________________
યોગ્યતાદિની જેમ જ્ઞાનની સાથે અન્વય થઈ શકે છે. તેથી શાબ્દબોધની પ્રત્યે આસત્તિને કારણ માનવાની વાત ઉભી જ થતી નથી. પણ તાદશ પાઠ દિન-રામ. સંમત નથી...
શાબ્દબોધસામાન્યની પ્રત્યે વૃત્તિ (શક્તિલક્ષણા તર). જ્ઞાનસહકૃતપદજ્ઞાનજન્ય પદાર્થોપસ્થિતિ દ્વારા પદજ્ઞાન કારણ છે. તાદશપદજ્ઞાન (રિપૃષિમાનું રેવન્નેન'; “વનિના સિચેત', “પટઃ મૈત્વમાનય કૃતિઃ'... ઈત્યાદિ સ્થળે હોવા છતાં શાબ્દબોધ થતો ન હોવાથી અન્વયવ્યભિચાર આવે છે. તેના નિવારણ માટે શાબ્દબોધની પ્રત્યે કારણભૂત પદજ્ઞાનના સહકારિકરણને જણાવે છે, સાત્તિજ્ઞાન.. ઇત્યાદિ ગ્રંથથી - આશય એ છે કે શાબ્દબોધની પ્રત્યે કેવલ પદજ્ઞાન જ કારણ નથી. પરંતુ આસત્તિજ્ઞાન; યોગ્યતા-જ્ઞાન, આકાક્ષાજ્ઞાન અને તાત્પર્યજ્ઞાન પણ કારણ છે. મ્િમણિમાન દેવેન્શન'... ઈત્યાદિ સ્થળે પદજ્ઞાન હોવા છતાં તદિતર આસત્તિજ્ઞાનાદિ ન હોવાથી શાબ્દબોધ ન થવા છતાં અન્વયવ્યભિચાર નથી આવતો. અન્યથા કેવલ દંડથી ઘટોત્પત્તિના અભાવે ત્યાં પણ અન્વયવ્યભિચાર આવશે. અવ્યવધાનથી પદોના ઉચ્ચારણ પ્રયુક્તપદોના સાન્નિધ્યને સામાન્યતઃ આસક્તિ કહેવાય છે, તર્કસંગ્રહમાં જેને સન્નિધિરૂપે વર્ણવી છે. એનું નિરૂપણ કરે છે – મન્વય... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી - આશય એ છે કે શાબ્દબોધના વિષયભૂત સંસર્ગ (સંસર્ગતાખ્યવિષયતાશ્રય) સ્વરૂપ અન્વયના પ્રતિયોગિ અને અનુયોગિવાચકપદોનું જે અવ્યવધાન તેને આસક્તિ કહેવાય છે. ઘટમાનય અહીં દ્વિતીયાન્ત ઘટ પદાર્થ ઘટકમતા છે અને આનય પદાર્થ આનયન ક્રિયા છે. એ બે પદાર્થોનો નિરૂપકતાસંબંધ, ઉક્તવાક્યજન્ય શાબ્દબોધનો વિષય છે. તાદશ નિરૂપકતાસંસર્ગાત્મક અન્વયનો પ્રતિયોગિ ઘટકર્મતા અને અનુયોગી આનયન અર્થ છે. તોધક “ઘટમ્' અને માનવ' પદનું
-
૧૨૪
