Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 255

[ पा० ४, सू० १. ]
'कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
२४३
*asraeoararsexexerox ऽभिधीयेत तद्धि स्यात् । एवं सति सतः सामीप्येन
| समासो न स्यात् सम्बन्धाभावात्, नहि सामीप्यस्य सता
सम्बन्धोऽपि तु तत्समीपेन, तस्य तद्गुणत्वात्, ततः
स्वार्थे एवायं भविष्यतीति मत्वाह-समीपमेव सामीप्य-35 सत्सामीप्ये सद्वद् वा । ५. ४. १. 1 मिति" इति । एतन्मतानुसारमाचार्यस्य तथोक्तिरिति त० प्र०- समीपमेव सामीप्यम्, सतो- वर्तमानस्य भावः । किञ्च स्वमते न समासप्रतिषेधः, तदुक्तं तस्य सामीप्ये- भूते भविष्यति चायें वर्तमानाद धातोः सद-बृहद्वत्तो--- "गुणशब्देन चेह रूप-रस-गन्ध-स्पर्शगुणा अभि5 वर्तमानवत् प्रत्यया वा भवन्ति । "सति" [५. २.१९.] मताः, तद्विशेषैरेव प्रतिषेधः, तेन .......'वर्तमानसामी
इति सूत्रदारभ्याऽऽपादपरिसमाप्विहिताः प्रत्यया भूत- प्यम्, सत्सामीप्यम्,.....' इत्यादौन प्रतिषेधः।" इति। 40 भविष्यतो; अतिदिश्यन्ते । कदा चैत्रागतोऽसि ? अय- परम्परया सम्बन्धाच्च समासोऽपि भवति, साक्षात्सम्बमागच्छामि, आगच्छन्तमेव मां विद्धि । वावचनाद् यथा- न्धाभिमाने तु स्वार्थे ट्यण् इति विजेयम् । ननु किमर्थ
प्रासं च- अयमागमम्, एषोऽस्म्यागतः । कदा मैत्र! । पुनः स्वार्थिकं टपणं विधायैवं निर्देश: क्रियते, न 'सत्स10 गमिस्यसि ? एष गच्छामि, गच्छन्तमेव मां विद्धि, पक्षे मीपे' इत्येवोच्येत यतो लाघवमपि भवतीति चेत् ? अत्र
एव पमिस्यामि, गन्ताऽस्मि, गमिष्यन्तमेव मां विद्धि । केचित् ट्यणः स्वार्थिकत्वं ज्ञाप्यते, टयणपि स्पादनेनेति, 45 यत्करणस्य सादृश्यार्थत्वात् येनैव प्रकृत्युपपदोपाध्यादिना | स्वार्थे टयणपि भवतीत्यभुमर्थ ज्ञापयितुं टयण कृत इति विशेषेण वर्तमाने विहितास्तेनैव विशेषेण मृत-भविष्यतो- | भावः। ज्ञापनप्रयोजनं तु चातुर्वर्ण्य चातुराधम्यादीनां सि
रपि भवन्ति-कदा भवान् सोम पूतवान् पविष्यते का? द्धिरिति । अपरे तु- 'सत्समीपे' इत्यनुक्त्वा 'सत्सामीप्ये 15 एषोऽस्मि पवमानः । कदा भावनिष्टवान् यक्ष्यते वा? | इति कथनेन सामीप्यशब्दस्य भावप्रधानत्वमातिष्ठन्ते,
एषोऽस्मि यजमानः। कदा मवान् कन्यामलंकृतवान् तन्मते यद्यपि समासशक्षोदेति तथापि तैः पारम्पर्येण 50 करिष्यते का? एषोऽस्म्यलंकरिष्णरिति । सामीप्य इति सम्बन्धस्वीकारान्न दोषः । तथाहि-तत्र समीपद्वारा सामीकिम् ? परुदगच्छत्, वर्षेण गमिष्यति ॥१॥
प्येन सम्बन्धः, प्रतियोगितासम्बन्धेनान्वयः। वर्तमानकाल.
प्रतियोगिसामीप्ये सति, अर्थाद् भूतभविष्यतोरित्यर्थः, ॥ अहम् ।।
वर्तमानकालो हि मध्यवर्ती, तत्प्रतियोगिक सामीप्यमुभ
योरेव सम्भवति, भूतस्य भविष्यतश्चेति भावः। एवं च 65 अथ पञ्चमाध्ये चतुर्थः पादः। भूतादौ वर्तमानसामीप्ये सति वर्तमानवत् प्रत्यया इति 8 - - -
-x-8 वाच्योऽर्थः । अथास्मिन् पक्षे गुणेन सह षष्ठीसमासप्रतिश० म० न्यासानुसन्धानम्- सत्सा० । सत्सामी- षेधः कथं नेति चेत् ? अत्राचक्षते- शुक्लादीनां गुणानामप्यपदार्थ व्याचिख्यासुः सामीप्यपदार्थ व्याख्याति-समीप- : स्वस्थत्वेन विवक्षितानामेव समासप्रतिषेधः, यदि तद्मेव सामीप्यमिति, अयमाशयः- समीपस्य भाव:- गतत्वेन समवायेन ते विवक्ष्यन्ते तदा न निषेध इति 1 60
सामीप्यं राजादेराकृतिगणत्वात् भावे ट्यण, समीपमेव अन्ये तु ब्रवते-गुणशब्दस्य सम्बन्धिशब्दत्वात् गुणाक्षिप्तस्य 25 सामीप्य भेषजादेराकृतिगणत्वात् स्वार्थे ट्यण, इति द्विधा गुणिन एव समासप्रतिषेधः, न च वर्तमानः सामीप्यस्य
सामीप्यशब्दनिष्पत्तो कतरस्य ग्रहणमित्याशङ्कायां स्वा. ' गुणी, तस्य प्रतियोगितयान्वयस्योक्तत्वात्, गुणिनश्चानुथिकट्यणन्तस्य ग्रहणमित्यावेदनाय तथोक्तिः । अत्र केचि- योगित्वात् । अनुयोगिनो हि भूतभविष्यन्ताविति, अलं देवमाहुः- भावार्थकस्य सामीप्यशब्दस्य ग्रहणे तस्य गुण- प्रसक्तानुप्रसक्तवर्णनया। 'सत्'शब्दस्यानेकार्थत्वेन प्रकृतो-65 वाचकतापत्त्या "अस्वस्थगुणः" [ ३. १. ८७.] इत्यनेन : पयोगिनमर्थमाह-सतो वर्तमानस्य, सामीप्ये- सामी30 समासप्रतिषेधः स्यादतः स्वार्थिक प्रत्ययान्तस्यैव ग्रहण- प्यवतीत्यर्थः, स्वार्थे ट्यणो विधानात् । तादृशसामीप्य. मिति । अपरे त्वेवमुपपादयन्ति- “यदि समीपस्य भावो- | वानिह क इत्याह- भूते भविष्यति चार्थे इति । सन्
-
-
-
-