________________
નથી.' આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે ઉક્ત રીતે સમાહારનો સાક્ષાસંબંધથી વાદનક્રિયામાં અન્વય બાધિત હોવા છતાં સ્વાશ્રય -વૃત્તિત્વ' સ્વરૂપ પરંપરાસંબંધથી સમાહારનો વાદનકર્મતામાં અન્વય થઈ શકે છે. તેથી મેરામૃદ્ધ વય' ઇત્યાદિસ્થળે ભેરીમૃદલ્ગસમાહારાશ્રયવૃત્તિવાદનકર્મતાદિનો બોધ અનુ૫૫ન્ન નથી. આવી જ રીતે “પુષ્પમૂની બ્યુટી.. ઈત્યાદિ સમાહાર દ્વિગુ સ્થળે પણ ઉત્તરપદને સમાહારમાં લાક્ષણિક મનાય છે. અને પૂર્વપદને તાત્પર્યગ્રાહક મનાય છે.
ત્વરિ... ઈત્યાદિ-આશય એ છે કે “અહિંનનમ્ ', ઈત્યાદિ સમાહારદ્વન્દ્રસ્થળે સમાહારનો બોધ થતો નથી. પરન્તુ “મહિ” અને “નત' આદિનો બોધ થાય છે. જો સમાહારકસ્થળે સમાહારનો બોધ થતો નથી તો વિભત્યર્થકત્વનો અન્વય ક્યાં થાય છે ? આવી શંકા નહીં કરવી જોઈએ. કારણ કે તાદશએકત્વનો અન્વય, સમા - હારદ્વન્દ્રસમાસઘટકપૂર્વપદાર્થ અને ઉત્તરપદાર્થ પ્રત્યેકમાં થાય છે. આ રીતે સમાહારદ્વન્દ્ર સ્થળે “સમાહાર' નો બોધ ન થાય તો “પાપ”” ઈત્યાદિ સ્થળે તે તે સમાસને સમા - હારસંજ્ઞા નહીં થાય. એવું નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે જ્યાં પ્રતૂફામ્' ઈત્યાદિ વ્યાકરણ પ્રસિદ્ધસૂત્રોથી એકત્વ અને નપુંસકત્વનું વિધાન છે, ત્યાં સમાહારસંજ્ઞા થાય છે. અર્થાત્ સમાહારસંજ્ઞા વ્યાકરણપ્રસિદ્ધ પારિભાષિકી છે, તેને અન્તર્થસંજ્ઞા માનીએ તો જ્યાં સમાહાર છે, ત્યાં પણ સમાહારદ્વન્દ્રનો અતિપ્રસંગ આવશે. તેથી જ સમાહારદ્વદ્ધાતિરિક્તદ્વન્દ્રસમાસ સ્થળે એકવચનનો પ્રયોગ સાધુ મનાતો નથી. અર્થાત્ નિત્ય એકવચન અને નપુંસકત્વાદિ પદસંસ્કાર માટે તે તે સ્થાને સમાહારસંજ્ઞા તે તે સૂત્રોથી કરવામાં આવી છે. ત્યાં સમાહાર અર્થ પ્રતીત થવો જ જોઈએ - તે નિયમ નથી. આવું કેટલાક લોકો કહે છે.
૧૧૮
