________________
१० : मत्स्य - गलागल
એટલે આ નવલકથા જેટલી પૌરાણિક છે તેટલી અર્વાચીન પશુ છે. સમય, સ્થળ, કાળ, વ્યક્તિમનાં નામકરણ નવાં કરીએ તે જાણે આજનુ જ–અત્યારનું–અબઘડીના બનતા બનાવેનું એ ઇતિવૃત્ત છે. કૌશાંબી, અવન્તિ, ચંપા તે વિદેહને સ્થાને ખુશીથી ઇટલી, જર્મની, ઇંગ્લેંડ ને રશિયા મૂકી શકાય; ભારત ને પાકીસ્તાન તે નિસ કાચ મુકી જ શકાય. પ્રદ્યોત, ઉદયન, શતાનિકને સ્થાને મૂકી શકાય તેવાં પાત્રા પણ તરત મળી શકે તેમ છે!
સારાંશ કે જગત જાણે એનુ` એ છે!નહિ મનીદર્શનાત્।
રામરાજ્યના સ્થાપક રામ આવી ગયા; પ્રભુનું રાજ્ય સ્થાપનાર ઈસુ આવી ગયા; સ્નેહની બંસી બજાવનાર શ્રીકૃષ્ણ અવતાર ધરી ગયા; તૃષ્ણાત્યાગને ઉપદેશ દેનાર ભ. બુદ્ધ આવી ગયા; અહિંસા તે અનેકાન્તના આદર્શ ધરનાર ભ. મહાવીર આવો ગયા; અરે, વીસમી સદીમાં પ્રેમ-ધમતા મહિમા સમજાવનાર મહાત્માજીય આવી ગયા તેાય, મગશીળિયા પથ્થરની બનેલી આ પૃથ્વી ન પલળી તે ન પલળી ! એમાં ન કઇ પરિવત'ન થયું, ન કાઇ પરાવત જન્મ્યા !
તા શું પૃથ્વી પરાવતે ચેાગ્ય નથી ! માજીસ પશુરાજ્યના જ હજી પ્રજાજન છે! શું નિરક હતા એના બધા યત્ને !
ના, હરગીજ નહિ! મૂશળધાર વરસતી વર્ષાનાં પાણી ભલે નદી, નાળાં વાટે વહી નય, છતાં એકાદબિંદુ કાઇ છીપમાં સ્વાતિ અતી મેસી જાય છે. તે એમાંથી અમુલખ મેાતી મળે છે; એ મેાતી સ'સારને ભાવે છે ! દુઃખી દુનિયા કદી કાઇક કાળે પુનર્જીવન પામવા એ માનવમાતીની ઝંખના કરે છે; રાજકાજના લપ્રપંચેાથી થાકેલા, મારા-તારાના ધડાધી ખુવાર ચયેલા એક દહાડા એ સાદાં સત્યાથી નવજીવન પામે છે !
એ છે–તા જ આશા છે કે માશુસ માણુસ બનશે. એનુ રાજ્ય રામરાજ્ય-ધર્મરાજ્ય બનશે !
