Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 252

२४०
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशम्दानुशासने पञ्चमोऽध्यायः ।
[पा० ३, सू० १४०.]
विधास्यते तत्र मागमो यथा स्यादित्येवमर्थ खित्करण- चिधातोः "युवर्ण-वृ-दृ-वश-रण-गमृद्-ग्रहः" [ ५. ३. मित्यर्थः । लकारः खलाश्वेत्यत्र विशेषणार्थः इति- २८. ] इत्यल "स्त्रियां क्तिः" [ ५. ३. ६१.] इति "तत् साप्यानाप्यात्" इत्यत्रेत्यर्थः ! "असरूपोऽपदादे तिश्च प्राप्तौ, तत्र प्रकृतन्यायात् परत्वमूलके निर्णये परवोत्सर्गः प्राक क्तः" । ५. १.१६. ] इत्यनेनासरूप- त्वात् क्तिरेव भवति स्त्रीप्रत्ययत्वात् । एवं दुःखेन चीयते 40 5 प्रत्ययानामपवादानामपि परस्परं समावेशस्योक्ततया क्तः इत्यर्थे “दुःस्वीषतः कृच्छा-कृच्छार्थात् खल्". [ ५. ३. प्राचीनानां सैव व्यवस्था । ततः परेषां व्यवस्थामाह- . १३६. ] इति खल्, पूर्ववत् “युवर्ण ०" [ ५. ३. २८. ] इह खीप्रत्ययान प्रभूति असरूपविधेरभावादिति.' इत्यल् च प्राप्ती, तत्रापि परत्वात् खल् एव भवति । सा च निष्प्रतिद्वन्टेनावश्यकी ति स्पर्क न एवं पलाशानि शात्यन्तेऽनेनेत्यर्थे पलाशोपपदात् शातयते: व्यवस्थामाह- स्पर्धे 'अलः खोखलनाः, खियास्तु ! "करण
"करणाधारे" | ५. ३. १२६. ] इत्यनटः, "युवर्ण." 45 10 खलनौ परत्वाद् भवतः' इति । तत्र स्पधं स्पश्यति- [५. ३. २८. ] इत्यलश्च प्राप्तौ परत्वादन डेवेति प्रथ
तत्र 'चयः, जयः, लवः' इत्यावावलोsarकाशः ! मांशोदाहरणानि । तथा दुःखेन भिद्यते इत्यर्थं "स्त्रियां इत्यादिना, क स्पर्ध इत्याह-'चितिः, स्ततिः' इत्यादौ .
क्तिः" [५ ३. ६१. ] इति क्तिः, "दुःस्वीषत:" तूभयमिति । ननु स्त्रीस्वविवक्षायां तिरेव भविष्यतीति | [ ५. ३. १३६. Jइति खल् च प्राप्तः, तत्र परत्वात्
'खलेव भवति, प्रकृतन्यायस्वारस्यात् । तथा च 'दुर्भदा 50 चेत् ? अत्राह- अलोऽविशेषेणाभिधानादिति- अल 15 यदि पुस्येव विधीयेत तहि तस्यात्राप्राप्तिरुद्भाव्येत, स ।
भूः' इत्येव प्रयोगः कर्मणि खलो भवनात् । एवं सक्तबो : स्वविशेषेण लिङ्गसामान्ये विहित इति तस्याप्यत्र प्राप्ति
धीयन्तेऽस्यामित्यर्थे "स्त्रियां तिः" [५. ३. ६१. ] निराबाधैवेति भावः । व्यवस्थामाह-परत्वात् खीप्रत्यय :
- "करणाधारे" [५. ३. १२६.] इत्याभ्यां क्रमात् क्त्य. ___ इति । एवमन्यत्रापि विज्ञेयम् । उक्तार्थस्पष्टप्रतिपत्तयेड़- ।
नटोः प्राप्तो परत्वादनडेव भवतीति सधानीत्येव प्रयोस्मदीयो न्यायसिन्धुपाठोऽत्र दयते-खीखलना अलो!
। गः । यद्यपि सर्वत्रात्र परत्वमलिकव व्यवस्थेति "स्पर्धे"55 20 बाधकाः, खियाः खलनौ* ॥५५॥
७. ४. ११६.] इति परिभाषयव निर्वाहः सिध्यति,
तथापि कृद्विषये तस्याः परिभाषाया अपि न नैयत्येन सि०-प्राक् क्तेः पठितेषु प्रत्ययेषु निर्णायकतया "अस- .
। व्यवस्थापकत्वमिति सूचयित न्यायस्वीकारः कृतः ! तथा रूपोऽपवादे वोत्सर्ग: प्राक् क्त:" [ ५. १. १६.] इति ।
। चास्य लक्ष्यानुरोधित्वेन क्वचिदप्रवृत्तिरपि, अत एव सूत्रमुक्तम्, क्तेः परतस्तन्निर्णयार्थमयं न्याय आश्रीयते।
_ 'जयः' इत्यादिषु "स्त्रियां क्तिः" [५. ३. ६१. ] इति 60 अत्र स्त्रीत्यनेन "लियां क्तिः" [ ५. ३. ६१. ] इत्यधि- के. "यवर्ण" | ५. ३. २८. ] इत्यलश्च प्राप्तौ पूर्वो- ' 25 कारोक्ताः प्रत्यया गृह्यन्ते, नियामित्यस्याधिकारच "भावे"
19. ऽप्यलेव भवति परशब्दस्येवाचित्वाश्रयणात्, एवं [५. ३. १२२. 1 इति सूत्रपर्यन्तमस्ति । "क्तिः, क्यप्, शिरोतिः' इत्यादी क्स्यनिटोः प्राप्तौ तिप्रत्यय एव । शः, यः, अः, अङ्, अनः, क्विप्, अः, इञ्, णकः' इत्येते ।
'अयमाशयः-शिरसोऽदनमित्यर्थे "स्त्रियां क्तिः" [ ५. प्रत्ययाः पश्यन्ते, तेषां खलोऽनस्य च विषये अल् यदि ३.११.7 इति क्तिः , "अनट" [५. ३. १२४. 165
प्राप्येत तहि ते प्रत्यया यथास्वमलो बाधका भवन्ति। इत्यनट च प्राप्तः, तत्र परोऽनट् न प्रवर्तते किन्तु तिरे 30 'अन' इत्यनेन अनठ ग्राह्यः, स्त्रीखलनानां परस्परस्पर्धं वेति ॥५५॥ विशेषश्चास्य विवरणतो द्रष्टव्यः ।।५.३.
च ख्यिा: खलनो बाधको स्यातामिति न्यायार्थः । अयं १३६. . . . . ..... च न्यायः स्पर्धमूलक इति "स्पर्धे" [७. ४. ११६. ] ! इत्यस्यैव प्रपञ्चरूपः, तत्र च परशब्दस्य पाठकृतपरत्वार्थ- व्यर्थे कयिाद् भू-कृमः ! ५. ३. १४०. ।।
कत्वमिष्टत्वार्थकत्वं चेति पूर्वस्यापि तेन संग्रहो भवति, त० प्र०-कृच्छ्राकृच्छायेंम्यो दुःस्वीपम्यः पराभ्यां 70 35 कुत्र को विधिरिष्ट इत्यत्र लक्ष्यानुसारि शास्त्रकृब्याख्या- कन्ययें वर्तमानाभ्यां कर्त-कर्मवाचिभ्यां शब्दाभ्यां पराभ्यो
नमेव शरणम् । तथा च स्वीकृते न्याये चयनमित्यर्थे । यथासंख्यं भू-कृग्भ्यां परः खल प्रत्ययो भवति । खानुबन्धब