________________
द्वितीय परिशिष्ट છંદ અને અલંકાર
આ મહાવીર-વાણી કોઈ મહાકાવ્ય નથી તેમ વર્ણનાત્મક વા ચરિત્રાત્મક કોઈ કાવ્ય પણ નથી, એથી આમાં વિવિધ છંદો કે વિવિધ અલંકારો વપરાવાનો સંભવ નથી.
જૈનધર્મના પ્રાચીન સૂત્રગ્રંથોમાંથી ચૂંટી કાઢેલાં જુદાં જુદાં સુંદર સુભાષિતરૂપ ધર્મબોધક પદ્યોનું આ એક અખંડ રચનારૂપ નાનું પુસ્તક છે. આમાં આવેલાં પધો આશરે બે હજાર વરસ જેટલાં જૂનાં છે, તેથી આ પદ્યો વિશેષ કરીને પ્રાચીન છંદોમાં ગૂંથાયેલાં છે. આર્યા, વૈતાલીય, અનુષ્ટુપ, ત્રિષ્ટુપ અને જગતી; આટલા છંદો આ પદ્યોમાં વપરાયેલ છે. આર્યા, ગીતિ અને ઉપગીતિ એ ત્રણે માત્રામેળારૂપ આર્યા છંદની કોટિના છંદો છે.
અનુષ્ટુપ, ત્રિષ્ટુપ અને જગતી એ ત્રણે વર્ણમેળરૂપ છંદો છે.
જં છંદના દરેક પાદમાં પ્રધાનપણે માત્રાઓની સંખ્યા ગણાતી હોય તેનું નામ માત્રામેળ છંદ અને જે છંદના દરેક પાદમાં પ્રધાનપણે હસ્ત્ર અને ગુરુ વર્ણોની - અક્ષરોની - સંખ્યા ગણાતી હોય તેનું નામ વર્ણમેળ છંદ. ક, ચ, ત, ભ વગેરે અક્ષરો હ્રસ્વ કે લઘુ ગણાય છે. કા, ચા, તા, ભા વગેરે અક્ષરો દીર્ઘ ગણાય છે તથા જે હ્રસ્વ અક્ષર ઉપર અનુસ્વાર હોય તે અક્ષરનો સ્વર ગુરુ ગણાય છે. કં, ચં, તં, ભં વગેરે અક્ષરોમાં ‘અ’ હ્રસ્વ સ્વર છે તે, તેની ઉપરના અનુસ્વારને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
