________________
२२३ જેવો’ કે ‘પેઠે એવા સરખામણીદર્શક શબ્દો મૂકીને જ્યારે બે વસ્તુની સરખામણી કરવામાં આવે છે ત્યાં ઉપમા અલંકાર સમજવાનો. જેમકે ; નET સાડિ ના ઈત્યાદિ. ધર્મ-સૂત્રના પાંચમા પદ્યમાં સાગડિઓ એટલે ગાડાવાળો. આમાં અજ્ઞાની માણસ અને ઉન્માર્ગે જૈનારો ગાડાવાળો એ બે વચ્ચે સરખામણી કરી બતાવી છે. અજ્ઞાની માણસ ઉપમેય છે અને ગાડાવાળો એ ઉપમા છે.
જ્યાં બે વસ્તુની સરખામણી કરતાં સરખામણી સૂચક જેવો કે “પઠે વગેરે શબ્દો વાપર્યા વિના જ સરખામણી કરવામાં આવી હોય ત્યાં રૂપક અલંકાર સમજવાનો. જેમકે ;
सरीरमाहु नाव त्ति जीवो वुच्चइ नाविओ। संसारो अण्णवो वुत्तो जं तरंति महेसिणो ।
આત્મ-સૂત્ર, પદ્ય ૨૨૧ આ પદ્યમાં શરીર અને નાવ, જીવ અને નાવિક, સંસાર અને અર્ણવ વચ્ચે સરખામણી કરી બતાવવા સાથે એ બન્નેનો અભેદ બતાવેલ છે. સરખામણી સૂચક “જેમ કે પેઠે એવો કોઈ શબ્દ વાપર્યો નથી માટે રૂપક અલંકાર સમજવાનો.
એ જ રીતે આત્મ-સૂત્ર પદ્ય ૨૨૧ મું. આ પદ્યમાં આત્મા અને વૈતરણી નદી, આત્મા અને ફૂટ શાલ્મલી વૃક્ષ, આત્મા અને કામદુધાધેનુ તથા આત્મા ને નંદનવન વચ્ચે એકરૂપતા હોય એવી સરખામણી કરી બતાવેલ છે અને પેઠે કે જેવો કોઈ પણ શબ્દ વાપર્યો નથી, માટે રૂપક અલંકાર સમજવાનો.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
