Book Title: Laghu Siddhant Kaumudi Part 01
Author(s): Vishvanath Shastri, Nigamanand Shastri, Lakshminarayan Shastri
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
View full book text
________________
अजन्तपुल्लिङ्गाः मिति तदन्ता' ग्राह्या । नेम 'इत्यर्थे । समः सर्वपर्यायः । तुल्यपर्यायस्तु न, यथासंख्यमनुदेशः सम्गनाम्" इति ज्ञापकात् ।
१५६ पूर्वापरावर-दक्षिणोत्तरापराधराणि व्यवस्थायामसंज्ञायाम् । १।१।३४।
एतेषां व्यवस्थायामसंज्ञायां सर्वनामसंज्ञा गणसूत्रात् सर्वत्र या प्राप्ता सा जसि वा स्यात् । पूर्वे, पूर्वाः । असंज्ञायां किम्-उत्तराः कुरवः । स्वाभिधेयापेक्षावधिनियमो व्यवस्था। व्यवस्थायां किम्-दक्षिणा गाथकाः कुशला इत्यर्थः।
१५७ स्वमज्ञातिधनाख्यायाम् १ । १ । ३५ । शातिधनान्यवाचिनः स्वशब्दस्य प्राप्ता संज्ञा जसि वा। स्वे, स्वाः = आत्मीयाः"आत्मान इति वा । शातिधनवाचिनस्तु स्वाः = शातयोऽर्था वा ।
१५८ अन्तरं बहियोगोपसंव्यानयोः१।१।३६ । १ कतर-कतम-यतर-यतम-ततर-ततम-एकतर-एकतमेत्यादयः । २-सर्वनामसँझ इति शेषः। ३. अन्यथा समेषामिति स्यात् । ४-स्वस्य (पूर्वादिशब्दस्य ) अभिधेयः (दिग्देशकालरूपः ) तेन प्रपेक्ष्यते इति स्वाभिधेयापेक्षः (अवधिः ) तस्य अवधेनियम इति 'स्वाभिधेयापेक्षावधिनियमः' - ( व्यवस्था )। तथा च यत्र कस्मात् पूर्व कस्मादपरमित्यवध्याकांक्षानियमः स्यात् तत्र व भवति सर्वनामसज्ज्ञा। "दक्षिणा गाथकाः" इत्यत्र तु दक्षिणशब्दः चतुरवाचक इति नावघेराकाङ्क्षा। एवम "प्रधरे रागः" "उत्तरे प्रत्युत्तरे च शक्तः" इत्यादावपि अवधिनियमाभावात् (अधर-उत्तरशब्दयोः ) न सर्वनामसंज्ञा । ५-स्वशब्दस्य चत्वारोऽर्थाः (क) प्रात्मा (ख) प्रात्मीयः ग धनम् (घ) ज्ञातिश्च ( जातिः )। तत्रात्मात्मीयवाचिनः सर्वनामसंज्ञा, नतु ज्ञातिधनवाचिनः । ६-उपसंव्यानम् = परिधानीयम् = | वस्त्रादिकम् )।
१५६-पूर्व आदि शब्दों की व्यवस्था में और असंज्ञा में सर्वत्र गणसू । से नित्य प्राप्त सर्वनाम संज्ञा जस् में विकल्प से होती है । ( पूर्वादि शब्दों के अर्थ से अपेक्षित अवधि के नियम को व्यवस्था कहते हैं )।
१५७ ज्ञाति धन से अन्य आत्मा यात्मीय अर्थ में स्व शब्द को गणसत्र से नित्य प्राप्त सर्वनाम संज्ञा जस् परे रहते विकल्प से होती है।
१५८ बाह्य और परिधानीय अर्थ में अन्तर शब्द की गणसूत्र से प्राप्त नित्य सर्वनाम संज्ञा जस् परे रहते विकल्प से होती है ।
