Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 212

बृहद्वृत्ति-वृहन्यास-लधुन्याससंवलिते
[पा० २. सू० १६. ]
'पार्थ एव धनुर्धरः' इत्यत्र विशेष्यसङ्गतैवकारद्योत्यं पार्थेतरा- 'चैत्रो हसत्येव' इत्यादौ क्रियासातैवकारद्योत्यं हासाद्यतिऽवृत्तिधनुर्धरत्वप्रकारकपार्थविशेष्यकमवधारणात्मकं ज्ञानं विशे. रिक्तरोदना बुद्धिस्था]दिक्रियानाश्रयचैत्रप्रकारकं हासविशेष्यकमध्यत्वसम्बन्धेन पार्थे विशेषणम्, 'अवधारणविशिष्टः पार्थो वधारणात्मकं ज्ञानं विशेष्यतासम्बन्धेन हासे विशेषणम् , चैत्रोधनुर्धरः' इति तत्रलो बोधः।
ऽप्याश्रयद्वारा तत्रैव, 'चैत्राभिन्नाऽऽश्रयवृत्त्यवधारणविशिष्टं 5 'शङ्के पाण्डुरत्वमेय' इत्यत्र विशेष्यसङ्गतैवकारद्योत्यं तु हसनम्' इति बोधः।।
45 पाण्डुरत्वातिरिक्तरूपाभावविशेष्यक शलाप्रकारकमवधारणात्मकं | 'नीलं सरोजं भवत्येव' इत्यत्र क्रियासकतेवकारद्योत्यं नीलशानं स्वीयविशेष्यतानिरूपिताऽवच्छेदकतानिरूपिताऽवच्छेद- | भवनाभावाऽनधिकरणसरोजकर्तकभवनमित्यवधारणात्मकं ज्ञानं कतानिरूपिताऽवच्छेदकता। खमवधारणात्मकं ज्ञानम् , तदीया | स्वीयविशेष्यतासम्बन्धेन भवनात्मकक्रियायो विशेषणम् , नीलविशेष्यताऽभावे तन्निरूपिताऽवच्छेदकता रूपे, तदवच्छेदकता | मभेदेन सरोजे, तचाश्रयद्वारा वृत्तित्वसम्बन्धेन भवने, 'नीला10 भेदात्मकेऽतिरिक्तत्वे,तन्निरूपिताऽवच्छेदकता पाण्डुरत्वे] सम्ब- | ऽभिन्नसरोजाभिन्नाऽऽश्रयवृत्ति अवधारणविशिष्टं भवनम्' इति 50 न्धेन पाण्डुरत्वे. विशेषणम्, शङ्कस्तु समवायावच्छिन्नाऽऽधेयता- बोधः। सम्बन्धेन तत्रैव विशेषणम् , 'शोऽवधारणविशिष्टं पाण्डुरत्वम्' : 'ज्ञानमर्थ गृह्णात्येव' इत्यत्र क्रियासजतैबकारद्योत्यम् , अबइति बोधः।
च्छेदकावच्छेदेनार्थग्रहणाऽभावाऽनधिकरणज्ञानकर्तृकग्रहण[अव'शङ्गः पाण्डुर एव' इत्यत्र विशेषणसङ्गतैवकारद्योत्यं पाण्डरा
| गाहनं, विषयीकरणम् ]मित्यवधारणात्मकं ज्ञानं ग्रहणक्रिया15 तिरिक्तरूपाऽनाश्रयत्वप्रकारकशकविशेष्यकमवधारणात्मक ज्ञानं
खीयविशेष्यतानिरूपितप्रकारतानिरूपिताऽवच्छेदकताऽवच्छेद- याम् अवगाहने स्वीयविशेष्यतासम्बन्धेन विशेषणम्, तत्रैव हर कताऽवच्छेदकत्वसम्बन्धेन पाण्डुरे विशेषणम्, पाण्डुरस्त्वभेदेन :
ज्ञानं कर्तृतया, अर्थश्च कर्मतया विशेषणम् , 'ज्ञानकर्तृकमर्थमाझे, 'अवधारणविशिष्टपाण्डुराऽभिन्नः शनः' इति बोधः। कर्मकमवधारणविशिष्टं ग्रहणम्' इति बोधः ।।
'घटत्वं पृथिवीवृत्त्येव इलत्र विशेषगसङ्गतैवकारयोत्यं ऋतौ भायोमुपेयादेव' इत्यत्र क्रियासङ्गतैवकारयोल्यमपगम20 पृथिव्यन्याऽवृत्तित्व-पृथिवीवृत्तित्वोभयप्रकारक घटत्वविशेष्यक नाभावानाश्रयकतृरूपकारककृत्युपगमनमित्यवधारणात्मकं ज्ञानं
ज्ञानं खीयविशेष्यतानिरूपितप्रकारतासम्बन्धेन पृथिवीवृत्तित्वे खीयविशेष्यतासम्बन्धेन उपगमने विशेषणम् .रजोदर्शनावधिक 60 विशेषणम् , पृथिवीवृत्तित्वं तु खरूपसम्बन्धन घटत्वे, 'अव
वत्तित्व त स्वरूपसम्बन्धन घटत्वे. 'अव- | षोडशदिवसावच्छिन्नः कालविशेषात्मक ऋतुः वृत्तितया, धारणविशिष्टपृथिवीवृत्तित्ववद् घटत्वम्' इति बोधः। खभार्या कर्मतया, प्रत्ययार्थप्रेरणा च स्वप्रयोज्य प्रवृत्तिविषयत्वेन
नन्वत्रत्यावधारणेन पृथिव्यन्याऽत्तित्वमेव प्रकारतयाऽव-: तत्रैव विशेषगम्, 'ऋतुकालवृत्तिखभार्याकर्मकमवधारणविशिष्ट 28 गाह्यताम्, अलं पृथिवीवृत्तित्वावगाहनेन? तथा च कनापि | प्रेरणाविषय उपगमनम्' इति बोधः।
सम्बन्धनावधारणात्मक ज्ञानं पृथिवीवृत्तित्वे न शक्नोत्यवस्थातु- अत्र विशेष्यसकतत्व-विशेषणसङ्गतत्व-क्रियासमतत्वभेदेन 6 मितीह तदैशिध्य बोधे नैव भायादिति चेद् ? न-अवधारणेन | त्रिविधस्म 'एव'स्योदाहरणानि दर्शितानि, तत्र द्वे विशेष्यसनपृथिवीवृत्तित्वांशस्याऽनवगाहने 'गगनं पृथिवीवृत्त्येव' इत्यव-! तेवकारस्य, त्रीणि विशेषणसङ्गतस्य, चत्वारि क्रियासरतस्य,
धारणस्य प्रमात्वापत्तेः, गगने पृथिव्यन्यावृत्तिलसत्त्वात् , तदंश- तत्रायं परस्परभेदः-विशेष्यसङ्गतैवकारस्थले विशेष्यातिरिक्त१० स्थापि भाने तु गगने पृथिवीवृत्तित्वस्य विरहेण प्रमात्वाऽऽय- । त्वघटितमबधारणं विशेष्ये सम्बध्यते । विशेषणसङ्गतैवकारस्थले
त्यभावात्, एवं च निरुक्तसम्बन्धेनावधारणस्य पृथिवीवृत्तित्वे विशेषण-विशेषणतावच्छेदकान्यतरातिरिक्तत्वघटितं विशेषणे सत्त्वेन प्रमात्मकोक्तबोधविषयत्वस्य तादृशवैशिष्टयेऽक्षतेः। । सम्बध्यते, 'घटत्वं पृथिवीवृत्त्येव' इत्यादौ विशेषणतायच्छेदका
'शीत एव स्पर्शो जले' इत्यत्र विशेषण [ विशेष्यविशेषण] | तिरिक्तत्वघटितम्, इतरत्र विशेषणातिरिक्तत्वघटितम् । क्रियासवकारद्योत्यं जलप्रकारकं शीताऽन्यस्पर्शाऽभावविशेष्यक | सङ्गत्वकारस्थले क्वचित् तत्तक्रियातिरिक्तबुद्धिस्थक्रियाऽनाश्रय१. ज्ञानं स्वीयविशेष्यताऽवच्छेदकताऽवच्छेदकताऽवच्छेदकता[खं | त्वेन कारकविशेषप्रकारकं तत्तत्क्रियाविशेष्यकम. क्वचित
ज्ञानं तदीयविशेष्यताऽभावे, तदवच्छेदकता स्पर्श, तदवच्छेद- तत्तक्रियाऽभावानाश्रयत्वेन कारकविशेषविषयकमवधारणात्मक कता भेदरूपेऽन्यत्वे. तदवच्छेदकता शीते सम्बन्धेन शीते | ज्ञानं क्रियायां सम्बध्यते, 'चैत्रो हसत्येव' इत्यादौ क्रियातिविशेषणम्, शीतमभेदेन, जलं समवायसम्बन्धावच्छिन्नाऽऽधे- । रिक्तबुद्धिस्थक्रियानाश्रयत्वेन कारकप्रकारकम् , 'नीलं सरोज
यतासम्बन्धेन स्पर्श विशेषणम्, 'जलेऽवधारणविशिष्टशीता- भवसेव' इत्यादौ तु क्रियाऽभावानाश्रयत्वेन कारकविशेषकम40 भिन्नः सर्गः' इति बोधः।
वधारणं बोध्यम् ।