________________
વણે અર્થપ્રત્યાયક નથી
व्यस्ता वा ? न तावद् व्यस्ताः, एकैकवर्णाकर्णने सत्यप्यर्थप्रतीतेरनुत्पादात् । सामस्त्यं वर्णानां नास्त्येव, तद्धि सत्तामात्रेण वा स्यात् प्रतीयमानत्वेन वा ? नैयायिकपक्षे तावत् सत्तया यौंगपद्यमविद्यमानम् , आशुविनाशिनः शब्दस्य दर्शितत्वात् । अथापि मीमांसकमतेन नित्यः शब्द इष्यते । तत्रापि सत्तया यौगपद्यस्य सकलवर्णसाधारणत्वात् केन वर्णसमुदायेन कोऽर्थः प्रत्याय्यतेति नावधार्यते । अथोच्यते-न चक्षुरादीनामिव वर्णानां कारकत्वं, येनागृहीतानामेव सतां यौगपद्यमात्रमर्थप्रत्ययनाङ्गं स्यात् । ज्ञापकत्वात्तेषां गृहीतानां सतां धूमादिवत् प्रत्यायकत्वमिति प्रतीतावेव सामस्त्यमुपयुज्यते इति । एतदप्यघटमानम् । प्रतीतिसामस्त्यं हि किमेकवक्तृप्रयुक्तानां वर्णानामुत नानापुरुषभाषितानाम् ? तत्र एकदा अनेकपुरुषभाषितानां कोलाहलस्वभावत्वेन स्वरूपभेद एव दुरवगम इति कस्य सामस्त्यमसामस्त्यं वा चिन्त्येत ? सत्यपि वा तथाविधे सामस्त्ये नास्त्येवार्थप्रतीतिः । एकवकतृप्रयुक्तानां तु प्रयत्नस्थानकरणक्रमापरित्यागादवश्यम्भावी क्रमः । क्रमे च सत्येकैकवर्णकरणिकार्थप्रतीतिः प्राप्नोति, न चासौ दृश्यते इति व्यस्तसमस्तविकल्पानुपपत्तेर्न वर्णा वाचकाः । वर्णविषया अपि बुद्धयस्तथैव विकल्पनीयाः । ता अपि न युगपत् सम्भवन्ति । क्रमे च सत्येकैकवर्णबुद्धेरर्थसम्प्रत्ययः प्रसज्येत इति ।
9. ફેટવાદી કહે છે–આવું કેવી રીતે બનશે ? આ અનેરા ટળી ગયા છે. વર્ષો અર્થનું જ્ઞાન કરાવનારા ક્યાંથી હોય? અર્થનું પ્રતિપ્રાદન કરતા તે ગકાર વગેરે વર્ષો ભેગા મળીને અર્થનું પ્રતિપ્રાદન કરે છે કે એક એક ? તેઓ એક એક, અર્થનું પ્રતિપાદન કરતા નથી કારણ કે એક એક વર્ણનું શ્રવણ થવા છતાં અર્થનું જ્ઞાન ઉત્પન્ન થતું નથી. તેમનું ભેગા મળવું હોવું કે થવું ) સંભવતું જ નથી. તેમનું ભેગા મળવું (હેવું કે થવું) તેમની સત્તામાત્રથી છે કે તેમના જ્ઞાનથી છે? [અર્થાત તેઓનું અસ્તિત્વ કે ઉત્પત્તિ યુગપત છે કે તેઓનું જ્ઞાન યુગપત છે?] તૈયાયિક પક્ષમાં તેઓનું સત્તા દ્વારા યૌગપદ્ય છે જ નહિ [અર્થાત્ તેઓનું અસ્તિત્વ કે ઉત્પત્તિ યુગપત છે જ નહિ ] કારણ કે શબ્દ ક્ષણિક છે એમ તૈયાયિકે એ દર્શાવ્યું છે. મીમાંસક મતમાં શબ્દને નિત્ય ઇચ્છવામાં આવ્યો છે, ત્યાં પણ સત્તાથી યૌગપઘ બધા જ વર્ગોમાં સમાનપણે હાઈ ક્યાં વર્ણ સમુદાયથી કે અર્થ જ્ઞાત થાય છે એ નિશ્ચિત થતું નથી, જે કઈ કહે કે જેમ ચક્ષુ વગેરે [ અર્થજ્ઞાનના] કારક છે તેમ વર્ણો [ અર્થજ્ઞાનના] કારક નથી જેથી અસ્તિત્વ ધરાવતા પણ અગૃહીત જ રહેલા તે વર્ગોનું કેવળ યૌગપદ્ય અર્થજ્ઞાનનું કારણ બને, તેઓ [ કારક નહિ પણ] જ્ઞાપક હેઈ અસ્તિત્વ ધરાવતા હોય તો પણ ગૃહીત બનેલા હોય તે જ ધૂમ વગેરેની જેમ જ્ઞાન કરાવનાર (=પ્રત્યાયક) બને છે, એટલે તેમના જ્ઞાનેનું સામાન્ય (કે યૌગપદ્ય) ઉચિત છે, તે તે કહેવું યોગ્ય નથી. શું એક વક્તાએ બોલેલા વર્ષોના
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
