Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 268

२५६
श्रीसिबहेमचन्द्रशब्दानुशासने पञ्चमोऽध्यायः ।
[पा० ४, सू. १५.]
यंते । “यत्-तत्-किमन्यात्" [ ७. ३. ५३. ] "बहूनां स्वमन्यासां विभक्तीनां संग्रहः ।। ५. ४. १४. ।। प्रभ उतमश्च वा" [७. ३. ५४. ] इत्येतो प्रत्ययो किशब्दसम्बन्धिनावेव वृत्तग्रहणेन प्रतीयात, प्रत्ययग्रहणपरि
अश्रद्धाऽमर्षेन्यत्रापि । ५. ४. १५. ।। . भाषया च इतरडतमान्तं प्रतीयादित्येषोऽर्थी वेदितव्यः । त० प्र०-क्षेप इति निवृत्तम् । अश्रद्धा-असंभावना, 40 6 परिसंख्यानं निमय इत्यर्थः, तेन 'किन्तरां किंगो: कि
अमर्षोऽक्षमा, अन्यत्र- अकिवृत्ते, अपिशम्दात किंवृत्ते चोपुरुषः' इत्येवमादिषूपपदेषु न भवति, तेषां किंवृत्तत्वस्य
पपदेऽश्रद्धा-उमर्षयोर्गम्यमानयोर्धातोः सप्तमी-भविष्यन्त्यो परिगणनेन निरस्तत्वादिति । वाग्रहणे नोत्तरत्र विकल्पा
भवतः । सर्वविभक्त्यपवादः । वचनभेदाद् यथासंख्य नुवृत्तिरिति नात्र विकल्पः । नन् “किंवृत्त भविष्यन्ती
नास्ति । अश्रद्धायाम्-न अदृधे न संभावयामि नावकल्पच" इति कस्मान्नोक्तम् ? प्रकृता हि सप्तमी, ततश्रकारेग
यामि तत्रभवान् नामाऽवत्तं गृह्णीयात, ग्रहीष्यति । कि-45 10 तस्या एव समुच्चयो विज्ञास्यते, कि सप्तमीग्रहणेनेति चेत् ?
वृत्तेऽपि-न अवघे न संभावयामि नावकल्पयामि कि उच्यते- असति हि सप्तमीग्रहणे यथा प्रकृतत्वाञ्चकारेण
तत्रभवान् नामाऽदत्तमाददीत, अदत्तमादास्यते । अमर्षेसप्तमी समुच्चीयते तथा वर्तमानापि समुच्चीयेत, साऽपि
न मर्पयामि न क्षमे, धिग मिथ्या, नैतदस्ति, तत्रभवान् प्रकृतव, तस्माद् वर्तमानानिवृत्त्यर्थ सप्तमीग्रहणं कृतम् । नामाऽदत्तं गृह्णीयात्, अदत्तं ग्रहीष्यति । किवृत्तेऽपिकिञ्च चानुकृष्टं नोत्तरत्रेति सप्तम्या अनुवृत्तिरप्युत्तरत्र न
न मर्षयामि न अमे, धिग मिथ्या, नैतदस्ति, किं तत्र-50 15 स्यादिति तदर्थमपि विज्ञेयम् । सर्वास्वपि विभक्तिषु किं
भवानदत्तं गृलीयात्, अदत्तं ग्रहीष्यति । अत्रापि सप्तमीवृत्तमुपपदं सम्भवति, तत्र कया कया विभक्त्या भवित- !
निमित्तमस्तीति भूते क्रियातिपतने वा क्रियातिपत्तिर्भव्यमित्याशङ्कायामाह- सर्वविभवत्ययवादः इति- वि-! वति-न श्रद्दधे न मर्षयामि तत्र मवानदत्तमग्रहीष्यत, शेषविहितत्वात् तत्रायं योगोऽपवादत्वात् प्रवर्तते. सप्तमी- पक्ष- गृह्णीयात् प्रहीष्यति च । भविष्यति तु नित्यम्--
भविष्यन्त्यावेव भवत इति भावः। उदाहरति-कितन. | न श्रद्दधे न मर्पयामि तत्रभवानदत्तमग्रहीष्यत् । अन्यत्रा-55 20 भवाननृतं अयादित्यादि, "ब्रगक व्यक्तायां वाचि"
पीति किम् ? यदाऽर्थात प्रकरणाद् वाऽश्रद्धाऽमर्षयोर्गम्यइत्यस्य सप्तम्यां 'अयाद्' इति, भविष्यन्त्यां तु "अस्ति- मानत्वात् तद्वाचकेनाप्युपपदेन धातोर्न योगस्तदा मा ब्रुवोभू-बचावशिति" [ ४. ४.१.] इति वचादेशे- मूत् ॥१५॥ 'वक्ष्यति' इति, किमिति च विभक्त्यन्तत्वात् किंवृत्तम्, श०म० न्यासानुसन्धानम्-अश्रद्धा० । क्षेप इति
एवं क इति विभक्त्यन्तम्, कतर इति डतरप्रत्ययान्त- । निवृत्तमिति- व्याख्यानादिति भावः । श्रद्धाया आदर-60 25 तया कतम इति च डतमप्रत्ययान्तया च किंवृत्तमिति। । क्रियारूपतया प्रसिद्धाया अभाव इत्यर्थो मा ज्ञायीत्यत
सर्वविभक्त्यपवाद इति यदुक्तं तत्र विशेषमाह- अत्रापि आह-- अश्रद्धा असम्भावनेति-तथा च विश्वासरूपा सप्तमीनिमित्तमस्तीति, तथा च कियातिपत्त्या भवित- श्रद्धेह प्रतिषिध्यत इत्यसम्भावनारूपत्वे पर्यवस्यति । व्यमित्यर्थः, अत्रापि व्यवस्थामाह- भूते क्रियातिपतने ' अमर्षोऽक्षमेति- अक्षमा असहनम् । अन्यत्रोत्यस्यार्थ
वा क्रियातिपत्तिरिति- "बोतात् प्राक्" [५. ४. ११.] माह-अकिंवृत्ते इति, पूर्वसूत्रस्य किंवृत्तविषयत्वात् ततो-65 30 इति वा क्रियातिपत्तिरित्यर्थः, एतदेवोदाहरति-- कि ऽन्यस्य तदभावरूपत्वादित्यर्थः । अपिशब्दसमुच्चेयमाह
तत्रभवान् अनृतमवक्ष्यदिति, पक्षेऽस्य प्रवृत्तिरित्याह- अपिशब्दात् किवृत्ते चेति । अत्रापि सर्वविभक्तिसम्भव पक्षे यात वक्ष्यति च, भविष्यति व्यवस्थामाह- : इत्याह- सर्वविभक्त्यपवादः इति । अत्र हि दाव भविष्यति त नित्यमिति- "सप्तम्यर्थे क्रियातिपत्तो प्रत्ययावपि द्वावेव, ततश्च यथासंख्येन भवितव्यमिति क्रियातिपत्तिः" [५. ४. ६.] इति नित्यं क्रियाति- । कस्यचिद् भ्रान्तिः स्यादतस्तन्निराकर्तुमाह-वचनभेदाद 70 35 पत्तिरित्यर्थः, तदेवोदाहरति- किं तत्रभवाननतमव- । यथासंख्यं नास्तीति- 'सप्तमी-भविष्यन्त्यो' इति द्वि
क्ष्यदिति । क्षेपानुवृत्तावत्यं दर्शयति-क्षेप इत्येव- । वचनम्, 'अश्रद्धाऽमर्षे' इत्येकवचन मिति वचनभेद: । किं तत्रभवान् देवानपुजदित्यादि, आदिशब्देन यथा- ' लधुन्यासकारस्त्वेवमाह-"अन्यत्रापीति- अपिशब्दसमु