________________
સંબંધ છે, તેને યોગ્યતા કહેવાય છે. આવી યોગ્યતાનું જ્ઞાન શાબ્દબોધની પ્રત્યે કારણ છે. ‘વનિના સિદ્ઘતિ’ ઇત્યાદિ સ્થળે તાદશ યોગ્યતાનો બાધ હોવાથી યોગ્યતાજ્ઞાનનો અભાવ છે. તેથી ત્યાં શાબ્દબોધ થતો નથી. અન્યથા યોગ્યતાજ્ઞાનને શાબ્દબોધની પ્રત્યે કારણ ન માનીએ તો ‘વનિના સિવ્રુતિ’ ઇત્યાદિ સ્થળે ‘વનિર્ળસિØનાનું વર્તમાનનાણીનતિમાનું ' ઇત્યાઘાકારક શાબ્દબોધનો પ્રસંગ આવશે.
મીમાંસકો અગૃહીતાર્થને ગ્રહણ કરનારા જ્ઞાનને જ પ્રમાણ માને છે; તેથી વાક્યાર્થશાબ્દબોધની પૂર્વે સર્વત્ર એકપદાર્થમાં અપરપદાર્થના સંબંધને અનિશ્ચિત માને છે. જેથી તાદશસંબંધાવગાહિ શાબ્દબોધમાં પ્રામાણ્યનો નિર્વાહ થઈ શકે છે. આથી સ્પષ્ટપણે સમજી શકાશે કે વાક્યાર્થશાબ્દબોધની પૂર્વે સર્વત્ર તાદશ યોગ્યતાનું જ્ઞાન સંભવિત નથી. કારણ કે, ઉપર જણાવ્યા મુજબ વાક્યઘટક પદાર્થાન્વય સર્વત્ર અપૂર્વ અર્થાદ્ અનિશ્ચિત મનાય છે. આ આશયથી નવેતસ્યા... ઇત્યાદિગ્રંથથી કરેલી શંકાનું નિરાકરણ કરે છે . તત્તત્વવાર્થસ્મરળે. ... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી આશય એ છે વાક્યઘટક તત્ત્તત્પદાર્થનું વૃત્તિજ્ઞાનસહષ્કૃતપદજ્ઞાનથી સ્મરણ થયે છતે ચિત્ સંશય સ્વરૂપ અને ક્વચિત્ નિશ્ચય સ્વરૂપ યોગ્યતાજ્ઞાનનો શાબ્દબોધની પૂર્વે સંભવ હોય છે. અર્થાત્ શાબ્દબોધની પ્રત્યે સંશયનિશ્ચયસાધારણ યોગ્યતાજ્ઞાન કારણ છે. જ્ઞાનમાં પ્રામાણ્ય ‘તત્ત્વતિ તæારત્વ’ સ્વરૂપ મનાય છે. જેથી ‘અગૃહીતાર્થાતૃત્વ' સ્વરૂપ પ્રામાણ્યનો શાબ્દબોધમાં અભાવ હોય તો પણ દોષ નથી.
નવ્યાસ્તુ... ઇત્યાદિ શાબ્દબોધની પ્રત્યે યોગ્યતાજ્ઞાન કારણ નથી. એવું નવીનોનું માનવું છે. શાબ્દબોધની પ્રત્યે યોગ્યતાજ્ઞાનને કારણ ન માનીએ તો ‘વનિના સિØતિ' ઇત્યાદિ સ્થળે શાબ્દબોધની આપત્તિ આવશે- એ કહેવું યોગ્ય નથી.
૧૩૩
