Book Title: Laghu Siddhant Kaumudi Part 01
Author(s): Vishvanath Shastri, Nigamanand Shastri, Lakshminarayan Shastri
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
View full book text
________________
२०४
लघुसिद्धान्तकौमुद्याम् ७१५ यस्य हलः ६।४।४६ । यस्येति सङ्घातग्रहणम् । हलः परस्य यशब्दश्य लोप आर्धधातुके । आदेः परस्य । (४७०) अतो लोपः । वाबजाञ्चक । 'वाजिता । ७१६ रीगृदुपधस्य च ७ । ४ । ६० |
दुपधस्य धातोरभ्यालस्य रीगागमो यङि यङ लुकि च । वरीवृत्यते । वरीवृताञ्चक्रे । वरीवृतिता।
७१७ क्षुम्नादिषु च ८।४ । ३६ । णत्वं न । 'नरीनृत्यते, जरी गृह्यते । इति यङन्तप्रक्रिया ।
अथ यङलुगन्तप्रक्रिया ७१८ यङोऽचि च २ । ४ । ७४ ।
१-वावजिता-'व्रज्' धातोः कौटिल्ये यङि द्विल्गेऽभ्यासकायें दीर्घ च 'वाव्रज्य' इत्यस्य पुनर्धातुत्वे लुटि तप्रत्ययस्य डादेशे मध्ये तासि इटि च 'यस्य हलः' इति यकाराकारस्य लोपे 'वाजिता' इति रूपम् । २-'वृत्' धातुः। ३-नरीनृत्यते पुनः पुनः अतिशयेन वा नृत्यति इति विग्रहे 'नृत्' धातोः 'धातोरेकाचो' इति यङि 'सन्यहोः' इति द्वित्वेऽभ्यासत्वे उरत्वे रपरत्वे हलादिशेषे 'ननृत् य' इत्यत्र 'रीगृदुपधस्य च' इत्यभ्यासस्य रीगागमे 'नरीनृत्य' इत्यस्य धातुत्वात लटो लस्य तादेशे शपि पररूपे एत्वे च 'क्षुभ्नादिषु चे' ति णत्वनिषेधे सिध्यति रूपं 'नरीनृत्यते' इति। ४-जरीगृह्यतेपुनः पुनरतिशयेन वा गृह्णाति इति विग्रहे 'मह' धातोयंङि सम्प्रसारणे 'गृह' इत्यस्य द्वित्वेऽभ्यासत्वे उरदत्ने हलादिशेषे 'ज गृह्य' इत्यत्र 'रीगृदुपधस्य चे ति अभ्यासस्य
७१५-हल से परे 'य' का लोप होता है आर्धधातुक परे रहते ।
७१६-ऋदुपध धातु के अभ्यास को रोक का आगम होता है यङ् परे रहते और यङ लुक् के विषय में। ७३७-तुम्नादिगण-पठितों के न को ण नहीं होता है। इति यङन्तप्रक्रिया ।
अथ यङलुप्रक्रिया ७१८-या प्रत्यय का लुक् होता है अच्प्रत्यय परे रहते । कहीं अच् प्रत्यय के बिना भी लुक होता है।
