Swadhyay 1998 Vol 35 Ank 01 02

Author(s): Rajendra I Nanavati
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay

Page 53

કવિ અમર અને અનુકરણ
૪૯
“દક્ષિણ પવન પણ ચાલ્યો અને ચમેલીને વિકસિત કરીને સૌરભથી સંપન્ન ગ્રીષ્મ પણ સમાપ્ત થઈ ગયો હે ઘન ! (વાદળ) કદાચ તમે તે સ્નેહ વગરનાને (મારાથી) મેળવવા માટે ઉત્સુક છો. અમારું શું જાય છે ? અમારા માટે તો જે હોય (તે) પણ ગાયોને પાછી વાળીને લાવે તે જ ધનંજય.
ગાથાકાર શ્રેષ્ઠ મહિલાઓનાં માનનું લક્ષણ આ પ્રમાણે કહ્યું છે -
"हसिएहिं उवालम्भा अझुवचारेहि खिज्जिअव्वाई । अंसूहि मण्डणाई एसो मग्गो सुमहिलाणं ।।४
હાસ્ય દ્વારા ઉપાલંભ (ઠપકો), અત્યંત આદર દ્વારા રોષ, તથા આંસુઓ દ્વારા કલહ, શ્રેષ્ઠ મહિલાઓની પદ્ધતિ આ છે. કવિ અમરુકે આ લક્ષણને ચરિતાર્થ કરતાં આ પદ્યમાં પ્રસ્તુત કર્યું છે -
"कृतो दूरादेव स्मितमधुरमभ्युद्गमविधिः । शिरस्याज्ञा न्यस्ता प्रतिवचनमत्यानतिमति । न दृष्टेः शैथिल्यं मिलन इति चेतो वहति मे, निगूढान्तः कोपा कठिनहृदये संवृत्तिरियं ॥२५
“દૂરથી જ હાસ્યની સાથે મધુર અવ્યુત્થાન આપી દીધું. અત્યંત વિનયની સાથે માથું ઝુકાવીને આજ્ઞા સ્વીકાર કરી લીધી. દષ્ટિ મળવા છતાં પણ દષ્ટિમાં કોઈ શિથિલતા આવી નહીં. આ બધાએ મારા હૃદયને સંતમ કરી દીધું છે. તે કઠિન હૃદયા ! તારા આ (અત્યાદરના) આવરણમાં કોપ અન્તર્નિહિત છે.” પ્રિયાના અધરરસની સમક્ષ અમૃતને તુચ્છ સ્વીકાર કરતા ગાથાકાર કહે છે* -
"मण्णे आसाओ च्चिअ ण पाविओ पिअअमाहररसस्स ।' तिअसेहिँ जेण रअणाअराहि अमअं समृद्धरिअं ।।
“માનિનિ પ્રિયતમાને ચાક્તિઓથી મનાવતાં અધરરસપિપાસુ નાયક કહે છે.” માલૂમ પડે છે દેવતાઓએ (પોતાની) પ્રિયતમાના અધરરસનો આસ્વાદ જ નથી ચાખ્યો. ત્યારે તો તેમણે રત્નાકર (સાગર)થી અમૃત કાઢયું. ભાવ એ છે કે પ્રિયાના અધરરસનું પાન અમૃતથી પણ અધિક મધુર હોય છે.”
આ જ ભાવને અમરુકે પ્રકારાન્તરથી અભિવ્યક્ત કર્યો છે -
"संदष्टेऽघरपल्लवे सचकितं हस्ताग्रमाधुन्वती, मा मा मुञ्च शठेति कोपवचनैरानर्तितधूलता । सीत्काराञ्चितलोचना सरभसं यैश्चुम्बिता मानिनी प्राप्तं तैरमृतं श्रमाय मथितो मूठैः सुरैः सागरः ।।
૨૪.
૨૬.
गाथासप्तशती / ६/१३ અH+ - ૨૬. गाथासप्तशती ६/९३
૨૬.