Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 403

लिङ्गानुशासने पुं- नपुंसकलिङ्गप्रकरणम् ।
क्लीवे तु गौडः ।
" क्लीवं तमोगुणे शोके सैंहिकेयाऽन्धकारयोः” ।
स्वदायौ कस्वरे - एतौ कखरे धने वाच्ये पुं-नपुंसकौ । स्वः, स्वम्-कस्वरम् । अन्यत्र स्व आत्मा स्वभावो ज्ञातिश्च । 5 प्रतिपदपाठात् पुंस्त्वमेव । यद् गौड:
"वो ज्ञातावात्मनि क्लीबे त्रिष्वात्मीये स्त्रियां घने" । दायः, दायम्-धनम्; पुंस्यजयः । षण्डेऽरुणः । अन्यत्र तु धतत्वात् पुंसि । यद् गौड:
www
" पुमान् विभज्य पित्रर्थे यौतकाद्यर्थदानयोः ।
10 सोल्लुण्ठभाषणे दायः” ॥
कृच्छ्रं व्रते - कृच्छ्रशब्दो व्रते वाच्ये पुं- नपुंसकः । कृच्छ्रः, कृच्छ्रम्—–सान्तपनादिव्रतम् । यत् स्मृतिः
"त्र्यहं सायं त्र्यहं प्रातत्र्यहमद्यादयाचितम् । त्र्यहं परं च नाश्नीयात् कृच्छ्रं सान्तपनं स्मृतम्” ॥ 15 हर्षटीका
wwwwww
"कृच्छ्रं तपसि " ।
दुःख-पापयोस्तन्नामत्वान्नपुंसकत्वमेव । शुक्रोऽग्निमा- | सयोः - अग्नौ मासे च वाच्ये शुक्रशब्दः पुं- नपुंसकः । शुक्रः, शुक्रम्-अभिः ज्येष्ठमासश्च । पुंसि गौड:
wwwww
20
“ज्येष्ठानिकाव्यशुत्रे ना शुक्रं रेतोऽक्षिरोगयोः” । क्लीबे तु दुर्गः । [ पथ्यावक्रम् ] ॥ ४ ॥ कर्पूरस्वर्णयोश्चन्द्र उडावृक्षं छदे दलः । धर्मः स्वभावे रुचको भूषाभिन्मातुलुङ्गयोः ॥ ५ ॥ कर्पूरस्वर्णयोश्चन्द्रः- कर्पूरे स्वर्णे च वाच्ये चन्द्रशब्दः ! 25 पुं-नपुंसकः । चन्द्रः, चन्द्रम्- कर्पूरम्, स्वर्ण च । पुंसि गौडः "चन्द्रः कर्पूरकम्पिल सुधांशुस्वर्णवारिषु” ।
|
"क्लीने चन्द्रं खर्णे च कर्पूरः" इत्यजयः ।
www
६१
धर्मः स्वभावे - स्वभावे स्वरूपे वाच्ये धर्मशब्दः पुं-नपुंसकः । धर्म्मः, धर्म्मम्- खभावः । यन्माला -
wwww
“धर्मस्तु नर- षण्डयोः” ।
अन्यत्र तु पुण्योपाये नपुंसकत्वमुक्तम् । आचारे यमे न्याये ऋतौ चापे उपमायामहिंसायामुपनिषदि च मान्तत्वात् पुंस्त्व- 40 मे 1 रुचको भूषाभिन्मातुलुङ्गयोः - भूषाभिदि मैवेयके मातुलुङ्गे च वाच्ये रुचकशब्दः पुं नपुंसकः । रुचकः, रचकम्-ग्रैवेयकं बीजपूरं च । आद्ये पुंस्यरुणः । क्लीबे तु
"सौवर्चलं मातु शिला चन्दनपेषणी । ग्रीवाभरणकं चैषु चतुर्षु रुचकं स्मृतम्” ॥ अन्त्ये (!)
“ना निष्कमातुलिङ्गयोः” इति गौडः ।
अन्यत्र तु सौवर्चले लवणनामत्वाच्छिलायां तु चन्दनपेषण्य प्रतिपदपाठान्नपुंसकत्वमेव । [ भविपुला ] ॥ ५ ॥
पाताले वाडवो वर्धः सीस आमलकः फले । पिटजङ्गलसरवानि पिटकामांसजन्तुषु ॥ ६ ॥ पाताले वाडवः - पाताले वाच्ये वाडवशब्दः पुं-नपुंसकः यदाह-
" वाडवं करणे स्त्रीणामौर्वे विप्रेऽपि वाढवः” ।
46
50
पाताले पुं-नपुंसकः । वर्द्ध: सीसे सीसे सीसके वाच्ये 65 वर्द्धशब्दः पुं-नपुंसकः । वर्द्ध:, वर्द्धम् -सीसम् ।
" वर्षो ना” इति माला ।
षण्ढेऽरुणः । अन्यत्र तु चर्म्मरजौ स्त्री-पुंसत्वमुक्तम् । आमलकः फले-फले वाच्ये आमलकशब्दः पुं-नपुंसकः । आमलकः, आमलकम्-फलम्, अमर लिङ्गशेषः । पिट- 80 जङ्गलसरवानि पिटकामांसजन्तुषु - पिटका भाजनविशेषस्तस्यां मांसे जन्तौ च वाच्ये यथासङ्ख्यं पिट - जङ्गल - सत्त्वशब्दाः पुं- नपुंसकाः । पिट, पिटम्-पिटका । अन्यत्र तु
उडावृक्षम् उडौ नक्षत्रे वाच्ये ऋक्षशब्दः पुं- नपुंसकः !! छर्दो आकर्षफले च प्रतिपदपाठान्नपुंसकत्वमेव । जङ्गलः, ऋक्षः, ऋक्षम् - भम् । यद् जङ्गलम् - मांसम् । यद् गौडः
गोड:30 “भल्लू के शोणके नक्ष नक्षत्रे पुं- नपुंसकः " ।
“जङ्गलो निर्जले देशे त्रिलिङ्गः पिशिते स्त्रियाम्" ।
छदे दलः-छदे पर्णे वाच्ये दलशब्दः पुं-नपुंसकः । दलः, दलम्-छदः
"दलः पत्रे " इत्यजयः ।
www
षण्ढे रूढः । अन्यत्र तु शस्त्रीच्छदे खण्डे च लान्तत्वान्न35 पुंसकत्वमेव ।
65
सत्त्वः, सत्त्वम्-जन्तुः । यदमरः“सत्त्वमस्त्री तु जन्तुषु" ।
जन्तु विशेषोऽपि जन्तुः तेन पिशाचादावपि पुं- नपुंसकः । यत् पुंसि माला-..
70
wwwww
"सत्त्वः प्राणि-पिशाचाथोः” ।