Tattva Chintamani

Author(s): Nagin G Shah
Publisher: B L Institute of Indology

Page 595

577 हेत्वाभासप्रकरणे असिद्धिः अत एव ये व्याप्तिविरहपक्षधर्मताविरहरूपाः ते असिद्धिभेदमध्यमध्यासते, तदन्ये च यथायथं व्यभिचारादयः इति सिद्धान्तप्रवादोऽपि / न चैवं साक्षात् प्रतिबन्धकत्वेन बाधप्रतिरोधयोर्व्याप्तिविरहलिङ्गत्वेन सव्यभिचारविरुद्धयोरपि सङ्ग्रहे विभागव्याघातः, स्वतन्त्राभिप्रायस्य निषेद्धुमशक्यत्वात् / अत्रैव साधकमाह - अत एवेति / ये व्याप्तिपक्षधर्मताविरहरूपाः आश्रयासिद्ध्यादयस्त्रयस्तेऽसिद्ध एव, तदन्ये च ये साक्षात् व्याप्तिपक्षधर्मताविरहरूपा न भवन्ति अथ चानुमितिप्रतिबन्धकास्ते व्यभिचाराद्यन्तर्भूताः / ननु परामर्शविषयाभावत्वेनाश्रयासिद्धयादीनां सङ्ग्रहस्तदा साक्षात् प्रतिबन्धकत्वेनोपाधिना बाधसत्प्रतिपक्षयोरेकत्वेन सङ्ग्रहः स्यात् इत्याशङ्कते - न चैवमिति / आभास एव व्याख्यातं(तः) / व्यभिचारिविरुद्धयोरप्येकत्वसङ्ग्राहकमाह - व्याप्तिविरहलिङ्गत्वेनेति। व्याप्तिविरहलिङ्गत्वं व्यभिचारेऽपि वर्तते विरुद्धे च वर्तते इत्यनयोरप्येकत्वं स्यात् इति शङ्कार्थः / समाधत्ते - स्वतन्त्रेति / तथा च महर्षेरेवं विभागकरणे तदिच्छैव नियामिका, अन्यथाऽदृष्टत्वरूपजात्यभावेऽपि अदृष्टत्वेनोपाधिना धर्माधर्मयोरेक एव विभागः कुतो न कृतः इत्यर्थः / अन्यथा शास्त्रे परिभाषोच्छेदापत्तेः / व्यभिचारादेरप्येवंरूपसत्त्वेऽप्युपजीव्यत्वेन पृथक्त्वम् उपधेयसङ्करेऽप्युपाधेरसङ्करात् / ननु आश्रयाप्रसिद्धया कथमाश्रयासिद्धिरुद्भाव्या / न च शशीयतया गवि शृङ्गनिषेधवत् व्योमकमलमिति वाच्यम् / शशशृङ्गनिषेधो न गवि इत्युक्तत्वादिति चेत् व्योमकमलमिति निश्चितानन्वयत्वेनापार्थकम् / आश्रयविशेषणासिद्धया आश्रयासिद्धिरसङ्कीर्णा / व्याप्तिविरहस्तु व्यर्थविशेषणादौ / तदुक्तम् एकामसिद्धिं परिहरतो द्वितीयापत्तेरिति। . अन्यथेति / यदि विभागकर्तुरिच्छा चेन्नियामिका न भवति शास्त्रे नाना परिभाषा न स्युरिति भावः / ननु परामर्शविषयाभावत्वेन चेदसिद्धव्यवहारस्तदा एवं रूपं व्यभिचारेऽपि वर्तते सोऽप्यसिद्धः स्यादित्यत आह - व्यभिचारादेरिति / यद्यपि अनेन रूपेण व्यभिचारस्यासिद्धत्वं तथापि व्यभिचारस्य असिद्धयुपजीव्यत्वेन स्वातन्त्र्येणानुमितिप्रतिबन्धकत्वेन च पृथक्त्वम् / ततः किमित्यत आह - उपधेयेति / नानारूपसमावेशात् उपधेयं धर्मी एकः तथापि उपाधीनां धर्मार्णां भिन्नत्वादसङ्कर इत्यर्थः / अथाश्रयासिद्धौ शङ्कते - नन्विति / यथा गगनारविन्दं सुरभि इत्यत्र गगनारविन्दरूपाश्रयोऽप्रसिद्धस्तस्याश्रयस्याप्रसिद्धयाऽऽश्रयासिद्धिः कथमुद्भावनीया ? मध्ये शङ्कते - न चेति / यथा व्याधिकरणधर्मावच्छिन्नप्रतियोगिकाभावमादाय शशीयतया शृङ्गस्य निषेधः शृङ्गस्य शशीयत्वं व्यधिकरणो धर्मः तद्वत् व्योमीयतया कमलस्य निषेधः, इयमेवाश्रयासिद्धिरुद्भा