Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 430

प्रथमपरिशिष्टे खोपनवृत्तिसंकलितं
DP
र्थलिङ्गं नातिवर्तते। हरीतक्या विकारोऽवयवो वा फलं हरीतकी, हरीतक्यौ हरीतक्यः फलानि । एवं पिप्पली, कोशा
९ अथालिङ्गाः। तकी, नखरजनी, शष्कण्डी, दाडीदोडी, श्वेतपाकी, अर्जुनपाकी, कणा, बला, द्राक्षा, ध्राझा, गरिका, कण्टकारिका, शेफा- | नन्ता संख्या डतिर्युष्मदस्मच्च स्युरलिङ्गकाः। 5 लिका । मल्लिकाया विकारोऽवयवो वा पुष्पं मल्लिका ! पदं वाक्यमव्ययं चेत्यसंख्यं च तद् बहुलम् ॥१॥ मालती, यूथिका, मागधी, नवमालिका । विदार्या मूलं विदारी। नन्ता सङ्ख्या डतिर्युष्मदस्मच्च स्युरलिङ्गकाःअंशुमती बृहती। [सङ्कीर्णविपुला ॥२॥
नकारान्ता सङ्ख्या इतिप्रत्ययान्ता युष्मदस्मदी चेत्येतेऽलिङ्गाः वचनं तु खलतिकादिर्बहाऽत्येति पूर्वपदभूता। | शब्दाः । पञ्चकुमार्यः सप्तरोहिण्यः-अत्र डोर्न भवति । नन्तेति 45 स्त्रीपुंनपुंसकानां सहवचने स्यात् परं लिङ्गम् ॥३॥ | किम् ? एक-द्वि-त्रि-चत्वारो विशेष्यलिङ्गा भवन्ति । एकः पटः, 10 वचनं तु खलतिकादिः-तुरेवार्थे; खलतिकादिका | एका शाटी, एकं वस्त्रम् । द्वौ पटौ, द्वे शाट्यौ वस्त्रे वा । षषो
प्रकृतिदूरभवत्वादिना निमित्तेनान्यत्राध्यारोपिताऽपि स्वगतं लिङ्गोपादानानुपादानयोरविशेष इत्यनुपादानम् । कति, यति, वचनमेव नातिवर्तते । लिङ्गं त्वतिक्रामत्येव-आश्रयगतमेव तदु. तति स्त्रियः-अत्र डीन भवति । युष्मभ्यं अस्मभ्यं स्त्रीभ्यो देहि । पादत्त इत्यर्थः । खलतिको नाम पर्वतः, तस्यादूरभवानि वनानि | त्वत्, मत् स्त्रिया गतः । युष्मत् , अस्मत् स्त्रीभ्यो भयम्-50
खलतिक वनानीति । बह्वर्थाऽत्येति पूर्वपदभूता-बहुर्था अत्राब् न भवति । पदं वाक्यमव्ययं चेत्यसङ्ख्यं च10 बहुविषया प्रकृतिः पञ्चालादिका पूर्वपदभूता सती खगतं वचनं | "विभक्त्यन्तं पदम्", "सविशेषणमाख्यातं वाक्यम्","खराद्य
सङ्ख्यामत्येति अतिक्रामति । समारोपेऽप्याश्रयववचनं प्रतिपद्यत व्ययम्"; इत्येतेऽसङ्ख्या अलिङ्गाश्च । काण्डे, कुड्ये, कुलं पचते, इत्यर्थः । अभ्यारोपाभावे इत्यस्यापवादः । पञ्चालाश्च निवासः | काण्डीभूतं कुलम् एषु “क्लीबे" इति हखो न भवति । तद मथुरा च, पञ्चालमथुरे । बहथेति किम् ? गोदौ च ग्रामः मथुरा | बहुलम्-तत्पूर्वोक्तं लिङ्गलक्षणं बहुलं द्रष्टव्यम् । तेन कठानां 55
च गोदमथुरा। पूर्वपदभूतेति किम् ? उत्तरपदभूता नान्येति धर्म आनायो वा काठकम् , कालापकम् , बाइच्यम् । तथा20 मथुरा च पञ्चालाश्च निवासः मथुरापञ्चालाः । स्त्री-पुंनपुंस. “पिङ्गः पिशङ्गे पिङ्गी तु शम्यां पिङ्गं तु बालकम्"। कानां सहवचने स्यात् परं लिङ्गम्-स्त्री-पुं-नपुंसक
"रामठनालिकायां तु पिशा गोरोचनोमयोः”। लिङ्गानां सहवचने पर पुलिंग नपुंसकलिङ्गं वा भवति । स्त्री.
तथापुंसयोः सहवचने पुल्लिङ्गं भवति । सा च पटश्च तौ। सच "वनजा मुद्गपर्ध्या स्त्री मुस्ते ना क्लीबमम्बुजे"। 60 शाटी च तौ। स्त्री-नपुंसकयोनपुंसकम्-सा च वस्त्रं च ते । तच्च
तथा25 शाटी च ते । पुं-नपुंसकयोर्नपुंसकं च-स च वस्त्रं च ते । तच्च "पिण्डं सान्द्रे बले बोले गृहाशे जीवनायसोः । पटश्च ते । स्त्री-पुं-नपुंसकानां नपुंसकम्-सा च पटश्च वस्त्रं च
पिण्डो देहे जवापुष्ये निवापे सिरकेऽपि च ॥ तानि । स च शाटी च वस्त्रं च तानि । तच शाटी च पटश्च | पिण्डी स्यात् तगरेऽलाबूखजूरीभेदयोरपि । तानि । युगपत् सर्वलिङ्गोपादानायोगे सति पर्याये शिष्यमाणलिङ्गे तथा
6 वा प्रसक्ते नियमार्थ य वचनम् । एतच्चाद्वन्द्वतत्पुरुषविशेषणानां "तुणं चापे च खङ्गे च गुणो वृश्चिक-भृङ्गयोः । 30 वेदितव्यम्, द्वन्द्वतत्पुरुषविशेषणानां तु विशेष्यलिङ्गतैव । स च दुणी कच्छपिकायां च जलद्रोण्यामुदाहृता"।
ककटः, सा च मयूरी कुकुटमयूर्यो ते। अर्द्ध च पिप्पल्यास्तद- तथाईपिप्पली च सा च साध्व्यौ । यद्यप्येतदस्ति भेदेनोपक्रम्य सम- "द्रोणः काके कृपीयतौ"। दितयोरभिधानम्-यथा त्वं चाहं च वृत्रहनुभौ संयुध्यावहे "आढवापचतुष्के स्यादाढके पुं-नपुंसकः ।
इति । समुदितौ च प्रक्रम्य भेदेनाभिधानं यथा-प्लक्षन्यग्रोधा- स्त्रियां काष्टाम्बुवाहिन्यां गवां घासभुजि स्थिती"। 35 वानय तं च तं चेति । तथापीह त्यदादीनामेकशेषे समुदितयो
तथारेव विवक्षा कर्तव्या। अर्द्धपिप्पल्यौ ते इति, न तु भेदेन प्रक
"दारुणे त्रिषु नार्गाटे भीषणं सल्लकीरसे" । मितव्यमिति बहुविदः । ततश्च सा च सा चेत्येव विग्रह इति तथान्यायप्राप्तमेव लिङ्गम् । आर्या ॥३॥
"ज्योतिष्मत्यां सारस्यां स्त्री क्लीबं तु नामचिह्नयोः। 15 इति परलिङ्गाः समाप्ताः ।
स्यातू पक्षे लक्ष्मणः पुंसि सौमित्रो श्रीमति त्रिषु"।