Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 193

[ पा० ३, सू० १५.]
कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
प:
द्विषये
इति-साग
तीति । "लूग्श् छेदने" काण्डं लविष्यामीति व्रजतीति | लावो वजतीत्यादि न स्यात् णकचा बाधापत्तेरिति। न च वाक्ये लूधातोरणि इस्युक्तसमासे च-काण्डलायो व्रज- | वाऽसरूपेणोत्सर्गोऽण् भविष्यतीति वाच्यम्, इदानीमेव तीति, भविष्यत्कालिककुम्भकर्तृकर्तृकं कुम्भकरणोद्देश्यकं तृजादयोऽसरूपविधिना न भवन्तीत्यर्थस्य ज्ञापितत्वादित्यु
च यानमिति, भविष्यत्कालिककाण्डलवनकर्तृकर्तृकं काण्ड- भयस्य प्रवृतिरावश्यकीति सा कथं सिध्येदिति । न चाप-40 5 लवनोद्देश्यकं च गमनमिति च प्रयोगार्थः । अत्रापि पूर्व- वादत्वादुत्सर्गविषये एकचं परत्वाच्चापवादानिति व्यववत् सामान्येन सिद्धिमाशङ्कय पूर्वज्ञापनेनास्य चारितार्थ्य- स्थोक्तैवेति वाच्यम्, अपवादतामापन्नस्य परत्वव्याधामाह- "कर्मणोऽण्" [५.१.७२.] इति सामान्येन तात्, परत्वं हि स्पर्धे सति बलवत्त्वहेतुर्भवति, अपवादेन विहितोऽण् णकचाऽनेन बाध्येत, असरूपविधिश्च सह च स्पधस्याभावः स्पष्ट एवेति, न च ययोः शास्त्रयोः
नास्तीति पूविधीयते इति–णकचाऽनेन-पूर्वसूत्रवि- । परस्परं बाध्यबाधकभावो माऽस्तु तयोः स्पर्धः, यं प्रति 45 10 हितेन कचेत्यर्थः । नन्वस्तू सार्थक्यमस्य किन्तु पूर्वसत्र-1 स्पर्धस्तं प्रति परत्वेन प्रवृत्ती का हानिः, तथा च णकचं
विहितो णकच प्रत्ययोऽप्येतद्विषये भविष्यत्येवेति चेत? प्रति बाध्यबाधक भावोऽपवादत्वमूलक इति न तत्र अत्राह-सोऽपवादत्वापणकचं बाधते इति सामान्यतः ! परत्वेन व्यवस्थाऽस्तु, टगादीन् प्रति तु न बाध्यबाधकक्रियार्थायां क्रियायामुपपदे णकच विहितः, अयमण चको- भाव इति तत्र परत्वं व्यवस्थापकमस्स्विति वाच्यम्, यतो पपदे विशेषेण विहित इति विशेषविहितत्वादपवाद इति ।
णकचा बाधितस्य "कर्मणोऽण" [ ५.१.७२. ] इत्य-60 15 भावः । परत्वमपि णकच्प्रत्ययत इत्यन्यत् । परत्वेनापि
स्य प्रतिप्रसवार्थमिदं सूत्रमिति तद्धमतापन्नं सत् टगाकेषाञ्चित् प्रत्ययानामनेन बाध्यत्वमित्याह-परत्वात्
दिभिर्बाध्यमेवेति टगादिभिः सहास्य बाध्यबाधकभाव सामान्यस्याणो बाधकान् टगादीनपीति --परत्वात्
एव, णकचश्चेदं बाधकं प्रतिपदविधित्वादिति सर्वरेवा"स्पर्षे परः" इति परत्वबलात्, सामान्यस्याण:-“कर्म
नेन सह बाध्यबाधकभाव एब, केनचिदिदं बाध्यं कस्यणोऽण्' [ ५. १. ७२. ] इति सामान्यशास्त्रविहितस्य,
चिद् बाधकमिति प्राप्ते ब्रूमः-“कर्मणोऽण्" इति प्रथमपा-55
दीयसुत्रस्य प्रतिप्रसवार्थस्यास्य तद्धर्मस्वमिति न युक्तम्, 20 अणो बाधकान्, गादीनपि-"गायोऽनुपसर्गादक" [ ५. i
तद्धर्मत्वे णकचो बाधकत्वानुपपत्तेः । तथा च णकचो १.७४. ] इत्यनेन "सुरासीधोः पिवः" [ ५. ७५. ] इत्यादिना च विहितं टकप्रत्ययम्, आदिपदेन "आतो
बाधक, टगादी श्चपरत्वाद् बाधते इति किमत्र चित्रम् ।
कर्मोपपदेऽपि णकच-भविष्यन्त्यो साधयति-बहलाधिकाडोऽह्वा-वा-मः" [५. १. ७६. ] इत्यादिना विहितं
राण्णकच-भविष्यन्त्यावपि भवतः इति, कर्मण्युपपदे-60 डादिप्रत्ययं च प्रकृतसूत्रविहितोऽण बाधते इत्यर्थः ।।
ऽपि णकच: शिष्टप्रयोगोपलब्धौ भविष्यन्त्याच प्रयोगे 25 बाधफलमाह-तेन वक्रगायो बजतीति-वक्र गास्यामीति
सति बाहुलकेनैव समाधेयमिति भावः । तदेवोदाहरतिव्रजतीति वाक्यम्, अत्र टकं प्रबाध्यानेनाण, एवं-सुरां
कटं कारको व्रजतीति-"तृन्नुदन्ता०" [२. २. ६०.] पास्यामीति व्रजतीति वाक्ये-सुरापायो बजतीत्यत्रापि
इति षष्ठीनिषेधात् कर्मणि द्वितीया, इदं णकचि, एवम्टकं प्रबाध्यानेनाण, तथा गां दास्यामीति व्रजतीति
ओदनं भोजको व्रजतीति । भविष्यन्त्यामुदाहरति-65 वाक्ये- गोदायो व्रजतीत्यत्र डं प्रबाध्यानेनाण, सर्वत्र
काण्डानि लविष्यामीति व्रजति, कम्बलं दास्या30 "आत ऐ: ” [४. ३. ५३.] इत्यात ऐकारस्तस्यायादे- मोति व्रजतीति-बाहुलकात् पूर्वसूत्रेण णकच् भविष्यन्ती
शश्च विज्ञेयः । अत्रेदं शङ्कयते-इदं सूत्रमपवादविषये | च ज्ञेया ।। ५. ३. १४. ।। [टमादिविषये] उतसर्गविषये ["कर्मणोऽण्" ५. १. ७२. इति विषये ] च प्रवर्तते इत्येतावदुक्तं पूर्वग्रन्थेन, तन्न सङ्गतम्- एकस्यैव सूत्रस्यापवादशास्त्रोत्सर्गशास्त्रोभय
भाववचनाः। ५. ३. १५. 11 35 विषयत्वं न सम्भवति, तत्रापवादशास्त्रविषयेऽप्रवृत्ती वक्र- त०प्र०-भाववचना घन-क्रयादयस्ते कियायां क्रि-70
गायो व्रजतीत्यादि न स्यात्, उत्सर्गविषये चाप्रवृत्तौ काण्ड- 'यायामुपपदे वत्स्यत्यर्थे वर्तमानाद बातोर्भवन्ति ।