Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 338

२८०
बृहद्वृत्ति-बृहन्यास-लघुन्याससंवलिते
[पा० ४. सू० ९०.]
MPAMRAPrarPANTARPran
a
....
aar..
.....
.
...
..'
.
नियमेन व्यावृत्तिरिति, यदाह-श्रीकय्यटः-यदि तुल्यजातीया- भवति । धुटीत्येव ? अपः पश्य । शेष इत्येव ? हे. पेक्षो नियम आश्रीयते तदा शेनपुंसकलिङ्गसम्बन्धित्यं घटत्वं स्वप्! ॥ ८८ ॥ वास्तीति तदाश्रये नियमे विज्ञायमानेऽयमर्थः स्यात्-'इन्नादीनां । श० न्या०-अप इति । अपशब्दस्य बर्थवाचिस्वाद् नपुंसकानां शावेव घुटि दीभवति, न घुडन्तरे न च तेषां द्विवचनैकवचने न सम्भवत इति बहुवचने एवोदाहरणमुपन्य5 नपुंसकानामन्यो धुडस्तीति नियमविधानसामर्थात् प्रकरणापन्नं । स्तम् । आनोतेः “आपः किम् हस्खश्च" [ उणा० ९३१.] घुटत्वं, सामर्थ्यप्रापितसन्निधानं च नपुंसकत्वमुभयमध्यविशेषा- | इति विपि अपादेशे च अप , तेतो जसि अनेन दीर्घत्वे आपः, दनपेक्ष्य प्रत्ययमाने स्त्री-पुं-नपुंसकसम्बन्धिनी दीर्घत्वव्यावृत्तिः । एवम्-शोभना आपो यस्य यत्र वा तदन्तविधेरिष्टत्वात् साव-45 क्रियत इति सर्वमिष्टं सिद्धमिति। "अहन्पञ्चमस्य." [४. १. | नेन दीर्घत्वे स्वाप, एवमन्यदपि । बह्वय आपो येष्विति
१०७.] इत्यत्राइन्ग्रहण न्यायानुवादकमिति । अर्थवदिति- | "पूजास्वतेः प्राकटात" [७. ३. ७२.] इति समासान्तप्रति10 “लिहि गतौ” अतः "श्वन मातरिश्चन-मूर्धन्-प्लीहन् ०" [उणा० षेधाभावात् "प्राक्पू:पथ्यपोऽत्” [ ५. ३. ७६. ] इति समा
९०२.] इत्यनि निपातनाद् दीर्घत्वे प्लीहन् , अत्र हनोऽर्थवतो सान्तेऽति तेन धुटो व्यवधानान भवतीत्याह-बह्वपा ग्रहणात् तेनैव तदन्तविधित्वे, अस्यैव च प्रत्ययान्तरे नियमेन इत्यादि ॥८८॥
50 दीर्घत्वव्यावृत्तेः प्लीहन्नित्येकदेशस्यानर्थकस्य ग्रहणाभावे नियमा
न्या सा-अप इति-नेह व्याख्यातम् ] ॥ ८८ ।। भावात् दीर्घत्वव्यावृत्त्यभाव इत्यर्थः । ननु भवत्वत्र प्रकरणे 16 तदन्तविधिस्तथापीन्निति प्रत्ययग्रहणं भवतीति 'दण्डीनि' इत्य
नि वा।१।४।८९॥ त्रैव दीर्घत्वेन भवितव्यम् ; न तु बहवो दण्डिन एषामिति 'बहु- | त०प्र०-अपः स्वरस्य नागमे सति घुटि परे वा दण्डीनि' इत्यत्र, नैतदस्ति-यत्र हि प्रत्ययस्यैव ग्रहणं तत्रायं दी| भवति । स्वाम्पि, स्वम्पि; अत्याम्पि, अत्यम्पि; समा. न्याय उपतिष्ठते, न चेदं प्रत्ययस्यैव ग्रहणम् , अन्यथा “वा- सान्तविधेर नित्यत्वात् बह्वाम्पि, बह्नम्पि ॥ ८९ ॥ 55 समी" इत्यत्रापि दीर्घत्वाभावः स्यात् । ननु मा भूत् तत्रापि
श० न्या०--निवेति । शोभना आपो येष्विति “पूजा20 दीर्घत्वं का नो हानिरित्याह-अनिन स्मिन्नित्यादि ॥ ८॥
खतेः प्राक् टात्" [ ७. ३. ७२.] इति समासान्तनिषेधाम्या०स०-इन-हनित्यादि । भ्रणहानीति-हन्निति हन्तेः | जसः शसो वा श्यादेशे "धुटा प्राक" [१.४.६६.1 विवन्तस्येदं ग्रहणम् , न च हन्ते: केवलस्य किप दृश्यते इति तदन्त- | इति नागमेऽनेन पक्षे दीर्घत्वे स्वाम्पि, स्वम्पिः एवम्मुदाहरति । बहुपूषाणीति-पूषार्यम्णः स्वप्रधानायां वृत्तौ शेर-अत्याम्पि, अत्यम्पि। समासान्तविधेरिति-"ऋक्पू:-60 संभवात् तौ समासे उपसर्जनभूताबुदाहरति-एषां शि-स्योरेवेति- पथ्यपोऽत्" [७.३.७६.] इत्यस्येत्यर्थः । मनु नि' इति विषयएषामेव शि-स्योरिति विपरीतनियमस्तु न भवति "वश्य-माय." सप्तम्येव घटते, कथमुक्तम्-नागमे सतीति, यतः "धुटां प्राक [६. १. ३.] इत्यत्र युवेति "पराणि काना." [३.३.२०. [१.४.६६.] इति नागमो विधीयते. स च नपुंसके, नपुंइत्यत्र तु पराणीति निर्देशात् । वृत्रहणाविति-संशायां "पूर्व- | सकं चार्थः, अर्थे च शब्दानुशासनेऽस्मिन् कार्यासम्भवानपुंसपदस्था." [२. ३.६४.] इत्यनेन, असंज्ञायां तु "कवंगक-काभिधायी शब्दो नागमं विधातुमाश्रयणीयः, स च शब्दः
वरवति" [२. ३. ७६.] इति णत्वम् । तदन्तविधिमिति-ननु । प्रयोगानुगमनीय इति नागमो बहिरङ्गः, अयं तु दीर्घः साक्षा10 *अनिनस्मन् ० * इत्यत्रातोरनिर्देशात् अमर्थकेन तदन्तविधेरप्रयो- | दपशब्दमुच्चार्य विधीयमानो यथोच्चारितस्यैव क्रियमाणोऽल्पा
गात् *अर्थवगृह्णन्यायात् कियान्' इत्यत्रैव दीर्घः प्राप्नोति, न श्रयत्वादन्तरङ्ग इति पूर्व प्रवर्तते, पश्चात् तु नागम इति, गोमानित्यादौ, सत्यम्-अतुरनर्थकोऽपि तदन्तविधि प्रयोजयति, नैवम्-निग्रहणादेव पूर्व नागम एव भवति, अन्यथा नागमं मत्वादीनामुकारानुबन्धकरणात्, अन्यथा तेषामपि शतृवद् ! बाधित्वा पूर्व दीर्घत्वे *सकृद्गतत्वात् पश्चान्नागमो न स्यादिति 10 ऋकारभेवानुबन्धं कुर्यात् ॥ ८७ ॥
निग्रहणमनर्थकं स्यात् ॥ ८९ ॥
न्या०स०-नि वेति-[नेह व्याख्यातम् ] ।। ८९ ॥ 35 अपः।१।४।८८॥
त०प्र०-अपः स्वरस्य शेषे घुटि परे दी| भवति । अभ्वादेरत्वसः सौ। १।४।९०॥ सापः, शोभना भापो यत्र-स्खा, स्वापम् , स्थापौ, त०प्र०-~-अरवन्तस्यासन्तस्य च भ्वादिवर्जितस्य संबवापः । 'बह्वपाः' इत्यत्र तु समासान्तेन व्यवधानान्न धिनः स्वरस्य शेषे सौ परे दीपो भवति । अतु-भवान.15
arrrrrrrrrrrr