Karikavali Muktavali Vivaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 144

स्मरणमजनिष्ट सकलविषयकस्मरणं तु नाभूत्, तत्र फलस्य संस्कारनाशकत्वाभावात् कालस्य, रोगस्य, चरमफलस्य वा सर्वत्र संस्कारनाशकत्वं वाच्यम् । तथा च न क्रमिकस्मरणानुपपत्तिः । न च पुनः पुनः स्मरणाद् दृढतरसंस्कारानुपपत्तिरिति वाच्यम् । झटित्युबोधकसमवधानस्यैव दाढ्यपदार्थत्वात् । न च विनिगमनाविरहादेव ज्ञानत्वेनाऽपि जनकत्वं स्यादिति वाच्यम् । विशेषधर्मेण व्यभिचाराज्ञाने सामान्यधर्मेणाऽन्यथासिद्धत्वात् । कथमन्यथा दण्डस्य भ्रमिद्वारा द्रव्यत्वेन रूपेण न कारणत्वम् । न चाऽऽन्तरालिकस्मरणानां संस्कारनाशकत्वसंशयाद् व्यभिचारसंशय इति वाच्यम् । अनन्तसंस्कारतन्नाशकल्पनाऽपेक्षया चरमस्मरणस्यैव संस्कारनाशकत्वकल्पनेन व्यभिचारसंशयाभावात् ॥ इति स्मृतिग्रन्थः
૮૪ો
:
૦૦
': વિવરણ : પૂર્વે અનુભવ અને સ્મૃતિ, આ બે ભેદથી કારિકાવલીમાં બુદ્ધિની દ્વિવિધતા વર્ણવી છે. એમાંથી અનુભવના ભેદાદિનું નિરૂપણ કારિકાધંલીમાં કર્યું. પરંતુ સ્મૃતિનું નિરૂપણ કેમ ન કર્યું? આ શંકાનું સમાધાન કરવા માટે કહે છે – પૂર્વમનુમવ... ઇત્યાદિ, - આશય સ્પષ્ટ છે કે સ્મરણનું નિરૂપણ ન કરવાનું કારણ તે સુગમ છે.” એ છે. દુય પદાર્થો જ નિરૂપણીય હોય છે. સુષેય પદાર્થો નિરૂપણ વિના પણ જાણી શકાતા હોવાથી તેના નિરૂપણની આવશ્યકતા નથી. સ્મરણની પ્રત્યે પૂર્વકાલીન અનુભવ, અનુભવત્વેન કારણ છે. . કેટલાક લોકો અનુભવને, સ્મરણની પ્રત્યે જ્ઞાનત્વેન કારણ માને છે. તેમનું એ કહેવું છે કે, કેટલીક વખત પૂર્વાનુભવ પછી સ્મરણ થાય છે. ત્યારબાદ તે સ્મરણથી જ બીજું તત્સમાનવિષયક સ્મરણ થતું હોય છે. અનુભવને અનુભવત્વેન સ્મરણની પ્રત્યે કારણ માનીએ તો આ રીતે
૧૪૧