________________
કરાય છે. અર્થા “સ્ત્રીશ્રી નાગથીયાતામ્'' આ વાક્યથી નિષાદભિન્ન શૂદ્રને વેદાધ્યયનમાત્રનો નિષેધ કરાયો છે. અને નિષાદને તપ્રાયોગ્યયજ્ઞવિધિથી ભિન્ન વેદાધ્યયનનો નિષેધ કરાયો છે. યદ્યપિ તપુરુષ સમાસમાં કરવી પડતી લક્ષણાના ગૌરવભયથી કર્મધારય સમાસની કલ્પના કરવામાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ નિષાદના વિદ્યાપ્રયુક્તિનું ગૌરવ છે. પરંતુ એકાદશ વિદ્યાપ્રયુક્તિનું ગૌરવ, કર્મધારય સમાસની કલ્પના પછી હોવાથી ફલમુખ છે, જેથી તે દોષાધાયક નથી. આ આશય ‘તાપન...' ઇત્યાદિ ગ્રંથનો છે. ત્યાં ‘સાધવેન' નો અર્થ, લક્ષણાના અભાવના કારણે થતા લાઘવથી' એ છે. અને “મુલ્યર્થસ્થાન્તિ’ નો અર્થ ‘નિષાદાત્મક સ્થપતિ સ્વરૂપ મુખ્યાર્થીની સાથે યાજનાત્મક મુખ્યાર્થનો અન્વય કરાએ,”
એવો છે. શેષ ઉક્તપ્રાય છે. - ૩૫૩ન્મનઈ.. ઇત્યાદિ. આશય સ્પષ્ટ છે કે ૩૫૭મનું ઇત્યાદિ અવ્યયીભાવસમાસ સ્થળે અને અર્ધપપ્પત્ની... ઇત્યાદિ અંશતપુરુષ સમાસસ્થળે માત્ર તથા ઉપપ્પની આદિ ઉત્તરપદને તદર્થ સમ્બન્ધિમાં લાક્ષણિક મનાય છે અને ત્યાં પૂર્વપદાર્થ સમીપાદિ તથા અર્ધભાગાદિની પ્રધાનતાએ શાબ્દબોધ થાય છે. જેથી મMધ્યમિન્નસમીપમ્' અને પિપ્પત્તીસગ્વનિધ્યમન્નાઈમ્' આ પ્રમાણે “ મમ્' અને ‘પ્રદૂપિuતી' પદથી બોધ થાય છે... ઇત્યાદિ સ્વયં વિચારવું. આ રીતે સ્પષ્ટ પણે સમજી શકાય છે કે કોઈ પણ સમાસમાં તત્તદર્થબોધક શક્તિ નથી, સમાસઘટક તત્તત પદોની શક્તિથી જ વિવક્ષિત બોધ થાય છે. અને જ્યાં વિવક્ષિત બોધ તાદશશક્તિથી થતો નથી ત્યાં સમાસઘટક તે
તે પદોને લાક્ષણિક માનીને વિવક્ષિત બોધની શક્યતા હોવાથી | સમાસમાં શક્તિ માનવાની આવશ્યકતા નથી. ॥ इति सिद्धान्तमुक्तावलीविवरणे लक्षणाग्रन्थः ॥
૧૨૧
