Karikavali Muktavali Vivaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 56

દ્દેશ્યકત્વવનિવિધેયકત્વપ્રકારકઇચ્છાથી કરાએલા ન્યાયप्रयोगभां वहन्यभाववान्पर्वतः, धूमाभाववान् निर्वह्निपर्वतः, ઇત્યાકારકદોષવિષયકજ્ઞાનવિષયમાં બાધાક્રિદોષવ્યવહારસમ્પ્રદાયપ્રસિદ્ધ હોવાથી, તાવન્યાન્યત્વ સ્વરૂપ हेत्वाभास - ત્વ અહીં મનાય છે. યદ્યપિ આ રીતે લક્ષણ કરવાથી સર્વત્ર પાંચ હેત્વાભાસનો સંભવ ન હોવાથી; તત્તત્ સ્થળે એક, બે, વગેરે હેત્વાભાસના અનુસારે તેટલા જ હેત્વાભાસનું પ્રતિપાદન २ मे. परन्तु इथि६ 'वायुर्गन्धवान् स्नेहाद्' इत्याहि સ્થળે પાંચ હેત્વાભાસનો સંભવ છે. તેથી હેત્વાભાસોના પંચત્વનું પ્રતિપાદન કર્યું છે. તર્કસંગ્રહનું અધ્યયન કરી ગયેલા 'वायुर्गन्धवान् स्नेहाद्' अहीं पांय हेत्वालास अर्ध रीते छे ? તે સમજી શકે છે. તેથી તે અહીં જણાવવાની આવશ્યકતા नथी. अथवा विस्भरएाशीस विद्यार्थियो भाटे 'वायुर्गन्धाभाववान्' 'गन्धाभाववद् (जल) वृत्तिस्नेहः' 'वायुर्गन्धाभाववान् स्नेहाद्' 'वायुर्गन्धाभाववान् पृथ्वीत्वरहितत्वाद्' ने 'स्नेहाभाववान्वायुः ' આટલું કથન પાંચ હેત્વાભાસના જ્ઞાન માટે પર્યાપ્ત છે. मुक्तावली ।
एवं च साधारणाद्यन्यतमत्वमनैकान्तिकत्वम् । साधारणः साध्यवदन्यवृत्तिः । तेन च व्याप्तिज्ञानप्रतिबन्धः क्रियते । असाधारणः साध्यासमानाधिकरणो हेतुः । तेन साध्यसामानाधिकरण्यग्रहः प्रतिबध्यते । ( यथा शब्दो नित्यः शब्दत्वादित्यादावसाधारण्यं, शब्दोऽनित्यः शब्दत्वादित्यादौ त्वसाधारण्यभ्रमः । ) अन्ये तु सपक्षावृत्ति - रसाधारण:, सपक्षश्च निश्चितसाध्यवान्, तथा च शब्दोऽनित्यः शब्दत्वादित्यादौ यदा पक्षे साध्यनिश्चयस्तदानासाधारण्यं तत्र हेतो र्निश्चयादिति वदन्ति । अनुपसंहारी चात्यन्ताभावाऽप्रतियोगिसाध्यकादिः । अनेन व्यतिरेकव्याप्तिज्ञानप्रतिबन्धः क्रियते ।
"
विरुद्धस्तु साध्यव्यापकीभूताभावप्रतियोगी, अयं साध्याभावग्रहसामग्रीत्वेन प्रतिबन्धकः । सत्प्रतिपक्षे तु प्रतिहेतुः साध्याभाव
૫૩