Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 244

२३२
श्रीसिबहेमचन्द्रशम्दानुशासने पञ्चमोऽध्यायः ।
[पा० ३, सू० १२६. ]
स्यादिति प्रत्युदाहरति-पुत्रस्य परिष्वञ्जनं सुखमिति- । सुखमुत्पद्यते तस्मिन् कर्मण्यभिधेये इति । अत्र "ध्वचित् सङ्गे" परिपूर्वः, “स्वक्षुश्च" [ २. ३. ४५. ] स्युक्तत्वं [ उपपदत्वं ] कस्यापि न सूत्रेण प्रतिपादिइति सस्य षत्वम् । अत्र प्रत्युदाहरणत्वं निगमयति-पुत्र. । तम्, इस्युक्तेन सह [उपपदेन सह नित्यसमासार्थं बच- 40
स्य स्पर्शान्न शरीरस्य सुखं, कि तहि मानसी प्रीति-। नमिति पूर्वमुक्तम्, ततश्च कस्य ङस्युक्तत्व [ उपपदत्व ] 5 रिति- शरीरस्य सुखं तदा विज्ञायेत यदि पुत्रे स्पृष्टे तद् मित्याशङ्कायामाह-सामर्थ्यात् कर्तुः पराधातोरिति
दृश्येत, अस्पृष्ट न दृश्येत, न च तथा भवतीति न शरीरस्य ; सूत्रे कर्तृकर्मणी एवोपाते, तब कर्माऽभिधेयतया नोपपसुखं ततः । न च पुत्रे स्पृष्टे रोमहर्षादिदर्शनादस्पृष्टे चादर्शनात् दीभवितुमर्हति, आवश्यकं च किश्चिदुपपदमन्यथा सूत्रतत् शरीरसुखमेवेति वाच्यम्, तथा सति पुत्रमात्रस्पर्शनात् ! स्य वैयर्थ्यप्रसङ्गादिति सूत्रारम्भसामर्थ्यात् कर्तवात्रोप- 45
तत् सुखं दृश्येत, नहि परपुत्रस्पर्श तद् दृश्यते, तथाहि- । पदमित्यास्थेयमिति भावः । द्विधाऽपि सूत्रार्थों दर्शितो10 स्वजन्यत्वविशिष्टपुत्रस्पर्शज्ञानेन सुखमिति न शरीरस्य ऽन्यत्र । अत्रार्थे विगृह्योदाहरति राज्ञा भुज्यन्ते-राज
तत्, नहि शरीरसुखोत्पादक वस्तु विज्ञातमेव सुखमुत्पा- | भोजना: शालयः इति--ओदनमन्तरा प्रभूतेऽपि भुक्त दयति नाविज्ञातम्, अजानन पि हि स्वत्वादिना पयआदि-न देहतृप्तिरिति ओदनात् [शाले: ] कर्तुरङ्गसुखम्, इस्युवस्तुनि, तत्पानात् सुखमनुभवति शरीरं चास्योपचीयते, क्तप्रकरणपठितत्वात् डस्युक्तस्य च सामर्थ्यप्रापितत्वादुप-50
न तथा पुत्रस्पर्शन, रोमहर्षादि तु ज्ञानजन्यमेव; न तत्र । पदसमास: [ इस्युक्तं कृतेति समासः ] । एवं- राज्ञा 15 स्पर्शो हेतुः, अस्पृष्टेऽपि कस्मिञ्चिद् वस्तुनि दृष्टमात्रे आच्छाद्यन्ते- राजाच्छादनाः प्रावारा:, राज्ञा परि
स्मृतमात्रे वा तद्धर्षदर्शनात्, तथा च तत्र मानस्येव प्रीति- धीयन्त-राजपरिधानानि वासांसि ।।५. ३. १२५ ।। रिति । तदेव द्रदयति- अन्यथा परपुत्रपरिष्वङ्गेऽपि । .....-... स्यादिति । पृच्छति- सुखमिति किमिति, उत्तरयति-! रम्यादिभ्यः कर्तरि । ५. ३. १२६. ।। . कण्टकानां मर्दनमिति- "म दश् क्षोदे" यद्यपि कस्य
। त० प्र०-रम्यादिभ्यो धातुभ्यः कर्तर्यनट् भवति । 55 20 चन [उष्ट्रादेः] कण्टकानां मर्दनेऽपि सुखमुत्पद्यते, तथापि
रम-रमणी । नन्द-नन्दनी। कम्-कमनी। लाद-ह्लादन सार्वत्रिकम्, किश तस्य कण्टकभक्षणसामर्थ्यस्य ख्या-नी। वश्च-इध्मतश्चनः । शातिः-पलाशशातनः। बहुतत्वेऽपि ततस्तस्य सुखमित्यस्यार्थस्यानिीतत्वात् । वचनं प्रयोगानुसरणार्थम् ॥१२६॥ प्रत्यये विशेषाभावेन प्रत्युदाहरणे यो विशेषस्तमाह-|
सर्वत्रासमासः इति- प्रत्युदाहार्यः, अनेनानटि विहिते श० म० न्यासानुसन्धानम्- रम्घा० । "रमि 25 सति "इस्युक्तं कृता" [३. १.४६. ] इति नित्यं | क्रीडायाम्" अन्तर्भावितण्यर्थोऽयं सकर्मकः, रमते [ रम- 60
समासो भवति, पूर्वेणानटि तु तत्र “इस्युक्तोपपदत्वा- ! यति चित्तम् ] इति अनटि टित्त्वात् स्त्रियां ङीप्रत्ययेभावात् "उस्युक्तं कृता" इत्यस्य प्राप्तिरेव न, किन्तु | रमणी। एवं-"टुनदु समृद्धी" नन्दतीति-नन्दनी । "कृति" [ ३. १. ७७.] इति वा समासः स्यादिति ! "कमूङ् कान्ती" कान्तिरभिलाषः, कामयते इत्यने-- पक्षे समासाभावो वाक्यं भवतीत्यर्थः, न तु सर्वथा समा- कमनोति-अत्र "अशवि ते वा" I ३. ४. ४.] इत्य0 साभावो नवा पूर्वेणानटोऽभावः प्रत्यूदाहरणेष्विति ! नेन कमेणिङ" | ३. ४. २.] इति णिको विकल्प-65 भावः । इष्टानां केषांचित् प्रयोगाणां साधनाय प्रकारान्त- नात् णिभावे रूपमिदम्, णिङि तु "मोऽकमि०" [ ३. रेण सूत्र व्याचष्टे- अथवा तत इति सप्तम्यन्तात ४. २. ] इत्यत्र कमो वर्जनादुपान्त्यस्य ह्रस्वाभावेतसुरिति- पूर्व पञ्चम्यन्तात् तसुर्व्याख्यातः, अधुना कामनीति स्यात् । "ह्लादेङ् सुखे च" चकारातु शब्दे,
सप्तम्यन्तात् व्याख्यायते, तसोः सम्भवत्स्याद्यन्तेभ्यो ह्लादते इति-लादनी। “ओवस्चौत छेदने"श्चतीति35 दर्शनात् । तथा च नेदमुपपदपरामर्शकमपि त्वर्थपराम- | द्रश्चनः, इध्मानां व्रश्चन:- इच्मव्रश्चनः, “कृति" [ ३. 70
कम्, ततश्च 'भावे' इति न सम्बध्यते, एवं च योऽर्थः । १. ७७. ] इति समासः । 'शद्ल शातने" शातनं सम्पन्नस्तमाह- येन कर्मणा स्पृश्यमानस्य कर्तुरङ्ग-! तनूकरणम्, अतो णो “शदिरगतौ शात्" [४.२.२३.]
पस
माह
1
.-
.--..-...
.......-..-...-.-..
.... ... ...
-.........
-
..