________________
છે, તે જ જલાદિ દ્રવ્યમાં પણ છે.
રચીત્યાદિ – આશય એ છે કે ઉપર જણાવ્યા મુજબ મુળવાન દ્રવ્યત્વાર્ અહીં આવતી અવ્યાપ્તિના નિવારણ માટે, 'हेतुसमानाधिकरणात्यन्ताभावप्रतियोगितानवच्छेदकं यत् साध्यતાવ છે તવચ્છિન્નતામાન પિણું વ્યાપ્તિ' આ પ્રમાણે લક્ષણ - સમજવું જોઈએ. જેથી ‘મુળવાન દ્રવ્યહ્રાર્’ ઇત્યાદિ સ્થળે અવ્યાપ્તિ નહીં આવે. કારણ કે દ્રવ્યાધિકરણવૃત્તિતત્તગુણાદ્યભાવીયપ્રતિયોગિતાવચ્છેદક તત્તગુણાદિવૃત્તિતત્તવ્યક્તિત્વાદિ છે; ગુણાત્મક સાપ્યતાવચ્છેદક નથી. તેથી તાદશહેતુમન્નિષ્ઠાભાવીયપ્રતિયોગિતાનવચ્છેદકસાધ્ય – તાવચ્છેદકગુણત્વાવચ્છિન્નની સાથે દ્રવ્યત્વનું સામાનાધિકરણ્ય હોવાથી લક્ષણસમન્વય થાય છે.
નન્વિત્યાતિ । ‘પત્યવ્યાપ્યાતિમાન પૃથિવીત્યાત્' અહીં સાધ્યતાવઅેઠકરૂપત્વવ્યાપ્ય શુક્લન્વાદિ જાતિઓ છે, તે બધી જ જાતિઓ હત્વધિકરણઘટાઢિનિઃશુક્લાદિતત્ત ્રૂપાભાવીય પ્રતિયોગિતાની અવચ્છેદક હોવાથી સાધ્યતાવચ્છેદકમાં તાદશાભાવીયપ્રતિયોગિતાવચ્છેદકનો ભેદ નથી. તેથી ‘રૂપવ્યાવ્યજ્ઞાતિમાન કૃષિવીત્યાત્' અહીં અવ્યાપ્તિ આવે છે. આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે, અહીં સ્વાશ્રયસમવાયાત્મકપરમ્પરાસંબંધથી રૂપન્વવ્યાપ્યજાતિત્વ સાધ્યતાવચ્છેદક છે; તેથી અભ્યાપ્તિ નહીં આવે. કારણ કે હેત્વધિકરણનિષ્ટનીલાધભાવપ્રતિયોગિતાવચ્છેદકતા પરંપરાસંબંધથી નીલત્યાદિમાં છે. તાદશજાતિત્વમાં નથી. તેથી તાદશાભાવપ્રતિયોગિતાવચ્છેદકનો ભેદ જાતિત્વમાં હોવાથી તાદશાભાવપ્રતિયોગિતાનવઅેઠકસામ્યતાવચ્છેદકજાતિત્ત્વાવચ્છિન્ન (પરંપરાસંબંધથી) જાતિમ ્ નીલાદિની સાથે પૃથિવીત્વનું સામાનાધિકરણ્ય છે જ. હેત્વધિકરણમાં (પૃથ્વી – માત્રમાં) સ્વાશ્રયસમવાયાત્મક પરંપરા સંબંધથી પત્વવ્યાપ્યું
૧૬
