Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 276

२६४
भीसिबहेमचन्द्रशम्दानुशासने पञ्चमोऽध्यायः।
[पा० ४, सू० २८.]
त्यत्र भोजयितुः कामस्य सत्त्वेन, भोक्तश्च तस्यानुकूलतया । विध्यादिरर्थः प्रकृत्यर्थविशेषणं वा स्यात्, प्रत्ययार्थो वा क्रियातिपतनस्य सम्भवो नास्ति, नहि 'इच्छामि कामये प्रत्ययार्थविशेषणं वा ?, तत्र यद्याद्यः पक्ष आश्रीयते इत्यनयोरर्थ भेदोऽस्ति तथापि तत्र शब्दस्वाभाव्येन क्रिया-: तदा यत्र प्रकृतिरेव विध्यादीनानाचष्टे तत्र न सिध्येत्-- तिपतनं सम्बध्यते, अत्र नेति स्वभाव एव तत्र प्रमाणम् । ' विदध्यात् निमन्त्रयेत आमन्त्रयेत अधीच्छेदिति, नपत्र 5पूर्वत्रापि वा न क्रियातिपत्तिरुदाहायति ।
प्रकृत्यर्थादन्ये विशेषणभूता विध्यादयः सन्तीत्येष दोषः 40 "यश्चोभयोः समो दोषः परिहारोऽपि वा समः । प्रतिविधेयः स्यात्, प्रतिविधीयमानेऽपि तस्मिन् प्रतिपत्ति. नकः पर्यनुयोज्यः स्यात् तादृशार्थ विचारणे ॥" । गौरवं स्यात् । अथ द्वितीयः, भावकर्मकर्तृ प्रत्ययार्थानां
इति न्यायेन । मतान्तरमाह-केचित त इत्यादिना. | विध्यादयो वाचकाः स्युरित्येवमनयोर्दोषदर्शनात् तृतीयः तथा च तन्मते न काऽपि शङ्केति भावः । अत्र केचित्- !
| पक्ष आश्रयणीयः- विध्यादयः प्रत्ययार्थविशेषणमिति, 10 वस्तुत: कामोक्तो क्रियातिपतनं नंव सम्बध्यत इत्येव प्रत्ययार्थास्तु भावकर्मकर्तारः, तेषु च "तत् साप्या." 45 'वरम्, केचित् स्वित्यादिना कथितस्यार्थस्य प्रमाणयित- ३. ३. २१. ] इत्यादिना प्रत्ययस्य विधानात् तेषामशक्यत्वात्, "सप्तम्यताप्योः" इत्यतः पूर्वमपि विकल्पेन मयं विध्यादिरों विशेषणमित्याह-विध्यादिविशिष विधानात् केवलायाः सप्तम्या निमित्तत्वाभावात् तत्रापि कर्तृकर्मभावेषु प्रत्ययार्थेविति । विध्यादीनां सामा
क्रियातिपत्तेरसम्भवात्, तथा च यदि तत्र क्रियातिपत्ति- न्यत एकरूपतया प्रतीतेस्तेषां परस्परं भेदं दर्शयति15 र्भवतीहापि भाव्यमिति पूर्वोक्तन्यायस्य प्रसरोऽवश्यमेव ।
विधिरप्राप्ते नियोगः इति, अप्राप्त-कर्वा स्वभावतोऽ-50 स्यात्, तत्र क्रियातिपत्तेरुक्तत्वेनास्वीकर्तमशक्यत्वादिति क्रियमाणे कार्ये, नियोग:- प्रेरणम्, तदाह-क्रियायां 11 ५. ४. २७. ॥
• प्रेरणेतियावदिति-भृत्यादेः कस्याञ्चित् क्रियायां नियो
जनमिति भावः । अप्राप्त शब्दस्याज्ञातार्थपरत्वेन व्याख्या- म
तृणां मतमाह- अज्ञातज्ञापनमित्येके इति- 'स्वर्गकामो । ५. ४. २८. ॥
यजेत' इत्यादौ यागस्य स्वर्गजनकताऽज्ञाता बाक्येनानेन 55 20 त०प्र०-विध्यादिविशिष्टेष कर्त-कर्म-मावेष प्रत्य. ! ज्ञाप्यत इति तेषामाशयः । उदाहरति विधी-कटं कु
यार्थेषु धातोः सप्तमी-पञ्चम्यौ भवतः, सर्वप्रत्ययापवादो। र्यात् करोतु भवान्, प्राणिनो न हिंस्यात् न हिनस्तु विधिरप्राप्त नियोगः, क्रियायां प्रेरणेति यावतः अज्ञात- भवानिति । निमन्त्रणे प्रेरणांशसत्त्वेऽपि यो विशेषस्तज्ञापनभित्येके । कटं कुर्यात् करोतु भवान, प्राणिनो न । माह-प्रेरणायामेव यस्यां प्रत्याख्याने प्रत्यवायस्तहिस्यात् न हिनस्तु भवान् । प्रेरणायामेव यस्यां प्रत्या- निमन्त्रणमिति- असत्यामपीच्छायामकरणे सति अध-60 25 ख्याने प्रत्यवायस्तनिमन्त्रणम्, इच्छामन्तरेणापिनियोगतः ।
मोत्पत्तेनियमेनावश्यम्भावेन यत् करणं तन्निमन्त्रणमिति कर्तव्यमिति यावत् । द्विसंध्यमावश्यकं कुर्यात् करोतु
भावः, एतदेवाह-इच्छामन्तरेणापि नियोगतः कर्तभवान्, सामायिकमधीयीत अधीतां भवान्। यत्र प्रेरणाया व्यमिति यावदिति । उदाहरति- द्विसन्ध्यमावश्यमेव प्रत्याख्याने कामचारस्तवामन्त्रणम् । इहासीत आस्तां | कं कुर्यात् करोतु भवान्, सामायिकमधीयीत अमवान, इह शयीत शेतां मवान्, यदि रोचते। प्रेरणव
धीतां भवानिति- सामायिकं नाम आवश्यकसूत्रस्याद्य-65 30 सत्कारपूर्विकाऽधीष्टम् अध्येषणम् । तत्वज्ञानं नःप्रसीदेयुः
मध्ययनम्, कटं कुर्यादित्यत्र कटकरणाय प्रेरितोऽकुर्वन्नपि प्रसीदन्तु गुरुपादाः, व्रतं रक्षेत् रक्षतु भवान् । संप्रश्न:
न प्रत्यवायभाग् भवति, सन्धयोरावश्यकमकुर्वाणश्च प्रत्यसंप्रधारणा। किन्नु खलु भो व्याकरणमधीयोय अध्ययै,
वेतीति विधिनिमन्त्रणयो)दः स्पष्टः। आमन्त्रणे प्रेरणाउत सिद्धान्तमधीयीय अध्ययं । प्रार्थनं यात्रा प्रार्थना शसत्त्वेऽपि विशेषमाह- यत्र प्रेरणायामेव प्रत्याख्याने मे व्याकरणमधीयीय अध्यय, तर्कमधीयोय अध्ययं ॥२८॥
कामचारस्तदामन्त्रणमिति- कामचार इच्छाप्रचारः, 70
- इच्छयैव यत् करणं नानिच्छयाऽकरणेऽपि दोषाभावात् 35 श० म० न्यासानुसन्धानम- विधि०। इहायं | तदामन्त्रणमित्यर्थः, प्रत्याख्याने प्रत्यवाय-कामचारोभय--