Laghu Siddhant Kaumudi Part 01

Author(s): Vishvanath Shastri, Nigamanand Shastri, Lakshminarayan Shastri
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd

Page 329

३०८
लघुसिद्धान्तकौमुद्याम् 'ब्रह्मणस्त्व' इत्यतः प्राक् त्वतलावधिक्रियते । 'अपवादैः सह समा वेशार्थमिदम् । चकारो नम्-स्नभ्यामपि समावेशार्थः । स्त्रियाः भावःरणम्, स्त्रीत्वम् । स्त्रीता । पोस्नम्, पुंस्त्वम्, पुंस्ता ।
११५२ पृथ्वादिभ्य "इमनिज वा ५। १ । १२२ । वा-वचनमणादिसमावेशार्थम् । ११५३ र ऋतो हलादेलेघोः ६ । ४ । १६१ । हलादेर्लघोकारस्य रः स्यात् इष्ठेमेयस्सु परतः । ११५४ टेः ६ । ४ । १५५ ।
भस्य टेलोप इष्टमेयस्सु । (पृथु-मृदु-भृश कृश-दृढ-परिवृढानामेव रत्वम्)। पृथोर्भावः 'प्रथिमा, पार्थवम् । म्रदिमा, मार्दवम् ।
११५५ "वणंढादिभ्यः ष्यत्र च ५। १ । १२३ । चादिमनिन्। 'शौक्ल्यं, शुक्लिमा । दाढ्य, ढिमा ।
१-इमनिजादिभिः, इत्यर्थः । २-अनुवृत्त्यैव सिद्ध, इनिजादिभिरपवादैरस्य बाधो मा भूदिरयेवमर्थमधिकारसूत्रम् । तथा च 'प्रथिमा' शब्देन सह, 'पृथुत्वम्' 'पृथुता' इत्येतयोरपि सिदिः । ३-अत्र नम् । ४-स्नन । 'स्त्रीपु साभ्या न स्नो' । ५षष्ट्यन्तेभ्यः पृथ्वादिभ्यो भावेऽर्ष-इनिच-प्रत्ययो वा । ( इमनिजन्ताः पुस )। ६-प्रणादयोऽपि भवन्तीत्यर्थः। ७-इहम-ईयस् (सु) इति खेदः । ८-प्रथिमा'पृथु' शब्दाद् भावेऽथें 'पृथ्वादिभ्य-इमनिज् वा' इति 'इमनिच' प्रत्ययेऽनुबन्धलोपे सुब्लुकि 'पृथु इमन्' इति स्थितौ 'रऋतो हलादेर्लघौ' इति ऋकारस्य रेफादेशे भत्वे गुण बाधित्वा.':' इति टिलोपे प्रातिपदिकत्वेन सौ विभक्तिकायें सिध्यति रूपं 'प्रविमा' इति । ६-इगन्ताच लघुपूवति, इति सूत्रेण-अरण पोर्गुणः। १०-षष्ठ्यन्तेभ्यो वर्णवाच. केभ्यो दृढादिभ्यश्च व्यञ् प्रत्ययः स्यादित्यर्थः । ११-शौक्त्यम्-'शुक्ल' शब्दाद् भावेऽर्षे 'वर्णदृढादिभ्यः ष्या च' चत्यनेन 'अञ्' प्रत्ययेऽनुबन्धलोपे प्रादिवृढौ 'यस्येति च' इत्यकारलोपे विभक्तिकार्य 'शौकल्यम्' इति (व्यञभावपक्षे इमनिचि 'शुक्लिमा' इति रुपम् ।
१९५२ पृथ्वादिगणपठित शब्दों से भाव में इमनिच् प्रत्यय होता है विकल्प से । १९५३-हलादि लवु ऋकार को रभाव होता है इष्ठ, इम, ईयस् परे रहते । ११५४--प्रसंज्ञक टि का लोप होता है इष्ठन्, इमन् , ईयसुन् परे रहते । ११५५-वर्गावाचक और दृदादिगणपठित शब्दों से ज्यञ् होता है भाव अर्थ में।