Vamdhwajvinirmita Sankettika taya Sahit Udayanacharya Nibaddha Nyayakusumanjali

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 135

120 * वामध्वजकृता सृङ्केतटीका मिति आत्माश्रयः / द्वितीये दूषणमितरेतराश्रयः इति / तद्गोचरत्वाद् ज्ञानाभावनिरूपणे तद्विषयव्यवहाराभावनिरूपणं, तद्विषयव्यवहाराभावे तद्गोचरत्वाद् ज्ञान(ना) भावनिरूपणमितीतरेतराश्रयत्वम् / तृतीये दूषणं चक्रकेति / तदाश्रितधर्माभावनिरूपणं तदाश्रितधर्मानुपलम्भेन, उपलम्भाभावावधारणं च प्राकट्याभावेन, प्राकट्याभावज्ञानं च व्यवहाराभावेन, तद्गोचर[104B]व्यवहारनिवृत्तिश्च तदाश्रितप्राप्त्यादिरूपधर्माभावेनेति चक्रकमिति विवेचनीयम् / 97. न चाज्ञातस्योपलम्भाद्यभावस्य लिङ्गता / न च प्राकट्याभावः सत्तामात्रेणोपलम्भाभावमावेदयतीति युक्तम् / लिङ्गाभावस्य तथात्वेऽतिप्रसङ्गात् / अविनाभावबलेन तु नियमे तत्प्रतिसन्धानापत्तेः / न ह्यविनाभावः सत्तामात्रेण ज्ञानहेतुं नियमयति, धूमादावपि तथाभावप्रसङ्गादिति / ज्ञानप्रत्यक्षत्वेन त्वद्दिशा भविष्यतीति चेत्, न / शब्दध्वंसादिनोक्तोत्तरत्वात् / अपि च प्रतियोगिग्राहकेन्द्रियेणाधिकरणधर्मप्रतीतिरनुपलब्धेरङ्गमिति, तद्रहितायास्तस्याः कार्यव्यभिचाराद् व्यवस्थाप्येत, व्याप्तिबलाद् वा / न तावदुक्तरूपानुपलब्धिस्तां विना अभावप्रत्ययमजनयन्ती दृश्यते / नापि व्याप्तेः / तथासति वायौ रूपाभावप्रत्ययस्तामाक्षिपेत्, एवम्भूतत्वात् / अनाक्षेपे वा न तत्कारणको भवेद् न वा भवेत् / ततो न भवत्येव, लिङ्गात् तदुत्पत्तिरिति चेत् / ननु लिङ्गमपि सैव, न तत्त्वान्तरम् / यथा योनिसम्बन्धोऽलिङ्गदशायामिन्द्रियसन्निकर्षमपेक्षते, लिङ्गदशायां तु तदनपेक्ष एव ब्राह्मण्यज्ञाने, तथैतत् स्यादिति चेत्, न / कार्यजातिभेदात् तदुपपत्तेः / प्रकृते च तदनभ्युपगमात् / पारोक्ष्यापारोक्ष्ये विहायान्यथाऽप्यसौ भविष्यतीति चेत्, न / अनुपलम्भात् / 97. ननु वायौ रूपाभावाद्यनुमाने तथानुपलब्ध्यादिकमज्ञातमेव लिङ्गं भविष्यति / तथा च नोक्तदोषावकाशमिति आशयवान् आशङ्क्य परिहरति - न चेति / सत्तया गमकत्वे प्रत्यक्षवेद्यत्वमुक्तं तदुद्दिधीषं(ष)या लिङ्गत्वमास्थितं परेण लिङ्गस्य च ज्ञातस्यैव गमकत्वेन कस्यचिद् विप्रतिपत्तिरस्तीत्यभिप्रायः / नन्वन्येषामज्ञातानामलिङ्गत्वम्, प्राकट्यं तु स्वसत्तयैव विषयप्रकाशवत्त्व[म्, तस्या]भावः सत्तयैव विज्ञानाभावं गमयिष्यति / न चायोग्यप्रतियोगिकत्वेनायोग्योऽस्याभाव इति वाच्यम् / अनुपलब्धेरेव तथाविशेषणापेक्षणादिति हदि निधाय शङ्कते - न चेति / अनुपलब्धेः ह्यस्तत्रया(स्वसत्तया) वा स्वकारणाभावमविनाभावबलेन वा प्रतिपादयेत् लिङ्गाभावत्वमात्रेण वा / न मध्यमान्तिमावित्याह - लिङ्गाभावस्येति / एवं सति धूमाभावोऽपि वह्नयभावं गमयेदित्यर्थः / प्रथममाशय निराकरोति - अविनाभावेति / एतदुक्तं भवति - [न] उपलम्भाभावो भवतामभा 105A]वोपलम्भ इति / तत्र शङ्कते - ज्ञानेति / भवन्मते ज्ञानस्याप्रत्यक्षत्वात् प्रत्यक्षेण ज्ञानाभावो रावगम्यते / न रूपाभावानुमानं भविष्यतीत्यर्थः / अस्मन्तरे(न्मते) योग्यप्रतियोग्यतया(प्रतियोगिमत्तया) अनुपलम्भवद्(म्भाद्) वाय्वादिरूपाभावस्यापि प्रत्यक्षत्वादनुमेयत्वाभाव इत्याशयवान् परिहरति - नेति / नन्वधिकरणमप्रतीत्य कथं वाय्वादौ रूपाभावः प्रत्यक्षः स्यादित्यत आह - शब्देति / अस्मन्मते अप्रत्यक्षेणाप्याश्रयेणाभावस्य प्रत्यक्षेण निरूपणात् शब्दप्रध्वंसवदिति व्युत्पादितत्वादित्यर्थः / संप्रति प्रतिपत्तियोग्यग्राहकेन्द्रियेणाधिकरणधर्मप्रतीतिरनुपलब्धेरङ्गमिति / 'यथा वेति / ननु स्मरणस्येनि(स्यानि)यतत्वे साक्षात्कार्यनुभवत्वप्रसङ्ग इत्याशक्य निराकरोति / .... वदतः परान् विविकल्या(विकल्प्य) निराकरोति - अपि चेति / तत इति अनुपलब्धित इत्यर्थः / सैवेति अनुपलब्धिरेवेत्यर्थः / ब्राह्मण्यज्ञाने योनिसम्बन्धो लिङ्गालिङ्गदशयारि१. प्रतीकमिदं मुद्रितमूले नास्ति /