Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 438

९६
द्वितीeपरिशिष्टे श्रीअभयतिलकगणिविरचितविवृतिविभूषिते
द्रव्यमङ्गलमपि न्यस्तवान् । नान्नेत्यत्र करणे तृतीया ॥ ४ ॥ अथैतदेव पुरं धर्मार्थकामोपनिबद्धवर्णनाभिस्त्रिंशेन शतेन श्लोकैर्वर्णयति । धर्मार्थकामवर्णना यथायथं स्वयमेवाभ्यूह्याःसपत्तीयविधीहाभिः श्रीद्धेऽत्रानुपतीप्यते । * मधूत्तमं वधूढाभिः सधूत्क्षेपं मृदुरुभिः ॥ ५ ॥
स्थितिः । त्रीणि रूपाणि स्वरूपाणि येषां तेषां भावस्त्रिरूपल । तस्य व्यवस्थितिर्व्यवस्था विराजते । परस्परानाबाधया स्वस्ववेलायां प्रवर्तनेन धर्मार्थकामानां त्रीणि रूपाणि व्यवस्थितानि 40 शोभन्त इत्यर्थः । यथा - लकारस्य ऋकारेण सह संधौ त्रिरूपत्वव्यवस्थितिः । क्रृकारः । लृकारः । कृकारः । इत्येवं रूपयव्यवस्था राजते ॥ ८ ॥
श्रिया सर्वसमृद्धयेद्धे भासुरेऽत्र पुरे मृदूरुभिः कोमलसक्थीभिर्वधूढाभिर्ववो योषितो या ऊढाः पाणिगृहीत्यस्ताभिरनुपति भर्तृसमीप उत्तमं पत्या स्वयं दीयमानत्वेन प्रेमकन्दलोद्भेदकत्वाद् मनोज्ञं मधु मद्यमिष्यते । कथम् ? सह भ्रवोरुत्क्षेपेणोपहासाय 10 चालनेनाऽस्ति यत् तत् सत्क्षेपं यथा स्यादेवम् । यतः सप- | नीनां येर्ष्या परसंपत्तौ चेतसो व्यारोषस्तस्या विधिः करणं तत्रे हाभिलाषो यासां ताभिः । यथायथा सपढ्यः प्रियकृततथाविधप्रेमसंपत्तिं पश्यन्त्यो गाढतरेर्ष्यया म्लायन्ति तथातथा वधूढा क्षेपेणोहस्य मधु पिवन्तीत्यर्थः ॥ ५ ॥ 15 उमाभर्तृषभस्कन्धा मातापित्रृषिपूजकाः ।
गम्यतं परलुतं शतं लाक्षणिका इव । अत्राक्षरमपि प्राज्ञा न वदन्ति निरर्थकम् ॥ ९ ॥ 48 यथा लाक्षणिका वैयाकरणा गमः पतः शक्रश्च धातूनां संबन्धिनम् ऌतम् ऌकारमनुबन्धमङ्कार्यार्थत्वान्निरर्थकं न वदन्ति, तथाऽत्र पुरे प्राज्ञाः पण्डिताः प्राज्ञत्वादक्षरमपि खरव्यञ्जनमात्रमपि निरर्थकं निःप्रयोजनं न वदन्ति । एतेनाऽत्रव्यंजनानामवाचालत्वमुक्तम् ॥ ९ ॥
!
I
भर्तृऋषभा अस्मिन्नासन् पितृणवर्जिताः ॥ ६ ॥ नृभर्तृऋषभा नृणां भर्तारः स्वामिनो नृभर्तारो राजानस्तेषु ऋषभा मुख्या राजाधिराजा वनराजादयोऽस्मिन् पुर आसन् । एतेनास्य पुरस्य चिरंतनतोक्ता । कीदृशाः ? उमाभर्ता शंभुस्तस्य | 20 ऋषभो बलीवर्दस्तत्स्कन्धवत् स्थूलबलिष्ठाः स्कन्धा येषां ते । तथा मातापितृ(नृ ? ) षिपूजका माता च पिता च मातापितरौ तौ च ऋषयश्च तेषां पूजका अर्चकाः । याजकादित्वात् समासः । [ ३. १. ७८. ] एतेन विनयोक्तिः । अत एव पितृणवर्जिताः । पितॄणामृणमपत्याभावस्तेन वर्जिताः पुत्रवन्त इत्यर्थः । भवति 25 हि पूज्यपूजकानां पुत्रादिसमृद्धिः ॥ ६ ॥
होतृतं पोल्लुतं मातृलतं पितृतमुट्टणन् ।
अत्र स्याज्जडजिह्वोऽपि वाग्मी विद्यामठे पठन् ॥७॥ अत्र पुरे । मठरछात्रायालयः । विद्यायै मठो विद्यामठो धर्माद्यर्थमुपाध्याय च्छात्राणां भोजनाच्छादनादिसामयोपेत 30 ईश्वरैः कारितो वेश्मविशेषस्तत्र । जातावेकवचनम् । विद्यामठे ष्वित्यर्थः । जडा वर्णमात्रोच्चारणेऽप्यपकी जिह्वा यस्य स जजजिह्वोऽप्युपाध्यायाध्यापननैपुण्येन होतृत्-पोतकृत्-मातृत्-पितृत्- ! शब्दान् दुरुम्बार्यानप्युद्गुणन्नुच्चारयन् सन् वाग्मी पटुवाक् स्यात् । जडजिह्वा हि जिह्वापाटवाय विषमवर्णानुच्चार्यन्ते ॥ ७ ॥ 85 अमुष्मिन् पुरुषार्थानां त्रिरूपत्वव्यवस्थितिः ।
ऌकारस्य ऋकारेण संधाविव विराजते ॥ ८ ॥ अमुष्मिन् पुरे पुरुषार्थानां धर्मार्थकामानां त्रिरूपत्वव्यव -
60
~~~~~~~
अस्मिन् महऋषिस्तुत्ये नृपाशममहाऋषीन् । व लज्जिता जग्मुस्ते द्यां सप्त महर्षयः ॥ १० ॥ अस्मिन् पुरे । नृपान् । अपिरत्र गम्यते । प्रचण्डदोर्दण्डोग्रान् राज्ञोऽपि शमेन कृत्वा महाऋषीन् महामुनितुल्यान् दृष्ट्वा अत्रि २ अङ्गिरः ३ पुलस्त्य ४ पुलह ५ ऋतु ६ वसिष्ठाख्या ७ लज्जिता इव तेऽतिशमित्वेन प्रसिद्धाः सप्त महर्षयो मरीचि १55 महामुनयो द्यां व्योम जग्मुर्गताः । योऽपि येनोत्तमेन गुणेनोत्तममन्यः स्यात् स यदाऽन्यस्मिन्नात्मनोऽतिहीनेऽपि तं गुणं पश्यति तदा लोकोपहासेन लजितो देशान्तरं याति ॥ १० ॥ भान्ति मत्तेभगामिन्यो रम्भास्तम्भनिभोरवः | 60 सर्वर्तुमण्डितोद्यानेष्वत्रकारभ्रुवोऽङ्गनाः ॥११॥ इह पुरे सर्वर्तुमण्डितोद्यानेषु सर्वैः षड्चितुभिरुपचाराद्धेमन्तंशिशिर वसन्त-ग्रीष्म-वर्षा - शरदाख्यषडृतुजन्य पुष्प फलादिभिमण्डितानि देवता प्रभावादिनाऽवतरणाद् भूषितानि यान्युद्यानान्युपवनानि तेषु मत्तेभगामिन्यः पुष्पफलाद्युच्चयनाय मदोन्मत्तहस्त- 65 वत् सविलासं विहरमाणाः सत्योऽङ्गना भान्तिः यतो रम्भास्तम्भनिभोरवः कदलीकाण्ड तुल्यसस्थ्यस्तथा नागरलिपौ वक्राकारलकारो लिख्यते तद्वद् वक्रे भ्रुवौ यासां ताः । रूपवत्य इत्यर्थः॥
"औदन्ताः खराः " [ १ १ ४ - ४२ ] इत्यादिभिः सूत्रैविधीयमानानां खरादिसंज्ञानां प्रयोजनम् “इवर्णादेरस्खे स्वरे 70 यवरलम्” [ १. २. २१ ] इत्यादिविधिसूत्रेष्वेवेति तदुदाहरणदर्शनेनैवैता ज्ञापिता भविष्यन्तीति खरादिसंज्ञासूत्राण्युल विधिसूत्रोदाहरणानि दर्शितवान् । तथा हि