Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 247

[ पा० ३, सू० १३१-१३२. ]
कलिकालसर्वजश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
२३५
गोचर-संचर-वह-व्रज-व्यज-खला-पण-निगम- । “घटोऽस्तीति न वक्तव्यं सम्नेव हि यतो घटः। नास्तीबक-भरा-कषाएकष-निकषम । ५.३.१३१.। त्यपि न वक्तव्यं विरोधात् सदसत्वयोः ।।" इत्यादिरी
त्या प्रमाणितम् । “चर भक्षणे च" चकाराद् गती, त० प्र०- एते शब्दा: करणाऽऽधारयोः पुनाम्नि ।
संचरन्तेऽनेनेति-संचरः कलेवरम् । 'वहीं प्रापणे" 40 व्यअनाद् धजि प्रारते घप्रत्ययान्ता निपात्यन्ते । गाव
वहन्ति तेन-वहः, वृषस्कन्धदेशः । "वज गतो" 5 श्चरन्ति अस्मिन्निति-गोचरो देशः, व्युत्पत्तिमात्रं चेदम,
" वजन्त्यस्मिन्निति-व्रजः, गोसम्बन्धी समूहः । “अज विषयस्य तु संज्ञा-"अनेकान्तात्मकं वस्तु गोचरः सर्वसंविदाम्" 1 संचरन्तेऽनेन-संचरः। वहन्ति तेन-वहः, वृक्ष
क्षेपणे च" चकाराद् मतौ, विपूर्वादतो घे व्यजत्यनेनेस्कन्धदेशः । वजन्त्यस्मिन्निति-व्रजः। विपूर्वोऽजिः, व्यज
ति-व्यजः इति, "अघ ०" [४. ४. २. ] इति कथं त्यनेन-व्यजः,निपातनाद्वीभावाभावः। खलन्त्यस्मिन्निति..
बीभावो नेत्यत आह- निपातनाद् वीभावाभावः, 45 10 खलः । एत्य पणायन्ति अस्मिन्निति-आपणः । निगच्छन्ति ।
. व्यज:-तालवृत्तमिति प्रतीयते ! "खल संचये च" चकारा
। चलने, खलन्त्यस्मिन्निति-खलः इति, अत्र पारायणम्-- तत्रेति-निगमः । वक्तीति-बकः, बाहुलकात् कर्तरि। निपचनस्यनेन-निपक इत्यपि कश्चित । भज्यतेऽनेनास्मि- ।
• "गोचर०" इति निपातनाद् घे खल्यन्ते संचीयते
मधात वायति खल खलं रणाजि निति वा-भगः, भगमिति बाइलकात् क्लीबेपि घः ।
. पवनस्थान च । खलो दुर्जनः । अचि खलति संचिनोति 50 कषत्यस्मिन्निति-कषः, एवमाकषः, निकषः ॥१३१॥ पापं चलति वा गणेभ्य इति खलो नीचः" इति। "पणि 15 श० म० न्यासानुसन्धानम्- गोचर० । निपा- : व्यवहारस्तुत्योः" एत्य पणायन्त्यस्मिन्निति-- आपणो
तनसूत्रमिदं, तत्र किं निपात्यमित्याइ- एते शब्दाः : हट्टः, "अशवि ते वा" [ ३. ४. ४. ] इति विकल्पेकरणाधारयोः पुनाम्नीति । पुनाम्नि धे विहितेऽप्येषां नायविधानादायाभावपक्षे रूपम् । 'गम्लं गतौ" निगसिद्धिः स्यादेवेति सूत्रस्य वैयर्थ्यमाशङ्कयाह-व्यञ्जना- च्छन्ति तत्रेति निगमो नगरी, निगमः पन्थाः, निगच्छ- 55
द घनि प्राप्ते इति-- "व्यञ्जनाद् धञ्" [५. ३. ; त्यनेनेत्यभिधानचिन्तामणिः, निगच्छन्ति तत्र तेन वा20 १३२.] इत्यस्य परत्वात् तेन बाधो मा भूदिति घप्रत्य- . निगमः पुटभेदनं शास्त्र चेति पारायणम् । “वचंक यान्ता एते निपात्यन्त इत्यर्थः । "चर भक्षणे च'चका । भाषणे" वक्तीति-बकः,न्यवादित्वात् कत्वं बवयोरैक्यं राद गती, गावचरन्स्यस्मिनिति- गोचरी हाच । ननु करणाधिकरणयोरेव घान्तनिपातनमिति कथं गोचरशब्दस्य विषयवाचकत्वेन तत्र गावचरन्तीति प्रद- कर्तरि व्युत्पत्तिरित्याशङ्कायामाह- बाहलकात कर्त-60 शितव्युत्पत्तेविषयाभावादाह-व्युत्पत्तिमात्रं चेदमिति- .
रीति । मतान्तरमाह- निपचन्त्यनेन-निपक इति 25 यदाह भाष्यकार:- अन्यद्धि शब्दानां व्युत्पत्तिनि
कश्चिदिति । "भजी सेवायाम्" भज्यतेऽनेनास्मिन् वामित्तमन्यद्धि प्रवृत्तिनिमित्तमिति। कथञ्चित् प्रकृतिप्रत्य- | भगः, "क्तेऽनिट:०" [ ४. १. १११. ] इति जस्य गः, यसन्नियोगेन शब्दानां साधुत्वमन्वाख्येयम्, प्रवृत्तिश्च
भज्यते आधीयतेऽनेन कृत्वा लोकरालोक इति भगः सूर्यः, लौकिक प्रयोगाधीनेति गोचरशब्दस्य विषयार्थकत्वे न |
भज्यतेऽनेनास्मिन् वा भगः स्त्रीचिह्नम, पंसि क्लीबे 65 किमपि प्रतिकूलम्, तदाह- विषयस्य तु संज्ञेति,
चायम्, ननु घान्तस्य पुंस्त्वानुशासनात् कथं क्लीबस्वमि30 तच्च गोशब्दस्य विषयवाचकत्वं शिप्रयोगेऽपि दर्शन त्याह- भगमिति बाहुलकात् क्लीबेऽपि घः इति । "अनेकान्तात्मक वस्तु गोचरः सर्वसंविदाम्।"
"कष हिंसायाम्" कषत्यस्मिन्निति- कषः शाणः, अतिइति, एतदने "एकदेशविशिष्टोऽर्थो नयस्य विषयो मतः।" ।
! दिशति-एवमिति, आगत्य कषत्यस्मिन्निति- आकषः, इत्युक्तं स्याद्वादम अर्याम् । अनेकान्त:- इत्थंरूपतयाऽनि- :
____ निकषत्यस्मिन्निति-निकषः शाणः ।। ५. ३. १३१. 11 70 णेयः, आत्मा-स्वरूपं यस्य तादृशं वस्तु, सर्वसंविदां
व्यञ्जनाग घत्र । ५. ३. १३२. 11 35 सर्वज्ञानाम, गोचर:-विषय इत्यर्थ इति विषयार्थ गोच- त०प्र०- व्यञ्जनान्ताद धातोः।
रशब्दः प्रमाणितः । अनेकान्तात्मकत्वं च सर्ववस्तूनां घञ् प्रत्ययो भवति । घस्यापवादः। विदन्त्यनेन विन्दति