Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 267

[पा० ४, सू० १३-१४. ]
कलिकालसर्वशश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
२५५
हिनस्तीत्यादिना, "हिसुप् हिंसायाम्" इत्यस्य 'हिनस्ति' धिग् गमिहे, अन्याय्यमेतदिति । अस्य वैकल्पिकत्वाइति, "गहि कुत्सने" इत्यस्य 'गहमिहे' इति । क्रिया- | दाह- पक्षे इति, अद्यतन्याम्-अबभक्षत्, हस्तन्याम्तिपत्तेः प्रकरणादेतदर्थविषयिणी क्रियातिपत्तिः कुतो अभक्षयत, परोक्षायां- भक्षयाश्चकार, श्वस्तन्यांनेति शङ्कायामाह- इह सप्तमीनिमित्ताभावात भक्षयिता, भविष्यन्त्यां-भक्षयिष्यति । सप्तमीनिमित्ते 40 5 क्रियातिपतने क्रियातिपत्तिर्नादाहियते इति- क्रियातिपत्तिर्भवति, तदिहाप्यस्तीत्याह-सप्तमीनिमित्त यद्यपि क्रियातिपतनं विवक्ष्यते तथापि हेतुफला- | मस्तीति-कथमित्येतद् गही च, तत्र विशेषमाह- भूते दिनिमित्ताभावादिह क्रियातिपत्तिर्न भवतीति भावः । क्रियातिपतने वा क्रियातिपत्तिर्भवतीति- 'वोतात् ।। ५. ४. १२. 11
प्राक्" [५. ४. ११.] इति वा क्रियातिपत्तिरित्यर्थः,
तदेवोदाहरति- कथं नाम तत्रभवान् मांसमभक्ष- 45 कथमि सप्तमी च वा । ५. ४. १३. ॥
विष्यदिति- अत्र क्रियातिपत्तिः, पक्षे-भक्षयेदिश्यादि, 10 त० प्र०- कथंशब्दे उपपदे क्षेपे गम्यमाने धातोः ।
" भविष्यति व्यवस्थामाह-भविष्यति त क्रियातिपतने सर्वेषु कालेषु सप्तमी चकाराद् वर्तमाना च विमक्ती वा ।
नित्यमेव क्रियातिपत्तिरिति- "सप्तम्यर्थे क्रियातिपत्ती भवत: । वावचनात् यथाप्राप्तं च । कथं नाम तत्रमवान् । कि
| क्रियातिपत्तिः" [५. ४. ६. ] इति नित्यं क्रियातिमांसं भक्षयेत, मांस भक्षयति, धिग् गर्हामहे, अन्याय्यमे
पत्तिः, तदेवोदाहरति-कथं नाम तत्रभवान् मासम-20 तत् । पक्षे- अबमक्षत, अमक्षयत, मक्षयांचकार, मक्ष
भक्षयिष्यदिति, एवकारव्यवच्छेद्यमाह- न तु वर्तमा15 यिता, मक्षयिष्यति । अत्र सप्तमीनिमित्तमस्तीति भूते !
ना-सप्तमी-भविष्यन्ती-श्वस्तन्यः इति- इमा यथा भूते कियातिपतने वा कियातिपत्तिर्भवति- कथं नाम तत्र- भवन्ति तथा नात्रेत्यर्थः। क्षेपानुवृत्तेविय॑माह- कथं मवान् मांसमभक्षयिष्यत्, मक्षेयत्. भक्षयति, अबमक्षता । नाम तत्रभवान साधनपूजदिति- कथं केन प्रकारेअमक्षयत्, भक्षयांचकार । भविष्यति तु क्रियातिपतने
त्यर्थः, अवास्याप्रवृत्त्या भूतेऽद्यतनी, एवं यथास्वकाल-55 नित्यमेव क्रियातिपत्तिः-कथं नाम तत्रभवान् मौसम
मन्या अपि विभक्तय इत्याह-एवं यथाप्राप्ति वर्तमा
विभाग 20 मक्षयिष्यत्, न तु वर्तमाना-सप्तमी-भविष्यन्ती-श्वस्तन्यः।
| नादयो भवन्तीति ।। ५. ४. १३. ।। क्षेप इत्येव-कथं नाम तत्रमवान साधूनपूपुजत, एवं-- यथाप्राप्ति वर्तमानादयो भवन्ति ॥१३॥
किंवृत्ते सप्तमी-भविष्यन्त्यौ । ५. ४. १४. ॥ श० म० न्यासानुसन्धानम्- कथमि०। क्षेपे :
त०प्र०- किंवृत्ते उपपदे क्षेपे गम्यमाने धातोः सप्तइत्यनुवर्तते, अत आह-क्षेपे गम्यमाने इति-क्षेपश्च! मी-मविष्यन्त्यो भवत: । सर्वविमक्त्यपवाबः। कि तत्र-60 25 गर्हेत्युक्तमेव । चकारेण समुच्चेयमाह-चकाराद वर्त
मवाननृतं ब्रूयात्, कि तत्रभवान अनृतं वक्ष्यति, को नाम मानेति । वाग्रहणप्रयोजनमाह- वावचनाद यथा ।
कतरो नाम कतमो नाम यस्मै तत्रमवाननृतं याद प्राप्तं चेति-वाकथनं यथास्वं कालविषये विहितानाम- अनृतं वक्ष्यति । अत्रापि सप्तमीनिमित्तमस्तीति भूते बाधनार्थमित्यर्थः, अयं भाव:- यस्मिन् काले क्रियाति
क्रियातिपतने वा क्रियातिपत्ति:-कि तत्रभवाननतमपत्त्यादयो विहितास्तेषां बाधनं मा भदित्येवमर्थ वाग्रह- वक्ष्यत्, पले-बूयात् वक्ष्यति च । भविष्यति तु नित्यम्-65 30 णम् । यद्येवमनर्थकश्चकारो वाग्रहणादेव हि वर्तमानाया। तत्रभवाननृतमवक्ष्यत् । क्षेप इत्येव- कि तत्रभवान् देवा
अप्यबाधितत्वात् सिध्यत्येव, सत्यम्- सिध्यति वर्तमाने. नपुजादत्यादि ॥१४॥ कालान्तरे तु न सिध्यति, नहि तत्र कथमित्युपपदे वर्त- श० म० न्यासानुसन्धानम्-कि मानाया: प्राप्तिरिति, तत् कथं वाग्रहणेन सिध्यति ? इति-किमो वृत्तं किंवृत्तम्, कि पुन: किमो वृत्तमिति
तस्माद् वर्तमानार्थश्चकार: कर्तव्य: । "भक्षण अदने" चेत् ? उच्यते- वृत्तग्रहणेन तद् विभक्त्यन्तं प्रतीयात्, 70 36 इति चौरादिकस्य सप्तम्यां- भक्षयेदिति, वर्तमानायां- तदित्यनेन किंशब्दः सम्बध्यते,.किमित्येतच्छब्दरूपं वि.
भक्षयतीति, मांसभक्षणस्य निन्द्यत्वादन्याय्यत्वाचाह- भक्त्यन्तं प्रतीयात् । डतरडतमी चेति परिसंख्यानं स्म