Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 249

[ पा० ३, स. १३५. ]
कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
२३७
घनोऽप्राप्तेन बाधा मा भूदिति सूत्रेणानेन निपातनमा- घमात्रविधानमावश्यकमिति । स्वमते चात एव निपातश्रितमित्याह-स्वरान्तार्थ आरम्भ इति । निपूर्वस्येणः | नमाश्रितम् ॥ ५. ३. १३४. || इति-"इंण्क् गतौ" निपूर्वस्यास्येत्यर्थः, तथा च निशब्दं ।
उदोऽतोये । ५. ३.. १३५. ॥ 40 पृथक्कृत्य इण: प्रत्यये तस्य वृद्धी आय इति साधिते
त०प्र०- उत्पूर्वादञ्चतेः नाम्नि करणाऽऽधारयो5 इकारस्य यकारे न्याय इति, पूर्व धातुः साधनेन युज्यते ।
घंन निपात्यते, अतोये-तोयविषयश्चेत् चारवर्षो न भवति, पश्चादुपसर्गेणेति मतमाश्चितम्, पूर्व धातुरुपसर्गेण युज्यत ।
जलं चेत् तेन नोवध्यत इत्यर्थः । तैलोदः, धृतोदतः । इति मताश्रयणे तु नाय इति स्यात् । नीयतेऽनेनेति
अतोय इति किम् ? उदकोदञ्चनः । "व्यञ्जनात् घम्" न्यायः इति नियतमीयत इति न्यायो नीति:, लोक- |
५. ३. १३२.] इति सिद्धे तोये प्रतिषेधार्थ वचनम् । 45 स्थितिः, सन्मार्गेण येन नीयत स न्याय इति भावः ।
'। स्पाविशषाद धोऽपि न भवति ॥१३॥ 10 "वे तन्तुसन्ताने" "ओ शोषणे" एत्य वयन्ति वाय
न्ति वा तत्रेति-आवायः । “इंक अध्ययने" नित्य- श. म.न्यासानुसन्धानम्- उद। उत्पूर्वस्याञ्चमधिपूर्वः, अधीयतेऽनेनास्मिन् वा अध्यायः । “युक् तेर्धन तोयार्थप्रतीतेः सामानाधिकरण्येनासम्भवात् मिश्रणे"उद्यवन्ति तेन तस्मिन् वा-उद्यावः। "हंग: 'अतोये' इत्यस्य तोयभिन्न इत्यर्थ करणे आनर्थक्यं प्रसज्ये
हरणे" संहरन्ति तेन तस्मिन् वा-संहारः, अवहरन्ति । तेति सप्तम्या विषयार्थतया व्याख्यानमाश्रयति- तोयवि-50 15 तेन तस्मिन वा-अवहारः। "धंङ धारणे" आध्रि- . षयश्चेद धात्वर्थो न भवतीति । धात्वर्थस्य तोयविषय
यते तत्रेति- आधारः । "दृश् विदारणे" दीयन्ते : तासम्भवमुखेन प्रतिषेध्यमर्थमाह- जलं चेत् तेन नोदएभिरिति-दाराः इति- पुंसां हृदयानि, पुमांसो वेति च्यत इत्यर्थः इति । "अञ्चू गतौ च" चात् पूजाशेषः, दारशब्दः पुंलिङ्गो बहुवचनान्तश्च, दाराः कलत्र- याम् । तैलं घृतं वा उदच्यते उद्रियतेऽनेनास्मिन् वेतिमिति, एकवचनान्तोऽपि दृश्यते, यल्लक्ष्यम्- "धर्मप्रजा- तलोवः , तोवङ्गः, चर्ममयं भाण्डम्, अर्थकघनमि-55 20 सम्पन्ने दारे नान्यं कुर्वीत" इति । "जष्च जरसि" : दम्, उदच्यतेऽनेन- उदङ्कः, तैलस्य धृतस्य वा उदङ्क:
जीर्यतेऽनेनेति-जारः, सतीनां सतीत्वं कुलाचारो वेति तलोदङ्कः, घृतोदङ्कः, "कृति" [ ३. १. ७७. ] इति शेषः, जार उपपतिः । पाणिनीयमतमाह-दारयन्तीति- | षष्ठीसमास: । धनि "क्तेऽनिट:" [ ४. १.१११.] इति दाराः, जरयतीति-जार इति कर्तरि केचिन्निपा- | चस्य कत्वम्, "म्नां." [१. ३. ३६. ] इति नस्य डत्वं
तयन्तीति, तथाहि- ३.३.२०. 1 इति सूत्रव्या- | चात्रावसेयमिति । पदकृत्यं पृच्छति- अतोय इति कि-60 25 ख्याम्, वार्तिकम्- 'दार-जारी कर्तरि णिलुक च' इति, । मिति, उत्तरयति- उदकोदश्वन इति-उदकमुदच्यतेऽ
दुधातुर्ज धातुश्च घटादिरपि, घटादेश्च णिचि ह्रस्वत्वं । नेन पात्रेणेति सः, अत्र "करणाधारे" [ ५. ३. १२६.] भवति, ततश्च प्यन्ताभ्यामाभ्यां धनि कृते तनिमित्तके इत्यनडेव भवतीति भावः। विघेरन्यतः सिद्धौनियममुखेन णिलोपे धनाश्रया वृद्धिर्न स्यात्, णिलोपस्य स्थानिवद्भा- | प्रतिषेधफलकत्वमाह- "ध्यञ्जनात् घञ्" [५.३.
वात् । लुकि विहिते च तस्यापरनिमित्तकत्वेन लुकि । १३२. ] इति सिद्ध तोये प्रतिषेधार्थ वचन मिति । 65 30 स्थानिवत्त्वनिषेधाद वा वृद्धो दारजारशब्दो सिध्यतः । ननूदकविषये घन माऽस्तु पुनाम्नि घः कुतो न भवतीति
अप्येतो धात अर्थान्तरे घटादिबहिनतावपि तथापि ! चेत? अबाह-रूपाविशेषाद घोऽपि न भवतीतिघटादेदरजरी मा भूतामिति तद्वाधनार्थं च निपातनमा- 'नह यूत्पूर्वस्याश्तेवि घेवा रूपे विशेषोऽस्तीति धनि श्रितमिति वार्तिकृदाशयः । भाष्यकृता च "करणे वा प्रतिषिद्धे घे सति विशेषाभावेन प्रतिषेधस्य वययं स्या
वक्तव्यो, दीयन्ते तैराः, जीर्यन्ते तैरािः" इत्युक्तम्, दिति तस्मार्थक्याय घोऽपि न भवति, नहि घना किमप्य-70 35 अयमाशयः- करणार्थनापि ण्यन्तत्वाभावेऽपि विवक्षिता- पराद्धं येन स निषिध्यते, किन्तु तादृशं रूपमेव परिहार्यम्,
र्थलाभ इति णिलुग्विधानं नावश्यकमिति भावः । करणे | तच्छेदन्ततो गले पतिष्यत्येव वैयर्थ्य निषेधस्य स्यादिति च घनपवादः पुनाम्नि घः, अनट् वा प्राप्तस्तद्वाधनाय । ॥ ५. ३. १३५. ।।