________________
સત્યવાદી હરિશ્ચન્દ્ર-૧
અવશ્ય આપી દેશે.” મહારાજ હરિશ્ચન્ટે હાથ જોડીને કહ્યું
સ્વામિન! ભીખ માગવી એ તે ક્ષત્રિયના નામ પર કલંક લાગે. ભૂખે મરવા છતાં પણ હંસ મેતી સિવાય કાંઈ બીજુ ચરતું નથી. મને ચંડાળની સેવા સ્વીકાર્ય છે. આમ કરીને હું મારા સત્યવ્રતનું પાલન કરી શકીશ.”
ચંડાળે રાજાએ કહેલી કિંમત આપવાનું સ્વીકારી લીધું અને ઢગલો સેનાની મુદ્રાઓ કુલપતિ આચાર્યને આપી દીધી. હવે અયોધ્યાના નરેશ હરિશ્ચન્દ્ર કાલદંડ ચંડાળના. ખરીદાયેલા દાસ હતા. તે તેની પાછળ પાછળ ચાલી નીકળ્યા. ધન્ય ત્યાગ ! ધન્ય હરિશ્ચન્દ્ર! ઋણ મુક્ત થઈને હરિશ્ચન્દ્ર ઘણું જ સંતુષ્ટ હતા. બધાં જ વિખૂટાં પડી જવા છતાં પણ એ પરમ પ્રસન્ન હતા, કારણ કે ધર્માત્મા પુરુષ ધર્મપાલનમાં જેટલા પ્રસન્ન હોય છે તેને સોમો ભાગ પણ ત્રિલેકનું રાજ્ય મેળવીને નથી થતા. કારણ કે “ધર્મ સારમિંય જગત” અને સત્ય વિના ધર્મ પણ ટકતું નથી, જેમ કે-નાસી ધર્મો યત્ર ન સત્યમસ્તિઃ -
• હિન્દુ સાહિત્યમાં કુલપતિ આચાર્યની જગ્યાએ મહર્ષિ વિશ્વામિત્રને ઉલેખ છે. આ નામના તફાવત સિવાય બાકીના પ્રસગે લગભગ સરખા જ છે.
(અનુસંધાન “હરિશ્ચન્દ્ર-૨)
