Karikavali Muktavali Vivaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 134

જ શાબ્દબોધ થાય છે. પરંતુ પિધાનાર્થની ઉપસ્થિતિમાત્રથી શાબ્દબોધ થતો નથી. કારણ કે પદજન્ય તત્તત પદાર્થોપસ્થિતિ, તત્તત્ શાબ્દબોધની પ્રત્યે કારણે છે. અન્યથા પદાર્થોપસ્થિતિમાત્રને શાબ્દબોધની પ્રત્યે કારણ માનવાથી પ્રત્યક્ષાદિથી ઉપસ્થિત પદાર્થના પણ શાબ્દબોધનો પ્રસિદ્ઘ આવશે. પ્રત્યક્ષાદિથી ઉપસ્થિત પદાર્થ સ્થળે વક્તાનું તાત્પર્ય તદર્થશાબ્દબોધમાં ન હોવાથી શાબ્દબોધનો પ્રસંગ નહીં આવે. અને જો વક્તાનું તાત્પર્ય હોય તો, ત્યાં શાબ્દબોધ થાય - એ ઈષ્ટ જ છે. તેથી પદાર્થોપસ્થિતિમાત્રને શાબ્દબોધની પ્રત્યે કારણ માનવામાં કોઈ દોષ નથી. તેથી દૂષણાન્તર જણાવે છે - શિશ... ઈત્યાદિ ગ્રન્થથી-આશય એ છે કે તારં કર્મવં વિધાનં તિઃ' ઇત્યાકારક વાક્યથી દ્વારકર્મક પિધાનક્રિયાનો બોધ થતો ન હોવાથી તાદશ શાબ્દબોધની પ્રત્યે દ્વાર વિધેરિ આ પ્રમાણેની આનુપૂર્વરૂપ આકાંક્ષાજ્ઞાનને કારણ માનવાનું આવશ્યક છે. અર્થાત્ ક્રિયાકર્મવાચક પદોને તે તે આનુપૂર્વાવિશેષરૂપથી આકાંક્ષા છે. એ સમજી શકાય છે. તેથી જ્યાં ‘કુર' આટલું જ પદ પ્રયુક્ત છે, ત્યાં “પિદિ' આ પ્રમાણેના આકાંક્ષિત ક્રિયાપદના અધ્યાહાર વિના શાબ્દબોધ શી રીતે થશે? અર્થાત કોઈ પણ રીતે શક્ય નથી. તેથી ‘પદાધ્યાહાર વિના પદાર્થોપસ્થિતિ માત્રથી શાબ્દબોધ થાય છે.' આ કથન યોગ્ય નથી. યદ્યપિ ‘દાવર્માનાનુકૂવૃતિ ના બોધની પ્રત્યે પ્રાપવોત્તર મુવી રૂપ આનુપૂર્વેવિશેષના જ્ઞાનને અથવા ‘િિદ ઈત્યાકારક જ્ઞાનને કારણે માનવાથી “તારમ્ અર્ધર્વ વિધાન કૃતિઃ' આ વાક્યથી તાદશશાબ્દબોધ નહીં થાય અને ‘દ્વારમ્' અથવા પિથેદિ' અહીં ‘પિથેદિ' અથવા ‘દ્વારમ્' પદના અધ્યાહાર વિના પદાર્થોપસ્થિતિમાત્રથી તાદશ શાબ્દબોધ થઈ શકે છે.'' આ પ્રમાણે કહીને પદના અધ્યાહારને ન માને તો પુષ્પષ્ય' ઇત્યાદિ
૧૩૧