Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 378

"सा वीराशंसनं युद्धभूमिर्याति भयप्रदा" ।
...अञ्जनम् कज्जलम्, महारजतम्, कुसुम्भम्, कमण्डलुश्च । श्मशानम् - पितृवनम् । आलानम् - हस्तिबन्धनकाष्ठम् । दानम्मदः । कठिनम् - कठोरम्; गुणवत्तेस्त्वाश्रयलिङ्गता । सवनम् - 6 पूर्वाह्नादिः कालः । कौलीनम्
"कौलीनं स्यात् कुलीनत्वे ये जन्ये कुकर्मणि । कौलेयकविहङ्गाहिपशूनां सङ्गरेऽपि च " ॥
मिथुनम् - युग्मम् । कापिशायनम्-मद्यम् । कुचन्दनम्" रक्तचन्दन-पत्राङ्ग-भेदेषु कुचन्दनम् " ।
10
15
काननम् विपिनम् गहनं च अरण्यम् । आननम्, वदनम्, लपनं च-मुखम् । लान्तम्- चक्रवालम् -समूहः । दलामलम् ।
“दलालं मरुबके दमनेऽपि नपुंसकम्” ।
20
N
प्रथमपरिशिष्ट स्वोपज्ञवृत्तिसंकलितं
शकुनम् -
"देवशंसिनिमित्ते च शकुनं पुंसि पत्रिणि" । कौपीनम् - पायूपस्थम्, तदाच्छादनवस्त्रम्, अकार्य व संवेशनम्, निधुवनम्, मोहनम् मैथुनं च रतम् । वनम् — "ली स्यात् कानने नीरे निवासे निलये वनम्” ।
,
ताम्बूलम्
"गुवाकेऽपि च ताम्बूलं नागवयां च योषिति" । दलम्, शकलम्, किसलम्, विसलं च-किसलयम् । हरितालम् - धातुविशेषः । पेलम् - वृषणम्, स्वार्थिके के पुंसि । यद् गौड:
AAAAA
"फलकोषश्च पेलकः” ।
25
कुकूलम् - शङ्कुमान् गर्तः; तुषामौ तु पुंनपुंसको वक्ष्यते t वीलम् - प्रासः, काण्डं च । छलम् छद्म, स्खलितं च । मलम्कश्मलम्, मूर्च्छा, अविद्या च । पुरीषादा तु पुं- नपुंसकः, मलिने त्वाश्रयलिङ्गः । कज्जलम् अञ्जनम् । निर्मलम् - निर्माल्याrकयोः क्लीबं निर्मलं विमले त्रिषु” ।
30 शाद्वलम् - हरितम् । कुशलम् -
35
"पर्याप्त सुकृते क्षेमे कुशलं शिक्षिते त्रिषु" । मञ्जुलम् -
" मञ्जुलं त्रिषु मत्री ना जलरङ्की नपुंसकम् । जलाश्वले निकुजे च” ॥
'लाङ्गलम् -
"गृहदारुविशेषे स्यात् ताले गोदारणेऽपि च । लागलं पुष्पभेदे च लाङ्गली तोयपिप्पली” ॥
विदलम् - दाडिमस्य कणः तत्फले तु सिद्धमेव । खिलम्
अप्रतिहतं क्षेत्रम् | पललम् -
" पललं तिलचूर्णे स्यात् पललं पक-मांसयोः । पललो यातुधाने ना” ॥
गवलम् - माहिषम् शृङ्गम् । स्थूलम् दूष्यम् । द्रुमलम्काननम्, जङ्गलम्, अरण्यम्, निर्जलदेशच । मांसे तु पुन्नपुंसकत्वं वक्ष्यते । कुतूहलम् - कौतुकम् प्रज्ञाद्यणि कौतूहलम् । स्थण्डिलम् - स्थलम् । कीलालम् अमृतम्, जलम्, रुधिरं च 1 45 करालम्
"करालं कृष्णपर्णाशे त्रिषु भीष्मे च दन्तुरे" । कूलम् -
" तडागे सैन्यपृष्ठे च स्तूपे कुलं तटेऽपि च" । कुलम
"कुलं जनपदे गोत्रे सजातीयगणे तनौ । गृहे च" ॥
"बिभीतकतरौ पुंसि तुमुलं रणसङ्कुले" ।
बलम् - स्थौल्यादि । अन्यत्र यथाप्राप्तम् । यद् गौडः -- " बलं तु स्थौल्य - सैन्ययोः ।
www
रूपे गन्धरसे स्थानि क्लीबं वाद्यालके स्त्रियाम् ।
आभीलम् भीषणम्, दुःखं च । लप्रकृतित्वादाभीरमित्यपि । उदूखलम्, उडूखलं च - खण्डनभाजनम् । डस्य लत्वे उलूखलमित्यपि । उद्गालम् - आर्द्राद्धृता भूः, नन्दीपङ्कच | अन्त-55 रालम् - मध्यम् । भालम्-कपटम्, , वनविशेषच । आलम्-अनर्थः, हरितालं च । अवचूलम् - चिह्नम्, शेखरश्च । तुमुलम् भृशमाकुलम् । यद् गौडः—
काके दैत्यान्तरे रामे पुंसि स्यादू बलिनि त्रिषु” || प्राणे तु पुं-नपुंसको वक्ष्यते ॥
40
50
"उपवीतं यज्ञसूत्रं प्रोद्धृते दक्षिणे करे ।
प्राचीनावीतमन्यस्मिन् निवीतं कण्ठलम्बितम्” ॥ इति ।
60
वायुफलम्—
"क्लीबं वायुफलं शक्रचापे वर्षोपलेऽपि च । अलम्-वृश्चिकलाङ्गुलम्, सस्यरुक्, हरितालम्, रक्तं च । शलम् - श्मशानम्, त्रृजिनम् - श्वाविद्रोम, चर्म च । खोलम्शिरश्छादनम् । स्त्वन्तः वस्तु तत्त्वम्, पदार्थश्च । मस्तुदधिनिस्यन्दः । तान्तः शीतम् अनुष्णम् । ऋतुविशेषे तु. 70 पुंस्त्वबाधनार्थं नपुंसकत्वं वक्ष्यते । नवनीतम् - घृतप्रकृतिः । अलातम्-उल्मुकम् | अद्भुतम् आश्वर्यम् । गुणवत्तेस्त्वाश्रयलिङ्गता । कृतम् - आदियुगम्, पर्याप्तं च । विहितहिंसितयोस्त्वाश्रयलिङ्गता । आकूतम् - अभिप्रायः । फाणितम्-खण्डश्योतः । द्वैतम्- द्वैधीभावः । प्राचीनावीतम्, निवीतं च ब्रह्मसूत्रभेदौ 175
यदाह
65