Laghu Siddhant Kaumudi Part 01

Author(s): Vishvanath Shastri, Nigamanand Shastri, Lakshminarayan Shastri
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd

Page 235

२१४
लघुसिद्धान्तकौमुद्याम्
किम् — कटं करोति । ( ६७२) भुजोऽनवने । ओदनं भुङ्क्ते । अनवने किम् - महीं भुनक्ति । इत्यात्मनेपदप्रक्रिया | अथ परस्मैपदप्रक्रिया
७४५ अनुपराभ्यां कृञः १ । ३ । ७६ ।
कर्तृगे च फले गन्धनादौ च 'परस्मैपदं स्यात् 'अनुकरोति । पराकरोति ७४६ अभि-प्रत्यतिभ्यः क्षिपः १ । ३ । ८० ।
क्षिप प्रेरणे । स्वरितेत् । "अभिक्षिपति ।
७४७ प्राद्वहः १ । ३ । ८१ ।
प्रवहति ।
७४८ परेषः १ । ३ ।८२ ।
परिमृष्यति ।
७४६ व्याङपरिभ्यो रमः १ । ३ । ८३ । मु क्रीडायाम् । विरमति ।
१- भुङ्क्ते = मक्षयति । २ - पालयतीत्यर्थः । इत्यात्मनेपदप्रक्रिया ।
३ - परस्मैपदमित्यनुवर्त्तते । ४ - अनुकरोति - 'कृञ' धातोः त्रिस्वादुभयपदे प्राप्ते 'अनुपराभ्यां कृञः' इति परस्मैपदनियमः । ५ - अभिक्षिपति - 'क्षिप्' धातुः स्वरितेत् तस्मादुभयपदप्राप्तौ 'अभि-प्रत्यतिभ्यः क्षिपः' इति परस्मैपदम् । ६ - विरमति 'रम्' धातुरनुदात्तेत्, ततः श्रात्मनेपदे प्राप्ते 'व्याङ - परिभ्यो रमः इति परस्मैपदं तद्वाधकं विधीयते ।
अथ परस्मैपदिनः
७४५–क्रिया का फल यदि कर्ता को प्राप्त होता हो और गन्धादि श्रर्थ द्योत्य हो वो और परा उपसर्ग पूर्वक कृ धातु से परस्मैपद होता है ।
७४६ - श्रभि प्रति श्रुतिपूर्वक क्षिप धातु से परस्मैपद होता है। ७४७–परि उपसर्ग से परे मृष् धातु से परस्मैपद होता है । ७४८-परि उपसर्ग से परे मृष् धातु से परस्मैपद होता है । ७४ε-वि-श्राङ-परि-उपसर्ग से परे रम् धातु से परस्मैपद होता है ।