Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 265

[पा० ४, ०१०.]
कलिकालसर्वज्ञत्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
२५३
भवितव्यं तस्मिन् समये तस्यानभिनिवृत्तिरित्यायातम् । ष्यत' इति, अत्र गुरूपासनं हेतुः, शास्त्रान्तगमनं फलम् । क्रियातिपत्तिरित्यस्यार्थमाह- क्रियातिपत्तिविभक्ति-अथ 'क्रियातिपत्ती' इत्यत्र किमर्थ क्रियाग्रहणम् ? 'सप्तर्भवतीति- "स्यत्, स्यताम्, स्यन्०" [ ३. ३. १६. ] , भ्यर्थेऽतिपत्तो क्रियातिपत्तिः' इत्येतावद् वक्तव्यम्, था-40
इति परिभाषिता स्यादिविभक्तिर्भवतीत्यर्थः । अथोदा- | त्वधिकारात् विनाऽपि क्रियाग्रहणेन धात्वर्थस्यातिपत्ता5 हरति-दक्षिणेन चेदयास्यम्न शकटं पर्याभविष्यदि-विति विशेषोऽर्थो लभ्यते, ततोऽनर्थक क्रियाग्रहणमिति ति- “यांक प्रापणे" इत्यस्य 'अयास्यत्' इति, पर्याङ्- चेत् ? न-'सप्तम्यर्थे' इति श्रूयते, प्रकृतस्य सम्बन्धाच्छपूर्वस्य भू सत्तायाम्" इत्यस्य च 'पर्याभविष्यत्' इति । तस्य सम्बन्धो बलवानिति सप्तमीनिमित्तस्यैवातिपत्तिवियदि कमलकमाहास्यान शकटं पर्याभविष्यादिति-ज्ञायते, ततश्च "सप्तम्यताप्योबढि" [५. ४.२१.] इति 45
"हग स्पर्धाशब्दयोः" इत्यस्य आपूर्वस्य 'आह्वास्यत्' । बाढार्थातिपत्ती सप्तमी प्रसज्येत, तस्मात् क्रियाग्रहणं 10 इति । प्रयोगे सूत्रार्थ सङ्गमयति- अत्र दक्षिणगमनं कर्तव्यम् ।। ५. ४. ६.॥ कमलकाहानं च हेतुरपर्याभवनं फलमिति- एतेन
५. ४. १०. ॥ सप्तमीनिमित्तं हेतुफलभावं दर्शयति । असकृत् प्राग् दक्षि
त० प्र०- भूतेऽथें वर्तमानाद धातोः क्रियातिपत्तो णगमने कमलकाह्वाने च सति शकटस्यापर्याभवनं दृष्ट्वा ।
| सत्यां सक्षम्य क्रियातिपत्तिविभक्तिर्भवति । "सप्तम्यूता-50 भाविनोऽपि दक्षिणगमनस्य कमलकाह्वानस्य च शकटा
ऽप्यो डे" [ ५. ४. २१. ] इत्यारभ्य सप्तम्यर्थेऽनेन 15 पर्याभवनहेतुत्वं बुद्धवा, तदतिपत्ति च-दक्षिणगमनस्यो
| विधानम्, ततः प्राक् “वोतात् प्राक्" [ ५. ४. ११. ] पद्रुतत्वादिना कमलाह्वानस्य देशान्तरगमनादिना, शक
इति विकल्पो वक्यते। दृष्टो मया भवतः पुत्रोऽन्नार्थी टापर्याभवनस्य च गुरुभारोपणादिना लिङ्गेनातिपत्तिमव
चंक्रम्यमाणः, अपरश्चातिथ्यर्थी, यदि स तेन दृष्टोऽमविगम्य वक्ता वाक्यं प्रयुङ्के-दक्षिणेन चेदयास्यदित्यादि ।
व्यत् उताभोव्यत अप्यमोक्ष्यत, न तु दृष्टोऽन्येन पथा 65 हेतुफलयोराह्वानापर्याभवनयो भविष्यत्कालविषययोरतिप
गत इति न भुक्तवान् ॥१०॥ 20 तिरितो वाक्यादवगम्यते । एतदेवाह- कृतश्चित प्रमा--
णाद् भविष्यन्तीमनभिनिवृत्तिमवगम्यैवं प्रयुङ्क्ते। श० म० न्यासानुसन्धानम्- भूते । 'सप्तम्यर्थे किइति । यद्वाऽयमुपपादनप्रकार:- ननु भविष्यतोऽर्थस्थान- यातिपत्ती क्रियातिपत्तिः' इति सर्वमनुवर्तते, पूर्वेण भविभिनिर्वृत्तिः कथं ज्ञायत इति चेत् ? अत्राह- कृतश्चित ष्यति विधानं सम्प्रति भूते विधीयते । इदं चाधिकार
प्रमाणादिति । न च नास्मिन् प्रमाणेऽबाधितत्वं विनि- सूत्र विधिसूत्रं च, ततश्चाग्रे गच्छताऽनेन कार्य विधीयते,60 25 गमकम्. सम्भावनयव प्रयोगकरणात्, तथा च हेत्वभाव- तत्रानेन नित्यं विधीयते, "वोतात् प्राक्" [५. ४. ११.]
संभावनया फलाभावकथनमिहेति पर्यवसितम्, सर्वत्र | इति सूत्रेण च “सप्तम्युताप्यो ढे" [५. ४. २१. ] इति भविष्यद्विषये एवमेव स्वीकार्यम् । भूते चाग्रे वक्ष्यमाणे | पर्यन्तं विकल्प्य विधानमनुज्ञायते. तथा चानेन नित्यं तेन सिद्ध एवार्थो हेत्वभाव इति तत्र प्रमाणान्तरापेक्षव नेत्यग्रे | विकल्प इति विकल्पनित्ययोः कथमेकत्र समवस्थानमि
स्फुटीभविष्यति, तत्र च फलाभावोऽपि सिद्ध एव प्रका- | त्याशङ्कायामाह- सप्तम्यताप्योबढि" इत्यारभ्य सप्त-65 30 श्यते । अतिदिश्योदाहरति- एवम्-अभोक्ष्यत भवान् म्यर्थेऽनेन विधानमिति, तथा च तत आरम्य नित्यं
घृतेन यदि मत्समीपमागमिष्यदिति- "भुजप पाल- विधिः, ततः पूर्व च विकल्पेनेत्याह- ततः प्राक"वोनाम्यवहारयोः" इत्यस्य "भुनजोऽत्राणे"३. ३. ३७. तात प्राक" इति विकल्पो वक्ष्यते इति । तथा च इत्यात्मनेपदे- 'अभोक्ष्यत' इति, “गम्लं गतो" आङ्पूर्व- "सप्तम्यताप्यो ढे" इति सूत्रानुसारमेवास्योदाहरणमाह
स्यास्य मोऽनात्मने" [ ४. ४.५१. इतीटि-'आ- | हो मया तत्र भवतः पुत्रोऽन्नार्थीत्यादिना, भवतः 70 36 गमिष्यत्' इति, अत्र घृतभक्षणं हेतुः, समीपागमनं । पुत्रोऽन्नार्थी, अपरश्च कचनातिथ्यर्थी, पृथक चक्रम्यमाणी,
फलम् । स यदि गुरूनुपासिष्यत शास्त्रान्तमगमिष्य- तयोर्यदि परस्परं मेलनं स्यात् स्यादवश्यं भवतः पुत्रो दिति- उपपूर्वस्य "आसिक उपवेशने" इत्यस्य 'उपासि- भूक्तवान, स चातिथिलाभेन कृतकृत्यः स्यात्, किन्तु मार्ग