________________
અહિંસા-સૂત્ર તે આવેગને મર્યાદામાં રાખવા હરકોઈ સ્ત્રી વા પરુષે બહારના પ્રવાસની મર્યાદા નકકી કરી લેવી અર્થાત્ અમુક દિશામાં કેટલે સુધી જવું અને કઈ દિશામાંથી પોતે ધારેલી સામગ્રી કેટલી મંગાવવી અને કઈ દિશામાં વતનની સામગ્રી કેટલી બહાર મોકલવી. આ પ્રકારની તમામ જાતની મર્યાદા નકકી કરી સર્વોદયમાં બાધક ન થવાય એ રીતે વર્તવાનું નામ પ્રવાસમર્યાદા છે. જૈન પરિભાષામાં આનું જ નામ દિપરિમાણ વ્રત આપેલ છે. જેમ જેમ આ વિશે વિશેષ વિચાર કરીએ છીએ તેમ તેમ માલૂમ પડે છે કે, પરિગ્રહમર્યાદા અને પ્રવાસમર્યાદા આંકી તે પ્રમાણે જ વર્તવામાં આવે તો સર્વોદય, ગ્રામોદ્યોગ, ગ્રામસંરક્ષણ અને પ્રત્યેક ગામની વસ્તીનું સંરક્ષણ બરાબર ટકી રહે છે. બેકારીનો ભય તો તદન ટળી જાય છે. આ ઉપરાંત આવાં જ મર્યાદાવાળાં બીજાં દસ વ્રતો ભગવાન મહાવીરે ગૃહસ્થો માટે યોજી બતાવેલાં છે. આ યોજનામાં તેમની દૂરદેશી, સર્વ મનુષ્યના કલ્યાણની તીવ્ર ભાવના અને સમયના પ્રવાહને ઓળખવાની અસાધારણ કુશળતા એ બધું આપોઆપ જાણી શકાય છે. જે ભગવાન મહાવીરે બતાવેલાં એ વ્રતોનું અર્થશ: પાલન થાય તો પ્રજામાં કયાંય તો મોટા મોટા ટેકરા છે અને બીજે વધારે પ્રમાણમાં ઊંડા ઊંડા ખાડા છે એવી વિષમતા ઘણી જ ઓછી થઈ જાય. ૬. જીવવા ઇચ્છે છે - સરખાવો ધમ્મપદ દસમો દંડવર્ગ:
सव्वे तसंति दंडस्स सव्वे भायंति मच्चुनो। अत्तानं उपमं कत्वा न हनेय्य न घातये ॥१॥ सव्वे तसंति दंडस्स सव्वेसं जीवितं पियं । अत्तानं उपमं कत्वा न हनेय्य न घातये ॥२॥ सुखकामानि भूतानि यो दंडेन विहिंसति ।
अत्तनो सुखमेसानो पेच्च सो न लभते सुखं ॥३॥ તમામ પ્રાણીઓ દંડથી ત્રાસ પામે છે, તમામ પ્રાણીઓ મરણના ભયથી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
