Page Text
________________ 442 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका विपक्षवृत्तित्वम् अथवा सपक्षविपक्षव्यावृत्तत्वंवाऽथवाऽनुपसंहारित्वं तिष्ठति तदा तेन रूपेण तस्यापि सङ्ग्राह्यत्वं सव्यभिचारत्वमेव / यदि चोक्तरूपत्रये एकमपि रूपं विरुद्धे नास्ति यदा च केवलं विरुद्धत्वेनोपस्थितस्तस्यां दशायामलक्ष्य एवेति कृत्वा तद्वारणार्थं विरुद्धान्यत्वं विशेषणं देयमेव, ततो विरुद्धान्यत्वविशेषणमपि सार्थक विरुद्धोऽपीत्यादिग्रन्थोऽपि सङ्गच्छते इति न काप्यनुपपत्तिः।। अत एव साध्याव्याप्यत्वे सति साध्याभावाव्याप्यहेत्वाभासत्वं साध्यवन्मात्रवृत्त्यन्यत्वे सति साध्याभाववन्मात्रवृत्त्यन्यत्वं वेति परास्तम्, व्यर्थविशेषणत्वात् प्रथम हेत्वाभासत्वाज्ञानाच्च, गगनमनित्यं शब्दाश्रयत्वात् इत्यादिबाधविरुद्धसङ्कीर्णासाधारणाव्याप्तिरितिकश्चित्।नापिसपक्षविपक्षगतसर्वसपक्षविपक्षव्यावृत्तान्यतरत्वम्, व्यर्थविशेषणत्वात् अनुपसंहार्यव्याप्तेश्च / किञ्च पक्षातिरिक्तसाध्यवतः सपक्षत्वे प्रमेयत्वेनाभेदसाधनेऽनुपसंहार्यव्याप्ति: पक्षातिरिक्तसाध्यवतोऽप्रसिद्धेः, साध्यवतः सपक्षत्वे विवक्षितेऽप्रसिद्धिः वृत्तिमतो धर्मस्य साध्यवद्विपक्षान्यतरवृत्तित्वनियमात् / नापि पक्षातिरिक्तसाध्यवन्मात्रवृत्त्यन्यत्वे सति पक्षातिरिक्तसाध्याभाववन्मात्रवृत्तिभिन्नत्वम् अनुपसंहार्यव्याप्ते: धूमादावतिव्याप्तेश्चतस्य पक्ष एवसाध्यवति वृत्तेः। नापि पक्षवृत्तित्वेविरुद्धान्यत्वेचसति अनुमित्यौपयिकसम्बन्धशून्यत्वं व्यर्थविशेषणत्वात् / एतेनानुगतं सर्वमेव लक्षणं प्रत्युक्तं प्रत्यकमेव दूषणत्वात् उद्भावने वादिनिवृत्तेश्च। अतः परं मूलव्याख्या। सव्यभिचारस्य लक्षणान्तरमुद्भाव्य दूषयति - अत एवेति मूलम् / पूर्वोक्तदूषणादेव साध्याव्याप्येति साध्यस्याव्याप्यत्वं हेतोरथ च हेतोः साध्याभावस्याप्यव्याप्यत्वम् / यथा पर्वतो धूमवान् वढेः इत्यत्र साध्यस्य धूमस्य वढेरव्याप्यत्वं यत्र वह्निस्तत्रधूमइत्येवं नास्ति, अथ चधूमाभावस्याप्यव्याप्यत्वं वह्वेर्यथा यत्र वह्निस्तत्र धूमाभाव इदमपि नास्ति, हेत्वाभासत्वमप्यस्ति / एवं शब्दो नित्यः शब्दत्वात् इत्यसाधारणेऽव्याप्तिपरिहारः टीकातो ज्ञेयः / लक्षणान्तरमाह - साध्यवन्मात्रवृत्त्यन्यत्वे सति इत्यादि मूलम् / साध्यवन्मात्रे वृत्तिर्यस्य अथ च साध्याभाववन्मात्रे वृत्तिर्यस्य तदुभयभिन्नत्वं यथा पर्वतो धूमवान् वह्नः इत्यत्र वह्निर्न धूमवन्मात्रवृत्तिः धूमाभाववति अयोगोलकेऽपि विद्यमानत्वात् नापि धूमाभाववन्मात्रवृत्तिः धूमवति महानसेऽपि विद्यमानत्वात् / असाधारणानुपसंहारर्यो (रिणो)रस्य लक्षणस्य योजनं टीकायां भविष्यति / एतद्द्वयलक्षणं दूषयति - व्यर्थेति मूलम् / तथा चायं हेतुरसाधकः साध्याव्याप्यत्वे सति साध्याभावाव्याप्य
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |