________________
તાદશાર્થની ઉપસ્થિતિની ઉપપત્તિ માટે તે તે વર્ષોથી અભિવ્યગ્ય ઘટાદિ પદસ્ફોટમાં પદાર્થોપસ્થાપકત્વ મનાય છે. આવી જ રીતે વાક્યફોટમાં મહાવાક્યસ્ફોટમાં - તતઅર્થોપસ્થાપકત્વ મનાય છે. અને સ્ફોટ બ્રહ્મ સ્વરૂપ નિત્ય હોવાથી એના નાશનો પ્રસડ્ઝ જ નથી. આ પ્રમાણે વૈયાકરણીઓને માન્ય એવા ફોટની કલ્પના પણ અયુક્ત છે; કારણ કે પૂર્વપૂર્વવર્ણના અનુભવથી જન્ય સંસ્કારો સહિત ચરમવર્ણના અનુભવ પછીના તાવવર્ણવિષયક સ્મરણથી પદાથપસ્થિતિ શક્ય હોવાથી તાદશાથપસ્થાપકત્વ તાદશચરમવર્ણમાં મનાય છે. તેથી વર્ણસ્ફોટ માનવાની આવશ્યકતા નથી. કારણ કે તત્તવર્ણ સંસ્કારો સહિત ચરમવર્ણોપલમ્મસ્વરૂપ ફોટ(પદસ્ફોટ) વ્યંજકથી જ વર્ણસમુદાયાત્મક પદસ્મરણની ઉપપત્તિ થાય છે. અર્થાત્ વૈયાકરણો જેને સ્ફોટવ્યજક માને છે, તેનાથી જ યાવદર્યોપસ્થિતિ શક્ય હોવાથી તાંદશોપસ્થિતિ માટે સ્ફોટ માનવાની આવશ્યકતા નથી.
“અવાન્તર વાક્યાર્થબોધપૂર્વક મહાવાક્યાર્થબોધની પ્રત્યે અવાન્તરવાજ્યાર્થિસ્મરણ જ કારણ છે. પરન્તુ સમૂહાલંબનસ્મૃતિ કારણ નથી. શાબ્દબોધની પ્રત્યે જે પદજન્યપદાર્થોપસ્થિતિને કારણે માનીએ તો તાદશાવાન્તરવાજ્યાર્થિસ્મરણથી શાબ્દબોધ નહીં થાય. તેથી શાબ્દબોધની પ્રત્યે પદજન્યપદાર્થોપસ્થિતિને કારણ માન્યા વિના લાઘવથી પદાર્થોપસ્થિતિને જ કારણ મનાય છે. આથી જ ‘દ્વાર' આ પદથી “પિધેદિ' આ પદના અધ્યાહાર વિના જ પિયાનાર્થના અધ્યાહારથી શાબ્દબોધ થાય છે.' આ પ્રમાણેના પ્રાભાકરોના મતનું નિરાકરણ કરવા માટે કહે છે - ‘તુ વાધ્યમ્...' ઇત્યાદિ-આશય એ છે કે, જ્યાં “પ્રારમ્' આ પ્રમાણે પ્રયોગ છે; ત્યાં “પિહિ' ઇત્યાદિ પદના જ્ઞાનથી
૧૩૦
