________________
૧૦૮
મહાવીર વાણી * ૨. કેવી રીતે ચાલે - સરખાવો ગીતાના અધ્યાય બીજાનો ચોપનમો શ્લોક લોકો એમ માની બેઠેલા છે કે સ્થિર બુદ્ધિવાળા સમાધિમાં રહેનાર ત્યાગપરાયણ મનુષ્યો તો કશી પ્રવૃત્તિ નહીં કરતા હોય, એઓ તો માત્ર પડ્યા રહેતા હશે. તે વાતનું નિરાકરણ કરવા ગીતામાં આ રજૂઆત થયેલ છે. નીચેના શ્લોકોમાં જણાવેલ છે કે સમાધિમાં સ્થિર રહેલા સ્થિતપ્રજ્ઞ પુરુષની ભાષા કેવી હોય? તે કેવી રીતે બોલે ? કેવી રીતે બેસે? અને કેવી રીતે ચાલે?
स्थितप्रज्ञस्य का भाषा समाधिस्थस्य केशव!।
स्थितधी: किं प्रभाषेत किमासीत व्रजेत किम् ? || તે જ રીતે આ પ્રસ્તુત ૨૮રમા પદ્યમાં એમ પૂછવામાં આવેલ છે કે, સાધક મનુષ્ય કેમ ચાલે? કેમ ઊભો રહે? કેમ બેસે ? કેમ સૂવે? કેમ ખાય? અને કેમ બોલે? તો પાપકર્મનું બંધન ન થાય.
આના ઉત્તરમાં ગીતાના એ જ અધ્યાયમાં શ્લોક પંચાવનથી બોતેર સુધી જે કાંઈ કહેવામાં આવેલ છે તે જ હકીકત અહીં બીજા અને ત્રીજા પદ્યમાં સંક્ષેપમાં કહેવામાં આવેલ છે.
૩. આત્માસમાન - આ માટે પદ્યમાં મૂળ ધ્વમૂયમૂ- (સર્વભૂતાત્મમૂત અથવા સર્વભૂતાત્મયૂય) શબ્દ છે. સરખાવો ગીતા અ, ૫, શ્લો, ૭ :
योगयुक्तो विशुद्धात्मा विजितात्मा जितेन्द्रियः ।
सर्वभूतात्मभूतात्मा कुर्वनपि न लिप्यते ॥ યોગયુક્ત, વિશુદ્ધ આત્મા, જેણે આત્મા ઉપર તથા ઈદ્રિયો ઉપર વિજય મેળવેલ છે તે વિજિત આત્મા, જિતેંદ્રિય અને જેનો આત્મા પ્રાણી માત્રના આત્મારૂપ બની ગયેલ છે એટલે જે સર્વાત્મભાવને પામેલ છે-અભેદાનુભવી છે તે, પ્રવૃત્તિને કરતો છતાં ય લેપાતો નથી તથા સરખાવો ગીતા અ, ૬, શ્લો. ર૯ :
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
