Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 273

[पा०४, सू० २३-२४.]
कलिकालसर्वशश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
अयवि-यच्छन्दश्चेन्न प्रयुज्यते। पूर्वेण नित्यं प्रासे विकल्पः।
सतीच्छार्थात् । ५. ४. २४. ॥ श्रद्दधे संभावयामि अवकल्पयामि- भुञ्जीत भवान् । पक्षे
त० प्र०- सति-वर्तमानेऽर्थे वर्तमानादिच्छार्थाद यथाप्राप्तम्-भोक्यते भवान्, अभुक्त भवान्, अभुङ्क्त । धातोः सप्तमी वा भवति, पक्षे तु वर्तमानैव । इच्छेत् भवान् । अयदीति किम् ? संभावयामि यद् भुजीत | इति. उश्यात वष्टि, कामयेत कामयते, वाञ्छेत् वा5 भवान्, श्रद्धाधाताविति किम् ? अपि शिरसा पर्वतं भि- | ञ्छति । "क्षेपेऽपि-जात्वोर्वर्तमाना" [५. ४. १२.] 40 • न्यात, उभयत्र पूर्वेण नित्यं सप्तमी । अशापि सप्तमोनि- इत्यादावपि परत्वादयमेबविकल्प:-अपि संयतः सन्नकमित्तमस्तीति भूते भविष्यति चक्रियातिपतने नित्यं क्रिया- स्प्यं सेवितुमिच्छेत्, अपि संयतः सन्नकल्प्यं सेवितुमिच्छतिपत्तिः-संभावयामि नाभीक्ष्यत भवान् ॥२३॥ . ति, धिग गर्हामहे । भूत-भविष्यतोरभावात् सत्यपि सप्त
-- | मीनिमित्ते सत्यपि च क्रियातिपतने कियातिपत्तिन भवश० म० न्यासानुसन्धानम-अयदि०। श्रद्धापदं ! ति ॥२४॥
45 10 तदर्थपरत्वेन ब्याचष्टे-श्रद्धा सम्भावना, तदर्थे धाता
वुपपदे इति । पूर्वसूत्रस्याप्यनुवृत्तेराह- अलमर्थविषये श० म० न्यासानुसन्धानम्-सती० । सतीति व्या सम्भावने गम्यमाने इति । अयदीति प्रसज्यप्रतिषेध | चष्टे- वर्तमानार्थे वर्तमानादिति । धातोः प्रकृतत्वाइत्याह- यच्छन्दश्चन्न प्रयुज्यते इति ! पूर्वसूत्रेण समा- दाह- इच्छादि धातोः । वर्तमानार्थे विधानादस्यानविषयत्वादेवाह-पूर्वण नित्यं प्राप्ते विकल्पः इति । भावे वर्तमानवोचितेत्याह- पक्षे तु वर्तमानैवेति ।
नात्रोपपदाद्यपेक्षेति साधारणतः क्रियामात्रमुदाहरति-50 15 श्रद्धापदस्य तदर्थपरतया व्याख्यानस्योदाहरणमाह-श्रद्द
इच्छेत, इच्छतीति-- "इषत् इच्छायाम्" इतः सप्तम्यां धे, सम्भावयामि, अवकल्पयामि-भुञ्जीत भवानि
वर्तमानायां परतः शविकरणे “गमिषद्" [ ४.२ ति- "कृपण अवकल्कने" अवकल्कन मिश्रीकरणं साम
१०६. 1 इति षस्य छे तस्य "स्वरेभ्यः" [१.३. ३०.] यं च, अवकल्पने इत्यन्ये, कल्पयति वृत्ति राजा, चन्द्र
इति द्वित्वे "अघोषे प्रथमोऽशिटः" [१. ३. ५०.] स्तु भूकृपी अवकल्कने चिन्तने इति व्याख्यत्, सम्भाव
इति पूर्वस्य चे-इच्छेत्, इच्छतीति । "वशक् कान्तों"55 20 यति, अवकल्पयति । अस्य वैकल्पिकत्वात् पक्षे किमि
कान्तिरिच्छा, "वशेरयडि" [४. १.८३. ] इति त्याह- पक्षे यथाप्राप्तमिति- भविष्यति भूते च यथा
वृति- उश्यात्, “यज-सृज." [ २. १. ८७.] इति प्राप्ति भविष्यन्त्यादय इत्यर्थः, भोक्ष्यते भवानित्यत्र
शस्य षे तकारस्य "तवर्गस्य" [ १. ३.६०. 1 इति भविष्यन्ती, अभुक्त भवानित्यत्राद्यतनी, अभुङ्क्त भ-टे च- 'वष्ट्रि' इति । “कमूङ् कान्ती” कान्तिरिच्छा,
यानित्यत्र च ह्यस्तनी। पदकृत्यं पृच्छति- अयदीति | "कमेणिड" इति णिङि-कामयेत, कामयते । “वाछु 60 25 किमिति, उत्तरयति- संभावयामि यद् भुञ्जीत भवा- इच्छायाम्" अस्योदित्त्वात् "उदितः स्वरान्नोऽन्तः" निति-- अत्र यदः प्रयोगाम्नास्य प्रवृत्तिः । पुनः पृच्छति- । । ४. ४. ४८. ] इति ने "म्ना" [ १. ३. ३६. ] इति श्रद्धाधाताविति किमिति, उत्तरयति- अपि शिरसा ! नस्य - वाञ्छेत्, वाञ्छतीति । क्षेपादौ यद्यपि पर्वतं भिन्द्यादिति-अत्र विदारणार्थो भिद्धातुरुपपदं, | पूर्वोक्ता वर्तमाना विशेषविहिता तथापीच्छार्थक
न तु श्रद्धार्थो धातुरिति नास्य प्रवृत्तिः, एवं तर्हि केनो- धातोः केवलाद् विधानेनायमपि विशेषविधिरेवेत्यु-65 30 भयत्र सह मीत्याह-उभयत्र पूर्वेण नित्यं सप्तमीति- भयोः परस्परावकाशसत्त्वेन स्पर्ध एव, स्पर्धे च परत्वमू"सम्भावने०" [ ५. ४. २२. ] इत्यनेन नित्यं सप्तमी- लिकेव व्यवस्थेत्याह- "क्षेपेऽपि-जात्वोवर्तमाना"
यातपतन तु नित्य क्रियातिपत्तिरित्याह-- | [५.४.१२. ] इत्यादावपि परत्वादयमेव विकअत्रापि सप्तमीनिमित्तमस्तीत्यादि । सर्वत्र प्रथमवाक्ये : ल्पः इति, तदेवोदाहरति-अपि संयतः सन्नकल्प्यं वर्तमाना तु “सति" [ ५. २. १६. ] इत्यनेन ।। ५. सेवितुमिच्छेद, अपि संयतः सन्नकल्प्यं सेवितुमि-70 35४. २३. ।।
। च्छति, घिग गर्हामहे इति । क्रियातिपत्तरेतद्विषयेऽ