA dRDha banavaNyAsAThI atI utkRSTa Aheta. ___ anya Agama graMthAMta paNa anityAdI bArA bhAvanA taseca maitrI ityAdI cAra yoga bhAvanAMcA ullekha va koThe koThe vistRta vivecanapaNa prApta hote. uttarAdhyayana sUtrAta prazasta athavA zubha bhAvanece thoDakyAta varNana prApta hote ANi aprazasta bhAvanece Alekhana
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ (718) pahilyAMdAca hyA AgamAcyA 36vyA adhyayanAcyA aMtima gAtheta disUna yetAta. azAprakAre AgamAta bhAvaneviSayI je varNana prApta hote tyAcA ullekha tisar2yA prakaraNAta gaveSanAtmaka dRSTIne kelA Ahe. prakaraNa 4 : 'Agamottara kALacyA lekhakAMcA paricaya ANi azubhabhAvanA' Agamottara kALAta jyA jyA lekhakAMnI bhAvanesaMbadhI Alekhana kele Ahe tyAMcA hyA prakaraNAta thoDakyAta paricaya dilA Ahe. jaina darzanAmadhye mAnavAcyA manobhAvanece ANi AMtarika manovRttIce vistRta vizleSaNa kele gele Ahe. pratyeka mAnavAcyA manAta zubha kiMvA azubha bhAvanA satata mizrita hotaca asatAta. yA zubhAzubhatecA saMgharSa manuSyAlA nehamI duHkhI, kaSTI karata asato. mhaNUnaca akalyANakArI azubha bhAvanecA paricaya karaNe ANi tyApAsUna muktI miLaviNe anivAryaca Ahe. jaina dharmAcyA mAnyatenusAra pratyeka sAdhakAne kramavAra pApapravRttIne mukta hoUna zubha kalyANakArI puNyapravRttIcyA dizene pragatI kelI pAhije. dusar2yA zabdAta mhaTale tara doSAcA parihAra ANi guNAMcA svIkAra he mAnavAce khare kartavya Ahe. hI pravRttIca tyAlA paramazAMtI ANi paramasukha deIla. ___ azubha bhAvanene mukta hoUna zubha bhAvaneta ANi zevaTI zuddha bhAvanecyA dizene vivekapUrvaka pravRttI karaNyAce mArgadarzana vItarAga paramAtmA bhagavAna mahAvIrAMnI tyAMcyA sAdhakAlA vAraMvAra kele Ahe. kAraNa mAnavAcyA manAcyA gatIce ANi caMcalatece mojamApa kADhaNe phAraca kaThINa Ahe. zubhamadhUna azubhatekaDe khecUna neNyAce kAma manAcI caMcalatAca karate. mhaNUnaca zAstrakArAMnI pratyeka mAnavAlA ANi sAdhakAlA manAvara vijaya miLaviNyAsAThI athavA manAcyA azubha pravAhAvara aMkuza ThevaNyAsAThI punhA punhA nirdeza kelA Ahe. jaina darzanAmadhye azubha bhAvanAMce ANi tyAMcyA bhedAMce aneka ThikANI varNana prApta hote ANi pratyeka mokSArthI sAdhakAne azubha bhAvanAMvara vijaya miLavaNyAcA puruSArtha kelA pAhije ase paNa bhArapUrvaka darzavile Ahe. kAraNa azubha bhAvanene grAsalelyA vyaktI samAjAmadhye ghAtaka siddha hotAta. azubha bhAvanA asalelyA vyaktImadhye pAkhaMDa, ghamaMDa, krodha, kaTutA ANi ajJAna ityAdI durguNa asalyAne te baMdhanAne bAMdhale jAtAta. abhidhAna rAjendra koSAmadhye akalyANakArI azubha bhAvanecI carcA karatAnA azubha bhAvanelA aprazastabhAvanA nAvAne saMbodhile Ahe. tyAta hiMsA, asatya, corI, maithuna
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ (719) parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha hyA naU aprazasta bhAvanAMcA ullekha kelyAnaMtara bRhatkalyabhANyAmadhye varNita kAMdarpi ityAdI pAca azubha bhAvanAMcyA paMcavIsa prabhedAMce varNana prApta hote. taseca uttarAdhyayana sUtrAcyA chattisAvyA adhyayanAtapaNa hyA bhAvanece varNana prApta hote. uttarAdhyayana ANi bRhatkalpabhApyAta varNita bhAvanAMcyA nirUpaNAta khUpaca sAmya Ahe. akalyANakArI azubha bhAvanece varNana jyA jyA graMthAta prApta hote tyAce vivecana prastuta prakaraNAta varNita kele Ahe. prakaraNa 5 : 'Agamottara kALacyA jaina sAhityAtIla bhAvanece nirUpaNa' jaina darzanAta 'bhAvanA' hyA viSayAvara vistRta vivecana jhAle Ahe. jaina AgamacI ardhamAgadhI prAkRta bhASA va AgamAvara niyuktI, bhASya TIkA ityAdI prAkRta va saMskRta bhASeta jhAlelyA racanAMcyA zivAya svataMtra rUpAta vividha saiddhAMtika viSayAvara prAkRta, saMskRta racanA hota rAhilyA. jJAna va AcArasaMbaMdhI vividha aMga, upAMgAMce yA sAhityAta sAragarbhita vivecana jhAle Ahe. 'bhAvanA', 'jJAna' ANi 'caryA' yAMcI zRMkhalAbaddha racanA Ahe. 'bhAvanA' jJAnAlA kriyAnvita karaNyAce ananya sAdhana Ahe. mhaNUna jaina tattva siddhAMtAmadhye hyA viSayAcI vistRta carcA digaMbara, zvetAMbara mUrtipUjaka, sthAnakavAsI, terApaMthI hyA cArI phirakyAce AcArya, munirAja, taseca vartamAna kALacyA kAhI zrAvaka yAMnI bhAvanecyA vividha ciMtanabiMdUMnA svataMtra graMtharUpAta, lekharUpAta prakaraNarUpAta ANi dRSTAMta, kathAMdvArA gadya, padya athavA gadya-padya zailIta sAdhakAlA samajavaNyAcA jJAna deNyAcA jo zreSTha puruSArtha kelA Ahe. tyAce hyA pAcavyA prakaraNAta varNana kele Ahe. bhAvanece aneka prakAra Aheta. jase tisar2yA prakaraNAta varNita pAca mahAvratAcyA paMcavIsa bhAvanA. cauthyA prakaraNAta varNita pAca avrata cAra kaSAyAcyA miLUna naU ANi kAMdapaka ityAdI, pAca azubha bhAvanece paMcavIsa bheda arthAta 25 +9=24 azubha bhAvanA. anityAdI bArA vairAgya bhAvanA, maitrI ityAdI cAra yoga bhAvanA. jinakalpI bhAvanA jyAce varNana AgamAtIla bhAvanecyA tisar2yA prakaraNAta jhAle Ahe, SoDazakAraNa bhAvanA azyA prakAre azubha, zubha ANi zuddha bhAvanAMce aneka prakAra Aheta. bhAvanecyA saMkhyelA spaSTapaNe sAMgatA yeNAra nAhI. kAraNa jitake manAce bhAva vicArataraMga titakyA bhAvanece rUpa gheU , zakatAta. paraMtu jaina darzanAta sarvAdhika prasiddha anityAdi bArA bhAvanA Aheta, tyAce varNana prastuta prakaraNAta kele Ahe.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ hyA bArA bhAvanA dharmAce anusaMdhAna karaNAr2yA Aheta. dharmadhyAnAcyA hetUbhUta hyA bhAvanAMce ciMtana kelyAne AtmA Adarza pradezAta vicAraNyAce vAtAvaraNa jamavU zakato. caitanyasvarUpa AtmyAcI guNazaktI jI jhAkalI gelI Ahe, tyAce je kaMcanatva komejale Ahe, tyAcyA zuddhajJAna prakAzAvara je AvaraNa Ale Ahe, te dUra karUna AtmyAcyA zuddha svarUpAlA prakaTa karaNyAsAThI tyAyogya vAtAvaraNa banavaNe Avazyaka Ahe ANi te banavaNyAce suMdara kAma bArA bhAvanAMdvArA hote. dharmadhyAnAta praveza karaNyAsAThI hyA bhAvanA hetubhUta Aheta. hyAcyAtIla ekekA bhAvanece jicyA mULa svarUpAce dIrgha kALAparyaMta ciMtana kele ANi sarva kriyAkarma soDUna dile tara saMpUrNa bhavacakrAcA pherA nehamIsAThI suTato. hyA bArA bhAvanAMcyA prakaraNAcA upasaMhAra bArA bhAvanAMcyA ciMtanAcI paddhatI, tyAcA Azaya va niSkarSa ithe varNana kelA jAta Ahe. 1) anityabhAvanA - yoga ANi viyoga he mAnava jIvanAta yeNAre svAbhAvika anubhava Aheta. je prApta hote tyAlA yoga mhaNatAta. ANi prApta jhAlelI vastU naSTa hote tyAlA viyoga mhaNatAta. ApaNa svataH jamA kelelyA vastUMcA viyoga jhAlA kI duHkha hote. paraMtu ApalyA zarIrAsakaTa jitakyA paNa vastU dRzyamAna Aheta tyA nAzavAna Aheta. tyAMcA viyoga nizcita Ahe. azAveLI duHkha karU naye asA upadeza mahAna saMta AtmajJAnIyAMnI dilA Ahe. azA yoga ANi viyogAvara sUkSmapaNe kholavara vicAra karaNe mhaNaje anitya bhAvanA Ahe. manuSyAcyA manAta kALa, paristhitI ANi saMyogAcyA AdhArAne aneka icchA utpanna hotAta ANi naSTa hotAta. jyApramANe mahAsAgarAta lATA yetAta va vilina hotAta. paraMtu eka mahA icchA azI Ahe kI tI nehamI rAhAte. koNatyAhI kALAta. paristhitIta kiMvA saMyogAta tyAta parivartana hota nAhI. hI mahA icchA Ahe- 'duHkha rahita zAzvata sukha prApta karaNyAcI.' paNa te sukha adhikAMza manuSyAMnA prApta hota nAhI. tyAce kAraNa ase Ahe kI sukha kase prApta karAve hyAce jJAna nAhI. ajJAnI jIva sukha miLaviNyAsAThI bhautika vastU prApta karato. tyAMnA surakSita Thevato. tyAMcA upayoga karato. paraMtu tattvajJa mahApuruSa mhaNatAta kI bhautika vastUne duHkharahita zAzvata sukha miLaNe zakya nAhI. kAraNa bhautika vastU anitya Aheta. anitya vastUMnI nitya sukha kase miLaNAra ? nitya sukha nitya vastUneca miLate ANi tI nitya vastU Ahe AtmA. AtmA nitya Ahe ANi duHkharahita zAzvata sukhAne yukta Ahe. mhaNUna jo AtmyAta lIna hoto
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ aheidlalipala s RRIERASAJHamarhama tyAMnA duHkharahita zAzvata sukha prApta hote. yA kSaNabhaMgura saMsArAta nirvANAlA soDUna sarva vastU vinAzazIla Aheta. ___ vastUcyA anityatecA vicAra karUna, bhautika vastUmadhye moha ThevUna sukha prApta karaNyAcI icchA dUra karaNyAsAThI anitya bhAvanece ciMtana kele jAte. jyA vastUMcyA pratI mamatva Ahe tyA vastUMcA viyoga hoto tevhA duHkha hote ANi jyA vastUMcyA pratI mamatva nasate tyAMcyA viyogAne mAtra duHkha hota nAhI. kanyA janma ghete tevhApAsUna moThI hoIparyaMta kaSTa karUna kA hoInA tice pAlanapoSaNa kele jAte. tarI dekhIla yogya vayAta kanyelA dusar2yA gharI pAThavatAnA baeNNDabAje vAjavUna tilA niropa dilA jAto. kAraNa ticyA janmApAsUnaca nakkI jhAlele asate kI hI kanyA ApalyAkaDe rAhaNAra nAhI. eka divasa tilA parakyA gharI pAThavAve lAgela. azIca buddhI para padArthAMcyA pratI jhAlI tara duHkha hoNAra nAhI. he sarva bhautika padArtha mAjhe nAhIta azI buddhI hotAca tyAMnApaNa vAje vAjavUna niropa deNyAcI icchA hoIla. padArtha ApaNa jara soDale nAhI tarI te ApalyAlA soDaNAraca Ahe. raDatA raDatA paNa tyA padArthAMnA soDAve lAgela. tyAcyApekSA hasatA hasatA ApaNa svataHca tyAMcA tyAga kA karU naye ? raDatAraDatA jo soDato to bicArA, ANi hasatAhasatA jo soDato to bahAdUra. jo hasatA hasatA svataH soDato to buddhimAna ANi raDatA raDatA soDato to buddhU. anitya bhAvanA ApalyAlA bodhapATha dete kI sarva prathama bhautika vastUMcyA mamatvAlA soDA. jo bhautika vastUMcyA mamatvAcA tyAga karato to AtmasAdhanA barobara karU zakato. manuSyabhavAcA sadupayoga tyAga vairAgyAne hoto 'dehasya sAraM vratadhAraNaM ca.' buddhIcA upayoga tattvavicAraNene hoto. 'buddhe phalaM tattva vicAraNaM ca vAcaH phalaM prItakaraM narANAm' madhura ANi hitakAraka vacana bolaNe, anyAnA priyaprApta hoNe he vANIce phaLa Ahe. 'arthasya sAraM kila pAtradAnaM' dhanAcA phaLa supAtradAna Ahe. mhaNaje supAtradAna deNe dhanAcA sadupayoga Ahe. anitya bhAvanecyA ciMtanAne dona bodhapATha miLatAta. eka bodha hA miLato kI bhautika vastU nAzavaMta asalyAne tyAMcyA pratI rAgabhAva, mamatvabhAva TheU naye. ANi dusarA bodha hA miLato kI miLAlelyA zaktIcA naSTa hoNyApUrvIca sadupayoga karaNe hitAvaha Ahe. 2) azaraNabhAvanA - duHkhAta bhautika vastU athavA svajana ityAdI koNI
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHANAND (722) thinkiaasuriaNDalichwNICSONSHINABRINISNAGAjabARASNA koNAce rakSaNa karU zakata nAhI. jyApramANe bhautika vastU anitya asalyAne zAzvata sukha deU zakata nAhI. tyAcapramANe duHkha dUra paNa karU zakata nAhI. zaraNarUpa paNa hoU zakata nAhI. lahAnabALa AIcyA zaraNAta rAhato, vidyArthI zikSakAMcyA zaraNI jAto, rogI DaoNkTarAMcyA zaraNI jAto azAprakAre vegavegaLyA dRSTIne aneka jIva eka dusar2yAcyA zaraNI jAtAta. paNa tyA sarvAMce rakSaNa hoteca asA niyama nAhI. rogyAcyA pApakarmAcA udaya asalA tara vaidya ANi DaoNkTara paNa hAta jhaTakUna TAkatAta. puNyodaya asela taraca rakSaNa miLU zakate. dhana, svajana, snehI ANi baLa ityAdI koNIca jIvAlA ApattIne athavA mRtyUne vAcavU zakata nAhI. saMsAra duHkhAcyA agnIta horapaLata Ahe. koThehI sukha nAhI. jhopaDIta rAhaNAre abhAvAne grasta, kaSTAne vyAkULa Aheta; tara sonyAcyA mahalAta rAhaNAre ApalyA vegaLyAca duHkhAne prakaMpita Aheta. saMsArAta koNatAhI padArtha mANasAlA zaraNa deNyAsa samartha nAhI. tarIhI ajJAnI manuSya jagAtIla vastU ANi vyaktIMcyA mAge bhrAMta Ahe. tyAtaca sukha ANi AdhAra zodhata Ahe. paNa zevaTI mRtyU tara yeNAraca. lAcAra jIvatmyAlA oDhUna neNAraca. ApalyA AtmyAzivAya koNIhI zaraNarUpa nAhI mhaNUna sAdhakAne sAMsArika AzrayasthAnApAsUna parAGmukha hoUna AtmyAcI zaraNa ghyAvI. AtmA sarvataH svataMtra Ahe. AtmyAzivAya jitakA anAtma bhAva Ahe tyAlA zaraNa kiMvA sahArA mAnaNe ajJAna Ahe. jJAnAcyA AdhArAne manuSyAlA saMsArAcyA padArthAMcA tathA AtmyAcA yathArtha bodha prApta hoto. maga to samajato kI jagAta sarvAta zreSTha Azraya kiMvA zaraNa phakta paramAtmAca Ahe. ANi to prApta karaNyAcA mArga sadadharmAcaraNa Ahe. tyAneca parama zAMtI prApta hote. jaina dharmAnuyAyI bhagavAna mahAvIrAMce bhakta mhaNatAta- "arihaMte zaraNaM pavajAmi siddhe zaraNaM pavajAmi" mI arihaMtAce zaraNa svIkAra karato. mI siddhAMce zaraNa grahaNa karato. mahAvIrAMce yuga tarkAce yuga hote. bhagavAna jara mhaNAle asate kI 'mAjhyA zaraNI yA tumace kalyANa hoIla' tara ulaTa-sulaTa tarkAcyA bANAne bhagavAnAMvara ahaMkArAcA Aropa kelA asatA, mhaNUna mahAvIra hyA bAbatIta mauna rAhile. Ajace yuga vakra ANi jaDa buddhIce Ahe. 'mAjhyA zaraNI yA' ase mhaTalyAvara tara moThI samasyA jhAlI asatI. itakeca kAya PRINEETTE
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25ARANASI paNa 'mI zaraNAgatAMcA svIkAra karato' itake jarI mhaTale asate kiMvA svIkRtI sUcaka hokArArthI mAna jarI DolAvalI asatI tara itarAMcA ahaMkAra DivacalA gelA asatA. sAdhakAcI jevhA svataHcI ApalI tayArI hoIla tevhA to svataH aMtaHkaraNApAsUna bolU lAgela- "arihaMte saraNaM pavajjAmi, siddhe saraNaM pavajAmi''-- zaraNa svIkAra karato. yAta sAdhakAne khUpa vicArapUrvaka nirNaya gheUna pAya ucalalA Ahe ase sUcita hote. zaraNa to svIkArato jyAne ahaMkArAcA pUrNapaNe tyAga kelA Ahe ANi jo ahaMkArAcA tyAga karato tyAlA duHkha, dvaMdva, bhaya ciMtA rahAta nAhI. sAdhakAlA hA anubhava AlA pAhije kI - merA mujhameM kucha nahIM jo kucha hai so tora / terA tujhako sauMpate kyA lagatA hai mora / / samartha gurU rAmadAsasvAmIMcyA zaraNI samarpita jhAlyAnaMtara zivAjI, zivAjI hoU zakale. svAmI vivekAnaMdAMnI svataHlA svAmI rAmakRSNa paramahaMsAMcyA caraNI samarpita kele nasate tara te itakyA ucca sthAnI pohocale nasate. bhakta ziromaNI mIrAne svataHlA zrI kRSNAMcyA caraNI samarpita kele tyAmuLe tI zrIkRSNAta itakI tanmaya jhAlI kI khANepiNe zarIrAcI ciMtA sarva-sarva kAhI visarUna gelI. prastuta bhAvanece tathya heca Ahe kI sAdhakAne ApalyAmadhye varajutA (saralatA) mRdutA ANi vinaya ANaNyAsAThI ahaMkArAcA pUrNapaNe tyAga karAvA va ahaMkAra tevhAca naSTa hoIla jevhA to asA anubhava karela kI, ApaNa sAMsArika padArtha, vaibhava, pada ityAdIMnA zaraNarUpa mAnato te vAstavika AdhyAtmika dRSTIne AtmotthAnAcyA dRSTIne zaraNarUpa nAhIta. kAraNa te sarva nazvara Aheta. AtmA va paramAtmAca phakta zAzvata. nitya ANi paramazaktImaya, Anandamaya Ahe. tyAMce zaraNa gheNeca hitAvaha Ahe. hyA bhAvaneta he lakSyAta ThevAyalA have kI azaraNatecA vicAra karaNe mhaNaje ApalyAbaddalacI hIna bhAvanA Ahe ase samajU naye. hA tara sAttvikatA pUrNa vinitabhAva Ahe. jevhA ApaNa avAstavika, kalpita zaraNabhUta padArthAMce zaraNa soDU tevhAca tI bhAvanA vikasita hote. azaraNabhAvanA AtmyAcA utthAna karaNArI Ahe. saMsAra bhAvanA - jyA saMsArAlA manuSya nitya, sthira, sthAyI mAnato ANi tyAta vibhrAMta rAhato. satyamArgApAsUna bhramita hoto, to saMsAra nitya nAhI. saMsAra
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ (724) WRIVATHO R ROTESTION jalapravAhApramANe satata vahAta Ahe. yA saMsArAcyA svarUpAlA samajaNyAsAThI saMsAra bhAvanecyA ciMtanAcI AvazyakatA Ahe. tyAcyAzivAya janmamaraNAcyA AvAgamanAcyA pher2yAtUna suTU zakaNAra nAhI. jo saMsArAcI vAstavikatA samajata nAhI to saMsArAta aDakato. saMsAra eka raMgabhUmI Ahe, jIvarUpI naTa tyAta aneka rUpadhAraNa karato. naraka, tiryaMca, manuSya ANi devatA hyA cAra gatIta paribhramaNa karaNAr2yA jIvAce sagaLeca jIvasvajana Aheta. kAraNa ekaca jIva kadhI mAtA tara kadhI bahINa tara kadhI bhAU hoto. saMsArAta paribhramaNa karaNAr2yA eka jIvAce anya jIvAMbarobara sarva prakArace saMbaMdha jhAle Aheta, ANi te paNa ekacaveLI nAhI tara anaMta veLA. mhaNUna sagaLe jIva svajana Ahe. ANi jara sarva jIvAMnA parajana samajAyaca asela tara vartamAnamadhye jyAMnA jIva svajana mhaNato te dekhIla parajanaca Ahe. sagaLe saMbaMdha karmAmuLe utpanna jhAlele Aheta. ___jyApramANe gRhastha ekhAde ghara bhADyAne gheto ANi jevhA tyAcI AvazyakatA nasate. tevhA tyAlA soDUna deto ANi dusar2yA gharAta praveza karato, tyAcapramANe jIva bAMdhalelyA AyuSya karmAcyA upabhogAsAThI ekA yonIta praveza karato ANi tethIla karma bhogUna dusar2yA yonIta jAto. saMsArI jIva sarakArI nokarApramANe Ahe. jyApramANe kityeka sarakArI nokarAMnA amuka mudata pUrNa jhAlyAvara sthAna badalAve lAgate tyAcapramANe jIvAce tase karma bhogale gelyAvara yonI badalAvI lAgate. azA yA saMsArAcI vicitratA, parivartanazIlatA pAhUna saMsArabhoga bhogaNyAcI icchA hota nAhI, manAta tIvra vairAgya utpanna hote. sarva bhAratIya darzanAMcA mukhya hetU saMsArApAsUna muktI miLavaNe Ahe. mhaNUna saMsArAcyA svarUpAce varNana ANi tyApAsUna mukta hoNyAce vivecana prastuta bhAvaneta kele Ahe. ekatva bhAvanA - Apale he vartamAna jIvana aneka prakAracyA saMbaMdhAne baddha Ahe. pArivArika, sAmAjika, nAgarika, rASTrIya ANi antarrASTrIya aneka prakArace saMbaMdha hyA jIvanAzI juDalele Aheta. paraMtu he sarva saMbaMdha vyAvahArika ANi aupacArika Aheta. nizcaya dRSTIne AtmA asaMga ekaTAca Ahe. ekAkI Ahe. yA saMsArAtIla koNatyAhI vastUzI kiMvA vyaktIzI tyAcA koNatAhI saMbaMdha nAhI. je paNa saMbaMdha Aheta te Ramaithe
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ (725) anAdikALacyA karmAMmuLe Aheta. jIvAcA parama ekatvabhAva naSTa karaNAre karmaca Aheta. jara karma naSTa jhAle tara anekatA rAhaNAraca nAhI. tyAcI ekatA nehamIca avicchinna rAhIla. mI ekaTAca Ahe ase ciMtana karaNehI ekatva bhAvanA Ahe. mohAmuLe jIva dusar2yAsAThI pApa karato, paNa tarI tyAce phaLa tyAlA ekaTyAlAce bhogAve lAgatAta. mohAndha hoUna hyA jIvAne anaMta bhavAta dhana, zarIra svajana ityAdIMcI ciMtA kelI. paNa svataHcI thoDIpaNa ciMtA kelI nAhI. to svataHlAca visaralA. tyAlA ekatva bhAvanecyA ciMtanAnemI ekaTA Ahe ase ciMtana kele pAhije ANi jevhA ekatvAcI buddhI prApta hote tevhAca jIva svataHce hita sAdhya karaNyAsAThI tatpara banato. anyatva bhAvanA - zarIra ityAdI vastU mAjhyAhUna anya Aheta. mAjhyA nAhIta ase ciMtana karaNe anyatva bhAvanA Ahe. jI vastU svataHcI nAhI, tilA svataHcI mAnaNe mhaNaje mamatva Ahe. koNatI vastU mAjhI nAhI he jANaNyAsAThI prathama svataHce kAya Ahe he jANale pAhije. svataHce kAya Ahe he jANaNyAsAThI svataH koNa Ahe he jANale pAhije. nizcaya dRSTIne 'mI zuddha AtmA Ahe, zuddhajJAnAzivAya mAjhe kAhIca nAhI' ase ciMtana moha naSTa karaNyAce moThe sAdhana Ahe. zarIra ANi AtmA bhinna Aheta. zarIra kSaNika Ahe tara AtmA zAzvata Ahe. karmAmuLe AtmyAcA zarIrAbarobara saMyoga jhAlA. paraMtu he zarIra mAjhe nAhI tara tyAcyAvara mamatva kA karAve ? ase ciMtana anyatvabhAvaneta kele Ahe. saMsAracyA saMbaMdhAce bhavana svArthAcyA pAyAvaraca ubhe Aheta svArtha pUrNa hotAca saMbaMdha pUrNa hotAta. anyatvabhAvanA ApalyAlA bodha dete kI svajana, dhana tara jIvApAsUna bhinna Aheca Ahe, paNa jyAcyAbarobara sarvAta ghaniSTa saMbaMdha Ahe asA zarIrapaNa jIvAhUna anya Ahe. kAraNa jIva caitanyamaya Ahe ANi zarIra jaDa Ahe. jIva arUpI, nitya Ahe, zarIra rUpI, anitya Ahe. anyatva bhAvanecyA ciMtanAne mI zarIrahUna bhinna Ahe azI pratItI jhAlI tara jIva duHkhAcyA prasaMgI duHkhita hota nAhI. mRtyUne ghAbarata nAhI. kAraNa jIva amara Ahe. to kadhI marata nAhI. zarIrAcA nAza hoto. tevhA ajJAnI jIvAlA mI paNa melo asA bhrama hoto. paNa jJAnI va vivekIjIva AtmyAlA zarIrAhUna bhinna samajatAta. he zarIra jIvAlA rAhANyAcA, AdhAra Ahe. veLa jhAlI kI jIva eka zarIra soDUna dusar2yA zarIrAta athavA
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ (726) ekasthAna soDUna dusar2yA sthAnAlA jAto. mhaNaje AtmA AtmAce jJAna ityAdI guNa Apale Aheta tyAzivAya Apale kAhIca nAhI. AtmA jJAnamaya Ahe. tyAcyA jJAna guNAlA prakaTa karaNyAsAThI jJAnAvaraNIya karmAcA nAza kelA pAhije ANi jJAnAvaraNIya karmAcA nAza karaNyAsAThI mohanIya karma naSTa kele pAhije. mohanIya karma naSTa karaNyAsAThI saMyamAcI ArAdhanA kelI pAhije, ase kele tara manuSya bhava sArthaka hoto. anyatvabhAvanece satata ciMtana kele tara hA duHkhamaya paMcama kALa paNa jIvAlA duHkhI karU zakata nAhI. jo zarIra ANi AtmyAlA bhinna samajato tyAlA paramAtma svarUpAcI prAptI hote. azucI bhAvanA ekatva va anyatya bhAvanemadhye AtmA ANi AnAtmA yAMnA pRthaka samajaNyAcA bodha dilA Ahe. AtmA jyA zarIrAta rAhato tyAcA tyAlA moha hoto. kAraNa dIrghakALApAsUna AtmA hyA zarIrAta nivAsa karato. mhaNUna tyAcA moha suTata nAhI. zarIra va AtmA bhinna Ahe he samajalyAvara suddhA zarIrAbaddalacI pritI, sneha, AkarSaNa kamI hota nAhI. zarIrAbaddala AkarSaNa asaNyAce kAraNa kevaLa tyAce bAhya svarUpa Ahe. vizeSa ciMtana kelyAvara tyAce AMtarika khare svarUpa kitI ghRNAspada Ahe he samajate. jyA sauMdaryAcA garva karUna prANI ApalyA AtmyAlA visarUna jAto tyA sauMdaryAkhAlI kAya lapalele Ahe ? he pAhANyAsa tyAlA veLa nAhI. tyAcyA buddhIvara paDadA paDalA Ahe. to dUra karaNyAsAThI taseca zarIrAce vAstavika svarUpa samajaNyAsAThI azuci bhAvanece ciMtana karaNyAce prastuta bhAvaneta vivecana kele Ahe. nizcayAtmaka dRSTIne zuci - azucIce varNana ase hote kI jyAMce aMtaraMga zuddha nAhI tyAcI bAhya zucitA kevala phasavaNuka Ahe. jase gADhavAlA tIrthasnAna, kaDU phaLAlA guLAcA lepa, ujADa gharAlA toraNa, upAzI mANasAcyA zarIrAvara annAcA lepa, mAtIcyA phaLAlA raMgaraMgoTI karaNe hyAsAThI bAhya kriyA Aheta. cAMgale karma kelyAmuLe bAhyajIvana zuddha va nirmaLa hote tyAceca AMtarika jIvana niSkalaMka hote. hRdaya zuddha asela tara saMkalpavikalpa manAta yetaca nAhIta ANi jyAcyA manAta vikalpabhAva yeta nAhI tyAce mana dUSita hota nAhI. hyAlAca vAstavika zucitA mhaNatAta. zarIrAcyA azucIce ciMtana kelyAne mamatva dUra hote ANi mhaNUnaca hyA bhAvaneta
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ (727) zarIrAcyA azucItece varNana varNana kele Ahe. mhaNUnaca mhaTale Ahe - 'jagatkAyasvabhAvI ca saMvega vairAgyArthamaH'1 saMvega ANi vairAgyAsAThI saMsAra ANi zarIrAcyA svabhAvAcA vicAra kelA pAhije. Asrava bhAvanA - hA saMsAra karma pravAhAcyA pariNAmAMcA vistAra Ahe. karma ApalyA prakRtI va svarUpAnusAra vividha phaLe detAta joparyaMta tyAMcA pravAha gatizIla rAhAto. saMsArAtIla janma maraNAcecakra cAlUca rAhAte. jaina darzanAta yAlAca Asrava mhaNatAta. AsravAmuLe AtmyAta karma aNU praveza karatAta. naMtara te karmANU AtmyAbarobara dUdhapANyApramANe ekarUpa hotAta tyAlA karmebaMdha mhaNatAta. karmabaMdha jhAlyAnaMtara amuka kALa pasAra jhAlyAvara tyA karmAcA udaya hoto. karmodaya hoto tevhA karma svataHce phaLa deUna AtmyApAsUna vegaLe hotAta. karmAcyA udayAmuLe jIva saMsArAta paribhrama karatAta. azAprakAre jIvAcyA saMsAra paribhramaNAce kAraNa Asrava Ahe ase ciMtana karUna Asrava arthAta pApa karma yeNyAce je kAraNa Ahe tyAcA tyAga karaNyAce vivecana hyA Asrava bhAvaneta kele Ahe. saMvara bhAvanA - AranavabhAvanA saMsAraduHkhAce mULa Ahe. tyA saMsArAcyA duHkhAcA aMta AsravAcyA nirodhAzivAya hoNAra nAhI. mhaNUna mokSasukhAce icchuka Asrava nirodha karaNyAcA prayatna karatAta. Aranava nirodha mhaNaje saMvara. Aranava nirodha kelyAne karmarUpI kacarA AtmyAta praveza karata nAhI. saMvarabhAvaneta Aranaba nirodha karaNyAsAThI kAya kele pAhije hyAce vivecana kele Ahe. nirjarA bhAvanA - sarva karmAMcA kSaya karaNyAsAThI Asrava nirodharUpa saMvara Avazyaka Ahe, tyAcapramANe nirjarApaNa atyaMta jarUrI Ahe. nirjarA mhaNaje karmAcA kSaya, saMvarAne navyA karmAcA baMdha hota nAhI ANi nirjarAne pUrva baddha karmAcA kSaya hoto. mhaNUna AdhyAtmika vikAsAsAThI saMvara ANi nirjarA donhI Avazyaka Aheta. hyA bhAvaneta bArA prakAracyA tapAMce varNana kele gele Ahe. kAraNa tapa he Atmadharma Ahe. AtmyAcyA vikAsAsAThI atyaMta upayogI tattva Ahe. tapa bAhya ANi aMtaraMga zatrUcyA zreNilA parAjita karaNyAsAThI samartha zastrarUpa Ahe. tyAcyAmuLe vaibhava, labdhI ANi siddhI prApta hote. taseca svarga ANi mokSAparyaMta pohocavaNyAta sakSama asalyAne tapa saMpUrNa jagAlA pUjya Ahe. labdhI mhaNaje jIva Apale rUpa lahAna-moThe karU zakato, adRzya hoU zakato. azyA aneka prakAracyA zaktIlA labdhI mhaNatAta. taseca roga, upadrava ityAdIMcA vinAza karaNyAcyA zaktIlA siddhI mhaNatAta. tapAcyA acintya prabhAvAne anaMta zaktI prApta
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ hote. AtmyAta anaMta zaktI Ahe. tyAMnA prakaTa karaNAre tapa Ahe. labdhI ANi siddhIMcA upayoga yogI athavA tapasvI asAdhAraNa kAraNAzivAya karata nAhI. kAraNa tyAcA upayoga karaNe pramAdajanya Ahe. mahattvAcA viSaya karma nirjaga karaNyAcA Ahe. karma nirjarA tapAdvArA hote va aciMtya AtmazaktI paNa prApta hote. hI bhAvanA atyaMta mahattvapUrNa Ahe. kAraNa sarva darzanAMcA aMtima dhyeya mokSa Ahe. mokSa hyA bhAvanecyA ciMtanAne AcaraNAne prApta hoto. mana, vacana, kAyA yAMcI ekAgratA sAdhUna jara tapa kele tara dehadhyAsa suTato ANi jyAcA dehadhyAsa suTato to ApalyA dhyeyAparyaMta zIghratene pohocato. (728) lokabhAvanA jIva karmAcyA udayAne anAdI kALApAsUna hyA saMsArAta paribhramaNa karata Ahe. bhramaNa karaNAre jIva koNatyA koNatyA sthAnAta utpanna hotAta he jAgaNyAsAThI loka bhAvanece ciMtana kele jAte. loka mhaNaje vizva, jagata, ityAdI. zabdAMcA ekaca artha Ahe. hyA vizAla lokAmadhye hA jIva vegavegaLyA jAtImadhye arthAta ekendriya dviiMdriya ityAdI jAtIMmadhye (ithe jAtIcA artha samUha hoto.) bhramaNa karUna AlA. hyA janmAta je kAhI prApta jhAle Ahe te navIna kAhIca nAhI, bhUtakALAta anaMta veLA anaMta svajana miLAle, vaibhava ityAdI ekatra kele. paraMtu mRtyU hotAca te sarva kAhI soDUna jIva tethUna nighUna gelA. tyAmuLe he sarva nirarthaka Ahe, ase jJAna hyA loka bhAvanecyA ciMtanAne prApta hote. jyA jIvAvara lokabhAvanecyA hyA bodhAcA prabhAva paDato to jIva virAgI jhAlyAzivAya rahAta nAhI. azAprakAre hyA bhAvanece vivecana kele Ahe. bodhidurlabha bhAvanA lokabhAvaneta vicArAnaMtara bodhidurlabha bhAvaneta ase vicAra Aheta kI hyA vizAla vizvAta anaMta kALApAsUna bhramaNa karaNAr2yA yA jIvAlA sarva bhAva anaMtaveLA miLAle Aheta. paNa eka bhAva tyAlA miLAlA nAhI. to mhaNaje bodhI bodhI mhaNaje samyagdarzana samyaktva samakita zraddhA he sarva ekArthavAcaka zabda Aheta. bodhI prApta hoNe durlabha Ahe. tyAcA vicAra karaNe, bodhI durbhata bhAvanA Ahe. durlabha bodhI sulabha kazI hoU zakate tyAce vivecana hyA bhAvaneta kele Ahe. lokakalyANa ANi loka mAMgalyAcyA uttama dhyeyAne bhAvanesaMbadhI taseca bhAvanecyA bArA prakArAMviSayI saraLa, madhura, pravAhI zailIta je varNana kelele Ahe te parama - 3
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ (729) upakArI Ahe. aneka sAdhaka AtmyAcyA jIvanAmadhye vairAgyAcA vikAsa hoNyAsAThI, ANi te saMsArAne virakta hoUna mokSamArgAce sAdhaka ANi ArAdhaka banAve, pApa pravRttIne nivRtta hoUna puNya pravRttImadhye pragatI karAvI, ase suMdara parama adhyAtmarasAne yukta lekhana aneka mahAna ciMtakAcyA ciMtanAcA prasAda Ahe. tyA ciMtanAcyA cAMdaNIcA prakAza saMsArI jIvAcyA ajJAna aMdhakArAlA dUra karUna jJAnAcA prakAza karaNArA Ahe. dharmabhAvanA - hyA bhAvaneta sAdhaka dharmaciMtana karato. sAdhakAcI pUrNa niSThA hI asate kI dharmaca jIvanAta sarvoparI Ahe ANi jevhA dharmAcyA zreSThatecI tyAlA samaja yete tevhA dharmAcaraNa karaNyAcI bhAvanA utpanna hote. dharma prANimAtrAcyA kalyANAsAThI Ahe, hita ANi AtmazAMtIsAThI Ahe, tyAce prakAra ityAdIMce hyA bhAvaneta varNana kele Ahe. dharma bhAvanecyA ciMtanAne jJAna hote kI mAnava jIvana tejasvI va unnata karaNyAsAThI, saMskAra dRDha karaNyAsAThI dharmaca sarva zreSTha Ahe. dharmAne mAnavAcA, mAnavatecA, mAnava AtmyAcA vikAsa hoto. jyAlA dharmAcI rucI asate, tyAce jIvana sArthaka asate. AMbA pikalyAvara tyAcA rasa AMbyAtaca asato. paraMtu bAherUna kezarI raMga disalyAzivAya rahAta nAhI, tyAcapramANe jyAcyA hRdayAta dharma Ahe to bAhera tyAcyA vyavahArAta, AcaraNAta disalyA zivAya rahAta nAhI. dharmabhAvanA jIvanAlA sadaguNAMnI sugaMdhita banavate. dharma hRdayAta ghusalelI dAnavIya vRttI, svArtha-lipsA kADhUna TAkato ANi tyAta mAnavatecI prANapratiSThA karato. hRdayAta dharmarUpI sUryAcA prakAza hotAca ajJAna, moha, mada matsara ityAdIMcA aMdhakAra dUra hoto. dharmamaMgala lakSmIce krIDAsthAna Ahe. dharma jagAce sAra tatva Ahe, sarva jIvanAvara dayAbhAva abhayabhAvanA dharma Ahe. saMpUrNa bhaya dUra karaNArA dharma Ahe. dharma siddha gatIcI ziDI Ahe. jyApramANe ziDI caDhaNyAsAThI pAyar2yA asatAta tyApramANe mokSAta pohocaNyAsAThI guNasthAnakrama Aroha Ahe. azAprakAre hyA bhAvaneta vivecana kele Ahe. je sAdhakAlA unnata sthAnI pohacaviNyAsAThI sakSama Ahe. ApalyA samora dharmAce dona rUpe disUna yetAta. eka AcaraNAtmaka va dusare upAsanAtmaka. AcaraNa mhaNaje jIvanacaryA ANi upAsanA mhaNaje karmakANDa, AcaraNa pradhAna dharmAne anaitikatA, aparAdha, asamAjikatA kamI hote. paraMtu AcaraNAce prAdhAnya
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ kamI jhAle Ahe va upAsanA vADhalI Ahe. pariNAmasvarUpI dhArmika disaNAr2yA vyaktIMcA vyavahAra paNa aparAdhapUrNa hoU lAgalA Ahe. mAtra upAsanene paramAtmyAcA sAkSAtkAra hota nAhI kAraNa AcaraNa rahita kriyAkarma kityekadA mAtra abhinayaca asate. mhaNUnaca AcaraNa zuddhIsAThI hyA dharmabhAvaneta sAgAra ANi aNagAra dharmAce vivecana kele Ahe. akarA pratimAMce varNana paNa kele Ahe. azA prakAre hyA bArA bhAvanAMcyA ciMtanAta mAnava mAtrAcyAca kAya paNa jIvamAtrAcyA kalyANAcI bhAvanA Ahe. sarva janahitAya, sarvajanasukhAya azI pravRttI karaNyAcI preraNA hyA bhAvanecyA ciMtanAne prApta hote. saMskRta, prAkRta, prAcya bhASAMzivAya hindI, marAThI, gujarAtI, rAjasthAnI, iMgrajI i. bhASetahI yA bhAvanece vivecana kele gele Ahe. AgamApAsUna cAlata AlelA hA divyabhavya, pAvana, vaicArika srota vartamAna yugIna maniSIMcyA suMdara geya kAvyAcyA rUpAta atizaya preraka svarUpAta upalabdha Aheta. hA mumukSUcyA dRSTIne phAra bhAgyAcA viSaya Ahe. bArA bhAvanAMcA kramika vikAsa - sarvasAmAnya kramAcyA dRSTIne vicAra kelA tara prAraMbhika sahA bhAvanA vairAgya utpAdaka Aheta ANi zevaTacyA sahA bhAvanA tattvaparaka Aheta. pratyeka kramAta paNa svAbhAvika vikAsa disUna yeto jase - jevhA prANI padArthAMcI anityatA, kSaNabhaMguratA ityAdIMce anitya bhAvaneta ciMtana karato, tevhA tyAMnA surakSita ThevaNyAce aneka upAya zodhato. naMtara mRtyU, vRddhatva ityAdI TALaNyAsAThI vicAra karato tevhA azaraNa bhAvanA sAMgate, viyoga hoNe hA saMyogAcA sahaja svabhAva Ahe. tyAcyAsAThI koNateca auSadha nAhI, maNI, maMtra, taMtra nAhIta, je svataHlA athavA svajanAMnA vAcavU zakatIla athavA zaraNa rUpa hotIla. tevhA manuSya vicAra karato kI jarI kAhI saMyogAMcA viyoga jhAlA tarI anya saMyoga tara miLatIlacanA. tevhA saMsAra bhAvanecyA mAdhyamAne hA bhramapaNa dUra kelA jAto kI saMyogAta sukha nAhI. saMyoga duHkharUpaca Aheta tarI mohagrasta prANI vicAra karato kI duHkha sagaLe miLUna bhogavUna gheU. tyAcyA uttarAta ekatvabhAvanA sAMgate, are bhoLyA prANyA duHkha sagaLe miLUna athavA vATUna bhogale jAta nAhI. te ekaTyAlAca bhogAve lAgate. hyA goSTIlA anyatva bhAvanA ANakhI jAsta dRDha karate kI tujhe svataHce zarIra dekhIla tulA sAtha deta nAhI tara maga putra, mitra, svajana hyAMcyAta kA mohIta hoto ? te sagaLe anya Aheta. puDhe azucibhAvanA mAnavAlA mohanidretUna jAgRta karate kI jyA zarIrAcyA pratI tulA itakI AsaktI Ahe te zarIra kitI ghRNita, malIna Ahe tyAcA tara tU vicAra kara ! azAprakAre prathama sahA bhAvanAMce
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ P (731) ciMtana kele tara saMsAra, zarIra ANi bhogAMcyA pratI viraktI AlyAzivAya rahAta nAhI. ___ jevhA hA AtmA zarIra ANi padArthAMpAsUna viravata hoto tevhA AtmazuddhIcyA dizene puDhe vATacAla karaNyAsAThI AmnavabhAvaneta, AtmyAta utpanna hoNAr2yA mithyAtva, kaSAya ityAdIMcyA svarUpAlA samajAvUna tyAcI duHkharUpatA, ANi AtmyAcyA sukha svarUpAce AsavAMpAsUna dRSTI dUra karUna saMvara nirjarA bhAvaneta atIndriya AnaMdarUpa saMvara nirjarA tattvAMce jJAna prApta karato. Asrava, saMvara va nirjarAtara spaSTapaNe tattvAMcI nAve Aheta, hyAce ciMtana paNa tattvaparakaca Ahe. loka bhAvaneta lokAce svarUpa dAkhavUna hyA lokAMmadhye jIvAtmyAce jhAlele janmamaraNa ityAdIMce varNana karUna puDhe bodhidurlabha bhAvaneta sAMgitale Ahe kI hyA lokAmadhye sarvakAhI prApta hoNe sulabha Ahe. paraMtu eka ratnatrayI prApta karaNe atyaMta durlabha Ahe. jara ratnatrayI prApta jhAlI tara saMsArAta paribhramaNa karAve lAgaNAra nAhI. zevaTacyA dharma bhAvaneta ratnatraya AradhanecI AvazkayatA ityAdIMce varNana karUna dharmAce prakAra AdIMce vivecana kele Ahe. dharmAcI ArAdhanA karaNe hIca manuSyajanmAcI sArthakatA Ahe. azA prakAre bArA bhAvanAMcI ciMtana prakriyA atyaMta adbhUta Ahe. kAraNa hyAcyAta saMsAra, zarIra ANi bhogAta guraphaTalelyA jagAlA anantasukhAcyA mArgAta sthApita karaNyAce saphala prayoga Aheta. bArA bhAvanece ciMtana AtmArthI sAdhakAce sarvAdhika priya mAnasika, dainika bhojana Ahe. jaina sAhityAta bhAvanecA vikAsa - jaina Agama sAhityAce avalokana karatAnA he spaSTapaNe disUna Ale kI bhAvanesaMbaMdhI jase Agamottara kALacyA sAhityAta kramika varNana Ahe tase AgamAta nAhI. paraMtu ThikaThikANI bhAvanece varNana avazya prApta hote. kuThe dharmadhyAnAta sthira hoNyAsAThI tara kuThe mahAvratAMcyA rakSaNAcyA rUpAta bhAvanece varNana prApta hote. uttarAdhyayana, bRhatkalpabhApya ityAdI bhAvaneviSayI koNateca svataMtra Agama graMtha nAhI. Agamottara kALAta aneka mahAna darzana zAstrAMcyA ciMtakAMnI Apale bhAvaneviSayI ciMtana koNI saMpUrNa graMtharUpAta tara koNI prakaraNa, sarga athavA sUtrarUpAta vyakta kele Ahe. azAprakAre bhAvanecA jasA kramika vikAsa disUna yeto tasA sAhityAta paNa uttarottara vikAsa jhAlelA Ahe. AgamagraMthAta vikhuralelyA bhAvanecyA puSpAMnA Agamottara kALacyA lekhakAMnI mAlikece svarUpa dile. vikhuralelyA puSpAMnA goLA karaNyAsAThI kaSTa paDatAta. paraMtu mALa grahaNa karaNe sahaja va saraLa Ahe.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ (732) AtmazAMtIsAThI ANi vyavahArika jIvana suraLIta cAlaNyAsAThI yA bhAvanece atyaMta mahattva Ahe, mhaNaje hyA bhAvanedvArA laukika ANi lokottara azA donhI prakArace sukha prApta hotAta. bhAvanecyA vividha puSpAMcI mALa je mumukSU dhAraNa karatIla tyAMce jIvana vairAgyarUpI sadaguNAMnI sugaMdhita hoIla va rAgadveSarUpI durgaMdha dUra hoIla. te zIghrAtI zIghra vItarAgatA prApta karUna siddha-buddha-mukta hotIla. prakaraNa 6 : 'vairAgyAtUna yogabhAvanecyA dizene sAdhakAcA vikAsa' yoga athavA dhyAna jaina dharmAcyA sAdhakAMsAThI atyaMta mahattvAce AlaMbana Ahe. koNatyAhI sAdhakAcyA aMtaHkaraNAta vairAgyabhAvAcA vikAsa vhAvA, sAMsArika AkarSaNa pralobhana ANi pravRttIpAsUna vimukha hoUna mokSa mArgAkaDe tyAcI samyak pravRttI vhAvI hAca mahattvAcA uddeza asato. tyA uddezAcyA pUrtIsAThI yoga athavA dhyAna atyaMta upakArI Ahe. hyA sahAvyA prakaraNAta maitrI, pramoda, karuNA ANi mAdhyasthya yA cAra yoga bhAvanAMce jaina darzanAta je mahattva darzavile Ahe tyAce vistRta Alekhana kele gele Ahe.. saMsAra ANi dharmadhyAnAta jo dUrAvA utpanna jhAlA Ahe tyAlA joDaNyAce kAma yA cAra bhAvanA karatAta. mhaNUna hyAMnA anusaMdhAna karaNAr2yA bhAvanA dekhIla mhaNatAta. samatAyoga vyavahArAta ANaNyAsAThI ApalyA mana mastiSkAta maitrI ityAdI bhAva asaNe Avazyaka Ahe. 1) maitrI bhAvanA sarva vizvAce sukha svAsthya AnaMdamaya jIvana asAve yA dRSTIne maitrI bhAvanece atizaya mahattva Ahe. yA bhAvanevaraca saMpUrNa jagAcA vyavahAra AdhArita Ahe. maitrIbhAva nasalA tara sarva ApalyA ApalyA svArthAta rAhatIla. eka dusar2yAbarobara zatrutva Thevela mhaNUna pArivArika, sAmAjika, rASTrIya sarva vyavahArAMcyA surakSesAThI maitrI bhAvanA Avazyaka Ahe. jo sarva prANimAtrAta ApalyA AtmyAce darzana karato to samadarzI Ahe. to sukha saMvardhana ANi duHkha nivAraNAcA prayatna karato. maitrIpUrNa bhAvanA asalI tara paropakArAce kArya kelyAvara ahaMkAra kiMvA garva hota nAhI. to namra bhAvanene Apale kartavya karato. maitrI bhAvanene citta nirmaLa hote. citta nirmaLa jhAle kI hRdaya zuddha hote. ANi zuddha hRdayAtaca dharma rAhAto. mhaNaje te jIva bahirAtmabhAvAtUna nighUna aMtarAtmabhAvAta praveza
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ karUna paramAtmabhAvAta ekAgra hotAta. pramodabhAvanA - dusar2yAMnA satkarma karatAnA pAhUna AnaMdita hoNe dusar2yAMcyA guNAMnI prazaMsA karaNehI pramoda bhAvanA Ahe. pramodabhAvanA varadAnarUpa Ahe. kAraNa guNarahita vyaktI paNa guNIjanAMcI prazaMsA karUna aneka guNa prApta karato. satkArya na karatA mAtra satkArya karaNAr2yAMce anumodana kele, pramodabhAvanene prazaMsA kelI, tarI satkArya karaNyAitake phaLa prApta hote asA mahAnalAbha kA soDAvA ? pramodabhAvaneta koNatyAhI prakAre mehenata na karatA bharapUra lAbha hoto. azyA hyA bhAvanelA sarvAMnI AtmasAtha kelI pAhije. koNatyAhI vyaktIce guNa aikUna irSene jaLaNAr2yA vyaktIMmadhye pramodabhAvanA prakaTa hoU zakata nAhI. itakeca kAya tyA maitrIbhAva asalA tara to paNa naSTa hoto. maitrIbhAvanelA khIlaviNyAsAThI maitrI bhAvanece anusaraNa karaNyAsAThI pramodabhAvanA phAra Avazyaka Ahe. kuNAcI hI caDhatI badhuna AnaMdIta vhAve. kuNAcI guNavRddhiI pAhUna prasanna vhAve. zatrUta asalelyA guNAMnA pAhUna paNa AnaMdAcI anubhUtI vhAvI. ase pavitra hRdaya jyAce Ahe tyAlAca pramodabhAvanA phalibhUta hote. karuNAbhAvanA - hI tisarI yogabhAvanA Ahe. prema, karuNA, dayA hA prakRtIcA sahaja niyama Ahe. hyAMcyAabhAvI duHkha nirmANa hote. maitrI dayA, karuNA ityAdIMsAThI koNatehI mUlya cukavAve lAgata nAhI. It does not Cost to be Kind. yA jagAta anAtha, vRddha, vidhavA, apaMga, rogI, garIba vidyArthI pazU, pakSI ase karuNA karaNyAsArakhe aneka manuSya va tiryaMca prANI Aheta. tyA sarvAMcyA rakSaNAsAThI paisA asela tara paizyAne, paisA nasela tara manobalAne, vAcene arthAt vANIcA sadupayoga karUna athavA svataHcyA zarIrAne garva soDUna dusar2yAce rakSaNa karaNe hI karuNAbhAvanA Ahe.. sarvajJa paramAtmAne dayA, karuNA, anukaMpA hyA guNAMnA mULa guNa athavA pAyAce guNa mhaTale Ahe. dharma ArAdhanesAThI yA guNAcI khUpaca AvazyakatA Ahe. jitakI karuNA jAsta titakyA lavakara hita sAdhya hote. mhaNUna hyA bhAvanecA satata abhyAsa kelA pAhije.
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ (734) ANi asA nirdhAra kelA pAhije kI mAjhe hRdaya dayALU jhAleca pAhije. mI koNatyAhI duHkhAcI upekSA karaNAra nAhI. zaktI asela tara madata karIla te zakya nasela tara tyAlA AzvAsana tara nakkIca deIla. kAraNa namAmi nArAyaNaM naraM karuNAyam jyAcyAmadhye karuNA Ahe tyAlA nArAyaNa paNa namaskAra karatAta. mAdhyasthya bhAvanA - koNatyAhI paristhitIta arthAta harSa athavA zoka, satkAra, sanmAna athavA apamAnAcyA prasaMgI samabhAvAta rAhaNe mAdhyastha bhAvanA Ahe. ApalyA hitazikSecI koNI avagaNanA kelI tarI cittavRttI vicalita hotA kAmA naye. yA bhAvanecA abhyAsa karaNArA prANAMta kaSTa Ale tarI te vicalita hota nAhIta ANi hyA bhAvaneta parAkASTA karaNArA sAdhaka vItarAga dazelA prApta karato. udAsInavRttI ThevaNe athavA upekSAbhAva ThevaNe paNa mAdhyasthyabhAvaca Ahe. udAsInavRttI ThevaNArA kadhI pApakarma karata nAhI. tyAlA pApAcyA pratI tiraskAra Ahe paNa pApIcyA pratI mAdhyasthatA asate. cArahI bhAvaneta mAdhyasthya bhAvanA sarvoparI Ahe. maitrI, pramoda, karuNA bhAvanA sAdhakAlA mAdhyarathya bhAvaneparyaMta pohacaNyAsAThI sahAyaka hote. mAdhyasthya bhAvanA sarva duHkhAMcA nAza karaNArI Ahe. jaina dharmAta tIrthaMkArAMnI vegavegaLe dharmAce prakAra sAMgitale Aheta. tyA dharmAcyA dyotaka hyA cAra bhAvanA Aheta. maitrIbhAvanA ahiMsA dharmAcI, pramodabhAvanA vinaya dharmAcI, karuNAbhAvanA dayAdharmAcI va mAdhyasthya bhAvanA samatAdharmAcI dyotaka Ahe. hyA cAra bhAvanAMcyA ciMtanAne AtmasvarUpAcI zraddhA mhaNaje samyagdarzana prApta hote. viSayabhogAcI AsaktI dUra hote. AtmazAMtIcA anubhava hoto. mAnavadharmAlA arthAta mAnavatelA jivaMta ThevaNyAsAThI bhAvanA rasAyanAcI phAraca AvazyakatA Ahe. mAnavatece kAma mAtra bolalyAne hota nAhI. tyAcyAsAThI tazyA prakAracI vRttI va pravRttI donhIMce parivartana karAyalA pAhije ANi te parivartana bhAvanA rasAyanAdvArAca zakya Ahe. ___ maitrI, pramoda, karuNA ANi mAdhyastha bhAvanA jIvanAcyA vRttI ANi pravRttIlA sanmArgI neNyAce kAma karatAta. jyAcyA vRttI ANi pravRttIMvara maitryAdI bhAvanecI sAvalI
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ (735) asate tyAce jIvana dharmAcyA suvAsAne sugaMdhita hote. tyAce svataHce jIvana ujjvala banate ANi tyAcyA saMparkAta yeNAr2yAce jIvana paNa sadguNAne samRddha hote. hyA cArI bhAvanAMnA svataHcyA hRdayAta sthAna deNArA manuSya svataHcyA manuSyajanmAce sArthaka karato, ujjvala karato ANi puDhe jAtA to ApalyA AtmyAlA paramAtmasvarUpI paNa banavU zakato. hyA cAra bhAvanAMcA jitakA pracAra, titakI jagAcI saMpattI jAsta hoIla ANi hyA cAra bhAvanAMcI jitakI viparItatA asela titakI jagAta ApattI vADhela. saMpattI Atmika aso vA bhautika tI sarvAMnA priya Ahe ApattI apriya Ahe, tara priya azyA Atma vaibhavAlA prApta karaNyAsAThI hyA bhAvanece satata ciMtana manana karAve, prakaraNa 7 azubhapAsUna zubha va zubha pAsUna zuddhatekaDe bhAva yAtrA' bhAratIya saMskRtI ANi bhAratIya tattvajJAnAta AtmAviSayI khUpa vistRta vivecana jhAle Ahe. ANi mhaNUnaca bhAratIya darzanazAstrAcI eka zAkhA Atmadarzana zAkhecyA rUpAta vizeSa prasiddha Ahe. jainadarzana tara AtmadarzanAlAca sarvasva mAnate. AtmA ajara, amara, zAzvata Ahe. mAnavAne samyak puruSArtha karUna karmabaMdhanAtUna mukta hoUna AtmyAcyA uttama guNAMcI prAptI karAyacI Ahe. jaina darzanAta spaSTapaNe sAMgitale Ahe kI AtmA anaMtaguNAMcA svAmI Ahe. paraMtu karmAcyA AvaraNAkhAlI jhAkalA gelA Ahe, viSaya kaSAyAcyA baMdhanAne baddha hoUna svataHce svarUpa visaralA Ahe. tyA uttama svarUpAlA prApta karaNyAsAThI vegavegaLyA bhAvanAMcI madata gheUna svataHcyA vAstavika svarUpAcA paricaya miLavaNe Avazyaka Ahe. bhAvanA manuSyAlA ekadama saraLatene sAMsArika pravRttIMpAsUna vinmukha karUna AtmasAdhanecyA pravRttIta joDate. jasajase bhAvanece ciMtana sAdhaka karata jAto tasatase tyAlA samajU lAgate kI hyA saMsArAta athavA saMsAracyA koNatyAhI viSayAta, svajana, mitra athavA parivArAta uttama kalyANa karaNAre koNIca nAhI. mhaNUna saMsArAce sarvakArya duHkhamayaca Ahe. jyAlA manuSya sukharUpa samajUna basalA Ahe te mAtra sukhAbhAsa Ahe. saMsArAcI samagra pravRttI duHkha pradhAna ANi alpasukhAne bharalelI Ahe. sukhAce tara mAtra dona-cAra theMba ANi duHkhAce mahAsAgara Ahe. duHkhAcyA azyA viSamatetUna bAhera nighaNyAcA ekamAtra mArga dharma ANi AtmasvarUpAcI kharI samaja prApta karaNyAtaca Ahe.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ (736) AtmabhAvanece satata ciMtana kele pAhije AtmaguNAMcA vikAsa kasA karAvA hyAca dizeta puruSArtha karaNe sAdhakAce kartavya Ahe. zrImad rAjacaMdrajI yAMnI yathArthaca sAMgitale Ahe kI 'Atama bhAvanA bhAvanA jIva lahe kevalajJAna re' arthAta AtmabhAvanecA vikAsa karaNyAsAThI kelelA puruSArtha sAdhakAlA kevaLajJAna prApta karavito. ANi kevaLajJAna prApta jhAlyAnaMtara kAhIca prApta karaNe zillaka rahAta nAhI. AcAraMgasUtrAcyA prathama zrUtaskaMdhAcyA cauthyA uddezakAta lihile Ahe- 'je egaM jANai te savvaM jANai' jo 'eka'lA jANato- oLakhato to sarvAMnA jANato. azyAprakAre sarva bhAvanAMpekSA AtmabhAvanA zreSTha Ahe ase jJAnI mahApuruSAMce mata Ahe. AtmabhAvanA sarva bhAvanAMce sarvocca zikhara Ahe. sAdhanA mArgAvara puDhe jANAr2yA sAdhakAce aMtima dhyeya AtmasAkSAtkAra athavA AtmyAcyA vAstavika svarUpAcA yathArtha paricaya miLavaNyAcAca asato ANi mhaNUnaca - azubha madhUna zubha ANi zubha madhUna zuddhatA kazAprakAre prApta karUna zakU hyAcI satata jAgRtI yA zuddhAtmabhAvanecyA ciMtanAne rAhAte. ___ paramakalyANakArI jagAcyA jIvamAtrAMce kalyANa karaNArI hI zuddhabhAvanA jaina dharmAcI vizvAlA dilele amUlya bheTa Ahe. jaina dharma eka vizAla dharma Ahe. koNatyAhI jAtipAticyA sImece baMdhana ithe nAhI. jagAcyA koNatyAhI kAnyAkopar2yAta asalelyA mAnavAce ANi jIvamAtrAce kalyANa kase hoIla kramika ciMtana mArgadarzana hyA bhAvaneta Ahe. ANi zuddha bhAvanecyA zikharAvara sthApita karUna deNyAcI Adarza pravRttIcA avizkAra hyA bhAvaneta Ahe. azA bhAvanA sarvAMnI samyak prakAre samajUna paramazAMtI va paramasamAdhI prApta karAvI hIca bhAvanA. prastuta prabaMdhAta azubha zubha va zuddha bhAvanece kramika varNana kele Ahe. azubhatA tara sarvathA tyAjyaca Ahe. paraMtu zubha grAhya karaNyAcI suddhA sImA Ahe. zubha mhaNaje puNya. tyAcyA phala svarUpI laukika, bhautika anukUlatA, sukhe prApta hotAta. paraMtu hyA kSaNika sAMsArika sukhAta mazagula hoUna ahaMkAra AlA tara patana nizcita Ahe. jara anAsakta bhAvanene sukhopabhoga kelA tara mumukSUcyA dRSTIne sarvathA nirdoSa jarI nasalA tarI phArase bAdhaka paNa nAhI. tyAcyAbarobara dharmAnuSThAna asale tara hilA AtmasAdhanecI madhyavartI sthitI mhaNatA yeIla. yA zubhabhAvanene je puNya prApta hote tyA puNyAmuLe prApta anukUlatA ekAMta pApAce saMvardhana karata nAhI. tyA puNyAtmaka pravRttIlA AtmasAdhaneta sahAyyaka
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ banavato. sAdhanAmArgAvara puDhe jANyAsAThI tyAsa puNyavRddhImUlaka zubhopayoga paNa kramaza: maMda maMdatara ANi maMdatama karIta-karIta zuddhateta praveza karaNyAcA prayatna karAyacA asato. kAraNa jIvatmAcA parama lakSya zuddhAvastAprata pohocaNyAcI Ahe. tyAlA mAtra zubhamUlaka madhyavartI sAdhanetaca rahAyace nAhI. manuSya ekAekI azubha va zubhAcA tyAga karUna zuddha avastheta pohocela ase zakya nAhI. azI jhepa ekadama ucca koTIcyA mahApuruSAMnAca ghetA yete. sAmAnya vyaktI tara kramAkramAne pragatI karUna ApalyA dhyeyAparyaMta pohocato. mhaNUna azubhAcA tyAga ANi zubhAce saMmArjana karIta karIta sAdhaka lakSyAbhimukha hoto. hI azI eka paddhatI Ahe jyAcyAvara cAlaNArA sahasA viphala hota nAhI. zuddhabhAvaneparyaMta pohocaNyAce pratyeka sAdhakAce lakSya Ahe. mhaNUna AtmyAce zuddhabhAvamaya pariNamana ANi tethaparyaMta pohocaNyAsAThI pratyeka vyaktIlA udbodhana deNyAcyA dRSTIne sAtavyA prakaraNAta zuddha bhAvanece vivecana kele Ahe. tyAcI grAhyatA ANi AdeyatAvara mAjhe vicAra upasthita kele Aheta. zuddha bhAvanece punhA punhA anubhAvana smaraNa, abhyAsAne, niHsaMdeha jIvanasAriNImadhye kramazaH ase eka vaLaNa yeU zakate, kI jyAmuLe azubhAcI lohayukta zRMkhalA ANi zubhAcI svarNamaya zRMkhalecyA gADha baMdhanAtUna mAnava svataHca mukta hoU zakato.. ___ mAgIla pRSTAta prastuta zodhaprabaMdhAta je gaveSaNAtmaka vivecanAce saMkSepAta vihaMgAvalokana kele tyAcyA saMdarbhAta jyA viSayAMce mukhya mahattva Ahe tyAce vizeSa rUpAne Alocana, pratyAlocana kele gele Ahe. vivekazIla manuSya ApalyA supta zaktIlA vyakta karaNyAsAThI mArga zodhato tevhA tyAlA sarvaprathama bhAvanecA AdhAra ghyAvA lAgato. hyA bhAvanelA jevhA aMtara parAkramAcI joDa miLate tevhA tyAta vicArodreka hoto. tyAveLesa ApalyA Atmika zaktIlA jAgRta karaNyAsAThI aMtararbhAvamaya AdhyAtmika spaMdana hote. eka navI preraNA udbhUta hoU lAgate, tevhA tyA mAnavAsa atyaMta utsAha ANi utkaMThene bhAvanecA AdhAra ghyAyalA pAhije. bhAvanecyA satata abhyAsAne nizcitaca tyAcyA manAta eka aMtara:jyotI jAgate. jo nityaanitya, eka-aneka, samyak-mithyA, saMsAramokSa, karma bandha-karma saMvaraNa athavA nirjarA ityAdIMcA abhyAsa karato tyAlA jIvanAce vAstavika satya-lakSya kAya Ahe yAcA bodha hoto. tyAcI dainaMdina jIvana, pravRttI sahajataH azI hote kI jyAmuLe sadAcAra, nItI,
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ (738) vyavahAra, vizvamaitrI tathA AdhyAtmika zreyAcA mArga svIkAraNyAta jIvAtmA udyata hoto. prastuta prabaMdhAcA hAca niSkarSa Ahe. dainaMdina jIvanAta ghaDaNAr2yA viSamatApUrNa, nirdayatA pUrNa nitAMta svArthAdhatA pUrNa ghaTanA jevhA dRSTigocara hotAta tevhA kalpanA karaNe azakya hote kI mAnavAne Apale jIvana saMskArita, pariSkRta kele nasate tara ghora aMdhakAra, nairAzyAce amiTa dhuke cohokaDe pasarale asate. carama caDhUMcyA aMdhatvAmuLe jitakA vinAza jhAlA asatA tyApekSA AMtarika caDhUMcyA aMdhatvAmuLe adhikA vinAza jhAlA asatA. azA yugAta lupta jhAlelyA AdhyAtmayukta saMskRtIlA udipta karaNe atyAvazyaka Ahe. jyAce mUlya phakta bhautika sukhAtmaka padArthAcyA sattevara AdhArita nAhI tara naitika cAritrika ANi AdhyAtmika mUlyAvara AdhiSThita Ahe. jagAta vyaSTI ANi samaSTI yAMcA ghaniSTa saMbaMdha Ahe. vyaSTI vyaktI samaSTIcA eka aMza Ahe azA vyaktIcA sApekSa samudAyaca samaSTI Ahe. yA samavAya athavA samUhAcA eka eka vyaktIrUpa aMza vikRta athavA dRSita jhAle tara aviziSTa vyaktIMvara phAra prabhAva paDato. ghaDyALAcA ekhAdA bhAga bighaDalA tara bAkI sarva bhAga cAMgale asale tarI niSkriya hotAta. ghaDyALa baMda paDate. ghaDyALa agadI vyavasthita cAlaNyAsAThI tyAtIla sarva bhAga vyavasthita asale pAhijeta. tyAcapramANe vyaktIvyaktIMcyAmadhye sudhAraNA karUna eka asA abhiyAna karAyalA pAhije tyAta pratyeka vyaktIcyA aMtakaraNAta azI bhAvanA jAgRta karAyalA pAhije kI aihika, bhautika sukha ANi saMpadA mhaNaje jIvana navhe. satya, nItI, sadAcAra, samatA ityAdI guNa je mAnavAlA-mAnavatecyA nikaTa ANatAta. te arjita karAyalA pAhije. karuNA, sevA, sahRdayatA ityAdI savRttIMcA svIkAra karAyalA pAhije. ___ mAnavAlA kAryAcI preraNA deNAre dona pakSa Aheta. hRdaya ANi mastiSka, hRdayAcA AdhAra bhAvanA Ahe, mastiSkAcA AdhAra buddhI Ahe. bhAvanA-zraddhecyA AdhAre gatizIla hote. jo hRdayAcA viSaya Ahe. buddhIcA AdhAra tarka Ahe. tarka svArtha yuktapaNa asU zakatAta. kAraNa buddhI prathama tyAlA prayojana pAhaNyAcI preraNA dete. bhAvanecI zuSkatA kiMvA -hAsacA pariNAma vyaktIvyaktIMmadhye dUratva, snehAcA abhAva, IrSA, pratispardhA ANi vaimanasyayukta buddhI, AkAzAevaDhI dravyalobhAcI asIma abhilASA pratyakSa disUna yete. buddhI nehamIca tarkabaddha athavA vinAzaka nasate. jevhA tI bhautika upalabdhita lAgate tevhA vinAzAce rUpa dhAraNa karate. buddhI saMtulita asalI pAhije. saMtulita buddhIne
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavatA varadAnarUpa banate. bhAvodvelita hRdayAne anuzAsita buddhI AdhyAtmikatecyA samanvayAne cAlate. azA sthitIta jIvAtmA saMsArAta rAhUna paNa duHkhI hota nAhI. dusar2yAMnAhI duHkhI karIta nAhI. Aja AvazyakatA Ahe. amRtAne bharalelyA hRdayAlA amRtamayaca ThevaNyAcI to amRtAcA jharA sukU naye mhaNUna pratyeka vyaktIvyaktine ciMtana karAve kI "mAjhe mana sAttvika bhAvanene otaprota Ahe'' azA bhAvanelA satata ramamAna vhAve. pariNAmasvarUpI vyavahArAta mAdhuryatA, priyatA ANi zreyaskartA prasphuTita hoIla. ____ eka bhAvanAmUlaka vAtAvaraNa nirmANa karAve kI jyAmuLe lokAMnA he nizcitarUpAne lakSAta yete kI bAhya sukhasAdhana sAmagrI mhaNaje khare sukha navhe. bhautika sukha naSTa hoNAre Ahe. je Aja prApta Ahe te udyA ApalyAjavaLa rAhilaca yAcI khAtrI nAhI. 'sAMsArika sukha miLAle mhaNaje sarva kAhI miLAle' azA vicArAMcA prastAva jIvAvara nasAvA. satyakAya Ahe te samajUna gheNe. manAta cAlaNAre zubhAzubha vicAra dhArece pariNAma zuddha zuddhatara, zuddhatama hota rAhile mhaNaje sAMsArika bhAvanetUna nivRtta hoUna. mAnavAce khare alaMkAra rUpa guNa Aheta tyAMce saMvardhana hoIla. pavitra bhAva pratyeka kaNAkaNAMta pasarale jAtIla ase kelyAne samAja paripuSTa hoIla. bhAvanAMcA satata abhyAsa niHsaMdeha pavitra vAtAvaraNa sarjana karaNyAta saphala bhUmikA prastuta karela azI AzA Ahe. bhAvanA yA saMkalpanecyA amUrta pailUMce samUrta svarUpa sAkAra karaNyAcA uddeza saphala TharAvA. sAdhakAMnA bhAvanAviSayAvarIla mArgadarzana sahaja upalabdha vhAve hIca bhAvanA.
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2040. arthAgama khaMDa amUrta ciMtana - yuvAcArya mahAprajJa prakA. anekAnta bhAratI prakAzana, amadAbAda 380015, prathamAvRttI (guja) saMpA. rohita zAha i. sa. 1992. anuprekSA nA AjavALA bhadraMkara vijayAjI, prakA. kusuma saurabha kendra, 7 kharidiyA apArTameMTa, vAsaNA basa sTaeNNDacyAmAge amadAbAda 7 vi. saM. - 2 pupphabhikkhU, prakA. pyArelAla omaprakAza jaina sutrAgamasTITa esa. esa. jaina bajAra, guDagAva chAvanI (hariyAnA) prathamAvRttI i. sa. 1971. arcanA aura Aloka ma. umarAvakavarajI 'arcanA', prakA. muni hajArImala smRti pIpaliyA bajAra, byAvara (rAja) saMpA. kamalA jaina (jIjI), saMskaraNa 2, i. sa. 1985. prakAzana, antarpatha ke yAtrI - AcArya zrI nAneza paMDita ratna zrI zAntimuni, prakA. zrI akhila bhAratavarSiya sAdhumArgI jaina saMgha, samatA bhavana, rAmapuriyA mArga, bikAnera (740) saMdarbhagraMthasUcI 334001 rAjasthAna i. sa. 1982. abhidhAna rAjendra koza bhAga 1 - 4-5 saMpA. muni zrI vijaya rAjendra sUrizvarajI, prakA. jaina zve. saMsthA vI. saM. 2440. aSTa prAbhRta Agama muktA - A. kundakunda prakA. paramazruta prabhAvaka maMDaLa zrImadrAjacandra Azrama AgAsa vAyA AnaMda 1869. 1 - * Agamayuga kA jaina darzana - paNDi dalasukha mAlavaNiyA prakA prathamAvRttI i. sa. 1966. Agama svAdhyAya pAThamALA saMpA. zrI. kundanaRSIjI ma. prakA. zrI tilokaratna sthA. jaina dhArmika parIkSA borDa, AcArya zrI AnaMdaRSIjI mArga ahamadanagara 414001 prathamAvRttI 1986. upAdhyAya zrI kevalamunijI ma. prakA. divAkara prakAzana e. 7 avAgaDha hAUsa, ema. jI. roDa, AgarA 282002 i. sa. 1989. - sanmati jJAnapITha AgarA - AgamadIpa (4-5 Agama gurjara chAyA) muni dIparatna sAgara prakA. AgamadIpa priya lakSmI milsa ke pAsa, zrI. DI. ke. Thakkara, 16 alakA nagara vaDodarA, i. sa. 1998.
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ (741) AcArAMga sUtra bhAga-1 saMpA. zrIcandasurAnA sarasa yu. zrI mizrImalajI ma. sA., prakA. zrI. Agama prakAzana samiti, jaina sthAnaka pipaliyA bajAra, vyAvara (rAja) 305901. AcArAMga sUtra TIkA - zrI zilAGgAcArya, zrI jinahaMsa sUrikRta dIpikA, prakA. ajIma gaJjanivAsI zrIyuta rAyadhana patisiMha bahAdura, kalakattA i. sa. 1939. Atmazuddhopayoga - buddhisAgarasUrizvarajI ma., prakA. buddhisAgara samAdhi maMdira, vijApUra, 382870 saMvata 2055. AtmabhAvanA - (samAdhi zatakAvarIla pravacana) harilAla jaina, prakA. - jugaladAsa sI. __ mehatA zrI pravINa prinTara, sonagaDha, saurASTra, prathamAvRtti i. sa. 1992. AtmAnuzAsana - zrI. guNabhadrAcArya prakA. - paramazrRta prabhAvaka maMDaLa, zrImad rAjacandra jaina zAstramALA, zrImad rAjacandra Azrama agAsa i. sa. 1974. AtmajAgRti bhAvanA - mANakacanda betALA, prakA. - bAgalakoTa i. sa. 1970. AdhyAtmakalpadruma - zrI. munisuMdara sUri prakA. zrI. mahAvIra jaina vidyAlaya, govAliyA TeMkaroDa, muMbaI 26, vive. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, pAcavI AvRtti i. sa. 1965. AdhyAtmika Aloka - A. zrI. hastimalajI ma., prakA. - samyagjJAna pracAraka maMDaLa, ' bApU bajAra, jayapura 302003, dvitIya saMskaraNa i. sa. 1989. Apane AtmanirIkSaNa karIzu ? munizrI amarendravijayajI, prakA. Atmajyota prakAzana, vI. ke. borA memoriyala ceriTebala TrasTa, ema. ke. lena, madurAi 625001 i. sa. 1984. AmramaJjarI - umarAvaku~varajI 'arcanA' prakA. - muni zrI. ha. smR. pra., pIpaliyA bAjAra, byAvara, (ajamera) caturtha saMskaraNa i. sa. 1991... - Avazyaka satra - ya. zrI mizrImalajI ma. prakA. - zrI A. pra. sa. dvitIyasaMska. i. sa. 1994. - Avazyaka niyukti dIpikA - bhAga-1 - mANekya zekhara sUri prakA. - zrImad vijayAnanda sUrizvarajI jaina graMthamAlA sUrata pra. saM. i. sa. 1939. - Avazyaka sUtra TIkA - malayagiri, prakA. - Agamodaya samiti muMbaI i. sa. 1928. - Avazyaka niyukti bhAga-1 - TIkAlaMkRta zrImad haribhadrasUri, prakA. - zrI. bherulAla kanaiyAlAla koThArI dhArmika TrasTa, caMdanavAlA epArTamenTa, Ara. Ara. Takkara mArga, .. vAlkezvara muMbaI 400006 vi. saM. 2038.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATTENDOMAINEE HIKHARNIRENDRARNE APER ETESDESERT ARE LABETERTISION HEMHARATI LAURETRIES Tara (742) PARENA SHARE BRUEST aupapAtika sUtra - zrI. A. pra. sa. byAvara i. sa. 1982. iSTopadeza - zrImad pUjyapAda svAmI prakA. - zrI. digambara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, sonagar3ha, saurASTra vi. saM. 2025. upAsaka dazAMga sUtra - zrI. A. pra. sa. vyAvara i. sa. 1980. upAsakadazAMga sUtra - vyAkhyAkAra pU. ghAsIlAlajI ma. prakA. - akhila bhAratIya zvetAMbara ___ sthAnakavAsI jaina zAstroddhAraka, samiti, rAjakoTa. ujjvalavANI - mahAsatI zrI ujjvalakumArIjI ma., saMpA. zrI ratnakumAra jaina ratneza', prakA. - sanmati jJAnapITha lohAmaMDI AgarA. Rgveda - saMpA. padmabhUSaNa pa. zrIpAda dAmodara sAtavallekara prakA. - vasaMta zrIpAda sAtavalekara svAdhyAya maMDaLa (pAraDI) ji. balasADa. aMtagaDa dazAMga sUtra - saMyo. yu. zrI. bhizrImalajI ma. prakA. - A. pra. sa. byAvara karmagraMtha bhAga-1 zrI devendra sUri, prakA. - zrI. AgrAroDa sthA. jaina saMgha, ghATakopara muMbaI 86 i. sa. 1976. . karakaMDa cariu - muni kanakAmara, saMpA. DaoN. hIrAlAla jaina, prakA. bhAratIya jJAnapITha durgA kuNDa roDa, vArANasI 5 i. sa. 1944. kabIra graMthAvalI - DaoN. bhagavAna svarUpa mizra, prakA. - vinodapustaka maMdira rAMgeya rAghava mArga, AgarA 2, prathamAvRtti i. sa. 1979. kabIra dohAvalI - mahendrakumAra jaina prakA. - dakSiNabhArata hindI pracAra sabhA, tyAgarAja nagara madrAsa dvitIya saMskaraNa 1975 kalpasUtra - saMpA. devendramuni zAstrI, prakA. zrI sudharmAjJAna maMdira, zrI. meghajI thobhaNa dharmasthAnaka 170 kAMdAvADI muMbaI 4 i. sa. 1971. kalpasUtra - zrI tAraka guru jaina graMthAlaya, zAstrI sarkala, udayapura, caturtha saMskaraNa 1985. kalyANamaMdira - amaramuni, prakA. - sanmati jJAnapITha AgarA, dvitIya saMskaraNa. kArtikeyAnuprekSA - zrI svAmI kArtikeya, prakA. - zrI. digambara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, zrI vItarAga vijJAna prakAzInI graMthamAlA sonagaDha, posTa khaNDavA (ma. pra.), saMpA. mahendrakumAra pATaNI, kAvyatIrtha vIra saM. 2500. kundakunda prAbhRta saMgraha - A. kundakunda prakA. - syAdvAda mahAvidyAlaya, vArANasI, saMpA. paM. kailAzacandra zAstrI, i. sa. 1960 vIra. saM. 2486. kaise soce ? - A. mahAprajJa prakA. - tulasI AdhyAtmanIDam, jaina vizvabhAratI lADanu, nAgaura rAjasthAna 341306,6 ve saMskaraNa i. sa. 1994. N A WRESEARSH HOMEMidministerdasualtimatest SCS
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ - cintana kI cinagArI - panyAsa zrI bhadraMkara vijayajI gaNivarya, prakA. zAradA prakAzana 7 khAradiyA epArTameMTa bI / DI vAsanA basasTeNDa amadAbAda saMpA. muni zrI ratnasena vijayajI i. sa. 1984. 1 jambUdvIpa prajJapti sUtra anubAda - DaoN. chaganalAla zAkhI saMpA. muni kanhaiyAlAla kamala, zrI. Agama pra. sa. byAvara saMskaraNa 2, i. sa. 1994. jinavANi sAdhanA vizeSAMka - saMpA. DaoN. dharmacanda jaina, samyagjJAna pracAraka maNDala, bApubAjAra dukAna naM. 182, 183 jayapura rAjasthAna 302003. jIvanadharma pU. ujjvalakumArIjI ma. prakA, - svAzraya prakAzana samiti dillI 944 mAlIvADA saMpA. ratnakumAra jaina 'ratneza' i. sa. 1955. jIvana vijJAna svastha samAja racanA kA saMkalpa yu mahAprajJa, prakA. - jaina vizvabhAratI lADan nAgaura rAjasthAna, caturthAvRtti. jainAgama digdarzana - DaoN. muni nagarAja prakA. 32, ijarAsTrITa kalakattA 700001 jaina jJAna koza bhAga-1 te 4 prakA graMthamAlA TrasTa auraMgAbAda i. sa. jainendra siddhAMta koza bhA. 1 te 4 arhata prakAzana 366-368, todI kornara i. sa. 1980. motIlAla hirAcaMda gAMdhI, mA. caturabAI jaina 1972. kSullaka jinendravarNI, prakA. bhAratIyajJAnapITha 18 insTITyUzanala eriyA, lodIroDa, nayI dillI 3 caturthAvRtti i. sa. 1993. jaina yoga graMtha catuSTaya A. haribhadrasUri, saMpA. DaoN. chaganalAlazAkhI prakA. muni hajArImala smRti pra byAvara i. sa. jaina Agama sAhitya meM bhAratIya samAja - DaoN. jagadIzacandra jaina prakA. 1982. caukhaMbhAvidyAbhavana vArANasI, prathama saMskaraNa vIra. saM. 2022. jaina Agama sAhitya manana aura mImAMsA - devendramuni zAstrI prakA. zrI. tAraka gurujaina (2) - J - graMthAlaya udayapura i. sa. 1977. jaina tatva prakAza amolakaRSijI ma. prakA. - kalyANa svAmI mArga, dhuliyA mahArASTra jaina darzana aura kabIra - DaoN. maMjuzrI prakA. TAUna dillI 9 prathama saMskaraNa i. sa. jaina dharma meM tapa svarUpa aura vizleSaNa - 7 - zrI amolaka jaina jJAna prasAra saMsthA, 11 vI AvRtti i. sa. 1990. Aditya prakAzana epha 14/65 mADala 1992. muni zrI mizrImalajI mahArAja prakA marudhara kezarI sAhitya prakAzana samiti jodhapura, saMpA. zrIcandasUrANA i. sa. 1972.
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ MUSINE BHAPUR SHREE RAICH I MBANDHARilabilal BEAUHAN jaina dharma kI hajAra zikSAe~ - zrI madhukara munijI ma., zrI. hajArImala smRti prakAzana pIpaliyA bAjAra byAvara (rAja) dvitIyavRtti i. sa. 1984. jaina dharma kA maulika itihAsa - bhAga 3- A. zrI. hastilajI ma., prakA. - jaina itihAsa samiti, lAlabajAra, cauDA rAstA, jayapUra 302003, i. sa. 1983. jaina paramparA kA itihAsa - muni nathamalajI (A. mahAprajJa) prakA. - seTha mannAlAla sUrANA memoriyala TrasTa, 81 sadarNa evhenhayu kalakattA, dvitIyAvRtti saMvata 2026. jaina lakSaNAvalI - saMpA. bAlacandra siddhAMta zAstrI, prakA. - vIra sevA maMdira, 21 dariyAgaMja dillI 6, prathamAvRttI i. sa. 1972. jaina siddhAMta thoka saMgraha - prakA. zrI akhila bhAratIya sAdhumArgI jaina saMskRtirakSaka saMgha, neharU geTa byAvara 305901 saMpA. dhIMgaDamalajI giDiyA i. sa. 1996. jaina sAhityakA bRhada itihAsa bhA. 1 - vecaradAsa jozI, prakA. - zrI pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna banArasa, prathama saMskaraNa i. sa. 1966. tatvabhAvanA - zrI amitagati AcArya, prakA. - mulacaMda kisanadAsa kApaDiyA jaina mitra va mAlika, jaina pustakAlaya caMdAvADI sUrata, TIkAkAra zrI brahmacArI sItalaprasAdajI, vI. saM. 2456 tattvasAra - zrI devasenAcArya, prakA. - zrI sazruta sevA sAdhanA kendra puppavilA mIThAkhalI mahArASTra sosAyaTI, amadAbAda 6 prathamAvRtti i. sa. 1981 saMpA. hIrAlAla siddhAMta zAstrI. tattvArtha sAra - amRtacandra sUri - prakA. - zrI gaNeza prasAda varNI graMthamAlA, DumarAva ___ gAva 80 vArANasI, saMpA. pannAlAla sAhityAcArya prathamAvRtti i. sa. 1970. tattvArtha sUtra bhAga 1-2 - vyAkhyAkAra pU. ghAsIlAlajI ma. prakA. - a. bhA. zve. sthA. jaina zAstroddhAraka samiti. zrI zAntilAla maMgaLadAsa rAjakoTa prathamAvRtti i. sa. 1973. tattvArtha zloka vArtikam - zrI vidyAnaMdasvAmI saMpA. manoharalAla nyAyazAstrI, prakA. - gAMdhI nAthAraMga jaina graMthAlaya, mAMDavI muMbaI i. sa. 1918. tattvArtha sUtra - paM. sukhalAlajI saMghavI prakA. - pArzvanAtha vidyAzrama zodhasaMsthAna jaina iMsTiTyUTa, vArANasI, tRtIya saMskaraNa i. sa. 1976. tattvArtha vArtika bhAga, 2 - akalaMkadeva, bhAratIya jJAnapITha, vArANasI, i. sa. 1944 zrI. triSaSTi zalAkA puruSa caritra parva (1-2) saMpA. pU. panyAsa pravara zrI bhAnucandra vijayajI gaNivarya, prakA. - zrI yazendu prakAzana, zrI. jaina dharma prasAraka sabhA NAASH A BHUTANATHANE MARISITRA SHRAINSTATE
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanagara i. sa. 1972. dazavaikAlika sUtra - zrI. A. pra. sa. byAvara dvitIya saMskaraNa i. sa. 1993. dhammapada - rAhula sAMkRtAyana motIlAla banArasIdAsa cauka, vArANasI saMpA - anu. ___ bhikSudharmarakSita dvitIya saMskaraNa i. sa. 1977. dharmazraddhA - paM. zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya prakA. gurjara graMtharatna kAryAlaya, gAMdhI mArga phuvAreke sAmane amadAbAda. dharmAmRta (anagAra) - bhAratIyajJAna pITha prakAzana 3/45-47 kaeNnaoNTa plesa nayI dillI saMpA. siddhAntAcArya paM. kailAzacandra zAstrI i. sa. 1977. dhyAna kalpatarU - pUM. zrI amolakatrIjI ma., amola jaina jJAnAlaya gallI naM. 2, dhuliyA (pa. khAM) tRtIya saMskaraNa i. sa. 1957. dhyAna zataka - zrI jinabhadragaNi kSamA zramaNa prakA. - divyadarzana kAryAlaya kAluzInI pola kAlupura ahamadAbAda prathamAvRtti vi. saM 2030. navatattva sAhitya saMgraha - saM. udayavijayagaNi, prakA. - zeTha mANekalAlabhAI manasukhabhAI __ zahApura baMgalo ahamadAbAda i. sa. 1922. navapadArtha - AcArya bhikkhU anuvAdaka - zrI canda rAmapuriyA prakA. - jaina zvetAmbara terApaMthI mahAsabhA u. portugIja carca sTrITa kalakattA i. sa. 1961. nandIsUtra - saMpA. munizrI. kanhaiyAlAlajI kamala prakA. - zrI. A. pra. sa. vyAvara dvitIya saMskaraNa i. sa. 1991. namaskAra mImAMsA - zrI. bhadraMkaravijayajI gaNi prakA. - zrI jaina dhArmika tattvajJAna pAThazAlA sI/5 AratI junA nAgaradAsa roDa aMdherI (isTa) muMbaI 67 vi. saM. 2036 jJAnArNava - zrI. zubhacandrAcArya prakA. - zrI. paramazruta prabhAvaka maNDala zrImadAjacandra Azrama sTe. AgAsa posTa boriyA vAyA AnaMda saMpA. pannAlAla bAkalIvAla caturtha saMskaraNa i. sa. 1975. jJAnasAra - nyAyAcArya upAdhyAya yazovijayajI vivecakanakAra muni bhadraguptavijayajI prakA. - zrI vizvakalyANa prakAzana TrasTa saMghavI poLa mahesAnA vi. saM. 2033. jJAnAmRta sAra-kunthusAgarajI TIkA - lAlArAma zAsI prakA. - sva. gAMdhI jIvarAja sonAraNa kI smRtimeM solApUra bI. saM. 2465. nirgrantha pravacana - hiMdI bhASya sahita - zrI cauthamalAjI ma. prakA. - zrI jainodaya pustaka prakAzanasamiti ratalAma (mAlavA) vi. saM. 2470.
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ nijAta padmanandi paMcaviMzati - saMpA. paM. bAlacandrajI siddhAMta zAstrI prakA. - zrI lAlacandra __ hirAcandra, jaina saMskRti rakSaka saMgha solApUra i. sa. 1977. paramAtma prakAza - (yoga sAra) - yogIndudeva prakA. - zrI paramazruta prabhAvaka zrImadAjacandra jaina zAstramAlA, zrImad rAjacandrAzrama AgAsa, saMpA. upAdhyAyopAhaba neminAtha tanaya AdinAtha vi. saM. 2117. paMcaratna rAzi - saMpA. zrI kalyANarASijI ma. prakA. - zrI. amolaka jaina jJAnAlaya ___ kalyANa svAmI roDa dhuliyA mahArASTra i. sa. 1980. paMcAstikAya saMgraha - le. kundakundAcArya, zrI kundakunda kahAna digambara jaina tIrthasurakSA TUsTa e - 4 jayapura 302015 caturtha AvRtti i. sa. 1984. paJcAdhyAyI subodhinI TIkA sahita - zrI Adi candraprabhu AcArya zrI prakA. - zrImatI dAnazIlA sau bha~varIdevI pAMDiyA, sujAna gaDha (rAja) TIkAkAra zrI. paM. makkhanalAla zAstrI mahAvIra kIrti. pAtaMjala yogasUtra - anuvAda - narmadAzaMkara bAlazaMkara paMDyA, prakA. - sastusAhitya vardhaka kAryAlaya, rAyakhaDa bhadra, prinse sTrITa muMbaI 2. pAhuDa dohA - muni rAmasiMha saMpA. hIrAlAla jaina, prakA. - gopAla aMbAdAsa cavare, kAraMjA jaina pablikezana sosAyaTI barAra kAraMjA i. sa. 1933. puruSArtha sidhyupAya - zrImad amRtacandrAcArya prakA. - sureza sI. jaina bI - 1304 hauja khAsa naI dehalI 110016 vyAkhyAkAra - kSullaka dharmAnaMda prathamAvRttI i. sa. 1996. puSkara sUkti kalaza - zrI devendramunijI ma., saMpA. dinezamunijI prakA. - zrI. tAraka gurU jaina granthAlaya, zAstrI sarkala udayapura 313001, prathamAvRttI i. sa. 1991. pravacana sAra - AcArya kundakunda prakA. zrI. vItarAga sat sAhitya prasAraka TrasTa 602, kRSNanagara, bhAvanagara (gujarAta), saMpA. hiMmatalAla jeThAlAla zAha vi. saM. 2032. prazamarati prakaraNa - vAcaka umAsvAti, saMpA. paM. rAjakumArajI sAhityAcArya, prakA. - zeTha maNIlAla revAzaMkara jagajIvana jauharI paramazruta prabhAvaka maMDaLa caukasI cembara jauharI bAjAra bambaI prathama AvRtti i. sa. 1950. prazna vyAkaraNa sUtra - zrI A. pra. sa. jaina sthAnaka pIpaliyA bAjAra byAvara i. sa. 1983 anavAdaka mani zrI. praviNaRSijI ma. saMpA. pa. A. devendramanijI ma. prAkRta bhASA aura sAhitya kA AlocanAtmaka itihAsa - DaoN. nemicandra zAstrI prakA.- tArA pablikezansa vArANasI i. sa. 1966. Hin Loanna
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ SUCHI (747) prekSAdhyAna siddhAMta aura prayoga - mahAprajJajI, jaina vizvabhAratI lADanu carU (rAja) bAraha bhAvanA : eka anuzIlana - DaoN. hukamacanda bhArilla prakA. - paNDita ToDaramala smAraka TUsTa e-4 bApunagara jayapura 302015 i. sa. 1985. bArabhAvanAnI sajjhAyo - zrI jayasoma munivara prakA. - divyadarzana TUsTa, kumArapAla vi zAha 68 gulAlavADI, 3 rA majalA muMbaI 4 saMpA. muni padmasena vijayajI mahArAja, prathamAvRtti vi. saM. 2037. bIsa smRtiyA meM manusmRtI saMpA. zrIrAma zarmA prakA. - saMskRta saMsthAna khvAjA kunuba (vedanagara) varelI 243003 i. sa. 1987. bodhAmRta bhAga-1 1987 brahmacArIjI prakA. - zrI manaharalAla govardhanadAsa kaDIvAlA zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa agAsa prathamAvRtti i. sa. 1960. bRhat kalpa bhASya bhAga - 2 bhadrabAhusvAmI praNIta, bhASya saMgha dAsa gaNi, jaina AtmAnaMda sabhA bhAvanagara, saMpA. caturavijaya puNyavijaya prathamAvRtti i. sa. 1936. bRhad dravya saMgraha - zrI nemicandra siddhAMtideva, TIkA zrI brahmadeva, prakA. - lADamaya jaina, zrI zAntivIra digambara jaina saMsthAna, zrI zAntivIra nagara, vIra saM. 2465. bhagavatI ArAdhanA - AcArya zrI zivArya prakA. zrI. hirAlAla khuzAlacaMda dozI, phalaTaNa (vAkharIkara) saMpA. kailAzacandra siddhAnta zAstrI i. sa. 1990. bhagavadgomaMDala bhAga-1 - bhagatasiMhajI prakA. - pravINacandra ema. paTela, pravINa prakAzana nyU korporezana samora, Dhebara roDa rAjakoTa prathamAvRtti i. sa. 1944. bhavabhAvanA - maladhArI zrI hemacandrasUri prakA. - paMcAzama prakAzana samiti sisodarA (gaNeza) sTe. navasArI (vesTa relve) vi. saM. 2034. bhakti mArganu rahasya - bhogIlAla giradharalAla seTha prakA. - zrI o. am. mehatA, 35 morabI hAUsa, govA sTITa, muMbaI i. sa. 1978. bhavanAzinI bhAvanA - akhila bhAratIya sAdhumArgI jaina saMskRti rakSaka saMgha sailAnA (ma. pra.) prathamAvRtti i. sa. 1973. bhAratIya saMskRti me jaina dharma kA yogadAna - DaoN. hirAlAla jaina prakA. - zAsana sAhitya pariSada, bhopAla (ma. pra) i. sa. 1962. bhAratIya darzana bhAga - 1 - rAdhAkRSNan hiMdI anu. sva. naMdakizora gomile, prakA. - - rAjapAla aeNNDa sansa, kAzmIra geTa dillI 6, AvRtti 2, i. sa. 1969. bhAvanA - nagInadAsa giradharalAla zeTha prakA. - jaina siddhAMta sabhA 259 leminTana roDa zAMti sadana muMbaI 7, prathamAvRtti i. sa. 1959.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanA zobhAcandra bhArila prakA i. sa. 1959. bhAvanA paMcaka arthAta anuprekSA i.sa. 1980. bhAvanA kalpalatA bhAga - (748) 1 prakAzana sabhA, zeTha IzvaradAsa muLacaMda, amadAvAda. bhAvanA bodha - muni gaNezamala prakA. Adarza sAhitya prakAzana, cUrU (rAjasthAna) saMpA. muni kanhaiyAlAla prathamAvRttI i. sa. 1975. bhAvanA bhava nAzinI rasikalAla chaganalAla zeTha prakA. zrI muktAgaurI rasikalAla zeTha 18 paTela kaoNlanI siddhanAtha roDa baDodarA 390001 i. sa. 1983. bhAvanA bhavanAzinI rAjendramunI zAkhI prakA. zrI tAraka gurujaina graMthAlaya, zAkhI sarkala udayapura (rAja.) bi. saM. 2041. jaina sthAnaka 'vinAyakyA vyAvara tRtIya AvRti, udyApana sahabhAgI zrAvikA, zukravAra peTha, solApUra zrI vijaya padmasUri praNIta prakA - bhAvanA nu udyAna pU. vijayajayaghoSa sUrIzvarajI ma. prakA. divya darzana TrasTa kumArapAla vi. zAha 68 gulAlavADI muMbaI 4 vi. saM. 2043. bhAvanA bhava nAzini muni zrI aruNavijayajI ma. prakA. zrI samasta vaDodarA jaina ve mUrti saMgha zibira Ayojana samiti, zrI atmAnaMda jaina upAzraya ghaDiyAla poLa vaDodarA i. sa. 1983. bhAvanA yoga eka vizleSaNa AcArya zrI AnandaRSijI ma. prakA. zrI. ratna jaina pustakAlaya ahamadanagara, buruDagAva roDa, saMpA. zrI candrasurANA 'sarasa' i. sa. 1984. sthAnakavAsI jaina kAryAlaya amadAbAda bhAvanA zataka ratnacaMdrajI mahArAja prakA. AvRtti 7 i. sa. 1963. bhAvanA saMgraha zrImada rAjacaMdra prakA mohanalAla cimanalAla, zrImada rAjacandra nijAbhyAsa maMDapa saMbhAta AvRtti 3 rI i. sa. 1948. jaggImala jaina, bhAvanA sAra puGgavyA svAmI anu A. dezabhUSaNajI mahArAja prakA. cAMdanI cauka, dillI i. sa. 1956. bhAvanA yoganI sAdhanA zrI. vijayamuni zAstrI prakA. zrI vardhamAna sthAnakavAsI jaina zrAvaka saMgha 65 virlepArle vallabhabhAI roDa, muMbaI 56 saMpA. muni zrI samadarzI prabhAkara i. sa. 1970. mana kA kAyA kalpa yuvAcArya mahAprajJa prakA tulasI adhyAtmaniDam jaina vizvabhAratI - zrI jaina graMtha - 1 -
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ lADanu saMskaraNa 2 i. sa. 1987. manonuzAsanam AcArya tulasI prakA sa. 1986. marAThI vizvakoza khaMDa 2 mahArASTra rAjya sAhitya saMskRtI maMDaLa 5 vA majalA sacivAlaya muMbaI 400032 prathama saMskaraNa i. sa. 1976 saMpA. tarkatIrtha zrI lakSmaNazAstrI jozI. - prathamAvRtti i. sa. 1980. mAnavatA ke patha para (749) www Adarza sAhitya prakAzana curU rAjasthAna i. marudhara kesarI muni zrI mizrIlAlajI ma. abhinaMdana graMtha prakAzana samiti jodhapUra i. sa. 1968. mArI vizuddha bhAvanA - muni zrI maNilAlajI, prakAzaka pU. zrI. gopAlajI svAmI graMthamAlA, prakA. - abhinaMdana graMtha muni zrI lAbhacandrajI ma. sA., prakA. 117 bajAra geTa sTrITa, koTa, muMbaI 1 i. sa. 1969. mAlava kezarI zrI saubhAgyamalajI ma. jIvana evaM vicAra muni samadarzI prabhAkara prakA. - zrI dharmadAsa jaina mitra maNDala ratalAma naulAI purA ( ema. pI.) prathamAvRttI i. sa. 1969. - sanmati pracAra saMgha - kalAtkAra mUlArAdhanA A. zivakoTi anu. paM. jinadAsa pArzvanAtha phaDakule, prakA. gaNe jaina pablikezana sosAyaTI, kAraMjA ( va-hADa) i. sa. 1935. maMgalavANI saMpA. muni zrI. amolakacandrajI 'akhileza' prakA. zrI sanmati jJAnapITha lohAmaNDI AgarA 2 AvRtti 16 vI i. sa. 1989. maMtra bhalo navakAra, bhadraMkara vijayajI, prakA. - namaskAra ArAdhanA TrasTa 10 navaraMga kolonI, navaraMgapurA amadAvAda 9 i. sa. mUlAcAra 1-2 - zrImad vaTTakerAcArya prakA. 1988. bhAratIya jJAnapITha 18 insTyuizanala eriyA, lodI roDa nayI dillI 110003 saMpA. paM. kailAzacandra zAstrI dvitIya saMskaraNa i. sa. 1992. yazastilakam - zrI somadeva sUri pUrvakhaNDa prakA. nirNaya sAgara presa muMbaI i. sa. oma prakAza jaina 1901. prakA. yugadraSTA munizrI ratnacandrAjI bhAratabhUSaNa zatAvadhAnI paMDitaratna pU. zrI. ratnacandrajI mahArAja janmazatAbdI mahotsava samiti muMbaI dAdara emporiyama ena. sI. keLakara roDa, dAdara vesTa muMbaI 400028 i. sa. 1980. yuvAcArya zrI. madhukaramuni smRti graMtha saMpA. zrIcanda surANA 'sarasa' prakA. muni -
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI hajArImala smRti prakAzana pIpaliyA bAjAra vyAvara 305901 i. sa. 1985. hemacandrAcArya prakA. zrI RSabhacandra joharI kizanalAla jaina dillI saMpA. muni samadarzI i. sa. 1962. yogazAstra gujarAtI anuvAda zrI mahAvIra saMpA. khuzAlacaMda jagajIvanadAsa prakA. jaina vidyAlaya, govAliyA TaiMka roDa muMbaI 26 tRtIya AvRtti i. sa. 1965. ratna karaMDaka zrAvakAcAra svAmI samantabhadra viracita prakA. jaina saMskRti rakSaka saMgha solApUra 6 vI AvRtti i. sa. 1993. raNakAra ghaMTano paDakara saMtano ratnasuMdaravijayajI gaNivara prakA. ratnatrayI TrasTa Ara azokakumAra aeNNDa kaMpanI 86 ajaMTA komarzIyala seMTara, Azrama roDa inkamaTeksa javaLa amadAbAda 380013, i.sa. 1994. rAjendra koza zrI jayantavijayajI, prakA. - zrI rAjendrasuri prakAzana maMdira rANApUra, prathama saMskaraNa vI. saM. 2499. yogazAstra ballabha pracavana - pro. munilAlajI jaina mahAmaMtrI zrI AcArya ballabhasUrijI ma. prakA, AtmAnaMda jaina mahAsabhA paMjAba 25 jaina nagara aMbAlA zahara (hariyANA) prathamAvRtti i. sa. 1971. (1840) - vyavahAra bhASya vararuci prAkRta prakAza - anu. sva. kamalAzaMkara prANazaMkara trivedI mADaoN kaoNleja navasArI prathama AvRtti i. sa. 1957. malayagirI TIkA sahita vakIla trikramalAla agaracanda 1928 vArasANuvekkhA A. kundakunda prakA. - paNDita ToDaramala smAraka TrasTa e-4 bApunagara jayapUra 302015 saMpA. devendrakumArazAstrI i. sa. 1991. vicAra ko badalanA sIkhe AcArya mahAprajJa, Adarza sAhitya saMgha cUru ( rAjasthAna) kamaleza caturvedI prabandhaka saMpA. muni dhanadayakumAra i. sa. 1996. vicAra rekhA prakA. - dhanarAja ghAsIrAma koThArI, zrI lakSmI pustaka bhaMDAra, gAMdhI mArga vivekAnaMda saMcaya prakA. vizeSAvazyaka bhASyam amadAvAda 1 i. sa. 1970. advaita Azrama, 5 DI. hI eMTAlI roDa kalakattA 14. zrImad jinabhadragaNi kSamA zramaNa, saMpA. DaoN. nathamala TATiyA, risarca insTiTyUTa oNpha prAkRta jainAlaoNjI aeNNDa ahiMsA vaizAlI (bihAra) i. sa. 1972. zrI. kAnajI svAmI prakA. zrI kahAna smRti vItarAga vijJAna bhA. 4 chaDhALA prakAzana saMta sAnnidhya, sonagaDa 364250 prathama AvRtti i. sa. 1984. -
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ (751) vairAgya bhAvanA - zrI bhaktivijayajI gaNi prakA. - zeTha navalacaMda khImacaMda javherI gopI purA, surata sahAvI AvRtti i. sa. 1933. vairAgya bhAvanA saMgraha - zrImad rAjacandra, svAdhyAya maNDala neminagara indaura, paMcama AvRtti i. sa. 1967. vairAgya zataka bhA. 1 - muni zrI vinayacandrajI, ma., prakA. - sthAnakavAsI kAryAlaya ahamadAbAda paMcabhAInI poLa i. sa. 1964. zAntasudhArasa - upAdhyAya vinayavijayajI, prakA. - zrI. mahAvIra jaina vidyAlaya agasta krAnti mArga muMbaI 36, saMpA. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, cauthI AvRtti i. sa. 1976. zAMtasudhArasa - u. vinayavijayajI, prakA. zrI vizvakalyANa prakAzana TrasTa, kaMboI nagara ke pAsa, mehesANA 384002 saMpA. vijaya bhadraguptasurizvarajI ma. zIla kI navavADa - zrImadAcArya bhISaNajI, jaina zve. terApaMthI mahAsabhA 3 potRgIja carca sTrITa kalakattA 1, anuvAdaka-zrIcanda rAmapuriyA, prathamAvRttI i. sa. 1961. satyabodha sajjhAya saMgraha - tilakatrASijI ma. zrI jaina dharma prasAraka saMsthA, sadara bAjAra nAgapUra. 'sambodhi ke patha para' - muni zubhakaraNa, prakA. - lADan i. sa. 1987. sambodhi - yu. mahAprajJa prakA. - tulasI adhyAtma nIDam jaina vizvabhAratI lADanu cUra tRtIya i. sa. 1981, sabhApya tattvArthAdhigama satra umAsvAtI, anu. paM. khubacandajI siddhAnta zAstrI, zrI paramazruta prabhAvaka jaina maMDaLa, jauharI bajAra, khArA kuvA, baMbaI 2 i. sa. 1981, 1930. samaNasuttaM - varNijI, sarva sevAsaMgha prakAzana, rAjaghATa, vArANasI 1 prathama saMskaraNa i. sa. 1975. samatAyoga - ratanamuni saMpA. zrIcaMda surANA 'sarasa', zrIrAma prasanna jJAnaprasAra kendra, jaina sthA. bhavana, candrapUra 442401, prathamAvRtti i. sa. 1980. samayasAra - zrImad kundakundAcArya anu. hiMmatalAla jeThAlAla zAha zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa sonagaDha (saurASTra), caturtha AvRtti vi. saM. 2033. samayasAra pravacana vivecaka - paM. vijayamuni zAstrI prakA. - zrI. va. sthA. jaina zrAvaka saMgha, jaina sAdhanA sadana 259 nAnA peTha pUnA 2 i. sa. 1970. samarAica kahA - anuvAda - kanhaiyAlAla daka "nyAyatIrtha" pra. zrI. tiloka ratna sthA. jaina dhA pa. borDa pArtharDI, ahamadanagara i. sa. 1977.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.2) samAdhi sopAna -- (ratnakaraMDa zrAvakAcAra ce bhASAMtara) zrI. bra. govardhanadAsajI prakA. rAvajIbhAI chaganabhAI desAI, zrImad rAjacandra Azrama, sTe. AgAsa vAyA AnaMda i. sa. 1964. samAdhi sopAna - saMpA. zrI manohara mAravaDakara nAgapura prakA. - premarAjajI dhI. pokaraNA, zrImada rAjacandra jJAnamaMdira yavatamALa, prathama AvRtti i. sa. 2000, samAMtara koza hiMdI thisArasa - araviMdakumAra prakA. - nezanala buka TrasTa iMDiyA e 5 grIna pArka navI dillI 110016, prathama saMskaraNa i. sa. 1996. samIkSaNadhyAna darzana aura sAdhanA - zAntimuni prakA. - zrI. a. bhA. sAdhumArgI jaina saMgha samatAbhAvana bIkAnera (rAja) 334001, prathamAvRtti i. sa. 1990. saralabhAvanA bodha - gaNezamuni zAstrI prakA. - amara jaina sAhitya saMsthAna udayapura, po. gulAbapurA (rAja) ji. bhilavADA saMpA. paM. nemIcaMdajI puMgaliyA i. sa. 1977. sarvArthasiddhi - zrImadAcArya pUjyapAda, prakA. - bhAratIya jJAnapITha prakAzana netAjI subhASa mArga, dillI 6 i. sa. 1971. sAdhanA kA rAjamArga - zrI. ratanamunijI saMpA. zrIcandra sUrAnA 'sarasa' prakA. - pUjya zrI jayamala jaina jJAnabhaNDAra, kaTaMgI, bAlAghATa madhyapradeza i. sa. 1978. sAdhanA sudhA sindhu - svAmI rAmasukhadAsa prakA. - govindabhavana kAryAlaya, gItA presa gorakhapura 273005, caturtha saMskaraNa vi. saM. 2053. sarva darzana saMgraha - mAdhavAcArya prakA. - caukhaMbA vidyAbhavana vArANasI dvitIya AvRtti i. sa. 1978. sAmAyika sUtra - upAdhyAya zrI amaramuni prakA. - sanmati jJAnapITha lohA maMDI AgarA 2, tRtIya AvRtti i. sa. 1969. sAhitya aura saMskRti - devendramuni zAstrI prakA. - bhAratIya vidyA prakAzana po. baoN. naM. 108, kacauDI, galI vArANasI prathama saMskaraNa i. sa. 1970. sthitaprajJa darzana - A. vinobA bhAve prakA. yajJa prakAzana samiti. canIbhAI vaidya hajharAta pAgA vaDodarA gujarAtI saMskaraNa i. sa. 1974. siriraidhU graMthAvalI bhAga-1 (pAsaNAha cariu) saMpA. DaoN. rAjArAma jaina ema. e. pIeca. DI., prakA. - lAlacanda hIrAcanda jaina saMskRti saMrakSaka saMgha solApura, mahArASTra i. sa. 1975. suttAgame (paDhamo aMso) saMpA. pupphabhikhu prakA. - bAbu rAmalAla jaina nAyaba tahasIladAra V maMtrI, zrI suttAgama prakAzaka samiti jaina sthAnaka relve roDa guDagA~va chAvanI (pUrva
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ MERIES (7.3) M paMjAba) prathamAvRtti i. sa. 1953. sUkti triveNI - jaina bauddha evaM vaidika vAGmaya kI sUktiyA~ upAdhyAya-amaramuni prakA. sanmati jJAnapITha AgarA 2, lohAmaMDI i. sa. 1968. sUtrakRtAMga sUtra bhAga-1-2 yuvAcArya zrI mizrImalajI ma. (madhukara) zrI Agama prakAzana samiti, pIpalIyA bAjAra, vyAvara, rAjasthAna 305901, saMpA. zrIcanda sUrANA sarasa i. sa. 1991. sUtrakRtAMgasUtra TIkA - zrImad zilAMkAcArya kRta TIkA prakA. - zrImAna gaGgArAmajI chaganalAlajI gUMthA rAjakoTa i. sa. 1995. saMskRta graMthAMtargata jaina darzanAtIla navatatve, - jaina sAdhvI dharmazIlAjI ma. ujjvala dharma sAhitya prakAzana 10 mahezavilA, 12 vallabhavAgalena ghATakopara (isTa) muMbaI 77 i. sa. 1993. saMskRta hindI koza - vAmana zivarAma ApTe prakA. - motIlAla banArasIdAsa pablizarsa prA. li. javAhara nagara. dillI. dvitIya saMskaraNa i. sa. 1969. sthAnAMga sUtra - saMpA. muni kanhaiyAlAla kamala, prakA. - Agama anuyoga prakAzana pariSada bakhtAvara, purA sAMDerAva phAlanA rAjasthAna i. sa. 1972. saMvega raMgazAlA - jinacandrasari prakA. - zrI nirgantha sAhitya prakAzana saMgha dillI meraTha. zrI. AtmAnaMda jaina bAlAzrama hastinApUra vi. saM. 2042. svAmi kArtikeyAnuprekSA-TIkA - zrI zubhacandrAcArya saMpA. paM. kailAsacandra zAstrI, prakA. zrI paramazruta prabhAvaka maMDaLa, zrImada rAjacandra jaina zAstramAlA, zrImada rAjacandra Azrama, AgAsa gujarAta i. sa. 1960. svAdhyAya saMdeza - (mAsika patrikA) saMpA. ratanalAla jaina prakA. - zrI. zvetAMbara jaina svAdhyAya saMgha gulAbapurA 311021 rAjasthAna i. sa. 1995 va 1997. zramaNa saMskRti siddhAMta aura sAdhanA - saMpA. kalAkumAra, prakA. - sanmati jJAnapITha lohAmaMDI AgarA 2, i. sa. 1971. zrI Anandaghana caubIsI - vivecanakAra muni zrI ratnasena vijayajIma prakA. - pU. paM. padmavijayajI gaNivara jaina granthamAlA TrasTa padmaprakAzana, 5 umA sosAyaTI, pAlaDI amadAbAda 7 i. sa. 1985. zrI uttarAdhyayana sUtra - zrI. a. bhA. sAdhumArgI jaina saMskRti rakSaka saMgha sailAnA (ma. pra.) saMpA. ratanalAla dozI dvitIyAvRtti vi. saM. 2014. zrImad bhagavat gItA (yathArUpa) zrI e. sI. bhaktivedAnta svAmIprabhupAda prakA. - antara
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTrIya zrIkRSNa bhAvanAmRta saMgha, hare kRSNa laiNDa, gAMdhI grAma roDa, juhU muMbaI 400049 AThavI AvRtti i. sa. 1986. zrI. samAdhi zataka - saMpA. zrImAn jaina dharmabhUSaNa brahmacArI zItalaprasAda prakA. - paMDita phatahacaMda saddharma pracAra yantrAlaya dehalI prathamAvRtti i. sa. 1978. zrImad rAjacandra praNIta Atmasiddhi zAstra - pUjyazrI rAkezabhAI jhaverI prakA. - zrImad rAjacandra Azrama, dharamapura ji. valasADa gujarAta 396050 prathama AvRtti i. sa. 2001. SaDdarzana samuccaya - zrI haribhadrasUri saMpA. DaoN. mahendrakumAra jaina nyAyAcArya prakA.- bhAratIya ___jJAnapITha kAryAlaya durgAkuNDa mArga vArANasI 5, prathama AvRttI i. sa. 1970. haThayoga pradIpikA - svAtmArAma yogIndu prakA. - kSemarAja zrI kRSNadAsa zreSThi muMbaI, zrI veMkaTezvara (sTIma) mudraNAlaya i. sa. 1874. hindI sUkti saMdarbha koza - saMpA. mahopAdhyAya candraprabha sAgara prakA. zrI jitayazAzrI phAUNDezana 9 sI. esplAneDa IsTa kalakattA 69, prathamAvRttI i. sa. 1992. zrI kulakara saMgraha - pUrvAcArya viracita prakA. - sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIravAnA ratanapoLa amadAvAda prathamAvRtti i. sa. 1954.