Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 211

5
[ पा० ३, सू० ४६-५१. ]
।। ५. ३. ४६ ॥
इति नस्य णत्वं च विज्ञेयम् । नवेति विभाषायाम्, सान्तलक्षणोऽल् नित्यं प्राप्त इति प्राप्ताप्राप्तविभाषात्वम् च त्रिधा प्राप्तेऽप्राप्ते प्राप्ताप्राप्ते च तत्र च कीदृशीयमित्याह- अप्राप्तविभाषेयमिति - एम्यो न केनापि सूत्रेणाल: प्राप्तिरित्यप्राप्तविभाषात्वमित्यर्थः ।। ५. ३. ४८. ।।
कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
10
आङने रु-प्लोः । ५. ३. ४६. ॥
त० प्र०-आङः पराभ्यां रु-प्लुभ्यां भावाकरल् वा भवति । आरवः, आरावः; आप्लवः आप्लावः । आङ इति किम् ? विराथः, विप्लव: । रोतेर्घञ प्लवतेरलि नित्यं प्राप्त विकल्पः ॥४६॥
१६६
इत्रो दैवते" [ ५.२८५ ] इत्यादि । " रुक् शब्दे" 30 ""लुंङ गती” अतोऽनेनालि गुणेऽवादेशे, पक्ष घनि वृद्धा
वर्ष विघ्ने वा ग्रहः । ५. ३. ५०. ॥
र
त० प्र० - अवपूर्वात् ग्रहेवर्षविघ्ने वाच्ये भावाऽकर्त्री- 40 वा भवति । अवग्रहः, अवग्राहः वृष्टेः प्रतिबन्ध इत्यर्थः । वर्षविघ्न इति किम् ? अवग्रहः पदस्य, अवग्रहोऽर्थस्य ॥ ५० ॥
श० म० न्यासानुसन्धानम्- आङो० । रुप्लोरिति- लाघवाय सौत्रोऽयं निर्देशः । तथाहि - रुश्व प्लुश्रानयोः समाहार इति समाहारे नपुंसकस्योत्सर्गिकत्वेऽपि सौत्रत्वात् पुंस्त्वेन नपुंसकलिङ्ग प्रयुक्तनागमाभाव:, यद्वानपुंसकत्वेऽपि * आगमशासनमनित्यम् इति नागमा15 भावः, न चैवं तहि "संयोगात्" [ २.१.५२. ] इत्यु
मालि पक्षे घत्रि उपान्त्यवृद्धी च- अवग्रहः, अवग्राहः, एतदर्थमाह- वृष्टेः प्रतिबन्ध इत्यर्थः । पृच्छति - 50 वर्षविघ्न इति किमिति, उत्तरयति- अवग्रहः पदस्य, अवग्रहोऽर्थस्येति-वैदिका: पदक्रियायां पदानि अवगृह न्ति पृथक् पृथक् कुर्वन्ति छेदं स च्छेदोऽवग्रहपदवाच्यस्त
वादेशेन भाव्यमिति वाच्यम् प्रकृतिवदनुकरणं वा भवति * इति न्यायेन विकल्पेन धातुत्वातिदेशे पक्षे धातुस्वाभावादुवादेशाभावः । यथा तन्त्रान्तरे कृधातोरनुकरणे | स्मिन् नित्यमेवाल भवति, पूर्व पदसान्निध्येनार्थपदेनात्र धातुत्वातिदेशे इरादेशे - 'की:' इति भवति, धातुत्वातिदे! तदभिधेय एव गृह्यते न धनादिरिति, तस्य चावग्रहो 55 20 शाभावे च 'कृ' इति रूपद्वयं भवतीति । न च "इवर्णा विविच्य ग्रहणं ज्ञानमिति । जैनदर्शने च मतिज्ञानविशेषोदेरस्वे स्वरे" [ १. २. २१ ] इति वत्वेन भाव्यमिति । ऽवग्रहः, स च द्विविधः - व्यञ्जनावग्रहः [ शब्दावग्रहः ] वाच्यम्, "ङित्यदिति" [ १.४. २३ ] इत्योकारे अर्थावग्रहश्चेति, तदनुरूपमपि प्रत्युदाहरणयुगलमिति "एदोघां ङसिङसो र:" [ १.४.३५ ] इति ङसे | ।। ५. ३.५०. ॥ रादेशो भवति, यथा भानोः । भवन्ति ह्येवंविधाः सौत्रा 25 निर्देशा लाघवायानेकत्र, तथाहि - 'यु-पू-द्रोर्घञ्” [५. ३.
५४. ] “प्रात् स्नु-द्रु-स्तोः" [ ५. ३. ६७ ] "क्षु श्रोः " [ ५. ३. ७१. ] इत्यादिषु, कचिच्च धातुत्वातिदेशेनापि स्पष्टोच्चार प्रतिपत्त्यादिकृते निर्देशो भवति, यथा - "पुव
श० म० न्यासानुसन्धानम् - वर्ष० । वर्षविघ्ने वाच्ये इति वर्षस्य वृष्टेः विघ्नः प्रतिबन्धः तस्मिन् 45 वाच्ये इत्यर्थः । “युवर्ण-वृ-ह-वंश- रण. गमृद्-ग्रहः" [ ५. ३. २८ . ] इति नित्यमलि प्राप्ते यक्षे घञः प्रवृत्त्यर्थं विकल्पविधानमित्यर्थः । "ग्रहीश उपादाने" अवपूर्वादलो
प्राद् रश्मि- तुलासूत्र ५. ३. ५१. ॥ 60 त० प्र० प्रपूर्वाग्रहे रश्मी तुलासुत्रे चार्थे भावाऽकश्ररल वा भवति । प्रगृह्यत इति प्रग्रहः, प्रगाह; अश्वादेः संयमनरज्जुस्तुलासूत्रं चोच्यते, अन्यस्तु प्रग्रहः ॥५१॥
वावादेशे च आरवः, आराव:; आप्लवः, आप्लाव: इति । पृच्छति - आङ इति किमिति, उत्तरयति-विरावः, विप्लवः इति अत्रास्याप्रवृत्त्या नित्यं घञ् अल् च । अस्य सूत्रस्य प्राप्ताप्राप्तविभाषात्वमाह-रौतेर्घत्रिप्लवतेर लि नित्यं 35 प्राप्ते विकल्पः इति - "रोरुपसर्गात्" [ ५. ३. ६२. ]
श० म० न्यासानुसन्धानम् - प्राद० । कर्मणि विगृह्योदाहरति- प्रगृह्यत इति- प्रग्रहः, प्रगाहः इति - 65 आद्यमलि द्वितीयं पनि चोदाहरणम्, तदर्थमाह- अश्वादेः संयमनरज्जुः, तुलासूत्रं चोच्यते इति ननु अश्वादेः संयमनरज्जुरित्यर्थः कुतो लभ्यते ? यावता रश्मिशब्दः सामान्यवचनः, यथैवासौ अश्वादिसंयमनार्थायां रज्ज्वां वर्तते तथा चन्द्रार्कादिसम्बन्धिष्वपि रश्मिषु, उच्यते- यथा 70
।
इति पत्रों नित्यं प्रातिरिति अल् न प्राप्तः, प्लवतेरुवर्णा- | "नेवुः " [ ५. ३. ७४. ] इत्यत्र धान्यशब्दस्य सामान्य