Book Title: Tattva Chintamani
Author(s): Nagin G Shah
Publisher: B L Institute of Indology
View full book text
________________ 442 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका विपक्षवृत्तित्वम् अथवा सपक्षविपक्षव्यावृत्तत्वंवाऽथवाऽनुपसंहारित्वं तिष्ठति तदा तेन रूपेण तस्यापि सङ्ग्राह्यत्वं सव्यभिचारत्वमेव / यदि चोक्तरूपत्रये एकमपि रूपं विरुद्धे नास्ति यदा च केवलं विरुद्धत्वेनोपस्थितस्तस्यां दशायामलक्ष्य एवेति कृत्वा तद्वारणार्थं विरुद्धान्यत्वं विशेषणं देयमेव, ततो विरुद्धान्यत्वविशेषणमपि सार्थक विरुद्धोऽपीत्यादिग्रन्थोऽपि सङ्गच्छते इति न काप्यनुपपत्तिः।। अत एव साध्याव्याप्यत्वे सति साध्याभावाव्याप्यहेत्वाभासत्वं साध्यवन्मात्रवृत्त्यन्यत्वे सति साध्याभाववन्मात्रवृत्त्यन्यत्वं वेति परास्तम्, व्यर्थविशेषणत्वात् प्रथम हेत्वाभासत्वाज्ञानाच्च, गगनमनित्यं शब्दाश्रयत्वात् इत्यादिबाधविरुद्धसङ्कीर्णासाधारणाव्याप्तिरितिकश्चित्।नापिसपक्षविपक्षगतसर्वसपक्षविपक्षव्यावृत्तान्यतरत्वम्, व्यर्थविशेषणत्वात् अनुपसंहार्यव्याप्तेश्च / किञ्च पक्षातिरिक्तसाध्यवतः सपक्षत्वे प्रमेयत्वेनाभेदसाधनेऽनुपसंहार्यव्याप्ति: पक्षातिरिक्तसाध्यवतोऽप्रसिद्धेः, साध्यवतः सपक्षत्वे विवक्षितेऽप्रसिद्धिः वृत्तिमतो धर्मस्य साध्यवद्विपक्षान्यतरवृत्तित्वनियमात् / नापि पक्षातिरिक्तसाध्यवन्मात्रवृत्त्यन्यत्वे सति पक्षातिरिक्तसाध्याभाववन्मात्रवृत्तिभिन्नत्वम् अनुपसंहार्यव्याप्ते: धूमादावतिव्याप्तेश्चतस्य पक्ष एवसाध्यवति वृत्तेः। नापि पक्षवृत्तित्वेविरुद्धान्यत्वेचसति अनुमित्यौपयिकसम्बन्धशून्यत्वं व्यर्थविशेषणत्वात् / एतेनानुगतं सर्वमेव लक्षणं प्रत्युक्तं प्रत्यकमेव दूषणत्वात् उद्भावने वादिनिवृत्तेश्च। अतः परं मूलव्याख्या। सव्यभिचारस्य लक्षणान्तरमुद्भाव्य दूषयति - अत एवेति मूलम् / पूर्वोक्तदूषणादेव साध्याव्याप्येति साध्यस्याव्याप्यत्वं हेतोरथ च हेतोः साध्याभावस्याप्यव्याप्यत्वम् / यथा पर्वतो धूमवान् वढेः इत्यत्र साध्यस्य धूमस्य वढेरव्याप्यत्वं यत्र वह्निस्तत्रधूमइत्येवं नास्ति, अथ चधूमाभावस्याप्यव्याप्यत्वं वह्वेर्यथा यत्र वह्निस्तत्र धूमाभाव इदमपि नास्ति, हेत्वाभासत्वमप्यस्ति / एवं शब्दो नित्यः शब्दत्वात् इत्यसाधारणेऽव्याप्तिपरिहारः टीकातो ज्ञेयः / लक्षणान्तरमाह - साध्यवन्मात्रवृत्त्यन्यत्वे सति इत्यादि मूलम् / साध्यवन्मात्रे वृत्तिर्यस्य अथ च साध्याभाववन्मात्रे वृत्तिर्यस्य तदुभयभिन्नत्वं यथा पर्वतो धूमवान् वह्नः इत्यत्र वह्निर्न धूमवन्मात्रवृत्तिः धूमाभाववति अयोगोलकेऽपि विद्यमानत्वात् नापि धूमाभाववन्मात्रवृत्तिः धूमवति महानसेऽपि विद्यमानत्वात् / असाधारणानुपसंहारर्यो (रिणो)रस्य लक्षणस्य योजनं टीकायां भविष्यति / एतद्द्वयलक्षणं दूषयति - व्यर्थेति मूलम् / तथा चायं हेतुरसाधकः साध्याव्याप्यत्वे सति साध्याभावाव्याप्य
Page Navigation
1 ... 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620